مێژووی شەڕی گۆگامێللا (ئەربێللا)

مێژووی شەڕی گۆگامێللا (ئەربێللا) 

راپۆرتی؛ رەوەست نەوزاد

دوای چەندین ساڵ لەگەڕان‌و مشتومڕ بۆ دۆزینەوەی شوێنی راستەقینەی شەڕی بەناوبانگی مێژوویی (گۆگامێللا) یا (ئەربێللا) كە لەساڵی 331ی پێش زایین لەنێوان ئەسكەندەری مەكدۆنی سەركردەی ئەوكاتەی سوپای یۆنانییەكان‌و (داریوش)ی پاشای ئیمپراتۆڕیەتی ئەخمینی فارسەكاندا، لەهەولێر روویداوە، یەكێك بووە لەشەڕە بەناوبانگەكانی جیهان‌و لەكۆتاییدا شوێنی راستەقینەی شەڕەكە دۆزرایەوە، كەدەكەوێتە ناوچەی (بەردەڕەش)ی سەر بەپارێزگای هەولێر.

تیمێكی زانكۆی قوبرسی یۆنانی

پڕۆفیسۆری یاریدەدەر د.محەمەد عەبدوڵڵا كاكەسوور راگری بەشی مێژووی كۆلێژی ئەدەبیاتی زانكۆی سەڵاحەدین بەكوردستانی نوێی راگەیاند: پێشتر لەسەرچاوە مێژووییەكاندا باس لەو شەڕە كرابوو، كە لەنزیك هەولێر روویداوە‌و بەم دواییانە تیمێكی زانكۆی قوبرسی یۆنانی هاتنە هەولێرو سەردانی بەشەكانی شوێنەوارو مێژوو و جوگرافیای زانكۆی سەڵاحەدینیان كرد، بۆ دۆزینەوەی ناوچەی راستەقینەی شەڕەكە، دوای چوونیان بۆ ناوچەی بەردەڕەش، بۆیان دەركەوت شوێنی شەڕەكە دەكەوێتە نزیك قەزای بەردەڕەش، بەدووری 90 كیلۆمەتر لەشاری هەولێر.

شەڕێكی جیهانییە

وتیشی: «دوای سەردانی تیمە قوبرسییەكە، لەئایندەدا كاری هەڵكۆڵینی شوێنەواریی تێدادەكرێت‌و گرنگی بابەتەكە لەوەدایە، كەشەڕی (ئەربێللا) شەڕێكی جیهانییەو هەر كەسێك مێژووی ئەسكەندەری مەكدۆنی بخوێنێتەوە، كەیەكێكە لەسەركردە هەرە بەناوبانگەكانی یۆنان‌و جیهان، لەڕێگەی ئەوەوە ناوی (ئەربێلا) واتا هەولێری ئێستا دەبیستێت، لەو رووەشەوە دەتوانین بڵێین هەولێر شارێكە ناوبانگێكی جیهانیی هەیە، كەئێستا لەچەندین شاری جیهاندا ناوی هەندێك شوێنی گشتی بەناوی (ئەربێللا)وە ناوناوە».

ناوچەیەكی فراوان‌و دەشتایی گونجاو

سەبارەت بەوەی كە لەپێشوودا لەپەرتووكەكاندا شوێنی شەڕەكەی (ئەربێللا) یان (گۆگامێللا) لەچەند ناوچەیەكی جیاجیای پارێزگای هەولێردا دەستنیشان دەكرا، د.محەمەد رایگەیاند: ئێستا بۆمان دەركەوت شوێنی شەڕەكە لەڕاستیدا لەناوچەی بەردەڕەش بووە، نەوەك شوێنی تر كەسەرچاوە مێژووییەكانی یۆنان‌و ئێرانی كۆن دیاری دەكەن، وتیشی: «دوای هاتنی تیمە قوبرسییەكە، زانیارییە مێژووییەكان هەموویان یەكدەگرنەوە بەوەی شەڕەكە لەنزیك ناوچەی بەردەڕەش بووە، كەناوچەیەكی فراوان‌و دەشتایی گونجاوبووە، بۆ روودانی ئەو جەنگە گەورەیە، هەروەها تیمێكی ئێمەش لەبەشی شوێنەوارو جوگرافیا چووبووینە ئەو شوێنە».

لە 331ی پێش زایین روویداوە

ئاماژەی بەوەشكرد: هەر بۆ روونكردنەوەی شوێنی شەڕەكە، رۆژی 27/2/2014، لە وۆرك شۆپێكدا كەئەندامانی تیمە قوبرسییكە پشت بەستوو بەبینینی خۆیان لەكوردستان‌و سەرچاوە كۆن‌و تازەكانی یۆنان، بڕوای وابوو كە ئەو شەڕە لەو ناوچەیەدا روویداوە، بۆیە ئێستا راستی شوێنی شەڕەكە یەكلایی بۆتەوە.

روونیشیكردەوە: ئەو شەڕە یەكەم جەنگە كەتێیدا رۆژئاوا دەسەڵاتی بەسەر رۆژهەڵاتدا چەسپاوە، كەپێشتر هێزە گەورەكانی عیراق‌و میسر‌و ئێرانی كۆن، گەورەترین هێزبوون لەسەر ئاستی جیهاندا، بەڵام دوای ئەو شەڕە كە لە 331ی پێش زایین روویدا، ئەسكەندەری مەكدۆنی سەركەوتنی بەدەستهێنا، بۆیە دەتوانین بڵێین كە لەدوای ئەو شەڕەوە، رۆژئاوا جۆرە زاڵبوونێكی بەسەر رۆژهەڵاتدا پەیداكردو بووە هۆی تێكەڵبوونی هەردوو شارستانێتییەكە، لەو مێژووەشەوە ئەسكەندەری مەكدۆنی توانی ئێران داگیربكات‌و بەرەو هیندستان بچێت‌و زۆربەی ناوچەكانی كۆنی جیهان داگیر بكات.

100 بۆ 200 هەزار سەربازی فارس

وتیشی: «بەگوێرەی سەرچاوە مێژووییەكان، لەو شەڕدا بەلایەنی كەمەوە 100 هەزار سەرباز لەسوپاكەی داریوشی فارس هەبووە‌و هەندێكیش دەڵێن 200 هەزار سەرباز‌و هەرچەندە سوپاكەی ئەسكەندەری مەكدۆنی كەمتر بووە، بەڵام تەكنیكی سوپای یۆنانییەكەی ئەسكەندەر باشتربووە، ئەوەش دەوترێت داریوش لەوە ترساوە كە لەهەر كاتێكدا هێرشی بكرێتە سەر، بۆیە چەند شەوێك لەسەر یەكتر رێگەی بەسەربازانی سوپاكەی نەداوە بخەون، بۆیە سەربازەكانی زۆر ماندووبوون، بەڵام ئەسكەندەر رێگەی بەسوپاكەی داوە بخەون، لەبەرئەوە سوپاكەی ئەسكەندەر پشووی تەواویان وەرگرتووە، ئەوەش هۆكارێك بووە بۆ سەركەوتنی ئەسكەندەر، هۆكارێكی تریش بۆ لێهاتوویی ئەسكەندەر لەبەڕێوەبردنی جەنگەكە دەگەڕێتەوە، كەتوانیویەتی بەژمارەیەكی كەمی سوپاكەیەوە، سەركەوتن بەدەستبهێنێت».

90 كیلۆمەتر لەهەولێرەوە دوورە

هەر سەبارەت بەباتەكە، د.زێدان برادۆستی سەرۆكی بەشی شوێنەوار لەزانكۆی سەڵاحەدین كەخۆی سەردانی ناوچەی بەردەڕەشی كردووە، دەڵێت: «بەپێی ئەو نووسراوو بەڵگەو دەستنووسانەی یۆنانییەكان، كەپرۆفیسۆرەكانی زانكۆی قوبرسی یۆنانی بۆیان ئاشكراكردووین، دەڵێن شوێنی شەڕی (ئەربێللا) یا (گۆگامێللا) 90 كیلۆمەتر لەشاری هەولێرەوە دوورە، بەو پێیەش بێت، 90 كیلۆمەتر بەهەرلایەكی شارەكەدا بڕۆین ئەو دوورییە دەبێت، بەڵام لەهەمانكاتدا سەرچاوەكانی فارسە ئەخمینیەكان دەڵێن، ئەو شاخەی كەئێستا بەشاخی (مەقلوب) ناونراوە، سوپاكەی ئەسكەندەرو داریوش-یش بەر لەگەیشتنیان بۆ رووباری (گۆمەل- زێی گەورە)و رووباری (خازر) لەو شاخەوە تێپەڕیوون‌و چوونەتە ناوچەی (تەل گۆمەل)ی ئێستای بەردەڕەش، كە لەو شوێنە دەشتاییەكی گەورە هەیە‌و لەوانەیە درێژییەكەی 10 كیلۆمەتر زیاتر بێت‌وپانییەكەشی 5-7 كیلۆمەتر زیاتر بێت».

گوندی تەل گۆمەل

وتیشی: «دەوترێت پێشتر شوێنەكە جەنگەڵستان‌و باخ بووە، بەڵام داریوش پێش ئەسكەندەر گەیشتۆتە شوێنەكەو هەمووی بۆ جەنگەكە تەخت‌و ئامادە كردووە، لەگەڵ ئەوەی سەرچاوە یۆنانییەكان تەئكیددەكەنەوە كەئەسكەندەر لەگەیشتنی بەو شوێنەدا لەشاخی مەقلوب، لەڕووی دواوەی كوردستان هاتووەو لەشەودا لەڕووی ئەندازەی سەربازییەوە خۆی كۆنترۆڵی ناوچەكەی كردووەو زانیویەتی شوێنی سوپای فارسەكان لەكوێیە، بۆیە ئەو بەڵگانە بوونەتە بەڵگەیەكی زانستی بۆ ئەوەی ئێمە پشت بەستووبین بەوەی، كەشەڕی ئەربێللا لەگوندی (تەل گۆمەل)ی ئێستا روویدابێت».

راشیگەیاند: ناوچەكە شوێنێكی زۆر بەرفراوانە، بۆیە كاری هەڵكۆڵین بۆ دۆزینەوەی كەلوپەلی سەربازی ئەو دوو سوپایە ئاسان نییە، بەڵام لەوانەیە هەندێك ئامێری پێشكەوتووی كنەو پشكنین كار ئاسانیمان بۆ بكەن، بۆ دۆزینەوەی هەندێك پارچەی چەكی وەك رم‌و سەری رم‌و تیرو ئەو كەلوپەلە سەربازییانەی لەو شەڕەدا بەكارهاتوون‌و لەدوای سەربازەكان بەجێماوە، كەمادەی ئاسنیان تێدایە، بەڵام تائێستا هیچ هەڵكۆڵینیكی بۆ نەكراوە.

وەرگیراوە بە سوپاسەوە.