پەرەسەندنی فەلسەفە لە مێژوودا

فەرەیدون عبدالخالق صالح
‎ قۆناغی چوار-بەشی مێژوو
‎ زانكۆی سۆران
فەلسەفە بە درێژای تەمەنەکان وەک بوارێکی فیکری پەرەی سەندووە کە خەمی پرسیارە سەرەتاییەکانە سەبارەت بەڕاستی و بوون و زانین.. مێژوویی فەلسەفە درێژ دەبێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا،، بەو پێیەی لە سەردەمی کۆن دەستی بە سەرهەڵدان کردووە و بە تێپەڕبوونی کات بەردەوام بووە لەگەشەکردن. و گۆڕان

فەلسەفەی کۆن: ڕەگ و ڕیشەی فەلسەفە دەگرێتەوە بۆ سەردەمی کۆن لە ڕۆژ هەڵاتی نزیک و یۆنانی کۆن . لە ڕۆژهەڵاتی نزیک دا فەلسەفە لەوڵاتانی وەک میسڕ و بابل و هیندستان پەرەی سەند ، کە بیری فەلسەفە لەدەقەکۆنەکانی وەک” دەقی حیکمەت” لە بابل و “ڤێدا “لەهیندستان بەڵگەدار کراوە. لەیۆنانی کۆن فەلسەفە وەک چاڵاکیەکی فیکری سەربەخۆ لە ئاین و ئەفسانە سەری هەڵدا، بەو پێیە پرسیاری. لەسەر سروشتی بنەڕەتی بوون و جیهان وڕوژاند

فەلسەفەی مەسیحی و ئیسلامی : لەسەدەکانی ناوەڕاست دا فەلسەفە لەژێر کاریگەری ئاینیا یەکتاپەرستەکانی وەک مەسیحی وئیسلام دابووە . فەلسەفەی ئاینی مەسیحی لەڕۆژ ئاوا لەسایەی بیرمەندانی وەک ئۆگستین و تۆماس ئەکویناس پەرەی سەند. لەجیهانی ئیسلامیدا فەلسەفەی کەلام لەلایەن . فەیلەسوفە موسڵمانەکانی وەک ئەلفارەبی و ئیبن ڕوشد پەرەی پێدراوە

فەلسەفەی مۆدێرن: لەسەردمەی نوێدا فەلسەفە لە تیۆری تیۆلۆژی و میتافیزیکیەوە گۆڕا بۆ گرینگیدان بە مەعریفەو عاقڵانیەت . چەندین قوتابخانەی فەلسەفی جیاواز سەریان هەڵدا وەک ئیمپڕاتۆریەتی بەڕیتانیا و فەلسەفەی کیشوەری کیشوەری .

پەرەسەندنی فەلسەفە لەمێژوودا گرینگیەکی زۆری هەیە، لەبەر چەند هۆکارێک

پەرەپێدانی مەعریفە : فەلسەفە بەژدارە لەژەرەپێدانی زانست و تێگەیشتنی مرۆڤ لەجیهانی دەورووبەرمان. فەلسەفە یارمەتیمان دەدات کە ڕاستییە سەرەتاییەکان و بنەما ئەخڵاقییەکان بەهاکان . مرۆڤ بخەینە ژێر پرسیارەوە و تێگەیشتنمان لەبوون و سروشتی مرۆڤ بەرز دەکاتەوە

بیرکردنەوەی ڕەخنەیی :فەلسەفە ئامرازێکە بۆ بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و شیکاری قووڵ . یارمەتیمان دەدات بۆ پرسیار کردن لەبیر و باوڕ و بیرۆکە و بەهاکان و هانماندەدات بەشێوەیەکی سیستەماتیک و
لۆژیکی بیرکردنەوە، ئەمەش یارمەتی دەرە بۆ پەرەپێدانی توانا دەروونیەکانمان و فراوانکردنی ئاسۆیی فیکریمان.

بنیاتنانی تیۆری و عەقیدی: پەرەسەندنی فەلسەفە لەمێژوودا دەگەڕێتەوە بۆ سەرهەڵدانی چەندین عەقیدەی فەلسەفی و قوتابخانەی جیاواز. ئەم دکتۆریانە تیۆری و چەمکی جیاواز سەبارەت بە بوون و مەعریفە و ئەخلاق و سیاسەت و جوانی دەخەنە ڕوو، ئەمەش بەشدارە لە هەمەچەشنکردنی بیرۆکەو تێز و شیکارییە فەلسەفییەکان

کاریگەری لەسەر کۆمەڵگا و کلتوور:
فەیلەسووفکان کاریگەریەکی زۆریان لەسەر کۆمەڵگا و کلتوور
هەیە .ئەوان کار لەسەر داڕشتنی دیدگای گشتی و پێناسەکردنی بەها و ستانداردە پەخلاقی و سیاسییەکان دەکەن کە کاریگەریان لەسەر ژیانی ڕۆژانەمان هەیە. بەم شێوەیە گەشەسەندنی فەلسەفە بەشدارە لە گەشەسەندنی کۆمەڵگا
و کلتوور بەگشتی

دەر ئەنجامی پەرەسەندنی فەلسەفە لە مێژوودا، چەسپاندنی تێگەیشتنی مرۆڤە بۆ جیهان و بوون ، هەروەها پەرەسەندنی مەعریفە و بیرکردنەوە ڕەخنەیی ، لە ڕێگەی مێژووی فەلسەفەوە قوتابخانە جیاوازەکانی بیرکردنەوە بیرۆکە چەمکی فەلسەفییان درووست کردووە پاڵاوتەیان کردووە کە تێگەیشتنمان لەواقیع . بەرزدکەنەوە جیهانبینیمان لە قاڵب دەدەن

هەروەها پەرەسەندنی فەلسەفە لەمێژوودا بەشداربوو لە دروستبووای کۆمەڵگاو کلتوورەکان،بەو پێیەی سیستەمی ئەخڵاقی و سیاسی و کۆمەڵایەتی کاریگەری بیرۆکەی فەلسەفییان لەسەر بوو . پەرەسەندنی فەلسەفە بووە هۆی پێشکەوتنی زانست و مەعریفە بەگشتی ،بەو پێەی فەلسەفە نوێنەرایەتی بنەما و ئاڕاستەکردنی توێژینەوەی زانستی دەکات

بەشێوەیەکی گشتی دەر ئەنجامی پەرەسەندنی فەلسەفە لەمێژوودا بریتییە لە بەررکردنەوەی تێگەیشتنمان لە جیهان و فراوانکردنی ئاسۆی فیکریمان و بەرزکردنەوەی توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و هەڵسەنگاندنی بیروباوڕ و بەهاکانمان . بەشدارە لە گەەپێدانێ کۆمەڵگا و کلتوورەکان و توێژینەوەی زانستی بەرەو تێگەیشتنێکی باشتر لەواقیع و گەیشتن بە پێشکەوتن و گەشەکردن ئاڕاستە دەکات

لیستی سەرچاووە

‏https://www.ibelieveinsci.com/%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9/#:~:text=%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%AF%D8%AA%20%D9%81%D9

‏https://www.alloschool.com/element/80032

‏https://hyatok.com/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9