Home / بەشی مێژووی كورد /  (ئەحمەد صالح عەبدی) بەسەرهاتێکی ناخ هەژین لەسەردەمی حوکمرانی عبدالکریم قاسم

 (ئەحمەد صالح عەبدی) بەسەرهاتێکی ناخ هەژین لەسەردەمی حوکمرانی عبدالکریم قاسم

52315736_322287738264445_8768307439956131840_n
(ئەحمەد صالەح عەبدی) ئۆمەربلی سەرۆك هەیئەی ئەركان جەیشی عێراق و حاكمی گشتی عەسكەری عێرا ق لە سەردەمی عەبدالكریم قاسم… كوردبوو لەعەشیرەتی ئۆمەربل بوو دوای ئەوەی تەواوی مێژووی ئەم پیاوە بە رەگەزێكی عەرەبی تۆماركراب دەیەوێت كوردینیەكەی و ئۆمەربلیکەی ئیسپاتبكاتەوە هەرچەندە ئێستا هیچ سوراخێك دەربارەی خۆی و خانەوادەكەی لەئارادا نیەو نازانین، تەنها ئەوە نەبێت قوتابیێك لە بەغداد خەریكی ئامادەكردنی بروانامەی ماستەرە لەسەر ژیان و بەسەرهاتیەكەی، بەڵام ئێمەش هەولی خۆمان دەخەینە گەڕ بە ئومێدی ئەوەی رۆژێك بێت و ببینرێتەوە. لەدایكبوونی: ئەحمەد صالەح عەبدی لە خانەوادەیێكی كوردی، لە ناوچەیێكی كوردی لەدایك بووە، لە دایك و باوكێَكی هەژارو كەم دەرامەت. بەڵام لەبەر ئەوەی لە گەڵ لە دایكبوونەكەی دایكی كۆچی دوایی دەكات و باوكەكەی زۆر هەژاربووە، هەروەها لەسەردەمێكی هەژاری و نەبوونی ئازووقەی تەواو بووە، بۆیە پیاوێكی عەرەبی خەڵكی گەڕەكی (نەبی یونس)ی شاری موصل بە ناوی(عەبدی) بەخێوی دەكات و دواتر ڕادەكەن بۆ شاری بەغداد و لەوێوە ژیانێكی تر دەست پێدەكات. ئەمەی خوارەوە تەواوی چیرۆكەكەیە: گێڕانەوەی سەربردەیێك دەربارەی (ئەحمەد صالەح عەبدی) لە لایەن برازاكەی بە ناوی ( نوری سەعید صالەح ئەحمەد)ەوە : (لە سەرەتای ساڵەكانی هەشتاكان بوو، من و برادەرێك بە ناوی (نەجیب ئەیوب)، رۆژێك كاتژمێر 12ی شەو بوو، لە نووسینگەی یەكێك لە عەلوەی تەماتە فرۆشەكانی بەغدا بووین، بە مەبەستی تەماتە فرۆشتن چوو بووین بۆ بەغدا، كاتێك بینیمان رائیدێكی عەسكەری هات بۆ ئەو نووسینگەیە، دیار بوو برای خاوەن مەكتەب بوو كابرای برادەرم، بە هێمنی پێمی گوت( بۆ چی پرسیارێك لێی نەكەین دەربارەی مامە وونبوەكەت_ئەحمەد صالەح عەبدی_ بەڵكو شتێك دەربارەی بزانێت؟) منیش پێیم گوت، (دەترسم ئاریشەمان بۆ دروست بێت، بەڵام بەهەر حاڵ هەر پرسیاری لێ دەكەین). دوای ئەوەی كابرای لیوای عەسكەری دانیشت و بەخێرهاتنمان لێی كرد، پێیمان گوت: (جەنابی رائید، ئایە ئیجازە هەیە پرسیارێكی تایبەتت لێبكەین، وەكو ئەمانەت؟). ئەویش بە كەمێك پێكەنین و مەندەهۆشیەوە گوتی: (بەمەرجێك پرسیارەكەت دەربارەی سیاسەت نەبێت؟!) ئێمەش گوتمان: (بەلێ بەخوا.. سیاسیە؟) ئەویش گوتی: (بەهەرحاڵ.. فەرموون، وەعد بێت ئەمانەت بێت لە نێوانمان). گوتمان: (ئەحمەد صالەح عەبدی كێبوو، و كەوتە كوێ و چیی بە سەر هات؟). كابرای لیوا گوتی: (بەخوای پرسیارێكی زۆر غەریبتان كرد، و زۆر ترسناك، و قەدەغە. بەڵام لەبەر ئەوەی گوتم ئەمانەتە، بۆیە وەڵامتان دەدەمەوە). كابرا بە بروابەخۆبوونێكی تەواو بەردەوامی بە قسەكانی خۆیدا و گوتی:( ئەحمەد صالەح عەبدی سەرۆكی ئەركانی جەیش بوو لە بەغداد، كابرایەكی كورد بوو، دوای زۆر لە ناخۆشی، كەوتە سوریا، بەلێ كورد بوو، بەڵام بۆچی ئەم پرسیارە دەكەن؟) برادەرەكەم دەرفەتی قسەكردنی پێم دا، گوتم: (ئەو بەڵێ راستە كورد بوو، ئەگەریش قبوول بكەی ئەو (مام)ی من بوو، برای باوكم بوو، لە خوێن و گۆشتی من بوو( من لحمی و دمی).! ئەو لیوا عەسكەریە زۆر مەندەهۆش بوو بە قسەكانم، گوتی: (بەخوای پێ دەچێت قسەكانت راست بێت، تەنانەت ئەو وێنەیەی بینیومە هەر تەمام بە تۆ دەچێت!). لە كۆتاییدا گوتی:( كاكە، وا حیساب بكە، كە نە تۆم بینیوەو نە منت بینیوە و هیچ قسەمان لەسەر هیچ شتێك نەكردووە. وا دانە!). ئەحمەد صالەح عەبدی و سەرەتای ژیانی: لە ساڵانی بیستەكانی سەدەی رابردوو، لە یەكێك لە گوندەكانی بن بناری چیای مەقلوب، بەناوی گوندی (گلەشین) لە نزیك شاری موصل، لە دەڤەری گۆرانەتی، لە مالێكی زۆر هەژار و بێ دەرامەت و بە سیناریۆیەكی خەمناك لە دایك دەبێت، لەدایكبوونێكی خەمناك بۆ خانەوادەكەی و تەواوی خەڵكی گوندی (گلەشێن) كاتێك لەگەڵ لەدایكبوونەكەی دایكی لەسەری دەروات و گیان لەدەست دەدات (لەسەرمنداڵ دەچێت). بۆیە هەر لە یەكەم رۆژی ژیانی لەسەر دونیا بە بێ دایك دەمێنێتەوە، و بێ بەش دەبێت لە خۆشەویستی و نەرم و نیانی ئەو دایكە. هەروەها لە بەر ئەوەی لە ساڵانی بیستەكان خەلك لە ژیانێكی زۆر لە نالەباری دەژیان لە رووی ئابووری و كۆمەلایەتی و تەندروستیەوە، بۆیە دوای ئەوەی بە بێ دایك مایەوە، و خزمەكانی ئەم مناڵە كەس بە خێوی ناكات، بۆیە باوكی لەگەڵ خوا لێخۆشبوو (مەلا ئەنوەر_ بەناوبانگترین مەلاكانی بناری مەقلوب لەسەدەی رابردوو) دەیبەن بۆ شاری موصل، بەئومێدی ئەوەی مالێك هەبێت بە خێوی بكەن بۆی، دواتر بیگەرێننەوە ئەگەر لەژیان ماو گەورەتر بوو. هەر لە گەڵ گەیشتنیان بە گەڕەكی (نەبی یونس) لە موصل، كابرایێك دەبێت بەناوی(عەبدی) بە سینگێكی فراوان قبوول دەكات كەوا ئەم مناڵە ببات بۆ ماڵی خۆی و بە خێوی بكات چەند ساڵێك. (لە رێی خوا بە خێوی دەكات تا گەورەبێت). باوكی(ئەحمەد صالەح) رازیبوو بەمە، بەمەرجێك هەر ماوە ماوە(سالێ جارێك) سەرەدانی بكات، یاخود پەیوەندی بمێنێت تا ئەو كاتەی ئەحمەد گەورە دەبێت.
بەشی دووەم و کۆتایی بەسەرهاتی (احمد صالح عەبدی)ئۆمەربلی ساڵ لە دوای ساڵ ئەحمەد گەورەتر دەبێت و ژیر و عاقل دەبێت و دەبرێت بۆ قوتابخانە، لەگەڵ ئەمەش خانەوادە موصلاویەكەی زۆر زۆر خۆش دەوێت و هەست ناكات كەوا ئەو كەسێكی نامۆیە لەم ماڵەو ئەمانە دایك و باوكی تەواوی ئەو نین، بەڵكو (تعالیمی) مالە موصلاویەكە بە دروستی دەچەسپێت لە مێشكی و دەبێت بە كوڕی ماڵ، لەگەڵ ئەمەشدا باوكی ئەو ماوە ماوە سەری لێدەدات و ئەوی لە ئامێز دەگرێت، بەڵام ئەو هەر دەمێنتەوە لە ماڵی كابرا موصلاویەكە، تا قۆناغەكانی خوێندن یەك لە دوای یەك بە زیرەكی دەبڕێت، لە هەمان كاتدا رەحمی بۆ باوكە رەسەنەكەی نامێنێت. لەو ماوە درێژەی كە (ئەحمەد) لە ماڵی مصلاویەكە دەبێت، باوكی ئەو ژنێكیتر دێنێت و شەش مناڵی لێی دەبێت، سێیان لە ژیان دەمێنن بە ناوەكانی (سعید صالەح، عبدالله صالەح، و نایفە صالەح) جگە لەمانەش سییانی تریش گیان لە دەست دەدەن لەو ماوە درێژەی كە (ئەحمەد) لە ماڵی مصلاویەكە دەبێت، باوكی ئەو ژنێكیتر دێنێت و شەش مناڵی لێی دەبێت، سێیان لە ژیان دەمێنن بە ناوەكانی (سعید صالەح، عبدالله صالەح، و نایفە صالەح) جگە لەمانەش سییانی تریش گیان لە دەست دەدەن). ئەوەی دەزانین سالی لە دایكبوونی (سعید صالەح) 1929 دەبێت، و عەبدالله 1933. هەولی گەراندنەوەی بۆ باوەشی باوكی: رۆژ لە دوای رۆژ (ئەحمەد صالەح عەبدی) گەورەتر دەبوو تا بوو بە گەنج، و تا والێی هات، رۆژێك باوكی داوا لە (مەلا ئەنوەر) دەكات كەوا لە (گلەشین) بەیەكەوە بە رێ بكەون بۆ موصل و بڕۆن بۆ ماڵە مصلاویەكە بەمەبەستی گەڕاندنەوەی (ئەحمەد)، كە دەچن بۆ مالی (عەبدی مصلاوی) و داوای پێدانەوەی ئەحمەدی كوڕیان دەكەن، ماڵە مصلاویەكە گرژیێكی تەواو ئەوانی دەگرێت، دەڵێن كەوا نزیكەی مانگێك ماوە تاقیكردنەوەكانی قوتابخانە تەواوبێت، و بە هیچ شێوەیێك نابێت ئێستا لەم قۆناغە گرنگە قوتابخانە بەجێ بهێلیێت. بۆیە دەرفەتی مانگێكیان پێددەن كەوا بیگەرێننەوە ماڵی خۆی. دوای مانگێك لەو مێژووە، باوكی (ئەحمەد صالەح عەبدی) لەگەڵ مەلا ئەنوەر و دوو لە رووسپیەكانی گوندەكەی دەرۆن بۆ موصل بە هیوای گەڕاندنەوەی جگەرگۆشە خۆشەویستەكەیان، بەڵام كە دەگەنە ماڵی مصلاویەكە تووشی دڵساردیێكی گەورە دێن، چونكە ماڵە مصلاویەكە ئەوە نزیكەی پانزە رۆژە ئەوێیان بە جێهێشتووە و باریان كردووە و هەڵاتوونە بۆ شاری بەغدا، ئەم هەواڵە ناخۆشەش لە رێگای دراوسێیەكانی ئەو ماڵە پێیان دەوترێت.. ئەحمەد صالەح عەبدی و رۆلەكەی لە گۆڕینی نیزامی حوكمڕانی لە پاشایەتی بۆ كۆماری لە عێراق. لە بەغداد بەگوێرەی سەرچاوەی (مجلە المصور المصریە_ عدد خاص عن پورە تموز 1958)، دەگێرتەوە: ئەحمەد صالەح عەبدی هاورێیەتی لە گەڵ زەعیم (عەبدالكەریم قاسم) پاڵەوانی شۆرش و سەرۆك وەزیرانی دەكات، كاتێك بەیەكەوە قوتابی دەبن لە كۆلیژی عەسكەری لە بەغداد، بەیەكەوە دوو ساڵ لەوێ دەمێننەوە، پاشان بەیەكەوە كۆلیژی ئەركان دەخوێنن و دوای دوو ساڵ بڕوانامە لەوێ وەردەگرن، ئەحمەد صالەح پاشان سەفەر دەكات بۆ بریتانیا و لەبەعسەیێك و لەوێ لە (مدفەعچی) تایبەتمەند دەبێت، پلە لە دوای پلە لە مەنصبەكانی هێزی جەیشی عێراقی سەركەوت، تا گەیشتە مەنصبی(ئامر مدفەعیە)، فرقەی سێ، پێش بزوتنەوەكە، رۆلەكەیشی ئەوەبوو كەوا دەست بگرێت بەسەر موعەسكەر سەعد لە بەعقوبە كە دەكەوتە دووری 36 میل لە بەغداد، ئەحمەد صالەح عەبدی بزووتنەوەی شۆرشەكەش بەوە وەسف دەكات كەوا وەلامدانەوەی داخوازیەكانی دلی (چباگ الاحرار)بوو، پێش شۆرش بە یەك رۆژ زەعیم عبدالكریم قاسم پەیوەندی پێوە كرد و داوای لێ كرد بەرەو مبارەگاكەی خۆی بروات لە موعەسكەر مەنسور بۆ دانانی پرۆژەی لكاندنی مدفەعیەكەی بە لیوا ئەكەوی، ئەحمەد صالەحیش لە قسەكانی زەعیم تێگەیشت كەوا شتێك تری گەرەكە، ئەویش خۆ ئامادەكردنە بۆ شۆرش، بۆیە بەرەو زەعیم بەڕێ كەوت بە ئۆتۆمبێلەكەی بۆ ئەوەی نەهێتە دیاركەوتن، با بەیەكەوە گوێ لە ئەحمەد صالەح عەبدی بگرین و لەم بارەیەوە چی دەلێت: (كاتێك چاوم بە زەعیم كەوت و بە نهێنی منی دەربارەی پلانەكە تێگەیاند، و پێمی گوت، تۆم هەلبژاردووە بۆ ئەوەی ببیب بە سەرۆك هەیئەی ئەركان جەنگی جەیش، پێیم گوت: من بە دوای مەنصبێك یان پارەو پۆل ناگەرم، بەڵكو پێگەیاندنی بەرژەوەندیەكانی وڵاتە، هەروەها بە ئەركەكانم هەڵبستم وەكو هەر جەنگاوەرێكی تر، بەم شێوەیە كاتێك شۆرش كۆتایی پێ هات من كرام بە سەرۆك هەیئەی جەنگی جەیش و فەرمانرەوای عەسكەری گشتی عێراق). بەدواگەڕانی ئەحمەد صالەح عەبدی دێنە دەستگیركردن: هەول و كۆششێكی زۆر درا بۆ ئەوەی ماڵی عەبدی لە شاری بەغداد ببیننەوە، بەڵام لەبەر ئەو جیاوازیە گەورەیەی لەنێوان گەورەیی بەغدا و بچووكی ئاستی چاوكراوەیی باوكی (ئەحمەد) هەبوو، نەیتوانی بیبێنێتەوە، بۆ ئەم مەبەستە زۆر خۆی ماندوو كرد، چەندین ساڵی بەسەر رۆیشت، هیچ سوودێكی نەبوو، جارێكیان روو لە (رادیۆی صالحیە) دەكات بۆ ئەوەی ئاگەداریێك بلاوبكاتەوە لەسەر بزربوونەكەی، بەڵام لەوێش سوودی نەبوو، چونكە لەوێ هەر وەلامیان نەدرایەوە، رۆژێكیش لە دوای ئەوەی پرسیاردەكەن لە شوێنێك لە ناوی(ئەحمەد صالەح عەبدی) بەلكو ئەم ناوەیان بیستووبێت، یەكسەر دێنە گرتن و ووتیان بەچ جۆرێك ئەم كەسە هی ئێوەیە؟ ئەم كابرایە كابرایەكی خاوەن مەرتەبەیێكی بەرزە لە عەسكەری بەغداد!، قەت نابێت كوری كوردێكی جل دریاگی وەكو ئێوە بێت. بەلام دوای چەند رۆژێك دێنە بەردان, ساڵ هات و رۆیشت ، باوكی (ئەحمەد) پیر دەبێت و تاقەتی نامێنێت و هیوای بینینەوەی نامێنێت، بۆیە لەبەر گەورەیی خەم و خەفەتی كورە بزرەكەی گیان لە دەست دەدات. مناڵەكانیش هەر لەسەر هەمان بیرەكەی باوكیان( سعید و عبدالله) لە شەستاكان و حەفتاكان و هەشتاكان هەر بەردەوامبوون لەپرسكردنی سوراخی برایان، بەلام ئەویش هیچ مفای نەبوو، ئەوەی جێگای ناخۆشی بوو ئەوەبوو: كەس بروای پێیان نەدەكرد كاتێك دەیان گوت (ئەحمەد صالەح عەبدی برای ئێمەیە)! چونكە ئەوەی ناسراوبو لەو سەردەمانە ئەوەبوو كەوا( ئەحمەد صالەح عەبدی)

كابرایەكی عەرەبەو لە شاری موصل لە دایك بووە، و خانەوادەكەی مالێكی ناسراو و گەورەی موصلاوین، بۆیە قەت بروایان بە كوردینیەكەی نەدەكرد. تا ئێستاش، دوای تێپەبوونی نزیكەی هەشتا نەوەت سال لە بزربوونی ئەو كابرایە لە خانەوادەكەی، پرسی ئەو هەر لەسەر زاری كەس و كاریەتی و بە هیوای ئەوەن رۆژێك لە رۆژان منالەكانی یان دۆستێكی بیبیننەوە و شاد و كامەران ببنەوە. خانەوادەكەی ئەحمەد صالەح عەبدی ئێستا دوو برایەكەی ئەحمەد صالەح عەبدی بەناوی(سعید و عبدالله) گەورەبوونەو لەسەر جێگا كەوتوون لە كۆمەڵگای كەلەكچی،نزیك شارۆچكەی شێخان، سەعید لە دایكبووی 1930 و عبدالله 1933 . هەروەها ئەو دوو برایە چەندین مناڵیان هەیە، مناڵەكانی سعید هەریەكن لە(نوری، عبدالستار، عبدالسلام، عبدالجبار، عبدالرزاق)، و عبدالله یازدە كوری هەیە بەناوەكانی(میكائیل، عبدالرحمن، اسماعیل، صالح، مصگفی، فراس، ناصح، محمد، حامد، احمد، علی)، هەروەها نایفە چوار كوری هەیە بەناوەكانی(یوسف، جەلال، گاهر، قادر). بەو هیوایەین رۆژێك بێت ئەحمەد صالەح عەبدی و منال و نەوەكانیان بێنەوە دیاركەوتن و بگەن بە خانەوادە كوردیەكەیان و چیتر بە عەرەبی لەقەلەم نەدرێنەوە. چونكە دەبێتە هۆی گۆڕینی زۆر لە مێژوووەكەی ئەم كابرایە، منیش لێرە نالێم كەوا ئەم كابرایە ئایە سوودی بە میللەتی كورد گەیاندووە یان نا! بەلام دەلێم ئەحمەد صالەح عەبدی كورد بووە و رۆلێكی گەورەی هەبووە لە گۆرینی نیزامی حوكمرانی لە پاشایەتی بۆ كۆماری لە ولاتی عێراق.

About دیدار عثمان

Check Also

شۆڕشی دوەمی بارزان ١٩٤٣_١٩٤٥

بێگەرد عەلیبەشی مێژوو-زانكۆی سۆران شۆڕشی دووەمی بارزان بەسەرۆکایەتی مەلا مستەفای بارزان یەکێکە لەو شۆڕشە نیشتیمانیانەی …