سمکۆی مەزن هێمای نەتەوەیە

هیوا ساعدی

🔸نەک ڕێژیمی داگیرکەری ئێران، بەڵكوو ھیچ كام لە داگیركەرانی كوردستان ناتوانن بێڕێزی بە بەھا و قەدر و ڕەمزەكانی نەتەوەی كورد بكەن، 
بەڵام ئەم كارانەش وەکوو بەشێک لە شەڕی دەروونی و ڕەوانی ڕێژیم بەرانبەر بە نەتەوەکەمان چاوەڕێ دەكرێت و دەتوانین بڵێین داگیركەر و دوژمن لە ھەموو دۆخ و زەمەنێکدا ھەر دوژمنی نەتەوە و خاکی کوردستان و خەڵكی كوردن.

سمكۆی مەزن ویستی  دەوڵەتی نەتەوەیی لەسەر زمان و پێناسەی فەلسەفیی ئەحمەدی خانی بخاتەبوواری كردارەوە و دەوڵەتی كوردیی لەسەر پێناسە فەلسەفییەكەی ئەحمەدی خانیی دامەزرێنێت. شەهید سمكۆ باییخی بە بوواری پەروەردە، فێركردن و ڕووناكبیریی داوە.

 ئیسماعیل ئاغای شكاك ناسراو بە سمكۆی شكاك ١٨٨٧-١٩٣٠ شۆڕشگێڕێكی كوردی ڕێبەری ھۆزی شكاك بوو كە بۆ ماوەیەك دەسەڵاتی ناوچەی ڕۆژاوای گۆلی ورمێی لە حكوومەتی ناوەندیی ئێران سەندەوە سمكۆ ناوی ئیسماعیلە و كوڕی محەمەد پاشای كوڕی عەلی خانی كوڕی ئیسماعیل ئاغای شكاكە و بنەماڵەكەیان لە مێژەوە گەورە و دەسەڵاتداری خێڵی شكاك بوون. 

سمكۆ ساڵی ١٨٨٧ لەدایك بووە و پاش مردنی باوكی و جەعفەر ئاغای برای، سەركردایەتی شكاكی گرتۆتە دەست و لەدوای شەڕی جیھانی یەكەمەوە دەستی بە گرتنی ناوچەكانی قەراغی گۆلی ورمێ كردوە. ھەرچەندە لە ساڵانی شەڕی یەكەم جیھانیدا سمكۆ لە ھیچ چالاكییەكی سیاسی بەشداری نەكردبوو، بەڵام ھێزەكانی ڕووسیا گرتیان و دووریان خستەوە بۆ شاری تفلیس و دواتر ئازادیان كرد بەو مەرجەی  خۆی دابنیشێ و ھیچ ھەڵوێستێك دژی ڕووسەكان نەنوێنێت كە شەڕی یەكەم كۆتایی ھات سمكۆ وەك سەركردەیەكی سیاسی ناوی دەركرد و لەپێناو دامەزراندنی ئیدارەیەكی كوردیدا ساڵی ١٩١٩ شۆڕشی بەرپاكرد و گەلێ ناوچەی گرنگی خستە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیەوە، ساڵی ١٩٢١ لە ئەنجامی لەشكركێشییەكی گەورەی ھێزەكانی حكومەتی ئێراندا سمكۆ ناچار بوو پاشەكشێ بكات و پەنا بەرێت بە توركیا. ساڵی ١٩٢٤ بە بڕیارێكی لێبوردن گەڕایەوە ئێران و ساڵی ١٩٢٦ جارێكی تر شۆڕشی بەرپاكردەوە. بەڵام ئەمجارەشیان شۆڕشەكەی تێكشكاو ماوەیەك لە توركیادا بە دەستبەسەری مایەوە. پاش ئازاد كردنی گەڕایەوە ئێران و ساڵی ١٩٣٠ بە پیلانێكی كاربەدەستانی ئێران لە شاری شنۆ كوژرا، .بەمەش شۆڕشەكەی شكاك كۆتایی ھات كە یانزە ساڵ درێژەی كێشابوو.

“بەشێك لە شێعری “گڵكۆی سمكۆ

سینگی پیرۆزی خۆی هەلا هەلا دەكا، وڵات !تاڤگەی قژی خۆی دائەڕنێ، ڕووبار !شەرم و ڕەنگی پیرۆز بە با ئەدا، خوێنم ،چون لە شەتڵی سەوزە بیری چیامەوە جۆگەلەی تەوێڵ و چۆمانی سینگی ئەم خاكە ،هەرەس هەرەس، لافاوی شەڕ شەرمی سووری پێدا دەڕوا و … چڵێ سەوزی ئازادیشی تێدا نەڕوا وشەی تەناف بۆ ملی خۆی هەڵدەبەستێ، شێعرم كۆڕاڵی بێدەنگیی دەگێڕێ، سازم شین شین شەرمەزارە لە باڵندە، ئاسمان ،سوور سوور پەشیمانیی لێدەچۆڕێ … سەری شكاوی گڵكۆی شەهید

لەم كورتە وتارەدا هەوڵ دەدەم كە بەشێك لە كەسایەتیی، ڕۆڵ و پێگەی سمكۆی مەزن لەسەر بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و هاوپێوەندی لەگەڵ بەشەكانی دیكەی كوردستان شی بكەمەوە، هاوكات بەرپەرچی ئەو بێڕێزییانەش بدەمەوە كە ڕاستەوخۆ یانخود ناڕاستەخۆ دەكرێتە سەر كەسایەتیی ئەو كەسایەتییە نەتەوەیی و گرینگەی كورد. بەتایبەت لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا، لەلایەن كەس یان كەسانێكەوە هێرشی ناڕەوا دوكرێتو سەر كوسایەتیی یەكێ لە كەسایەتییە هەرە نەتەوەیی و گرینگەكانی كورد كە لەسەردەمی خۆیدا دەیان سەروەریی مەزنی خوڵقاندووە و تاكوو دوا ساتەكانی تەمەنی لەخەبات، تێكۆشان و بەرخۆدان لەپێناو دەستەبەر كردنی مافە نەتەوەییەكانی كورد لەڕۆژهەڵاتی كوردستان وچانی نەداوە. ئەو بێڕێزییكردنەش بەربڵاو بووە، لە كەسانی ئاساییەوە دەستی پێكردووە و لە كەسایەتییە سیاسیی و حیزبییەكانی كورد و بێگانەوە تێپەڕ بووە. ئەوەی كە جێگای سرنج و تێڕامانە ئەوەیە كە ئەو كەسایەتییانەی كە ڕەخنەیان ئارەستەی سمكۆی مەزن كردووە، تاكوو ئیستاش هیچ هەنگاوێكی ئەرێنی و دڵخۆشكەریان لەپێناو سەربەستیی ئەو نەتەوە بندەستەدا هەڵنەناوەتەوە. تەنیا بەو ڕۆڵەی كە لەسەر بزاڤی كورد هەیانبووە بزووتنەوەی .كوردیان بنكۆڵ و لاواز كردووە و هیچكات هەوڵەكانیان تەژیی لە زانست، بەرخۆدانی سەردەمییانە و پێشكەوتوو نەبووە سمكۆی مەزن یەكێ لە سەركردە هەرە مەزنەكانی كورد لەسەردەمی خۆیدا بووە كە توانیوێتی ئەگەر بۆ ماوەیەكی كورتیش بوو بێت دەستی بێگانە و داگیركەرانی كوردستان لەسەر خاكی كوردستان ببڕێت و كورت بكاتەوە و نەیارانی كورد لەسەر خاكی كوردستان پاشەكشێ پێبكات و هێزەكانیان تێك بشكێنێت. ئەمەش بە یەكێ لە خاڵە هەرە بەهێزەكانی سمكۆی مەزن ئەژمار دهكرێت.

ئەگەر هۆكاری سەرنەكەوتنی شۆڕشە مەزنەكەی سمكۆی مەزن بخەینە بەرباس و ژێر كۆڵینەوە، بێگومان بەو ئەنجامە دەگەین كە تاكە هۆكار لەپێوەندی بەڕۆخانی حوكوومەتەكەی سمكۆ ئەو بارودۆخە نالەبارە بووە كە لەو سەردەمەدا لەلایەن بریتانیی، فەرەنسیی و ڕووسەكانەوە باڵی بەسەر كورد و ناوچەكەدا كێشا

بووە و ڕای گشتیی كۆمەڵی كوردەواریش لەو سەردەمانەدا تێگەییشتنی سیاسیی و نەتەوەییانەی بۆ كێشەی كورد پێنەبووە و دائیم .

كوردستان لەبەر دەوڵەمەندیی خاكەكەی و هەڵكەوتە ستراتیژییەكانیی بەردەوام چاوی بێگانەكانی لەسەر بووە ئەو هێزانەش كە ئاماژەم پێكردن بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان ئاڵوگۆڕیان لەناوچەكەدا هێناوەتە كایەوە و ئەوەی كە ڕەچاو نەدەكرا ڕۆڵ و پێگەی كورد لەڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و چیاكانی زاگرۆس بوو. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە سەركردەكانی كورد هیچكات نەچوونەتە ژێر باڵی هێزە جیهانییەكانەوە و لە بەرامبەردا داگیركەرانی كوردستان بە ئاسانی لەگەڵ وڵاتە زلەێزەكاندا ڕێكەوتوون و ئیزنیان بە ڕاماڵكردنی بەربوومەكانی ناوچەكە داوە. بێگومان بریتانیی، فەرەنسیی، ڕووسەكان، وڵاتانی داگیركاری ئەو سەردەمە و بەتاییبەت ئەورووپییەكان ئامانجیان لەداگیركردنی ناوچەكە دەست بەسەرداگرتنی بەربوومەكانی ناوچەكە و دەست ڕاگەییشتن بە كانگاكانی زێڕ، ئاسن و بەردی بەنرخ بووە. بە ڕێكەوتنیش لەگەڵ داگیركەرانی كوردستان بەئاسانیی ئامانجهكانیان دەپێكا. ئەوانیش

بەردەوام دژی دەستكەوتی سیاسیی كورد بوونە، چونكە لە ئەگەری ئەوەدا كە كورد بگەییشتبایە دەسەڵات دەبوو ئەوان ناوچەكە چۆڵ . بكەن و سمكۆی سەركردەش لەگەڵ ئەوەدا نەبووە كە سەرمایەكانی كوردستان لەلایەن داگیركەرانەوە ڕاماڵ بكرێت ئەو دوو هێزەی كە ئاماژەی پێكرا تەنیا بیر لە بەرژەوەندی خۆیان و دۆستەكانیان دەكردەوە، درووست بوونی دەوڵەتی نەتەوەیی كورد لەقازانج و بەرژەوەندی بریتانی و ڕووسەكاندا نەبوو، چونكه نەتەوەیەك بەو مێژووە مەزنەی كە هەیەتی دەیتوانی لە داهاتووی خۆیدا ببێتە یەكێ لە هێزە گرینگەكانی ناوچەكە و تەنانەت جیهانیش. ئەوەش ڕۆلی بریتانی و ڕووسەكانی لاواز دەكرد. وەك ئاماژە؛ كورد لە شەڕی یەكەمی جیهانیدا لەگەڵ هیچ كام لەو دوو هێزە نەكەوت و تەنیا لە بیری هێز و ڕۆڵی خۆی و ڕێكخستنەوەی پێگەی هێزەكانی لە ناوچەكەدا بوو. لەڕوانگەی ئەو دوو هێزەش كە داگیركەری ناوچەكە بوون، ئەگەر لایەنێك لە ناوچەكە گرینگی بە پێگە و ڕۆڵیان نەدات ئیتر وەك مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەكانیان پێناسەیان دەكرد.

سمكۆی مەزن لە مێژووی پڕ لە تێكۆشانی كورد و هاوكات لە ڕەوتی مێژووی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد دەور و ڕۆڵێكی گرینگ و كاریگەری گێڕاوە، ئەو خەبات و تێكۆشانەی سمكۆی مەزن پێگەی كوردی لە سەردەمی خۆیدا بەهێز كرد و دواتریش ناوی چووە نێو ئەو كەسانەی كە لە مێژووی ئەم نەتەوەییەدا ڕۆڵی مەزنیان بینیوە و سەروەرییان خووڵقاندووە. سمكۆی مەزن لەو كاتەشدا كە ڕۆژهەڵاتی كوردستانی بەجێ هێشت و ڕووی كردە باكووری كوردستان، لەو ماوە كورتەدا كە لەوێ بوو هەوڵیدا كە لە گەڵ گەورە پیاوان و دەسەڵاتدارانی تورك و كورد و تەنانەت نەتەوەكانی تریش پێوەندی بگرێت و لە مەڕ پرس و كێشەی كورد گفتوگۆ بكات و هەوڵ بۆ پێگەیەكی نوێ و ڕێكخستنەوەی ماڵی كورد بدات، بەڵام لەو سەردەمەدا كەمكەس دەیتوانیی وەك سمكۆی شۆڕشگێڕ ڕۆڵی یەكلاكەرەوە بگێڕێت و تەنانەت كەم كەسیش هەبوو كە وەك ئەو بیر بكاتەوە. نەبوونی ڕاوێژكاری سیاسیی و ئاگاداری ڕووداوهكانی جیهان و ناوچەكە لە دەورووبەری سمكۆ ئاسۆی شۆڕشەكەی بەرو ئاوابوون برد و گیانی خۆشی لەو ڕێگایەدا كردە قوربانی نەتەوەی كورد، نەتەوەك كە قد ڕۆڵ، پێگە و خەباتی سمكۆی دلاور لەبیر ناكات و خەباتەكەی بووەتە چرای ڕووناكیی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد شەهید سمكۆ لە باری دیپلۆماسی و سیاسیشەوە كەسایەتییەكی مەزن، لێزان، بەئەزموون، زیرەك و تێكۆشەر بوو. دەیان جار هەوڵی داوە كە لە گەڵ بریتانییەكاندا لە ڕێگای جیاجیا و بە شێوازی جیاواز پێوەندی بگرێت، بەڵام هەوڵەكانی بێكام بوو، چونكوو بریتانییەكان پلانێكی تاییبەت بە كوردیان پێنەبوو. پتر لەو هێزانە نزیك دەبوونەوە كە بە دەسەڵاتی فرە سەرمەستیان دەكردن، ئەوەش لە لای كورد هێڵی سوور بوو. چونكوو كورد خۆی بە خاوەنی ئەم نیشتیمانە و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستی بچووك دەزانی و ماڵ و ژین و ژیانیان نەدەدایە دەستی بێگانەكان. ئەوەش یەكێكی دیكە لە هۆكارەكانی سەرنەكەوتنی شۆڕشی كورد لە مێژووی شەش سەدەی ڕابردوودا بووە

هەروەك لە سەرەوە ئاماژەی پێكرا سمكۆی مەزن هاوكات پێوەندی لەگەڵ نەتەوەكانی ناوچەكەشدا هەبوو، پێی وابوو كە پشتیوانی دەرەكیی لەسەر خستنی كێشەی كورد و دەستبەركردنی مافەكانی پێویستە و دەتوانێت ڕۆڵێكی گرینگ بگێڕێت.

سمكۆی مەزن بەپێی بەرژەوەندیی كورد پێوەندی لەگەڵ داگیركەرانیش دەگرت، ئەو باوەڕێكی قووڵی بە دیپلۆماسی و چارەسەركردنی كێشەی كورد بەشێوەی ئاشتییانە و دۆزینەوەی ئەو چارەسەرییە بە رێگای دیالۆگ و گفتوگۆ هەبوو. سمكۆی مەزن كەسایەتییەكی

و چەكدارێكی پارتیزان و بەورە بوو كە بەپێی دۆخ و هەلومەرج هێزی كۆ دەكردەوە و بڕیاری شەڕی دەدا، لە كاتی .پێویستیشدا دەستی بە دیالۆگ و گفتوگۆ دەكرد و هەنگاوی ئەرێنیی دەهاوێشت

سمكۆی مەزن دەیان جار لەو پێناوەشدا گیانی خۆی خستووەتە مەترسیی، تەنیا بە مەبەستی ئەوەكە بتوانێ چارەسەرێكی بنەڕەتیی بۆ دۆزی ڕەوای كورد بدۆزێتەوە.

دواین جار لە ساڵی ١٩٢٩ی زایینیدا لە لایەن ڕژیمی ئێرانەوە پێوەندی لەگەڵ گیرا، سمكۆ لەو هەلومەرجەدا لاواز بوو، هێزێكی ئەوتۆ و تووكمەی لە دەورووبەردا نەبوو، بەڵام كاتێك كە ڕژیمی ئێران داوای لێكرد كە بگەڕێتەوە و لەمەڕ كێشەی كورد وتووێژ بكەن، سمكۆ ئەم داوایەی حوكوومەتی ئێرانی بە دەرفەتێكی نوێ بۆ كورد پێناسە كرد، چونكە لە پڕۆسەی ئاشبوونەوە لەگەڵ ڕژیمدا باسی لە لاپەڕەیەكی نوێ لەنێوانی هەردوولادا كردبوو، سمكۆش هەوڵیدا كە ئەو دەرفەتە بقۆزێتەوە و هێزێكی تووكمە لە دەوری خۆی كۆ بكاتەوە. بەڵام بەداخەوە لە لایەن ڕژیمەوە پلانی تیرۆركردنی بۆ دانرابوو، ئەوە بوو كە هێرشی كرایە سەر و شەهید كرا، هێرشەكە لە پاش وتووێژێك ئەنجام درا كە ڕژیم ئامادەكاریی بۆی كردبوو. بەو شێوەیە حوكوومەتی ئێران خیانەتی لە سمكۆی مەزن و نەتەوەی كورد كرد. كورد هەمیشە دۆڕاوی وتووێژەكان بووە، چونكەكورد ساوێلكانە وتووێژی كردووە و داگیركەرانیش زیرەكانی پیلانی گڵاوی خۆیان داڕشتووە.

 سمكۆ یەكەمین و دوایەمین سەركردەی كورد نەبووە كە لە وتووێژ لەگەڵ ڕژیمی ئێراندا شەهید بكرێت. ڕژیمی ئێران هەمیشە كاتێك پرسی وتووێژی لەگەڵ سەركردەكانی كورددا هێناوەتە گۆڕێ كە كورد لاواز بووە، بۆیە كوردیش بێ كۆڵینەوە لە ئامانجی ڕژیم ئەمی بەدەرفەت زانیوە بۆ دەستخستنی دەستكەوتی سیاسیی. بەڵام سەركردەكانی كورد بیریان لەوە نەكردووەتەوە كاتێك كە بەهێز بوون و ڕژیم لاواز بوو بۆ باسی وتووێژی نەكرد، ئیستا كە پێچەوانەی و كورد لاوازە بۆ ڕژیم باسی وتووێژ دەكات. پاش شەهید كردنی سمكۆ، پێشەوا قازیی، د. قاسملوو و د. شەرەفكەندی و چەندین سەركردەی دیكەی كورد هەمان هەڵەیان دووپات كردووەتەوە. ئەمەش بێئەزموونیی و باییخنەدانی سەركردەكانی كورد بە ڕووداو و كارەساتەكانی مێژووی .نەتەوەكەیان پێشان دەدات هەروەك ئاماژەی پێكرا، سمكۆ وەك كەسایەتییەكی سیاسیی و بەئەزموون ئاگاداری كێشەكانی ناوچەكە بووە و زانیاریی تەواوی لە بارەی دیپلۆماسی و پاراستنی بەرژەوەندیی هاوبەشەوە هەبووه. لە ماوەی تەمەنی شۆڕش و حوكوومەتەكەیدا توانی بەشێوەیەكی سەركەوتوو لە كایە سیاسییەكانی ناوچەكەدا دەور بگیڕێت و پیلانی داگیركەران تێك بشكێنێت و بزووتنەوەیەكی خۆماڵی كە پاڵی بە .هیچ هێز و لایەنێكەوە نەدابوو بەرهەم بهێنێت. شەهید سمكۆ دەوڵەتی كوردستانی ڕاگەیاندبوو یەكێ لە كارە هەرە گرینگ و پڕ باییخانەی كە سمكۆی مەزن ئەنجامی داوە و لە مێژووی سێ سەدەی ڕابردوودا بێوێنە بووە، ئەوەبوو كە بۆ یەكەمینجار زۆربەی خێڵ و عەشیرەتەكانی كوردی پێكەوە گرێدا و یەكێتییەكی تنوتۆڵی لە نێوانیاندا ساز كرد. بەپێی هندێك سەرچاوەی مێژوویی هێزە چەكدارەكانی حوكوومەتی كوردستان لە سەردەمی سمكۆی مەزندا لەو هێزانەی كە ئەركی پاراستنی كۆماری كوردستانیان لە ئەستۆدا بووە زۆر بەهێزتر و پڕ چەكتر بوونە. سمكۆ ئەو پەڕی هەوڵی خۆی خستە گەڕ بۆ ئەوەكە بتوانێ هاوپەیمانێتییەكی مەزن لەنێوان خێڵە كوردییەكاندا ساز بكات و لەو ڕێگایەوە كاریگەری لەسەر هێزە ناوچەییەكان دابنێت و .سرنجی زلهێزەكانیش بۆ لای خۆی و حوكوومەتی كوردستان ڕابكێشێت تەمەنی حوكوومەتی كوردستان لە سەردەمی دەسەڵاتدارێتی سمكۆی مەزندا سێ ئەوەندەی تەمەنی كۆماری كوردستان درێژەی كێشاوە و هەموو ناوچەكانی دەورووبەری زەریاچەی ورمێی لەخۆ دەگرت. ئەو حوكوومەتەش لە نێوان ساڵی ١٩١٨ تاكوو ١٩٢١ی زایینی بووە، هەر چەند خەبات و تێكۆشانی ئەو كەسایەتییە نەتەوەییە تاكوو ساڵی ١٩٢٩ی زایینی لە ناوچەكە درێژەی كێشا، بەڵام تەنیا ئەو چوار ساڵە دەسەڵاتی بەسەر هەموو ناوچەكاندا ههبووه. گرینگییەكی دیكەی شۆڕش و حوكوومەتی سمكۆ لەوە دایە كە ئەو بەهێز و توانای خۆی هەموو ئەو سەركەوتنانەی بەدەست هێنا و مسۆگەر كرد، هەر ئەوەش هۆكاری ئەوە بوو كە ئەو شۆڕشە درێژە بكێشێت و درەنگتر بڕۆخێت. بۆ نمونە كۆماری كوردستان لە لایەن یەكێتی سۆڤیەتەوە پشتیوانی لێدەكرا، كاتێك كە پشتیوانی .یەكێتی سۆڤییەتی لە دەست دا، ئیتر بەنەرمە بایەك ڕۆخا و ١١ مانگ دەوامی هێنا كەواتا بەو ئەنجامە دەگەین كە شۆڕشەكەی سمكۆ شۆڕشێكی خۆماڵی بوو، لەسەر بنەمای هێز و وزەی كورد دانرا بوو، ئەوەش بەخاڵێكی بەهێزی ئەو شۆڕشە مەزنە پێناسە دەكرێت.

چاو كراوە بار دههێنێت، ئەوەش بە كێشەی بنەڕەتیی كۆمەڵگای ئەو كاتی كوردستانی پێناسە كردووە

شۆڕشی سمكۆی مەزن لەساڵی ١٩١٨ تاكوو ساڵی ١٩٢٩ی زایینی بەردەوام بوو، سمكۆ لەپاش ئەوەكە لەسەر داوای حوكوومەتی ئێران لەباشووری كوردستان گەڕایەوە ڕۆژهەڵات، لەساڵی ١٩٢٩ی زایینی لە بۆسەیەكدا كە لەلایەن هێزەكانی ڕژیمی ڕەزاشا پیلانی بۆ داڕێژرابوو شەهید كرا.

ئەو خاڵەی كە لێرەدا جێگای ئاماژە، سرنج و تێڕامانە ئەوەیە كە پێش ساڵی ١٩١٨ شۆڕشی سمكۆی مەزن لەلایەن كەسانی نزیكیەوە سەركردایەتی كراوە، بەڵام لەپاش ئەوەكە ئەوان شەهید دەكرێن سمكۆی مەزن، سمكۆی لاو و بەئەزموون بەدەسەڵات دەگات و پەرە بەشۆڕشەكە دەدات و بە لوتكەی سەركەوتنی دەگەیەنێت لەكۆتایی ئەم وتارە مێژووییەدا بەپێویستی دەزانم ئاماژە بەوە بكەم كە تاكە هۆكاری سەرنەكەوتنی شۆڕشی سمكۆی مەزن و تێكڕای شۆڕشەكانی كورد لەسەدەی بیستەمدا بریتانییەكان و ڕووسەكان بوونه. هەروەك لەدەسپێكی ئەم وتارەدا ئاماژەی پێكرا وڵاتە زلهێزەكانی وەك ڕووس و بریتانی و دواتر ئەمریكییەكان، لەگەڵ درووست بوونی دەوڵەتی كوردی لەناوچەكەدا نەبوونە، ئەو ڕۆڵ و هەوڵ، خەبات و تێكۆشانەی كە كورد و ڕۆڵەكانی ئەم نەتەوەیە لەڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بینیویانە و لە خۆیان پێشان داوە، هیچكام لە نەتەوەكانی دیكەی ناوچەكە ئەو ڕۆڵەیان نەگێڕاوە. ئەگەر وڵاتە زلهێزەكان لەگەڵ بوونی دەوڵەتی كوردیی لەناوچەكە بوونایە، ئەو ڕۆڵ و .تێكۆشانە بەس بوو بۆ ئەوەكە دەوڵەتی كوردی پێك بێت كێشەیەكی دیكە كە بزووتنەوەی كورد لەمێژووی خۆیدا هەیبووە و هەنووكەش ئەو بۆشایی، كێشە و قەیرانە دەبینرێ ئەوەیە كە هەرچەند پێشتر عووسمانییەكان و دواتریش توركە نوێكان لەگەڵ دەسەڵاتی بنەماڵەی ڕەزاشا كاریگەریی نەرێنییان لەسەر بزووتنەوەی كورد لەهەموو بەشەكانی كوردستان هەبووە، بەڵام دەسەڵاتدارانی كوردیش زۆر زوو كەوتوونەتە ژێر كاریگەری ئەو هێزانە. بەپێی زانیارییە مێژووییەكان بزووتنەوە كوردییەكان هەمیشە كێشە و لەمپەر بوونە لە پێش ڕێی زلهێزەكان، بەڵام لەڕێگای هێزە ناوچەییەكانەوە ئەو بزووتنەوە كوردییانە سەركووت كراون. بە بۆچوونی من و بە پێی ئەزموونی مێژوویی كورد، نابێت پارتە سیاسییەكانی كوردستان پشت ئەستوور و دڵخۆش بن بە بوونی پێوەندیی تاكتیكیی لەگەڵ داگیركەران. پێویستە ئیتر كورد وەكهێزێكی كاریگەر لەناوچەكەدا خۆی بسەپێنێت و پتر پشتئەستوور بێ به هێز و وزەی خۆی.