بۆچی دكتۆر مەحمود عوسمان لەیەكەم هەڵبژاردنی كوردستاندا لەبەرانبەر مام جەلالدا نەكشایەوە؟ مەحمود عوسمان، پیاوی نهێنیەكانی مەلا مستەفا و شۆڕشی ئەیلول

هەرچەندە دە ساڵ بەر لەوە پەیوەندی بەپارتییەوە كرد بوو، بەڵام ناكۆكییەكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی هەلی ئەوەی بۆ دەسازێنێ كە بگاتە ئاستی مەكتەبی سیاسی‌و ببێتە یەكێك لە نزیكەكانی مەلا مستەفا.
دكتۆر مەحمود عوسمان لە ساڵی 1955وەو سێ ساڵ بەرلەوەی مەلا مستەفا لە ڕووسیاوە بگەڕێتەوە بۆ عێراق، پەیوەندی بەپارتی دیموكراتی كوردستانەوە دەكات، ساڵی 1956 لەكاتی خوێندنی لە كۆلێژی پزیشكی لە بەغداد، بووەتە سكرتێری یەكێتی قوتابیانی كوردستان، ئەو كاتە مام جەلال سەرۆكی ڕێكخراوەكە بووە، دوو ساڵ دوای ئەوەش دەبێتە ئەندامی یەدەگی لیژنەی مەركەزی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لەپاش دوو ساڵ لە تەواوكردنی كۆلێژی پزیشكی لە ساڵی 1963 پەیوەندی بەشۆڕشی ئەیلولەوە دەكات‌و دەچێتە شاخ.
دكتۆر مەحمود عوسمان لە ساڵی 1938 لە قەزای “پێنجوێن” لەدایكبو‌وە، لە ساڵی 1970 لەگەڵ كچی ” كاكە زیادی كۆیە” خاتوو ” بەهار” هاوسەرگیری دەكات‌و زمانەكانی ” فارسی‌و عەرەبی ئینگلیزی‌و فەرەنسی دەزانێت.

دكتۆر مەحمود بە تەنیشت مەلا مستەفاوە

تا سەروەختی قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی‌و دەركردنی سەركردەكانی ئەو باڵە لە حیزب بە بڕیاری مەلا مستەفا، مەحمود عوسمان ناوێكی دیارو ناسراو نەبوو، بە دورخستنەوەی ئەوان لە حیزب‌و لە كۆنگرەی شەشەمی پارتیدا دەبێتە ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و بەوتەی كریس كۆچێرا مەحمود عوسمان‌و سامی عەبدولڕەحمان بروسكە ئاسا پلە باڵاكانی حیزبیان دەبڕی‌و مەلا مستەفاش زۆر گرنگی پێدەدان.
بەهۆی ئەو بۆشاییەی كە باڵی مەكتەبی سیاسی لەناو پارتیدا دروستیان كردبوو، هەم بەهۆی ئەوەی كە زمانی دەزانی‌و یاوەری ڕۆژنامەنووسە بیانییەكانی دەكرد بۆ لای مەلا مستەفاو نوێنەرایەتی مەلا مستەفاشی بۆ دەرەوە دەكرد، وایكرد كە مەحمود عوسمان لای مەلا مستەفا گرنگ‌و جێگەی بایەخ پێدان بێت.
لە ساڵی 1965 دەبێتە سكرتێری مەكتەبی تەنفیزی ئەنجوومەنی سەركرایەتی شۆڕشی ئەیلوول‌و و بەرپرسی بەشی پەروەردەو تەندروستی لەناوچە ڕزگاركراوەكانی ئەوكاتەی كوردستان.
لەپاڵ ئەوەدا كە وەكو دكتۆری شۆڕش نێوی دەبرا، هەمیشە نوێنەرو دانوستانكاری شۆڕشی ئەیلوول‌و مەلا مستەفا بووەو سەرۆكایەتی زۆربەی ئەو وەفدانەی كردووە كە بە نوێنەرایەتی مەلا مستەفاو شۆڕشی ئەیلوول چونەتە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ حكومەتی عێراقیداو لە ڕێكەوتنی 11ی ئازاری نێوان مەلا مستەفاو حكومەتی عێراقی ئەوكاتەشدا، هەمیشە سەرۆكی وەفد بووەو پاش ڕێكەوتنەكەش دەبێتە وەزیری تەندروستی‌و لەگەڵیشیدا كاروباری دەرەوەی ناوچەی ئۆتۆنۆمی بەڕێوە بردووە.
لە كۆتایی ساڵی 1965دا وەك نوێنەری مەلا مستەفاو شۆڕش یەكەمین گەشت بۆ وڵاتانی ئەوروپاو ئەمەریكا ساز دەكات‌و پاش ساڵێك دەگەڕێتەوە بۆ كوردستان، پاش كەمتر لە ساڵێك دیسان بەنوێنەرایەتی شۆڕشی ئەیلوول گەشتێكی دیكە بۆ ئەوروپاو ئەمەریكا دەكات.
لەسەر داواكاری زۆری مەلا مستەفا لە “شا”ی ئێران‌و پاش ئەوەی لەڕێگەی ” شا”ی ئێرانەوە كار ئاسانییان بۆ دەكرێت‌و ئەمەریكا بەڵێنی هاوكارییان پێدەدات، لە 30 حوزەیرانی ساڵی 1972 بە مەبەستی كۆبوونەوە لەگەڵ كاربەدەستانی ئەمەریكا دكتۆر مەحمود عوسمان‌و ئیدریس بارزانی دەچنە واشنتۆن‌و ئەوەش دەبێتە یەكەمین پەیوەندی‌و گفتوگۆی راستەوخۆی نێوان شۆڕشی كوردو كار بەدەستانی ئەمەریكا، بێگومان دروستبوونی پەیوەندییەكەش بەرهەمی پەیوەندی نێوان ” شا”ی ئێران‌و ” كسنجەر”ی وەزیری دەرەوەی ئەو سەردەمی ئەمەریكا بووە.
بەو وتەی دكتۆر مەحمود، كاربەدەستانی ئەمەریكا پێیانووتوون كە لەڕێگەی هەردوو دەزگای هەواڵگری ” مۆساد”ی ئیسرائیلی‌و ” ساواك”ی ئێرانییەوە هاوكارییەكانتان پێدەگەیەنین‌و دەبێت ئەم پەیوەندییەش بە نهێنی بمێنێتەوە.
لەدوای ڕێكەوتننامەی “جەزائیر”ی نێوان هەردوو حكومەتی عێراق‌و ئێران‌و لە كۆتا ڕۆژەكانی شۆڕشی ئەیلوول‌و هەشت رۆِژ بەر لە ئاشبەتاڵ‌و هەرەسهێنانی شۆڕشەكە لە12ی ئازاری 1975دا، مەحمود عوسمان یاوەری مەلا مستەفا دەكات بۆ لای شای ئێران، ئەمە ئەو دیدارو سەفەرەبوو كە پاش گەڕانەوەیان، مەلا مستەفا هەرەسی شۆڕشەكەی بەیان كرد.

مەحمود عوسمان لە نێوان مەلا مستەفاو باڵی مەكتەبی سیاسی دا

ئەو كە لەساڵی 1966وە تا 1975‌و هەرەسی شۆڕشی ئەیلوول، یەكێك لە هەرە نزیك‌و باوەڕ پێكراوەكانی مەلا مستەفا بوو، لە دیدارێكی تەلەفیزیۆنی دا باسلەوە دەكات كە لەگەڵ چەند كەسێكیتردا هەوڵی پێكهێنانەوەی مەلا مستەفاو سەركردەكانی باڵی مەكتەبی سیاسییان داوەو هەوڵەكانیان بێئاكام بووە، :” ئێمە چەند كەسێك بووین هەوڵی كە هەوڵی میانگیریمان دەدا، بەڵام ئاسان نەبوو، چونكە كێشەكان قوڵبووبوونەوەو گەشتبوونە بنبەست، دەبوو لەساڵی 1963 باڵی مەكتەبی سیاسی جیا ببوونایەتەوە، بەڵام شەڕی ئەوكاتەی حكومەتی بەعس دوایخست”.
هەر لەو دیدارە تەلەفیزیۆنییەدا ، دكتۆر مەحمود باسلەوە دەكات كە مام جەلال مەیلی جیابوونەوەی نەبووەو مەلا مستەفاش ویستوویەتی لەبری برایم ئەحمەد مام جەلال بكاتە سكرتێری پارتی،” مام جەلال مەیلی جیابوونەوەی نەبوو، مەلا مستەفا دەیووت با مام جەلال لە جیاتی برایم ئەحمەد ببێتە سكرتێری پارتی، بەڵام سەركردەكانی باڵی مەكتەبی سیاسی ئەمەیان پەسەند نەكرد”.
دەربارەی ئەوەی كە بۆچی دواتر باڵی مەكتەبی سیاسی پارتی، بەناوی ” جەلالی” ناسێنران‌و ناویان دەركرد، دكتۆر مەحمود دەڵێت:” مام جەلال حەزی لە ناكۆكی نەبوو، بوو بەتەرەف، مام جەلال بەرپرسی یەكەمی باڵی مەكتەبی سیاسی نەبوو، بەڵام لەبەرئەوەی كەسێكی چالاك بوو، باڵی مەكتەبی سیاسی بەناوی ” جەلالییەكان”ەوە ناسێنرا”.

هەرەسی شۆڕی ئەیلوول، لە دیدی دكتۆر مەحمود عوسمانەوە

ئەو پێیوایە شۆڕشی ئەیلوول لە ساتەوەختێكدا كۆتایی پێهێنراوە كە دەتوانرا درێژەی پێبدرێت‌و ئۆباڵی شكستی شۆڕشەكەش دەخاتە ئەستۆی مەلا مستەفای بارزانی‌و سەركردەكانی شۆرشەكە.
” هەرەسهێنان بەشۆڕشی ئەیلوول بڕیاری خۆمان بوو، ئیسپاتمانكرد كە قیادەیەكی فاشیلین‌و لەوەختی تەنگانەدا هیچ نیین، پاش ڕێكەوتننامەی جەزائیر، دەبوو فەترەیەك بەرگریمان بكردایەو دواتر داوای دانووستانمان لە حكومەتی عێراق بكردایە”. لەبەرنامەیەكی تەلەفیزیۆنی تایبەت بەهەرەسی شۆڕشی ئەیلوولدا، دكتۆر مەحمود ئەمەی وت.
ئەو یەكێك لەسەركردەكانی شۆڕشی ئەیلوول بوو كە لەدوای هەرەسی شۆڕشەكەوە ڕەخنەی لە مەلا مستەفاو سەرانی شۆڕش گرت‌و پێیوابوو لەڕووی ئابوری‌و سەربازییەوە شۆڕش هێندە موداراتی هەبووە كە توانای بەردەوامبوونی هەبێت.
بەوتەی مەحمود عوسمان لەو دەمەی كە مەلا مستەفاو سەرانی شۆڕشەكە بڕیاری كۆتاییهاتنی شۆڕشەكەیان داوە، شۆڕشی ئەیلوول پارەیەكی زۆری هەبووەو بە بڕی ” 24″ ملیۆن دیناری عێراقی ئەو كاتە مەزەندە كراوە، ئەمە جگە لەو قازانجەی لە كاروباری بازرگانی‌و فرۆشگاكانی شۆڕشدا دەستكەوتووە.
مەحمود عوسمان كە لە كاتی هەرەسی شۆڕشی ئەیلوولدا ئەندامی مەكتەبی سیاسی بووە سەبارەت بەتوانای ئابوری‌و سەربازی ئەوكاتەی شۆڕشی ئەیلوول كە هەرەسی تێدا ڕاگەیەنراو شۆڕش كۆتایی هات، زیاتر دەڵێت:” لە ڕووی تەقەمەنییەوە لانیكەم شۆڕش خاوەنی ” 15″ ملیۆن فیشەكی جۆراو جۆری تفەنگ‌و ڕەشاش‌و ” 500″ هەزار گوللە تۆپی جۆراو جۆرو ” 60″ هەزار پێشمەرگەی هەمیشەیی‌و زیاتر لە “40” هەزار هێزی بەرگری میللی، لەپاڵ ئەمەشدا ئازوخەیەكی ئەمباركراوی زۆر هەبوو كە بەشی چەندین مانگی شۆڕشی دەكرد”.
نەوشیروان مستەفا ستایشی دكتۆر مەحمود دەكات لەسەر ئەو زانیارییانەی سەبارەت بە هەرەسی شۆڕشی ئەیلوول بڵاوی كردونەتەوەو دەڵێت:” دكتۆر مەحمود عوسمان شایانی ڕێزلێنانی تایبەتە، چونكە دوای ئاشبەتاڵ هەندێك لەم باسە گرنگانەی بۆ ڕایگشتی كورد ئاشكرا كرد”.

لەهەرەسی شۆڕشی ئەیلوولەوە تا ڕاپەڕینی بەهاری ساڵی 1991

لەدوای هەرەسی شۆڕی ئەیلوول، هاوكات لەگەڵ مەلا مستەفاو زۆرێك لەسەرانی شۆڕش، دەچێتە ئێران‌و زیاتر لە ساڵێك لەیەكێك لەنەخۆشخانەكانی ئەو وڵاتە وەك پزیشك كاردەكات‌و لە ساڵی 1976 دەچێتە وڵاتی سوریاو لەوێ لەگەڵ هەریەكە لە ” شەمسەدین موفتی‌و عەدنان موفتی‌و قادر جەباری” دا، “لیژنەی ئامادەكاری پارتی دیموكراتی كوردستان” ڕادەگەیەنن، بەهۆی ئەوەی ئەوانەی كە مەیلی بەشداریكردنیان لە دەستپێكردنەوەی خەباتدا هەبووە، پەیوەندییان بە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، یان سەركردایەتی كاتی پارتی ” قیادە موەقەتە”وە كردووە، كەس لەدەوری ئەمان كۆنابێتەوەو پەیوەندییان پێوە ناكات.
بەپێی زانیارییەكانی تایبەت بەو مێژووە، كاتێك كە كوڕانی مەلا مستەقا ئیدریس بارزانی‌و مەسعود بارزانی “سەركردایەتی كاتی پارتی”ییان دروستكردووەتەوە، پەیوەندییان بە دكتۆر مەحمود عوسمانەوە كردووەو ئەم ڕازینەبووە لەگەڵ ئەواندا پەیوەندی هەبێت‌و گەرەكی بووە لەسەر بنچینەیەكی نوێ‌و هاوچەرخ‌و لەسەر میراتی پارتی، حیزبێك دروست بكات‌و ببێتە كەسی یەكەمی.
دكتۆر مەحمودو هاوڕێكانی لە ” لیژنەی ئامادەكاری پارتی دیموكراتی كوردستان”، لەساڵی 1977 دەگەڕێنەوە بۆ كوردستان‌و لە نزیك بارەگاكانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان جێگیر دەبن، لەگەڵ ئەوەدا كە بەشێك نابن لە یەكێتی، بەڵام زۆر نزیك دەبن لە یەكێتی‌و لە زۆربەی كۆبوونەوەكانی یەكێتیشدا وەكو ئەندامی سەركردایەتی بەشداری دەكەن، بێگوومان بەشداریكردنیان لە كۆبوونەوەكانی سەركردایەتی یەكێتیشدا دوو هۆی هەبووە، یەكەمیان ئەوە بووە كە مام جەلال‌و سەركردەكانی یەكێتی ویستوویانە لەڕێگەی ئەم گرنگی پێدانەوە پێیان، بیانهێننە ناو یەكێتییەوەو هۆی دووەمیش ئەوە بووە كە دكتۆر مەحمودو هاوڕێكانی تەواو تەنیا بوون‌و لای یەكێتی لەنگەریان گرتووە، ئەوان لەوكاتەدا بەقەبارە تەواو بچووك بوون‌و لەدەرفەت گەڕاون بۆ گەورەبوونیان.
لەدوای جیابوونەوەی باڵی “بزوتنەوەی سۆسیالیستی” لە یەكێتی بەسەركردایەتی ڕەسوڵ مامەند لە 20- 3 – 1979دا، مەحمود عوسمان‌و هاوڕێكانی لە ” لیژنەی ئامادەكاری پارتی” لەگەڵیاندا یەكیان گرت‌و بەوەش هەلی لەباریان بۆ ڕەخسا تا لە جوغزە بچووكەكەیان دەربچن‌و هێزو وزەیان وەبەردا بێتەوە.
ڕەسووڵ مامەندو هاوڕێكانی لە باڵی بزوتنەوەی سۆسیالیستی كە تازە لە نیمچە بەرەی یەكێتی نیشتیمانی هاتبوونە دەرەوە، لەگەڵ مەحمود عوسمان‌و هاوڕێكانیدا لە 3-6 – 8- 1979 كۆبوونەوەیەكی فراوانیان ساز كردو سەركردایەتییەكی بەكۆمەڵیان درووستكرد لە ” ڕەسوڵ مامەندو مەحمود عوسمان‌و تایەری عەلی والی”و حیزبی سۆسیالیستی یەكگرتووی كوردستان،” حسیك” یان ڕاگەیاند.
لەگەڵ ئەوەدا كە باڵی بزوتنەوەی سۆسیالستی ناكۆكی قوڵیان لەگەڵ سەركردەكانی ” كۆمەڵە”دا هەبووە، بەڵام دەگوترێت دكتۆر مەحمود عوسمان ڕۆڵی گەورەی هەبووە بۆ هاتنەدەرەوەی سەركردەكانی بزوتنەوەی سۆسیالستی‌و جیابوونەوەی ئەو باڵە لە یەكێتی.
بەوتەی سەید كاكە، مەحمود عوسمان تەنگوچەڵەمەكانی ناو یەكێتی زانیوەو ئاگاداری ناكۆكییەكانی نێوان باڵەكانی یەكێتی بووە، سەید كاكە دەڵێت:” ڕەسووڵ مامەند بەرپرسی یەكەمی باڵی بزوتنەوە بوو لەناو یەكێتیداو ڕۆژانە بۆ لێكۆڵینەوەو پرس‌و ڕا وەرگرتن هاتووچۆی چادرەكەی مەحمود عوسمانی دەكرد، مام جەلالیش ئەوەی زۆر پێناخۆشبوو”.
مەحمود عوسمانیش خۆی دان بەوە دەنێت كە یەكگرتنی نێوان بزوتنەوەی سۆسیالیستی‌و لیژنەی ئامادەكاری پارتی هیچ بنەمایەكی هزری‌و ئایدۆلۆژی نەبووەو بەڵكو زیاتر بنەمایەكی تاكتیكی هەبووە.
سەرهەڵدانی ناكۆكییەكانی نێوان ڕەسووڵ مامەندو مەحمود عوسمانیش لەسەروبەندی بەستنی یەكەمین كۆنگرەی حیزبی سۆسیالیستی یەكگرتووی كوردستانەوە، ئەو ڕاستییەی سەرەوە پشتڕاستدەكاتەوەو ئەو بۆچوونەش دەسەلمێنێت كە مەحمود عوسمان بەتەمای ئەوە بووە ببێتە كەسی یەكەمی حیزبی سۆسیالست.
دوو مانگ دوای یەكگرتنیان‌و ڕاگەیاندنی حیزبی سۆسیالستی یەكگرتووی كوردستان، لە بەرواری 30- 9- 1979 هەریەكە لە مەحمود عوسمان‌و عەدنان موفتی بەنوێنەرایەتی حیزبی سۆسیالست دەچنە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ سەددام حسەین كە چەند مانگێك بوو، بووبوویە سەرۆككۆماری عێراق‌و سەددام داوای لێكردبوون كە واز لە خەباتی چەكداری بێنن.
ناكۆكییەكانی نێوان ڕەسووڵ مامەندو مەحمود عوسمان، لەیەكەمین كۆنگرەی حیزبی سۆسیالستدا لە 12- 15 – 5- 1981 دەتەقنەوەو مەحمود عوسمان لە كۆنگرەدا خۆی ناپاڵێوێت‌و لە كۆنگرە دەكشێتەوە، پێدەچێت كشانەوەكەشی دوای ئەوە هاتبێت كە دڵیابووبێتەوە لەوەی كە ناتوانێت پۆستی بەرپرسی یەكەمی حیزب مسۆگەر بكات.
لە دروستكردنی هەردوو بەرەی ” جودو جوقد” ” بەرەی نیشتیمانی دیموكراتی”‌و ” بەرەی نیشتیمانی نەتەوەیی دیموكراتی”، دا ناكۆكییەكانی نێوان ڕەسووڵ مامەندو مەحمود عوسمان خۆیان نواندووەتەوە.
مەحمود عوسمان لە 12- 11- 1981 بەناوی حیزبی سۆسیالستەوە واژۆی چوونە ناو بەرەی ” جوقد”ی كرد، ئەو بەرەیەی كە یەكێتی نیشتیمانی تێیدا باڵا دەستبوو، بیست ڕۆژ دوای ئەوەش، ڕەسووڵ مامەند بەناوی حیزبی سۆسیالستەوە، واژۆی چوونە ناو بەرەی ” جود” كرد، ئەو بەرەیەی كە پارتی تێیدا باڵا دەستبوو.
دەرئەنجامی ناكۆكییەكانی لەگەڵ ڕەسووڵ مامەندو بە كشانەوەی لە كۆنگرەی یەكەمی حیزبی سۆسیالست، مەحمود عوسمان دوو لە هاوڕێكانی ” قادرو جەباری‌و عەدنان موفتی” كە لەپاش هەرەسی شۆڕشی ئەیلوولەوە لەگەڵیدا بوون لەدەستداو ئەوان لە كۆنگرەكەدا بۆ ئەندامی سەركردایەتی هەڵبژێردران‌و ئەوانەشی كە لەگەڵیدا لە كۆنگرە چوونە دەرەوە، دواتر زۆربەیان چوونە ناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە.
هەرچەندە ناكۆكی توندی لەگەڵ ڕەسووڵ مامەنددا هەبووەو لە كۆنگرەی یەكەمی حیزبیشدا بەشداری نەكردووە، بەڵام وەكو سەكردەیەكی حیزبی سۆسیالست مامەڵەی كردووەو لەماوەی نێوان ساڵانی 1981- 1987 كاروباری پەیوەندییەكانی دەروەی وڵاتی سۆسیالیستی بەڕێوەبردووەو لە ساڵی 1988 كاتێك ” بەرەی كوردستانی” لەنێوان حیزبە كوردییەكاندا دروستدەكرێت، لەگەڵ ڕەسووڵ مامەنددا بە نوێنەرایەتی حیزبی سۆسیالست، دەبنە ئەندامی سەركردایەتی بەرەكەو تا ڕاپەڕینی بەهاری 1991 دەبێتە نوێنەری بەرەی كوردستانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی‌و ئیسلامی‌و ئەوروپی.

لە ڕاپەرینی بەهاری ساڵی 1991وە تا ئەنجومەنی حوكم‌و پەرلەمانی عێراق

مەحمود عوسمان یەكێك دەبێت لە ئەندامانی ئەو وەفدەی حیزبە كوردییەكان كە بە چەند گەڕێك بەسەرۆكایەتی مام جەلال‌و مەسعود بارزانی لە پاش ڕاپەڕین بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ حكومەتی بەعسدا دەچنە بەغدادو، ڕەسووڵ مامەندیش یەكێك دەبێت لە ئەندامانی وەفدەكە، بە وتەی محەمەدی حاجی مەحمود لەسەر چوون‌و هاتنەوەو ئەو بڕە پارەیەی كە لە حكومەتی عێراقی بۆ حیزبی سۆسیالست وەریدەگرن لە گەڵ ڕەسووڵ مامەنددا جۆرێك ناكۆكییان بۆ دروستدەبێت.
لە سەروبەندی گفتوگۆكانی بەرەی كوردستانیدا لەسەر پرسی یەكەمین هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نیشتیمانی كوردستان كە لە 19- 5- 1992 ئەنجام درا، مەحمود عوسمان پێشنیار دەكات كە لەگەڵ هەڵبژاردنی گشتیدا ” شوانێك”یش بۆ كورد هەڵبژێردرێت ڕابەری ڕزگاریخوازی گەلی كورد بێت‌و لایەنەكانی بەرەی كوردستانیش پێشنیارەكە پەسەند دەكەن.
پێشنیارەكەی دكتۆر مەحمود عوسمان لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە لەو كاتەدا خۆی لەهەردوو مام جەلال‌و مەسعود بارزانی لا بەهێزتر بووەو بڕوای وابووە كە چانسی بەهێزی هەیە ببێتە ئەو ” شوان”ەی كە رابەرایەتی ڕزگاریخوازیی كورد دەكات‌و لەمڕووەشەوە ڕەسووڵ مامەند زۆر هانیداوە.
بە وتەی محەمەدی حاجی مەحمود، ڕەسووڵ مامەندی سكرتێری حیزبی سۆسیالست زۆر حەزی كردووە كە دكتۆر مەحمود خۆی بۆ ڕابەری ڕزگاریخوازی گەلی كورد بپاڵێوێت‌و ئەو پێشنیارەشی بۆ كردووەو ویستوویەتی لە كێبڕكێكردنی بۆ سكرتێری حیزبدا لە كۆڵی ببێتەوە.
لە یەكەم هەڵبژاردنی كوردستاندا بۆ ئەنحوومەنی نیشتیمانی‌و هەڵبژاردنی رابەری ڕزگاریخوازی گەلی كورددا هەریەكە لە ” مام جەلال‌و مەسعود بارزانی‌و مەلا عوسمان عەبدولعەزیزو دكتۆر مەحمود عوسمان” خۆیان بۆ ڕابەری دەپاڵێون.
بەو پێیەی كە پێیانوایە خۆپاڵاوتنی دكتۆر مەحمود عوسمان زیان لە دەنگەكانی مام جەلال دەدات‌و بە قازانجی پارتی‌و مەسعود بارزانی دەشكێتەوە، چەند جارێك لە ئاستی باڵادا سەركردەكانی یەكێتی داوا لە حیزبی سۆسیالست دەكەن كە دكتۆر مەحمود خۆی نەپاڵێوێت‌و بكشێتەوەو لەبەرانبەریشدا بەڵێنی ئەوەیان پێدەدەن ئەگەر سەرۆكی پەرلەمان یان سەرۆكی حكومەتیان بەركەوت، دەیدەنە دكتۆر مەحمودو چواردە كورسی پەرلەمان یان چەند وەزارەتێك دەدەنە حیزبی سۆسیالست، لەگەڵ ئەوەدا كەبەشێك لە سەركردەكانی حیزبی سۆسیالست ئەو پێشنیارەیان پێباشە، بەڵام مەحمود عوسمان جەخت لەسەر خۆپاڵاوتن دەكاتەوەو پێیوایە ئەو پێشنیارەیان دەرئەنجامی لاوازییانەو بردنەوەشی مسۆگەرە.
هەر لەكاتژمێرەكانی یەكەمی هەڵبژاردنەكەدا دكتۆر مەحمود عوسمان بەیاننامەیەك بڵاو دەكاتەوەو ڕایدەگەیەنێت كە بڕیاری داوە دەنگ نەدات‌و بڕواشی بە نەزاهەتی هەڵبژاردنەكە نییەو ئاماژەش بەوە دەكات كە مەرەكەبی هەڵبژاردنەكە بە ئاسانی دەسڕێتەوەو كەسی وا هەیە دە جار دەنگیداوە.
لە هەڵبژاردنەكەدا، دكتۆر مەحمود عوسمان نەك هەر ناتوانێت سەركەوتن مسۆگەر بكات، بەڵكو ژمارەی دەنگەكانی بەڕێژەیەكی زۆر لە دوای مام جەلال‌و مەسعود بارزانییەوە دەبێت‌و ژمارەی دەنگەكانی عوسمان عەبدولعەزیزیش لەو زیاتر دەبێت.
دەرئەنجامی یەكەمین هەڵبژاردنی كوردستان ئەو بێئومێد دەكات‌و بۆ ماوەی چەند ساڵێك كوردستان جێدەهێڵێت‌و تا كۆتایی ساڵی نەوەدەكان لە ئەوروپا دەبێت‌و لە ماوەی نێوان شەڕی براكوژی نێوان یەكێتی‌و پارتیدا وەكو نێوبژیكەر دەردەكەوێت.
ساڵی 2003و لەپاش ڕوخانی ڕژێمی سەددام دەبێتە ئەندامی ئەنجومەنی حكومی عێراق‌و لە دوو خولی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیشدا دەبێتە ئەندامی ئەنجومەنەكە.

دووجار لە مەرگ ڕزگاری دەبێت

لە 29ی ئەیلوولی ساڵی 1971 لەگەڵ مەلا مستەفادا لە هەوڵێكی كوشتن ڕزگارییان دەبێت، لەو ڕووداوەدا كە بەناوی ناوبژیوانیكرن لە نێوان مەلا مستەفاو حكومەتی عێراقدا، چەند مەلایەك سەردانی مەلا مستەفا دەكەن‌و لە ڕێگەی مایكرۆفۆنەوە خۆیان دەتەقێننەوە.
لە 24=11= 1987 لە گوندی “سیروان”ی ناوچەی دوكان، ژەهرخوارد دەكرێت، ئەوكاتە لەگەڵ هەریەكە لە ” عەدنان موفتی‌و موحسین بایز” بەنوێنەرایەتی حیزبی سۆسیالست، پاش گرژی‌و شەڕەكانی نێوانیان، بە مەبەستی گفتوگۆو كردنەوەی بارەگا لەناو ناوچانە سەردانی یەكێتی دەكەن‌و بۆ نانخواردنی نیوەڕۆش لەماڵی مستەفا چاوڕەش داوەت دەبن‌و “سامی شۆڕش”یش كە ئەو كاتە لە دەزگای ڕاگەیاندنی یەكێتی بووە لەگەڵیان دەبێت، بە وتەی مستەفا چاوڕەش، بەپیلانی دەسەڵاتدارانی بەعس لە سلێمانی‌و لەڕێگەی ژنی پێشمەرگەیەكەوە ژەهر دەكرێتە ناو ماستاوە وە بۆیان‌و بەوهۆیەشەوە دایكی مستەفا چاوڕەش‌و پێشمەرگەیەك‌و ئافرەتێكیتر گیان لەدەستدەدەن‌و دكتۆر مەحمودو ئەوانی دیكەش بەخراپی ژەهراوی دەبن‌و ماوەی شەش مانگ بەچارەسەركردنی خۆیەوە سەرقاڵ دەبێت.

پیاوی ناو وەفدو دانوستان‌و میدیاكان

ئێستا ئەو بەتەمەنترین سیاسی كوردەو نیو سەدەو چواردە ساڵە لەكایەی سیاسی كوردیدایە، جگە لەو دە ساڵەی لەگەڵ مەلا مستەفادا بووە، هەموو ساڵەكانیترو قۆناغ‌و وێستگە سیاسییەكانی بەناجێگیری بەسەر بردووەو بەدەگمەن چەند ساڵێك لە ژیانی سیاسی ئەودا دەبینرێت كە لەسەر ئاڕاستەو پرۆژەیەكی سیاسی، یان حیزبێكی سیاسیدا بووبێت‌و زۆرترین تەمەنی سیاسیشی بەبێ شوناسی سیاسی‌و حیزبی بەسەر بردووەو لە ماوەی بیست‌و حەوتساڵەی دەسەڵات‌و حكومڕانی كوردیشدا هەمیشە لەنێوان دەسەڵات‌و بەرەی نەیارانی دەسەڵاتدا بووەو خۆی یەكلایی نەكردووەتەوە، زۆرجار دەربارەی ئەو دەوترێت، دكتۆر مەحمود عوسمان لەو سیاسییانەیە كە نە دەتوانیت هەقی لێوەربگریت‌و نە دەشتوانی ناهەقی لێوەربگریت.
ئەو لە هەموو قۆناغەكانی ژیانی سیاسی خۆیدا، بەردەوام پیاوی ناو وەفدو دانوستان‌و گفتوگۆكان بووەو ڕەنگە سیاسییەكی دیكەی كوردیش نەبێت هێندەی دكتۆر مەحمود عوسمان لە میدیاكانەوە بینرابێت.
بۆ نووسینی ئەم ڕاپۆرتە سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:
1= لە كەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ- نەوشیروان مسستەفا- 1997
2- بارزانی‌و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد- بەرگی سێیەم- بەشی یەكەم-مەسعود بارزانی.
3- قەندیل بەغدای هەژاند- یاداشتەكانی پێشمەرگایەتی لە ساڵانی 1980- 1988- ڕێباز.
4- ژیانی سیاسی لە باشوری كوردستان- سەلام عەبدولكەریم- 2011.
5- كورد لە سەدەی نۆزدەو بیستەمدا-كریس كۆچێرا- وەرگێڕانی حەمەكەریم عارف- 2003.
6- دۆزی كورد لە بازنەی پەیوەندییەكانی ئەمەریكاو عێراقدا 1975- 1990- گۆران ئیبراهیم قادر 2013.
7- هەڵبژاردن لە كوردستان 1992- 2010- محەمەد ڕەووف- 2013.
8- ڕۆژژمێری پێشمەرگەیەك- بەرگی چوارەم- محەمەدی حاجی مەحمود.