History Of Kurdistan مالپه‌رێكی تایبه‌ته به مێژووی كورد و جیهان
ئامادەکردنی:هەژارخالید قادڕ
پێشەكی: شۆڕشی كۆماری
شۆڕشی ١٤ ی تەمووز، کە ناسراویشە بە کوودەتاکەی ١٤ ی تەمووزی ١٩٥٨ لە عێراقدا ڕوویدا لە ١٤ ی تەمووزدا، ئەم شۆڕشە دژی دەسەڵاتدارانی ئەوکاتی عێراق کە بنەماڵەی هاشمییەکان بوون ئەنجامدرا (بنەماڵەی هاشمییەکان بنەمەڵەیەکی سونی مەزهەب بوون لە هۆزی قوڕەیشییەکان و نەوەی پێغەمبەری ئیسلام (محمد د؛خ )بوون.
یەکەم سەرۆکی عێراق فەیسەڵی یەکەم و کۆتا دانەیان فەیسەڵی دووەم بوو
هۆکارەکانی شۆرش:
هۆكاره راسته‌وخۆكان:
زۆرێك له‌مێژونوسان له‌سه‌ر ئه‌وه هاوڕان كەڵەكە بوونی هەندێك بابەتی گرنگ لای خەڵك پاڵنەرە سەرەكیەكانی ئەو ڕوداوە بوون لەوانەش:
1- توڕەیی خه‌ڵك له داگیركاری به‌ریتانیا بۆ عێراق دوای روخانی شۆڕشه‌كه‌ی ره‌شید
عالی گه‌یلانی له ساڵی (1941).
٢-خراپی بارودۆخی گوزه‌رانی خه‌ڵك
3-هه‌ژمونی كۆمپانیا بیانییه‌كا
هۆكاره ناڕاسته‌وخۆكان:
ژماره‌یه‌ك هۆكار هه‌بوون كه به‌شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ كاریگه‌رییان هه‌بو له‌سه‌ر دروستبونی بزوتنه‌وه‌ی (14)ی ته‌موز‌و روخاندنی رژێمی پادشایه‌تی له عێراق، له‌وانه:
1- له‌باربردنی شۆڕشه‌كه‌ی ره‌شید عالی گه‌یلانی و شكستهێنانی حكومه‌ته عه‌ره‌بییه‌كان.
2-له‌ناو وڵاتانی عه‌ره‌بیدا له‌و كاته‌دا ته‌وژمی شۆڕشگێڕی له بره‌ودا بوو،
3-رێككه‌وتنی حكومه‌ته‌كه‌ی نوری سه‌عید له‌گه‌ڵ وڵاتانی خۆرئاوا له چوارچێوه‌ی (په‌یمانی به‌غدا
رۆلی کورد لەرووداوەکان
ڕۆڵی کورد لە شۆرشی ١٤ی تەمووزی ١٩٥٨
•هێزی تەوژمی پاشایەتی عێراق بە ئەندازەیەکی زۆر گەلی عێراقی هێنا بۆ ژێر ئازارەوە. دەسەڵاتی یاسایی کۆنەپەرستی و دەرەبەگ کارێکی وەهای کردبوو کە کرێکار و ڕەنجدەر بیر لە ڕزگاری خۆیان بکەنەوە.
•لە هەموو لایەکەوە کەوتبونە تێکۆشانی نهێنی. بۆ ڕووخانی حکومەتی (نوری سەعید) بەڵام ئەوەی کە هەستی پێ نەکرا وریابوونەوەی سوپا بوو کە لەلایەن سەرکردەی سوپای (عەبدولکریم قاسم) پێکهاتبوو.
•لە بەرەبەیانی ١٤ی تەمووزی ١٩٥٨ ڕژێمی پادشایەتی لە عێراق ڕوخێنراو ڕژێمی کۆماری بەسەرکردایەتی عەبدولکریم قاسم جێگای گرتەوە. گەلی کورد شان بە شانی عەرەب ڕۆڵی گرنگی لە شۆڕشەکەدا بینی.
•لە هێرشکردن بۆ سەر بەغداد و دەست بەسەراگرتنی دام و دەزگاکانی دەوڵەتی و هەردوو کۆشکی (الرحاب) و (الزهور) لەوانە رئیس (مستەفا عبدوللە) و (عبدالفتاح شالی)، کە ئەندامی دادگای تایبەتی بوو
پاشان کورد بە یەک ئەنجام کە عەقید (خالید نەقشبەندی) بوو بەشداری لە ئەنجوومەنی سەرکردایەتی کرد، کە لە سێ ئەندام پێکهاتبوو، هەروەها وەزیرێکیشان هەبوو کە (بابەعەلی حەفید زادە)ـیان کردبە وەزیری ئابووری لە ئەنجوومەنی وەزیران کە لە ١٠ وەزیر پێکهاتبوو.
هەروەها لە ماددەی (سێیەم)ـی دەستووری کاتی کۆماریدا هاتووە: (عەرەب و کورد هاوبەشن لەم نیشتیمانەدا واتە عێراق)، پاشان شۆڕش لێبوردنی گشتی دەکرد بۆ هەموو ئەوانەی کە عێراقیان لەسەردەمی پاشایەتی جێهیشتبوو، ئەوەبوو بارزانی و هەڤاڵانی گەیشتنەوە عێراق پاش ئەوەی (١١) ساڵیان لە یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو دوور لە وڵات بردە سەر، هەروەها شۆڕش ڕێزی لەو چوار ئەفسەرە کوردە نا کە ڕژێمی پادشایەتی لە ١٩ حوزەیرانی ١٩٤٧ لە سێدارەی دان، ئەوانیش چوار شەهیدەکەی ڕێگای ڕزگاری و سەربەخۆیی کوردستان (خەیروڵا عەبدولکەریم و مستەفا خۆشناو و عیززەت عەبدولعەزیز و محەمەد مەحموود قودسی
دەرئەنجامی شۆرشەکە
١-له به ندی سێیەمی ده ستوری کاتی کوماره تازەکه که له ۲۷ ی ته مموزی ١٩٥٨ ده رچوو بوو، بو یه که م جار هاوبه شی برایه تی کورد و عه ره ب له سه ر خاکی عیراق راگه ینرا به وه ی که سه روك (عه بدولكه ریم قاسم رایگه یاند” کیانی عیراق له سه ر ئه ساسی یارمه تی دانی هه موو دانیشتووکانی دا ئه مه ش به وه ی کەئازادییان بپارێزێت. عه ره ب و کورد هاوبه شن له م نیشتمانه دا ئەم ده ستوره له ناو يه كيتى عیراقیدا دان به هه موو حەقێکی کورد دا ئه نی.
۲- گشت پارت و ریکخراوه سیاسی روشنبیریه کان و جه ماوه رییه کان و ریگایان پیدرا به ئازادی بنکه و باره گاکانیان بکه نه وه و په ره به چالاکییه کانیان بده ن.
٣-دوای هەفتەیێک لەراگەیاندنی کۆمارەکە حکومەت فەرمانی بەخشینی فشتی دەردەکات و هەموو زیندانیان ودوورخراوەکان دەگرێتەوە وەک شێخ احمد بارزانی شێخ لەتیف محمود وگۆران بەر ئەو بەخشینە کەوتن و ئازاد کران
٤-ده رچوونی عیراق له په یمانی ئیستعماری به غدا جیابوونه وه ی دراوی عیراق له ده سته ی ئیسته رلینی و دانانی یاسای چاره سه رکردنی کشتوکالی.
٥- بریاری ئازادی ده رچوونی چه ندین گوڤار و روژنامه راگه ینرا.
٦- که وتنه خۆ بۆ چاره سه رکردنی گیرو گرفته ئابوورییه کان و سه دان پروژه ی ئاودێری و دروستکردنی خانووبه ره بۆ کرێکاران و کارمه ند و کارگورزار و ماموستایان .
٧- (مسته فا بارزانی ۱۹۰۳ ۱۹۷۹( له گه ل ئه و که سانه ی که له عیراقه وه له گه لیا چوو بوون بۆ یه کێتی سۆفیه ت له روژی ٦ی تشرینی یه که می ۱۹۵۸ گه یشتنه وه به غداو له لايه ن (عه بدولكه ریم قاسم (پیشوازییان لێکرا
٨- له سه ره تاوه سه رکه وتنی شورش بووه مایه ی شادومانی و جیگه ی ئومیدی گه لانی عیراق به گه لی کوردیشه وه که به چه ندین شیواز گوزارشتیان ،لێکرد به تایبه ت كاتيك فه رمانده ی گشتی هێزه چه کداره کانی نیشتمانی
یەکەمین به یاننامه ی ده رکرد و ئاماژه ی به پێك هێنانی ئه نجوومه نی سه روه ریی کرد که پێكهاتبوو له یه ك له (محه مه د نه جیب روبێعی) عه ره بی سوونه و) محه مه د مه هدی کوبه) عه ره بی شیعه و سه رهه نگ خالید نه قشبه ندی.
سەرچاوەكان
•چەند لاپەرەیەک لە مێژووی نوئ و هاوچەرخی عێراق /ئەحمەد حەمەدئەمین/چاپی یەکەم/لاپەرە١٦١-١٧٥
