Home / بەشی مێژووی كورد / ڕێككەوتننامەی 11ی ئازار 1970ز لە دیدی مێژووەوە هێزی (مستەفا بارزانی) لە ڕێككەوتننامەكەدا

ڕێككەوتننامەی 11ی ئازار 1970ز لە دیدی مێژووەوە هێزی (مستەفا بارزانی) لە ڕێككەوتننامەكەدا

ڕێككەوتننامەی 11ی ئازار 1970ز لە دیدی مێژووەوە هێزی (مستەفا بارزانی) لە ڕێككەوتننامەكەدا

د. كەیوان ئازاد ئەنوەر


یەكێك لە ڕووداوە گرنگ و مێژووییەكانی سەدەی بیستەم لە باشووری كوردستان ڕێككەوتننامەكەی (11ی ئازاری 1970ز)یە. ئەوەش تەنیا لەبەر ئەوەنا، كە بە فشاری (پارتی دیموكراتی كوردستان) و سەركردە نەتەوەییەكەی (مستەفا بارزانی) واژۆ كرا، بەڵكو لەبەر ئەوەی بۆ یەكەمین جار بوو لە مێژووی كوردا بە گشتی و باشووری كوردستان بە تایبەتی لە ڕێگای ڕێكەوتنامەیەكی فەڕمی لە نێوان حكوومەتی ناوەندی و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردی، دان بە چەندین مافی گرنگ و مێژوویی نەتەوەیی كوردا نرا. واتە بەر لەو ڕووداوە هیچ ڕێككەوتننامەیەك لە مێژووی كوردا نەیتوانی وا بە ڕوونی ئەو مافانەی كورد بچەسپێنێت. دیارە ئەگەرچی دواجار ئەو ڕێككەوتننامەی لەلایەن حكوومەتی عێراقییەوە جێبەجێ نەكرا، بەڵام لانی كەم وەك دەسكەوت چووە لاپەڕەكانی مێژووەوە. هەر بۆیە وەك ڕۆژێكی مێژوویی تۆمار كرا.
سەرەتا دەبێت لەو هەڵە مێژووییەوە دەست پێبكەین، كە ڕووداوەكەی (11ی ئازاری 1970ز)، (ڕێكەوتنامە) بوو نەوەك (بەیاننامە)، چونكە ئەوە بەیاننامەیەك نەبوو لەلایەن حكومەتی ناوەندی عێراقەوە بە كورد بدرێت و پێی ببەخشرێت، بەڵكو ڕێكەوتنێكی نزیك بە (دوو) ساڵ گفتوگۆی چڕ و پڕی نێوان سەركردایەتی سیاسی كورد و حكومەتی ناوەندی عێراق بوو، كە دواجار بە ڕێكەوتنامەیەكی (پانزە) خاڵی دوایی هات و لە ڕۆژی (چوار) بەرواری (11ی ئازاری1970ز) ڕاگەیەنرا.
سەرەتاش بۆ ڕاستكردنەوەی ئەو هەڵە مێژووییەی، كە ئەوە (ڕێكەوتنامە) بوو، نەوەك (بەیاننامە) وەك هەندێك كەس بۆ كەمكردنەوەی بایەخەكەی باسیان كردووە و لێیان ڕوانیووە، چونكە ئەگەر زانستیانە بۆ پێناسەی هەردوو زاراوەكە بڕوانین دەگەینە ئەوەی، كە صصبەیاننامە هەوڵ و ڕوونكردنەوە و بەخشینە یان ڕەتكردنەوەی چەند شتێكە، لەبەر ڕۆشنایی بارودۆخێكی دیاریكراودا، وەك (بەیاننامەی 10ی شوباتی 1964ز)ی حكومەتی عێراق لەسەردەمی (عەبدولسلام عارف)، كە بە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردی عێراقیدا. یان (بەیاننامەكەی29ی حوزەیرانی1966ز)ی حكومەتی (عەبدولڕەحمان بەزاز)ی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە سەردەمی (عەبدولڕەحمان عارف)ی سەرۆك كۆماردا، كە بە هەمان بزووتنەوەیداشش بەڵام (ڕێكەوتنامە) واتا صصڕێكەوتنی دوو لایەن یان زیاتر لەسەر چەند خاڵ و تەوەرەیەكی گرنگ و بایەخداری كێشە لەسەر، بە مەبەستی گەیشتن بە ڕێگە چارەیەك بۆ سەقامگیری سیاسی یان ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئایینی و فەرهەنگی و سەربازی. وەك (ڕێكەوتنامەی11ی ئازاری 1970ز) لە نێوان حكومەتی عێراق و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردی، كە كۆتایی بە قۆناغی شەڕی پێنجەمی باشووری كوردستان هێناشش. یان (ڕێكەوتنامەی جەزائیر)، كە لە (6ی ئازاری 1975ز) لە نێوان هەردوو دەوڵەتی (ئێران-عێراق) بە نێوەندی (دەوڵەتی جەزائیر) واژۆ كرا. هەر بۆیە بەكارهێنانی زاراوەی (بەیاننامە) بۆ (11ی ئازاری 1970ز) هەڵەیەكی گەورەیی سیاسی و دیپلۆماسییەوە بە هەڵە لەلایەن چەند تاك و لایەنێكەوە بۆ مەبەستێكی تایبەت بەكار هێنراوە.
بەدەریش لەو ڕاستیانە گەورەیی ڕێكەوتنامە و ڕووداوەكە چەند لایەنە بوو. لە دیارترین ڕووە گەشەكانی بەدەر لە ناوەڕۆكی ڕێكەوتنامەكە و بەها و مەغزاكانی، (دوو) خاڵی زۆر گرنگ بوون، ئەوانیش:
یەكەم: بە درێژایی ماوەی نێوان گفتوگۆی سەركردایەتی سیاسی كورد بە سەرۆكایەتی (مستەفا بارزانی نەمر) و حكومەتی بەعسی عێراق لە نێوان ساڵانی (1968-1970ز) و تا ئەو كاتەی گەیشتە بواری واژۆكردن، (مستەفا بارزانی) سەردانی شاری (بەغداد)ی نەكرد. واتە بۆ هیچ دانیشتنێك نەچووە پایتەختی دەوڵەتی عێراق. بە دیدێكی تر بە لاوازی یان بۆ هیچ داواكارییەكی تایبەتی خۆی یان نەتەوە و شۆڕشەكە نەچووە (بەغداد)، بەڵكو ئەوانی هێنایە بارەگای سەركردایەتی شۆڕش. ئەوەش بەو مانایەی بە هیچ شێوەیەك سازش و لاوازی بەرامبەر ئەوان نیشان نەدا، لەكاتێكدا بە پێ هەموو پێوەرە سیاسی و نەریتە دیپلۆماسییەكان دەبوا سەركردەی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازەكە كە داواكاری و جێبەجێكارەكانی لە پایتەخت بوون، سەردانی ناوەندی وڵاتەكە بكات و لەوێ بە ئامادەبوونی خۆی واژۆ لەسەر ڕێكەوتنامەكە بكات، بەڵام گەورەیی (مستەفا بارزانی نەمر) لەوەدا بوو كە بۆ یەك چركە ساتیش ئەو كارەی نەكرد، بەڵكو بە درێژایی ماوەی گفتوگۆ بەردەوام نوێنەری خۆی دەناردە (بەغداد) و نوێنەرانی دەوڵەتیش دەهاتنە سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلول لە ناوچە ئازادكراوەكان. دیارە ئەگەر هەندێكیش ئەوە بۆ نەزانینی كورد و سەركردەكەی لە كاری سیاسی و دیپلۆماسی بگەڕێنەوە و بۆ ئەوە چووبن، كە كاری سیاسی لەپاڵ توندی و ڕقی، نەرمی و سازشی پێویستە، چونكە ئەگەر ئەوە نەبێت، هیچ بە دەست نایەت، بەڵام ئەو كارە پێچەوانەوە بوو. ئەوەش بەوەی (مستەفا بارزانی) بەو توندییەی لەگەڵ حكومەتی عێراق، توانی داواكاری كوردی باشووری كوردستان و شۆڕشی ئەیلول لە (پانزە) خاڵی ڕێكەوتنامەكەدا جێ بكاتەوە و دواتر خستیە بواری واژۆكردن و جێبەجێكردنەوە.
دووەم: هێزی (مستەفا بارزانی) بوو لە ڕاگەیەندنی ڕێكەوتنامەكە، بەوەی ئامادە نەبوو ڕاگەیاندنەكە لەلایەن هیچ بەرپرسێكی باڵای عێراقی، جگە لە سەرۆك كۆمار بخوێنرێتەوە. لەكاتێكدا بەرپرسانی باڵای دەوڵەت و پارتی بەعسی عەربی سۆشیالیستی لە عێراق، كە خۆیان لە ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی بەعس دەبینییەوە، بەردەوام جەختیان لەوە دەكردەوە كە دەبێت ڕێكەوتنامەكە لەلایەن كەسی دووەم و سێیەمی عێراقەوە بخوێنرێتەوە، نەوەك سەرۆكی وڵات و سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش، كە (ئەحمەد حەسەن بەكر) بوو، چونكە لە بڕوای ئەواندا ڕاگەیاندنی ڕاگەیاندنی ڕێكەوتنامەكە لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە، وەك جۆرێك لە هێنانە خوارەوەی پایەی سەرۆك كۆمار بوو لەو وڵاتەدا. ئەوەش لەسەر ئەو بڕوایەی، كە ئەوە ڕێكەوتنی دەوڵەتێكە لەگەڵ بزووتنەوەیەكی چەكداری، نەوەك لەگەڵ دەوڵەتێكی دی، بەڵام دواجار فشاری (مستەفا بارزانی نەمر) سەركەوت و لەو ڕۆژ و بەروارەدا، لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش، كە (ئەحمەد حەسەن بەكر) بوو خوێندرایەوە. ئەو مەراسیمەش بە ئامادەبوونی بەرپرسە باڵاكانی دەوڵەتی عێراق و پارتی بەعس و نوێنەرانی تایبەتی سەركردایەتی شۆڕشی كورد و هەزاران هاوڵاتی عەرەب و كورد و توركمان و كلدو و ئاشووری و لە شاری (بەغداد)ی پایتەخت ڕاگەیەنرا. دواتریش لە میدیا ناوخۆیی و جیهانییەكانیشەوە بڵاوكرایەوە. ئەوەش بۆ یەكەمین جار بوو لە مێژووی كوردا هێز و فشاری كورد لەگەڵ دەوڵەتی ناوەند یان دەوڵەتی بەرامبەر كاری خۆی بكات.
دوای (43) ساڵ لەو مێژووە جێگای خۆیەتی ئاماژە بەوە بكەین، كە دەسكەوتەكانی ئیمڕۆی خەبات لە باشووری كوردستان، بەرهەمی ئەو ڕووداوە و دەیان ڕووداو و ئەزموونی مێژوویی پێشتر و تەنانەت دواتریشن. واتە دەسكەوتەكانی باشووری كوردستان لە سەرۆكایەتی هەرێم و پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، ڕەنج و ماندوون و قوربانی دەیان سەركردەی وەك (شێخ مەحموودی نەمر و مستەفا بارزانی نەمر و …تاد)ن لەگەڵ دەیان سەرۆك و دەسەڵاتداری عێراقی هەر لە (فەیسەڵی كوڕی حوسێن)ەوە تا بە (نوری مالیكی) دەگات، بۆیە گەیشتن بەم رۆژە هەروا بە ئاسانی و سادەیی نەبووە، وەك هەندێك تاك و لایەن بۆی دەڕوانن. ئەمەو لەكاتێكدا تا ئێستاش كێشمەكێشەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی عێراق هەر بەدەوامە، بۆیە دوای ئەو ڕووداو و تۆمار و دەسكەوتانە، جێگای خۆیەتی هەمووان بە بێ جیاوازی بیركردنەوەی سیاسی و ئایینی و كۆمەڵایەتی بە گەورەیی بۆ ڕابردووی خۆمان بڕوانین و هەوڵی ئەو سەركردانەی كورد و لە نێویشیاندا (مستەفا بارزانی نەمر) بە گەورە و بایەخدار سەیر بكەین، چونكە ئەو تا كۆچی دوایی كرد تاكە سەركردەی كورد بوو لە تەواوی مێژوودا، تا ئەو كاتەی كۆچی دوایی كرد، خاوەنی یەك بستە خاكی ڕەوا پێبینراو نەبوو. واتە ئەگەر خەبات و ماندووبوون و تەمەنی بۆ كورد و بۆ كوردستان نەبوایە، دەیتوانی باشتر و چاكتر ژیانی خۆی و خێزان و بنەماڵەكەی دوور لە ئاوارە بوون و ماڵوێڕانی و قوربانییە گەورەكانی تێپەڕێنێت، بەڵام ئەو هەموو ئەوانەی بە خەبات بۆ كورد و كوردستان گۆڕییەوە.

About كه‌یفی عمر

Check Also

شۆڕشی دوەمی بارزان ١٩٤٣_١٩٤٥

بێگەرد عەلیبەشی مێژوو-زانكۆی سۆران شۆڕشی دووەمی بارزان بەسەرۆکایەتی مەلا مستەفای بارزان یەکێکە لەو شۆڕشە نیشتیمانیانەی …