Home / بەشی مێژووی كورد / میس بێڵ بۆ ڕقی لە کورد بوو

میس بێڵ بۆ ڕقی لە کورد بوو

میس بێڵ بۆ ڕقی لە کورد بوو

 

1458726580312

مەجید ساڵح
گیرترود بیل (مس بیل) لەدایكبوی ١٤ی یۆلیۆی ١٨٦٨ لە ١٢ یۆلیۆی ١٩٢٦ كۆچی دوایی كرد، توێژەرو ئاسەوارناسی بەریتانی بوو، لە ساڵانی بیستی سەدەی بیستەم وەك راوێژكاری نوێنەری سیاسی بەریتانیا پیرسی كوكس كاری كردووە، لەداڕشتنی سیستمی سیاسیی عیراق‌و لكاندنی كوردستان بە عیراقەوە، رۆڵی گەورەی گێڕاوە.
لەگەڵ توماس ئیدوارد لورنس پێشنیاری دروستكردنی دەوڵەتی عیراقیان كردوەو داواشیان كردوە فەیسەڵ بن عەلی بكرێت بە پادشا. یەكێك بوو لەو كەسە ترسناكانە كە قینێكی زۆر گەورەی بەرامبەر بە كورد لەدڵدا هەڵگرتبوو، لە پشتی پەردەوە كاری دەكرد بۆئەوەی كوردستان بلكێنرێت بە عیراقەوە، تەنانەت مافی خوێندن بە كوردیشی پێڕەوا نەدەبینی، ئەگەر چی لەسەرەتادا گوێیان لێ نەدەگیرا، بەڵام پاش یەكلابونەوەی چارەنوسی ویلایەتی موسڵ، رای ئەمانە بوو بە سیاسەتی فەرمی بەریتانیا. نهێنی رق‌و كینەی (مس بیل) بەرامبەر بە كورد لەو نامەیەی كە لە ١٢ی كانونی دووەم بۆ دایكی نوسیویەتی بەئاشكرا دەردەكەوێت رقێكی ئایینیە، چونكە ئەو پێیوا بووە كوردەكان بەرپرسن لە كۆمەڵكوژی ئەرمەنیە مەسیحییەكان:
“دایكی ئازیزم، تۆ دەڵێیت هەر كە رۆژنامەكان دەكەیتەوە، هەستدەكەی دونیا لە گێژوێكدا دەژی. لێرە پێویستیت بە رۆژنامە نییە بۆئەوەی ئەو هەستەت لا دروست بێت. لە باكورمانەوە توركە توڕەكان هەن كە باوەڕیان بە پڕوپاگەندەی بەلشەفیكەكان هەیە، بەلشەفی تێكدەر، توركەكان و روسەكان لە ئێستادا هەر ئەوەیان پێ دەكرێت. كوردیش هەیە ئامادەن لەگەڵ هەر لایەنێكدا هاوكاری بكەن كە چاو داخات لە مەسەلەی سەربڕینی مەسیحییەكان و بەبێ سزا لێی دەرچن، هەرچەندە دادپەروەری پێویستە، بەڵام توانای جێبەجێكردنی دادپەروەریمان نییە..”( )
دوای ئەوەی مەرامەكەی دێتەدی‌و عیراق دروستدەكات، لە ٢٣ی ئابی ١٩٢١ تاج لەسەر پادشا دڵخوازەكەی دادەنێت‌و دەكەوێتە دژایەتیكردنی كورد، بەتایبەتی حكومەتەكەی شێخ مەحمود. تێڕوانینی بیل بەرامبەر بە كورد لە كۆبونەوەی لە گەڵ ئەو كوردانەی كە لە موسڵەوە چووبوون بۆ بەشداریكردن لە ئاهەنگی تاج لەسەردانان، بە ئاشكرا دەردەكەوێت، كاتێك پرسیاری چارەنوسی كوردستانی لێ دەكەن، بەمشێوەیە سوكایەتی بە كورد و داخوازیەكانیان دەكات:
“من پێموایە ئەو جێگەیەی ئێوە لێیەوە هاتوون، هەمیشە لەڕووی ئابوورییەوە پشت بە موسڵ دەبەستێ، هەرچۆنێك بێت ژمارەی ئەو دەوڵەتۆچكە كوردیانەی تیایدا دروست دەكرێن. ئەوان لەمەدا لەگەڵ من هاوڕا بوون، بەڵام داواكارییان ئەوە بوو كە پێویستە فەرمانبەرانی كورد لە ناوچەكانیان دابمەزرێن و منیش وتم هیچ زەحمەت و گرانییەك لە جێبەجێ كردنی ئەو كارەدا نابینم. هەروەها داواكاریش بوون كە پێویستە منداڵەكانیان لە قوتابخانەدا بە كوردی بخوێنن، بەڵام من ئەوەم بۆیان باس كرد كە ئەوەیان لەوانەیە تووشی كۆسپ بێت، چونكە تاقە كتێبێكی قوتابخانەو غەیری قوتابخانەش نییە كە بە زمانی كوردی نووسرابێت. قسەكانم ئازاریدان، بەڵام پاش بیركردنەوەو تێڕامان لە مەسەلەكە لەوەڵامدا وتیان دەكرێ خوێندن بە عەرەبی بێت، بەڵام بیروڕای منیان لە سەر ئۆتۆنۆمی لۆكاڵی پرسی.. منیش وتم ئایا كارەكەتان لەگەڵ سەروەرمان فەیسەڵ باس كردووە؟ بە نێگەتیڤ وەڵامیان دایەوە، وتم باشتروایە هەر بە پەلە ئەو كارە بكەن…”( )
ئەو قسانەی مس بیل لە بێ ئاگاییەوە نەبوو، چونكە ئەو دەیزانی لە سلێمانی لە سەردەستی (میجر سۆن)ی هاونیشتمانی. دەمێك بوو نەك هەر رۆژنامەو كتێب بەزمانی كوردی چاپدەكران، بەڵكو خوێندن لە قوتابخانەكان و نووسراوەكانی فەرمانگە حكومیەكانیش هەر بە كوردی بوون. بەڵام ئەو لەبەر ئەو رق و كینە مەزهەبیەی لە دڵیدا بوو، هیچ چاوی بە كوردەكان هەڵنەدەهات‌و هەر بەو رقەشەوە سەری نایەوە.

About زريان احمد

Check Also

شۆڕشی دوەمی بارزان ١٩٤٣_١٩٤٥

بێگەرد عەلیبەشی مێژوو-زانكۆی سۆران شۆڕشی دووەمی بارزان بەسەرۆکایەتی مەلا مستەفای بارزان یەکێکە لەو شۆڕشە نیشتیمانیانەی …