سمكۆی شكاك, وەرچەرخانێكی گرنگ لە ناسیۆنالیزمی كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستان

سمكۆی شكاك, وەرچەرخانێكی گرنگ لە ناسیۆنالیزمی كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستان
نووسینی: سامان مستەفا رەشید
ماستەر لە مێژووی نوێ و هاوچەرخدا
دوای كودەتای شوباتی 1921 لە ئێران كە ئەوكات هێشتا رەزاخان وەزیری جەنگ بووو دوو بیرۆكەی لەسەردابووو لەمەڕ بارودۆخی ئێران: یەكێك دامەزراندنی سوپایەكی نوێ و بەهێز. دووەم, كۆتاییهێنان بە نائارامی و ئاڵۆزییەكانی ناوچە جیاجیاكانی وڵات و گەڕانەوەی دەسەڵاتی مەركەزی بەسەر تەواوی خاكی ئێراندا. لەم نێوەندەدا دەبووو بەتوندی لەگەڵ بزاڤی سمكۆی شكاك رووبەڕووبێت كە ئەوكات لە ناوچەی باكووری رۆژهەڵاتی كوردستان سەنگەری گرتبووو. ژیانی سیاسی سمكۆ مێژوویەكی دێرینتری لەم بەروارەی سەرەوە هەبووو. بەچەند وێستگەیەكی گرنگدا تێپەڕیبووو. لەكاتی شۆڕشی دەستوریدا سمكۆ بە 300 سوار رۆشتووە بۆ پەیوەندیكردن بە هێزی ئیقبال ئەلسەڵتەنەی فەرمانڕەوای ماكۆ بۆ شەڕكردن دژی ئەنجومەنی خوی.(1) لە ساڵانی دوای مەشروتە و پێش شەڕی یەكەم سمكۆ لەگەڵ عەبدولڕەزاق بەدرخان پرۆژەیەكی رۆشنبیری و رۆژنامەگەری سەر رێگەخستبووو.(2) لەماوەی جەنگدا سمكۆ لە مەیدانی راستەقینەی جەنگ دور راوەستا , هەوڵیدەدا هەموو دەرگاكان بەكراوەیی بهێڵێتەوە, ئەمە لەكاتێكدایە دەسەڵاتی لە كەرتەكانی سەرسنووردا لەفراوانبوووندابووو. لەم سەروبەندەدا سمكۆ لەلایەن روسیاوە دەستبەسەردەكرێت و دەنێردرێت بۆ زیندان لە تەفلیس. بەڵام رێگەیدرا بگەڕێتەوە بۆ ئازەربایجان بەو مەرجەی لە خووی بمێنێتەوە بە دڵسۆزی بۆ روسیا.(3) ئەگەرچی سمكۆ لە یەكەمین جەنگی جیهانیدا بەشدارینەكرد, بەڵام هەوڵەكانی خۆی لەفراوانكردنی دەسەڵاتی لە هەرێمەكانی ژێردەستیدا چڕكردەوە تاڕادەیەك لەم هەوڵەیدا سەركەوتووبووو, بوووە خاوەن چەك و چبەخانەیەكی گەورە لەنێویشیاندا تۆپی قورس كە لە سەربازانی روس جێهێڵرابووون لەكاتی كشانەوە لەئێراندا, هەروەها لەبەشەكانیتری كوردستانیشەوە چەك و چۆڵی بەدەستگەیشت. بەجۆرێك لەكۆتایی جەنگدا سمكۆ بوووە بەهێزترین سەركردەی كوردی لەو ناوچانەدا.(4) سمكۆ لە مانگی ئازاری ساڵی 1918ز مارشەمعونی بانگێشتكرد بۆ كۆنەشار بۆ گفتوگۆ لەبارەی هاوپەیمانێتی ئاشوری- كوردی هاوبەش دژی ئێرانییەكان. ناوبراو بەخۆی و 140 كەس لە چەكدارەكانی هاتنە كۆنەشار بۆ گفتوگۆ بە پلانێكی داڕێژرا دوای ئەوەی لە گفتوگۆ تەواودەبن مارشەمعون دەیەوێ‌ سواری گالیسكەكەی بێت لەدواوە تەقەیلێدەكرێت و گولەیەك بەرپشتی دەكەوێت كە ناوبراو هێشتا زیندووە عەلی ئاغای برای سمكۆ گوللەیەكیتری لێدەدا و دەمرێت. دوای ئەو رووداوە جەنگێكی ناوخۆیی توند لە ئورومییە پەیدادەبێ.(5) لە شوباتی ساڵی 1919ز سمكۆ كارگێڕییەكی حكومی لە ئازەربایجانی رۆژئاوا دادەمەزرێنێت. بەرپرسانی حكومەتەكەی لە خەڵكانی شار و گوندەكانی ژێر دەسەڵاتی لەنێویشیاندا ئورمییە دیاریدەكات. داوای كۆبووونەوەی بەرفراوانی سەرانی عەشایەر و خاوەن دەسەڵاتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات. ئەنجومەنی (سەرانی عەشایەری كوردستان) دادەمەزرێنێت. لەوكاتەشدا گەنگەشەی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی سەربەخۆ دەكات، بەڵام ئەم بیرۆكە لەسەر داوای سەیید تەهای نەهری دوادەخرێت. تا ئەوكاتەی هەڵوێستی هێزە نێودەوڵەتییەكان رووندەبێتەوە. بۆئەم مەبەستە سمكۆ لە مایسی 1919ز سەیید تەها دەنێرێتە بەغدا بۆلای سەرانی بەریتانیا لە عێراق و داوای پشتگیری و پشتیوانی دەوڵەتی كوردیان لێدەكات بۆئەو حكومەتە فیدراڵییە كوردییەی كە پێكبێت لە ویلایەتەكانی كوردستانی رۆژهەڵات و باكووور. ئەگەر بەریتانیا پشتیوانی دارایی و سەربازی ئەو دەوڵەتە ناكات كە كورد رازییە بە ماندێتی بەریتانیا لەسەر دەوڵەتەكەی, ئەوا بەریتانیا نەبێتە كۆسپ لەبەردەم دامەزراندنیدا، بەڵام بەهۆی ئەوەی بەریتانیا رێكەوتنامەیەكی دۆستایەتی و هاوكاری هاوبەشی لە 1919ز لەگەڵ ئێران گرێدابوو, دەبووو پەیوەستبێت بە هاوكاری حكومەتی ئێران. ئەم هەوڵە سەرنەكەوت و سەیید تەها بە بێئومێد و دەستبەتاڵی لە بەغدا گەڕایەوە.(6) سمكۆ بەبێ چاوەڕێكردنی سەرۆكهۆزەكانیتر شارەكانی دیلمان, خوی, ئابڵوقەی خستەسەر ئورمییە, بەشێك لە خەڵكی ئازەری ناوچەی لەكستانی قەڵاچوكرد، چونكە ئەوان رەتیانكردبوووەوە دان بەدەسەڵاتەكەی سمكۆدا بنێن و باجیپێبدەن. هەتا هەڕەشەی بۆسەر تەبرێز دروستكرد، بەڵام سەركردەی قۆزاقی روسی فیلیبۆڤ لەتارانەوە گەشتە فریای هێزەكانی ئێران. هێرشدەكەنەسەر هێزەكانی سمكۆ ناچار بەكشانەوەی دەكەن بۆ ناچە شاخاوییەكانی قەڵای چەهریق, چەند سەركەوتنێك بەسەر سمكۆ تۆماردەكەن، بەڵام لە جێگەی ئەوەی زیاتر فشاری بخەنەسەر بۆ خۆبەدەستەوەدانی بێمەرج , فیلیبۆڤ و ئینتیسار دەكەونە دانوستاند لەگەڵ سمكۆ, سمكۆ بەڵینیدا كە ئەوەی لە لەكستان بردوویە بیگێڕیتەوە. پاشماوەی سوپای عوسمانی لای خۆی دەربكات, دەستدرێژی نەكاتەسەر خوی و ئورمییە, چەكوچۆڵ و كەرەستەی جەنگییانەی لایەتی بیداتە دەوڵەت, برای خۆی ئەحمەد ئاغا بنێرێتە تەبرێز لە قۆزاقخانەكان لەنێو سەركردەكان بێ.(7) بەڵام هیچ یەكێك لەو بەڵینانە بەتەواوەتی نەچووە بوواری جێبەجێكردنەوە. هەرزوو سمكۆ لە ماوەی ساڵی 1920ز دەسەڵاتی خۆی گەیاندەوەسەر دەشتەكانی ئورمییە, سەڵماس و بەشی باشوووری ناوچەی خوی, لە ئورمییەی ئەرشەدولمولك كردە فەرمانڕەوای شار كە پیاوێكی ناوچەیی بووو. دواتر تەیمورئاغا لەسەر ناوچەی كۆنەشاردانا.(8) بەمجۆرە لە تشرینی یەكەمی1920ز سمكۆ دەسەڵاتی گرت بەسەر ناوچەكانی: خوی, سەڵماس و ئورمییەدا گەیشتنی سەیید تەها بە لاهیجان و ئورمییە ئەوەندەیتر دۆخەكەی ناسكتر كرد ناوبراو كەسێكی چالاكبووو داوای كوردستانی سەربەخۆی دەكرد. پرۆسەیەكی بانگەشەی لەنێو كوردەكانی ئێراندا دەبردبەڕیوە داوای (یەكگرتنی باكوووری كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستانی دەكرد لە دەوڵەتێكی سەربەخۆدا).(9) دوای داگیركردنی دووبارەی ئورمییە لەلایەن هێزەكانی سمكۆ كە لەچەهریقەوە هاتبووون. بە تۆپ و مسەلسەل و جبەخانە و كەلوپەلی جەنگی بەرەو سابڵاخ بەڕێكەوتن. ئەمە لەكاتێكدایە لە سابڵاخ نزیكەی 1000جاندرمە لە لاوانی تارانی لێبووو كە لەلایەن سەرۆكی هێزەكان مەلیك زادە و ئەسەدوڵڵا ئاقاخـــــاندا. سمكۆ لە ساڵی 1921ز شاری سابلاخی گرت.(10) دوای زنجیرەیەك سەركەوتن سمكۆ توانی ببێتە گەورەترین هێزی ناوچەی باكووری رۆژهەڵاتی كوردستان و دەستی گرت بەسەر زۆربەی ناوچە كوردییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان: ناوچەكانی ماكۆ, خووی, قوتور, دیلمان, ورمێ, سابلاخ, سەقز, شنۆ, نەغەدە, بۆكان, بانە و سەردەشت.. تا دەهات لەشكرەكەی گەورەتردەبووو تا گەیشتە نزیكەی 10 هەزار چەكدار، هەروەها سمكۆ لە بەهاری ساڵی 1922ز دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانی لەسەر بنەمای رێكەوتنامەی سیڤەر راگەیاند و خۆی كردە شای كوردستان. رۆژنامەی (كوردستان)ی كردە ئۆرگانی فەرمی حكومەتەكەی و هەوڵی دروستكردنی پەیوەندی دبلۆماسی لەگەڵ وڵاتە بیانییەكانیش دا.(11) پێویستە ئەوەش بڵێین كە سمكۆ لە ساڵی 1921ز سابڵاخی وەك پایتەختی كوردستانی سەربەخۆ دەستنیشانكرد. هەرچەند خۆیشی لەوێ‌ نەمایەوە , یەكێك لە باوەڕپێكراوەكانی خۆی كە هەمزەئاغای مامش بووو كردە فەرمانڕەوای ئەو شارە.(12) سەبارەت بە سەرئەنجامی جووڵانەوەكەی سمكۆ, خەونی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانەكەی سمكۆ زۆری نەخایاند. دوای ئەوەی رەزاخان بە كودەتایەك لە شوباتی ساڵی 1921 بوووە وەزیری جەنگ, هەوڵەكانی خۆی بەگەڕخست بۆ دامەزراندنی سوپایەكی بەهێزی مۆدیرن. چونكە سەركەوتنی یاخیبووونی زۆرێك لە سەرۆكخێلەكان و لەنێویشیدا بزاڤەكەی سمكۆی بە هۆكاری لاوازی و بێدیسپلینی و لاوازی چەك و كەلوپەلی جەنگی سوپای حكومەتی ناوەندی بە هۆكاری سەرەكی دەزانی. ئەوەبووو لە ئوتی ساڵی 1922دا لەشكرە نوێیەكەی رەزاخان وەزیری جەنگ كەوتەكار بۆ لێدانی گورزێكی گورچكبڕ لە هێزەكانی سمكۆ.(13) رەزاخان كە نیازی سەركوتكردنی تەواوی بزاڤ و جووڵانەوەكانی شوێنە جیاوازەكانی وڵات و گێڕانەوەی دەسەڵاتی مەركەزی بۆئەو ناوچانە و لەنێویشیدا ئازەربایجانی هەبووو, لەوەش ئاگاداربووو بەجێگەیاندنی ئەم هەنگاوە بەبێ بووونی هێزێكی سەربازی بەهێزی لەژێر فەرماندەی ئێرانیدا كارێكی نەكردەیە, ئەمە بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە تا ئەوكات هێزەكانی ئێران: بریگادی قۆزاق لە شارەكان لەژێر فەرمانداری ئەفسەرانی روسی, ژاندرمە لەژێر فەرماندەی ئەفسەری سویدی و پۆلیسی باشووریش لەژێر فەرماندەی تەواوی ئێراندا نەبووو. لەسەر ئەو بنەما رەزاخان لە (چوارەمی بوورجی قەوس 1300 هەتاوی) بنەمای سوپای نوێ ئێرانی داڕشت و هەوڵی دەرهێنانی سوپای لەبندەستی بێگانەكان و كۆتاییهێنان بە خزمەتی ئەفسەرانی بیانی, ئەم سوپایەش جێگەی ئومێدی وەزیری جەنگ بوووە بەردەوام سەردانی كردوون لە پێویستییەكانیان كۆڵیوەتەوە.(14) ناردنی چەند جارێك هێز بۆ سەركوتكردنی بزاڤەكەی سمكۆ و سەرنەكەوتن و كوژرانی چەند كەسانێك گرنگ لەونێوەندەدا, رەزاخانی خستەسەر بیری گۆڕینی پلان و ستراتیژی لەم پرسەدا و چەند گۆڕانكارییەكی تەكنیكی سەربازی ئەنجامدا. لەیەككاتدا چەندین هێزی جیاواز بە سەركردایەتی سەربازی جیاواز ناردەسەر ئازەربایجان.. سەرەتا سەرتیپ حەبیبووڵڵاخانی شەیبانی, پاشتر سەرتیپ ئەمانوڵڵا میرزا جیهانبانی، هەروەها سەرلەشكر ئیسماعیل ئەمیر فەزڵی فەرماندەی لەشكری باكووری رۆژئاوای ئێران فەرمانیپێكرا بە هێزی پێویستەوە بەرەو چەهریق بڕوات. خاڵۆ قوربانیش كە چووبوووە ریزی سوپای دەوڵەتی ئێرانەوە بەپێی فەرمانی وەزیری جەنگ لەگەڵ چوار هەزار كەس لە هۆزەكانی بندەستی خۆی بەرەو سابڵاخ بڕوات. ئەمە جیا لە فەوجی 14 جاندرمە. بەمشێوە سمكۆی شكاك لە هەموو لایەكەوە لەلایەن هێزەكانی دەوڵەتەوە ئابڵوقەدرا.(15) ئەمجارەش رووداوێكی كۆی رێسەكەی رەزاخانی كردەوە بەخوری, پلانەكەی شكستپێهێنا , ئەویش روودانی چەند رووداوێك بووو لە ئازەربایجان بەتایبەتیش رووداوی جووڵانەوەی لاهوتی ( بشێوی لاهوتی) بووو. لاهوتی وەك خۆی دەیڵێ: “لەبەرئەوەی توركیا رێگەی بە فەرمی چوونەدەرەوەی لە وڵات پێنەدام بە گۆڕەپانی بێپایانی بیاباندا رۆشتم. سەرەڕای چاودێری پۆلیس, توانیم پەیوەندی بە هاوڕێیانی پێشووی نێو سوپا ببەستم, دەست بە پڕوپاگەندە بكەم لەنێو سوپا. هێزێكی شۆڕشگێڕی نوێ كۆبكەمەوە. ئینجا لە مانگی كانونی دووەم 1922ز لەگەڵ ئەوان بچمە نێو شاری تەبرێزەوە. وێڕای نابەرامبەری لە جۆری چەك و ژمارەی هێزەكانی ئێمە و دەوڵەت بەڵام تەنیا بەهۆی راستییەوە كە خەباتكارانی ئێمە شۆڕشگێربووون, ئەوان تێكشكان. لە یەكەم رۆژی مانگی شوباتی 1922ز دەسەڵاتی شاری تەبرێز كەوتەدەست (كۆمیتەی شۆڕشگێڕ), بەڵام ئەم ئازادییە شاری تەبرێز تەنها یازدە رۆژ درێژەیكێشا.”(16) سەركوتكردنی ئەم جووڵانەوە بەشێكی زۆری لەو سوپایەی هاتبووو بۆ سەركوتكردنی سمكۆی شكاك بەم رووداوە خەریكبووو. ئەمەش وایكرد گەمارۆكەی سەر سمكۆ بشكێت. دواتر بەهۆی رۆڵی سەرتیپ شەیبانی لە سەركوتكردنی ئەم جووڵانەوە و دەستگرتن بەسەر تەبرێز, ناوبراو كرا بە سەرلەشكری باكووری رۆژئاوا. دواتر رووداوێكیتر روودەدات, ئەویش كوژرانی خاڵۆ قوربان و پەرتەوازەبووونی هێزەكانی بووو لەسەر دەستی هێرشی هێزێكی كوردی بە سەركردایەتی سەیید تەها نەوەی عوبێدوڵڵای نەهری. ئەم هەواڵە گەیشتە پایتەخت و وەزیری جەنگ ناچار جارێكیتر گۆڕانكاریكرد و سەرتیپ شەیبانی لە كارەكەی لادەبات و ئەمانوڵڵا میرزا جیهانبانی دەكاتە فەرماندەی لەشكری ئازەربایجان و كاری سەركوتكردنی سمكۆی پێسپارد. ناوبراو كە زانیاری تەواوی هەبووو لەمەڕ دۆخی ئازەربایجان بۆ سەركوتكردنی بزاڤەكەی سمكۆ پلانێكی وردی داڕشت و هێزێكی گەورەی 15 هەزار كەسی لە پیادە و سوارە و پارتیزان و تۆپی بیابانی و شاخستانی پلانەكەش لە سێ قۆڵەوە كورتكرابوووەوە: یەكەم: ستونی گارد لەژێر فەرماندەیی سەرتیپ فەزلوڵڵاخانی زاهیدی دەبووو لەلایەن بەرزاییەكانی قزل داغ و میشوداغ بەرەو قەڵای چەهریق پێشڕەویبكەن. دووەم: سنووری باكووری رۆژئاوا لەژێر فەرماندەیی سەرتیپ حسەین مقەدەم كە دەبووو لە بەرزاییەكانی شەكریازی بەرەوە قەڵای چەهریق بڕۆن. سێیەم: شەڕكەرانی نانیزامی لەژێر سەرپەرشتی ئەفسەرانی ئەرمەنی رێكخرابووو. دەبووو خۆیان بگەیەننە چەهریق. لەژێر رۆشنایی ئەم پلانە و بەفەرمانی سەرتیپ جیهانبانی فەرماندەی هێزەكانی ئازەربایجان لە یەكی ئەیلولی 1922ز, بەوپەڕی خێرایی و توندیی دەستیپێكرد.(17) چەندین پێكدادان لەنێوان هێزەكانی سمكۆی شكاك و ئەو هێزەگەورەی دەوڵەت روویدا و لەدیارترینیان شەڕەكانی شەكریازی 25ی /7/1922 نزیك شاری سەڵماس, وێڕای هێرشی چەندجارەی سمكۆ بۆسەر هیزەكانی دەوڵەت، بەڵام بەهۆی نابەرامبەری هێز لەئاكامدا هێزەكانی دەوڵەت سەركەوتن. ئەم سەركەوتنە بوووە هۆی نائومیدبووونی هێزەكانی سمكۆ بەجۆرێ‌ لەكۆتایی رۆژی شەڕدا هاوپەیمانەكانی سمكۆ بڵاوەیانلێكرد لەو 10 هەزار سەبازەی تەنها هەزار سەربازی لەگەڵ مایەوە. بەمجۆرە هێزەكانی دەوڵەت دوای چوار ساڵ سەرلەنوێ شاری ئورمییەیان گرتەوە. دواتر چوونە چەهریق شوین ژیان و مانەوەی سمكۆ و ئەوێشیان گرت و وێرانیانكرد. سمكۆ ناچاربووو بۆ سنوورەكانی توركیا بكشێتەوە, بەڵام هێزەكانی شوێنیكەوتن تا پێشگیری لە چوونی سمكۆ بكەن بۆ توركیا, سمكۆ لە ناوچەی قەڵاڕەش هێرشی بردەسەر ئەو هێزە و ناچار بەكشانەوەی كردن، بەڵام هێزی یارمەتیدەری دەوڵەت سمكۆیان ناچاركرد لەپێشدا بۆ بەرزاییەكانی ساری تاش لە ئابی 1922ز پاشەكشەبكات. لەئاكامدا پاش چەند شەڕێكی سەخت پەنای بۆ توركیا برد. لە توركیاش چەكدارەكانی لەلایەن هێزەكانی دەوڵەتی توركیا چەككران و خۆشی خرایەژێر چاودێرییەوە.(18) ئەگەرچی هێزی دەوڵەتی ئێرانی دوای چوار ساڵ توانی دەست بگرێتەوە سەر ئەو شوێنانەی لەسەرەوە باس كران. كۆتای بەم قۆناغەی بزاڤەكەی سمكۆی شكاك هێنا. بەڵام ئەمە بەمانای كۆتای یەكجارەكی سمكۆ و بزاڤەكەی نەبووو , چونكە دواتر سمكۆ دەگەڕێتەوە چەند جارێكی تر جووڵانەوە ساز دەكات. تا ئەوكاتەی بە پیلانێكی داڕێژراوی دەستی رەزا شا لە ساڵی 1930 دەكوژرێت.(19) لەبارەی هەڵسەنگاندنی جووڵانەوەكەی سمكۆ لە نێوان مێژوونووسان و نووسەرانی ئەم بابەتە بۆچونی جیاواز هەیە. جووڵانەوەكەی سمكۆ هەندێ بە جووڵانەوەیەكی نەتەوەیی , هەندێكی تر بە هەوڵدان بۆ خودموختاری , یان جووڵانەوەیەكی خێڵەكی یان ئەوەی وەك كردەی ڕێگری پەسنیان كردوە. لایەنگرانی سمكۆش جووڵانەوەكەیان بەجووڵانەوەیەكی نەتەوەی داوەتە قەلەم , ئەمە لەكاتێكدایە دوژمنەكانی جووڵانەوەكەی بە جووڵانەوەیەكی جوداخوازی دەدەنە قەڵەم.(20) هەریەكە لە بەریتانیا و ئێران پێیان وابووو كە بزاڤەكەی سمكۆ پیلانگێڕیەكی توركیە بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی كوردی لایەنگری مستەفا كەمال لە رۆژهەڵاتی كوردستان ئەوەش بۆ سنووردانان لەبەردەم هەژموونی بەریتانی لەناوچەكە.(21) بەڵام ئەم بۆچونە بۆچونێكی ورد نیە , چونكە پاڵدەری سەرەكی پشت بزاڤەكەی سمكۆ زۆر بەڕوونی و ئاشكرای لەلایەن خودی سمكۆوە لەو گفتوگۆیەی لەگەڵ مستەفا پاشای یامولكی كە لە ساڵی 1921ز لەگەڵیدا سازی كردوە, باسی لێوەكراوە , پاڵدەرێكی نەتەوەی و هەستێكی ناسیۆنالیستی بوووە, ئامانج لێی دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی بووە كە نەك تەنها رۆژهەڵاتی كوردستان بەڵكو كوردستانی باكووریش بگرێتەوە. ئەوەتا سمكۆ خۆی پێیوایە كە هەوڵی رزگاركردنی كوردەكان لەژێر دەسەڵاتی فارس هەوڵێكی تەكتیكییە و وای بەباش زانیوە سەرەتا لەئێرانەوە دەستپێبكات. ئەمە وێڕای ئەوە ناوبراو ئەوەی نەشاردووە\تەوە كە لەم قۆناغەدا توركیا یارمەتی لۆجستی دەدات. سەبارەت بە ئامانجی بزاڤەكە و پەیوەندی بە دۆخی كەسی خودی خۆی سمكۆ لە وەڵامی دوو پرسیاری جیاوازدا زۆر بەباشی وەڵامی ئەو پرسەی داوەتەوە, جەختی لەوەكردۆتەوە گەرچی ئەو ئێستا تەنها خۆی لە كوردستانە, داوادەكات چاوەڕێبكەن تا كوردستان رزگاریببێت ئەوسا بزانن چۆن حكومەتێك دێتەكایەوە, گرنگنییە كێ دەبێتە فەرمانڕەوا و كاربەدەست. ئەوەش دووپاتدەكاتەوە ئەو خۆی هیچ چاوی نەبڕیوەتە پۆست و پلە. لە وەڵامی یپرسیارێكتردا سمكۆ دەچێتەوەسەر ئەم بابەتە و رایدەگەیەنێت: “ئێرانییەكان هەموو دژی كوردبوون, چۆن باوباپیرم (عەلی خان)و زۆر كەسیتر چۆن بە دەستی ئێرانییەكان كوژرابووون, من ئێستا بۆ میللەتی كورد خەباتدەكەم و تێدەكۆشم.”(22) سەبارەت بەوەی كە ئەم بزاڤە دژی ئینگلیزە دیسانەوە سمكۆ ئەم بۆچوونە توند دەخاتەژێر پرسیارەوە, لەو گفتوگۆدا زۆر بەڕوونی و راشكاوی ئەم بۆچوونە رەتدەكاتەوە, لە وەڵامی پرسیارێكدا, رایدەگەیەنێت: “منیش زۆر رقم لە توركە نەتەوەییەكانە بۆ كورد ئەوان لە فارس بەدوژمنتر دەزانم, من چەندجارێك نامەم بۆ ئینگلیزەكان ناردووە و ئاگادارمكردوون كە من نامەوێ دژی سیاسەتی ئەوانبم و ئێمە هەمیشە پێویستمان بە یارمەتی بەریتانیا هەیە. با ئەوان لایەنگری كورد بكەن منیش ئامادەم بەپێی ئارەزووی ئەوان بجوولێمەوە. لەم لایەنەوە سەیید تەهام نارد بۆ بەغدا, بەڵام هیچ ئەنجامێكی نەبووو. ئەوا من سەیید تەها ئێوە دەكەین بە وەكیل, ئەگەر حكومەتی بەریتانیا راستەوخۆ یاخود بەهۆی دۆستە دڵسۆزە پژدەرییەكانیەوە بتوانێت یارمەتی چەك و جبەخانەمان بدات بەبێ ئەوەی بمانخاتە ژێر رەحمەتی ئەفسەرەكانیەوە, ئەوا دەتوانین وان, ئەرزەڕۆم , سیواس و هەكاری لە تورك پاكبكەینەوە. دەرس بە توركەكانی رەواندز بدەین, هەتا دەتوانین (ئەنگۆرە)ش بگرین, ئەگەر ئینگلیز بێدەنگبن لە ماوەیەكی كەمدا شاری (سنە)ش دەگرین.”(23) ئەم ئامانجە نەتەوەییەی جووڵانەوەكەی سمكۆ هەتا لەلایەن نەیارێكی جووڵانەوەكەی كە نووسەری ئێرانی ئەحمەدی كەسرەویە نكوڵی لێنەكراوە, ئاماژەی بۆئەوە كردووە سمكۆ بۆ جیابوونەوە و سەربەخۆیی كوردستانی دەویست. لەم بارەشەوە هەوڵ و ئامادەكاری دەكرد كە ناوبراو پێیوایە ئەم تۆوی ئاژاوە و زیانگەیەنەرە لەلایەن ئەوروپیەكانەوە لەڕۆژهەڵاتدا بڵاوكراوەتەوە.(24) ئەوەی ئێمە دەمانەوێ جەخدی لێبكەینەوە ئەو گۆڕانە گرنگەیە كە لە سروشتی بەشداری سیاسی كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا روویداوە, ئەویش ئەوەیە كە نەك هەر مەیلی كورد بۆ بەشداری لە پێشهاتە سیاسییەكان لە ئێران لەدوای جەنگی یەكەمی جیهانی كاڵدەبێتەوە و باوەڕیان بە دەوڵەتی ئێران لاوازدەبێت، بەڵكو ئەم جووڵانەوە ئارەزووی جیابوونەوە و بانگی سەربەخۆخوازی دەدات بەگوێی حكومەت و ئێرانییەكاندا. بەمجۆرە بەربنەمای ئەو راستییانەی سەرەوە, دەتوانین بزاڤی سمكۆی شكاك بە وەرچەرخانێكی گرنگ لە بەشداری سیاسی كورد لە ئێران و رەوتی ناسیۆنالیزمی كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستان بدەینەقەڵەم، چونكە لەدوای شۆڕشی(شێخ عوبێدوڵڵای نەهری 1880-1881) ئەم بزاڤە یەكەمین جووڵانەوەی كوردییە كە شوناسی كوردی كردووەتە بنەما و خەباتی لەپێناودا كردووە و لە بەرواری ناوبراو بەدواوە بۆ یەكەمینجار كوردەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەشێوەیەكی روون و بەرفرە دروشمی جیابوونەوەی بەرزدەكەنەوە و هەوڵی خۆرزگاركردنی داوە لە بۆتەقەی ناسیۆنالیزمی ئێرانیدا. بە رۆشنیش بۆ سەربەخۆیی نەك بەتەنها رۆژهەڵاتی كوردستان, بەڵكو بۆ باكووری كوردستانیش تێكۆشاوە. سەرەڕای هەموو ئەوانەش دەتوانرێت بگوترێت بزاڤی سمكۆ تۆوی ناسیۆنالیزمی كوردی لە باكووری رۆژهەڵاتی كوردستان بەگشتی و سابڵاخ بەتایبەت چاندووە كە دواتر لە ساڵی 1946ز لە كۆماری كوردستانی سەربەخۆ لەمەهاباددا ئەو تۆوە جارێكیتر سەوزبوویەوە و گەشەیكرد.