History Of Kurdistan مالپه‌رێكی تایبه‌ته به مێژووی كورد و جیهان
ڕزگار کوردی
پێشەکی
چارەگی یەکەمی سەدەی بیستەم لەمێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، قۆناغێکی زۆر گرینگ و چارەنوس ساز و پڕ ڕوداوی گرینگ و گەورە بوون لەمێژووی ناو چەکە کە لەماوەیەکی زۆر کەمدا زۆر بەخێرای سیما و ئەدکاری ناوچەکەیان سەراوبن گۆڕی ، بێگومان بۆ مێژووی کورد ئەم ماوەیە بە یەکێک لە قۆناغە هەستیار و چارەنوس ساز دادەنرێت ئەمەش دوای کودەتای ساڵی ١٩٠٨بۆمێژووی ئێمەی کورد شایەنی بایەخ پێدانە . گرینگە بۆ ئێمە جونکە ئەو مێژووە شایدحالی یەکەمین چاوکردنەوەی درەنگ وەختەی کورد بوو وەک (نەتەوە)کە خەریک بوو هێڵێک لەنێوان(خۆمان)(ئەوی دیکە) ی عوسمانی ، لەنێوان “عوسمانیزم”و”کوردیزم”بکێشین، بەڵام بەداخەوە هێڵەکە هێندە کاڵ بوو، تەنانەت مەرگەسات و قوربانیەکی زۆری بەدوواوە هات کە لەساڵانی جەنگی سەربەخۆی تورکیا (١٩١٩-١٩٢٢)نەیانتوانی وامان لێ بکەن لەبازنەی عوسمانیزمەوە وەک (نەتەوە )بازبدەین بۆ بازنەی ناسیۆنالیزمی کوردی . هەموو نەتەوەکانی ناو دەوڵەتی (عوسمانی ). نەتەوە و ئیتیکە کریستیانەکان و ڕۆمیلیا و بەڵقان بە نەتەوە و گروپە موسڵمانە غیرە تورکەکان ناو قەڵەم ڕەوی عوسمانی هەرهەمویان دوای یەکەم جەنگی جیهانی و پارچەپارچەبوونی ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی بەسەربەخۆی خۆیان گەیشتن و دەوڵەتی خۆیان دامەزراند، تەنها نەتەوەیەک کە لەناو مێژوی دەوڵەتی عوسمانی چەقی بوو (کورد)بوو کەتا ئیستاش نەیتوانیوە لەناو ئەو “داچەقین”ە مێژوویە هەڵ بستێتەوە و بەردەوام لەشکستێک بۆ شکستێکی تر دەڕوات لەتراژیدیایێک بۆ تراژیدیایەکی تر سەدەیەک زیاترە بە زامی مێژوویێکی بریندارەوە هاواردەکەین .
بەستنی ئاگر بەست و کۆتای هاتنی جەنگ
دوای کۆتای هاتنی جەنگی یەکەمی جیهانی و مۆرکردنی ئاگربەستى مۆدرۆس لە ۳۰ تشرینی یەکەمی ١٩١٨و وڵاتە براوەکان بۆ یەک لایکردنەوەی کێشەکانی دوای جەنگ لە ١٨/١/١٩١٩کۆنگرەی ئاشتییان لەپاریسی پایتەختی فەڕەنسا بەست. ئامانج لە بەستنی ئەم کۆنگرەیە چەسپاندنی ئاشتی جیهان بوو. ئاوڕدانەوە لە ناوچەکانی ژێر دەسڵاتی دەوڵەتە تێک شکاوەکان لەم کۆنگرەیە نوێنەری زۆربەی وڵاتانی جیهان و نەتەوەکان بەشدار بوون . نەتەوەی کوردیش بۆ ئەم کۆنگرەیە (جەنەڕاڵ شەرڤ پاشا) وەک نوێنەر دیاری کرد.
هەر لەم چوارچێوەیە لە ١٩تا ٢٦ی نیسانی ۱۹۲۰کۆنگرەیەک لەشاری (سان ریمۆ) مۆرکرا بەم ناوەش ناونرا ، هەر ئەم کۆنگرەیە ڕێگە خۆشکەر بوو بۆ هێنانە پێشەوەی پەیمانی (سیڤەر)
پەیمانی سیڤەر کەلە١٠/٨/١٩٢٠ ، وەک دەرەنجامی سەرکەوتنی هێزی هاوپەیمانان لەدابەشکردنی میراتی ئیمپراتۆری عوسمانی، لەدوای دەرچوونی روس لەهاوکێشەکەدا، لەخۆرهەڵاتی ناوین، لەنێوان بەریتانیاو و فەرەنسا بەسترا. پەیمانەکە بریتیبوو لە سزادانی دۆراو کە دەوڵەتی عوسمانی و هاوپەیمانەکانی دەگرتەوە پەیماننامەکە (٤٣٢)مادەی لەخۆدەگرت، لەم پیماننامەیە بەشێکی تایبەت بوو بە مەسەلەی کورد و کوردستان بەتایبەتی مادەکانی (٦٢-٦٣-٦٤) کەلەژێر ناوی کوردستان ناسرابوون.
لە سیڤەردا دەوڵەتە هاوپەیمانەكان بەشێوەیەكی یەك لاكەرەوە ئەیانویست دەوڵەتی عوسمانی تەواو لاواز و پەرتەوازەی بكەن، تەنانەت ئەو دەوڵەتە لەسنوری ئەستەنبوڵدا بهێڵنەوە، واتە بەشێوازێك پەرتی بكەن، هەموو ناوچەكانی لێ جیابكەنەوە ئەمەش بەتایبەتی لەلایەن ئەو هێزەی كە تازە دروست بوو
بزوتنەوەی كەمالی بە سەرۆكایەتی مستەفا کەمال قبوڵ نەدەكرا، لەبەر ئەوە بە بەردەوامی هەوڵی یەك لایی كردنەوەی كێشەكان لەگەڵ ئیتاڵیا و لەگەڵ فەرەنسادا، بە بەردەوامی هەوڵی لەگەڵ کۆمەڵەى گەلان دەدا. دوای هەڵگیرسانی جەنگی یۆنان و سەركەوتنی بزوتنەوەی كەمالی . بێگومان هەموو ئەمانە وایان كرد بەریتانیا بەخۆیدا بچێتەوە و ئەوە بوو ئەو پەیماننامەی لۆزان هاتە ئاراوە و سەر لە نوێ پێداچوونەوە بە پەیماننامەی سیڤەردا کە پێشتر لەگەڵ دەوڵەتی ئەستەنبوڵ كە دەوڵەتی سوڵتان بوو بەسترابوو.
پەیماننامەی سیڤەر لە مێژووی خەباتی سیاسی کورد بۆ پرسی سەربەخۆی تا ئیستا بە بەهێزترین پیماننامەی نێودەوڵەتی دادەنرێت، کە لەلایەن زلهێزەکانی جیهان نەخشە بۆ دروست کردنی دەوڵەتێکی کوردی دانابێت
پەیماننامەی سیڤەر نەک هەر بۆ کورد شتێکی گەورە بوو بەڵکوو بۆ نەیارانی کورد گەورەتربوو، جونکە سەدان ساڵ بوو کوردیان ژێردەستە و خاکیان داگیرکردبوو. دەستیان بەسەر خێر و بێری ناوچەکە داگرتبوو، باج و سەرانەیەکی زۆریان لێدەسەندن، ڕۆڵەکانیشیان وەک سوتەمەنی شەڕە بەردەوامەکانیان بەکاردێنان. پەیماننامەی سیڤەر ئەم بارودۆخە بۆ هێندێک لە میللەتەکانی ناوچەکە دەرفەتێک بوو تا ببنە خاوەنی وڵاتی سەربەخۆی خۆیان
پەیماننامەی سیڤەر کە پەیماننامەی لۆزانی بە دوادا هات مافی هەبوونی وڵاتێکی بۆ کورد لەسەر بەشێکی لە خاکی کوردستان بە رەسمی ناساندبوو، بەڵام لە ژێر فشاری تورکیا لە کونفرانسی ئاشتی لۆزان، هاوپەیمانەکان لە بەڵێنی خۆیان پاشگەز بوونەوە و کوردیان کردە قوربانی بەرژەوەندیە تایبەتەکانی خۆیان. ئەوان زیاتر نیگەرانی دەستکەوت و بەرژەوەندییەکانی پاش جەنگی خۆیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوون. کورد لە بەرنامەکانی ئەواندا هێندە گرینگی نەبوو، بۆیە بە ئاسانی توانییان پەراوێزیان بخەن و مافەکانیان پشتگوێ خست. کورد دەرفەتێکی مێژوویی لە دەست دا تا ببێتە خاوەنی وڵاتی سەربەخۆی خۆی. بە گوێرەی ئەم پەیماننامەیە بۆ جاری دووەم کورد بە سەر وڵاتانی تورکیە، ئێران، عێراق و سووریا دابەش کرا. بەدرێژایی سەدەی بیستەم کورد لە دەربەدەری چەرمەسەریدا ژیاوە و لە مافی کۆمەڵایەتی- سیاسییەکانی خۆی بێبەش بووە.
هۆکارەکانی دروست بوونی پەیماننامەی لۆزان
یەكەم : پێداچوونەوە بوو بەمادە و بڕگەكانی پەیمانی سیڤەر كە لە (١٠ی ئابی ١٩٢٠) لەنێوان وڵاتانی سەركەوتووی جەنگی یەكەمى جیهانی واژۆ كرابوو.
دووه‌م: پێداچوونەوە بەسنووری دەوڵەتی عوسمانی ئەو دەوڵەتەی كە له جه‌نگی یه‌كه‌می جیهاندا شكستی خوارد و ناوچەكانی بووبوونە جێگای چاوتێبڕینی وڵاتانی سەركەوتوو لەجەنگدا، سەركەوتنی دەوڵەتی نوێی توركیا كە لەسەر دەستی ئەتاتورك ئەو مانایەی وەرگرت كە لێرە بەدوا كۆماری توركیا بەهیچ جۆرێك دەوڵەتی عوسمانی نییە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا باشترین دەوڵەتە شوێنی دەوڵەتی عوسمانی بگرێتەوە، بۆ وڵاتانی سەركەوتووەکانی جەنگە لەبەرچاو بگرێت.
سێیەم: ئاوەڕدانەوە لەو گەل و هێزانەی كە لەپەیمانی سیڤەردا رەچاوی مافەكانیان كرابوو
چوارەم: چارەسەركردنی كێشەی ویلایەتی مووسڵ لەنێوان دەوڵەتی توركیای نوێ و دەوڵەتی عێراق و حكومەتی بەریتانیا
چوارەم: بونی ناکۆکی لەنێوان ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات بەهۆی سەرهەڵدانی بلۆکی خۆرهەڵات
پێنجەم: گۆڕان لە سیاسەتی نێودەوڵەتی و بەتایبەتی بەریتانیا و بونی بزوتنەوەی کەمالی لەهەڕەتی هێزدابوو.
شەشەم: خۆر ئاوا دەیویست دروست کردنی بەربەستێک لەبەردەم فیکری کۆمەنیزمی سۆڤیەت دابنێ بۆ ئەم مەبەستە تورکیا باشترین هەڵبژاردەبوو لەبەرامبەر وازهێنان لەمافی کورد
پەیمانی لۆزان :_ لە دوو خولی دانیشت و گفتوگۆ پێکهاتبوو، خولی یەکەم: لە ڕێكه‌وتی (٢٠تشرینی دوومی١٩٢٢ بەسترا و لە٣١ کانوونی دووەمی١٩٢٣) کۆتایی بە کارەکانی هات.
خولی دووەم: لە ڕێكه‌وتی(٢٣ نیسانی١٩٢٣ و لە ٢٤ تەموزی١٩٢٣) کۆنگرەکە کۆتایی هات.
پەیمانی لۆزان لە ٢٤ی تەمموزی ١٩٢٣ زایینی لە شاری لۆزانی سویسرا و لە نێوان دەوڵەتانی بەریتانیا، فەرەنسا، ژاپۆن، یۆنان، ڕۆمانیا، سربیا، كرواتیا سلوانیا و توركیا واژۆ کرا. سنووری دەوڵەتی توركیای نوێ دیارییکرا، موسڵ لە تورکیا دابڕندرا و پێداچوونەوە بە پەیمانی سیڤەر-دا کرا. پەیمانێک کە مافی چارەی خۆنووسینی بۆ کورد دەستبەر کردبوو، بەڵام بەهۆى ئەوەى کورد نەیتوانى ببێتە خاوەنى هێز و ناوماڵی خۆی رێک بخات و یەکێتی نەتەوەیی پێک بهێنێت و سوود لە پەیمانی سیڤەر وەربگرێت، فشارەکانى تورکە کەمالییەکان سەریگرت و لە پەیماننامەى لۆزان-دا خەونەکانی کورد لەبار بران. ئەم پەیماننامەیە چەندین برگەی لەخۆگرتبوو لە برگەکانی ( ٣٧_٤٥ ) باسی مافی كه‌مه نه‌ته‌وه‌كانی چوارچێوەی دەولەتی عوسمانی دەکرد کە تورکیا وابریاری بوو مافی ئازادی زمان و ئاین و رۆژنامەگەری و بازرگانی و چالاکی سیاسی بە گەلانی ژێردەسەلاتی خۆی بدات. ئەم پەیماننامەیه بە غیابی کوردبوو
کاریگەریی پەیماننامەی لۆزان
کاریگەریی پەیماننامەی لۆزان لەسەر مافەکانی کورد بەرچاو بووە و کۆمەڵێک دەرئەنجامی زیانبەخشی لێکەوتۆتەوە. هەڵاواردن و پەراوێزخستن و زەوتکردنی مافە بنەڕەتییەکان بە شێوەیەکی سیستماتیک بەسەر کورد دا سەپێنرا. نکۆڵی لە ناسنامەی کولتووری و زمانەوانییان کرا و حاشا لە بوونیان وەک گەلێکی جیاواز کرا. هەروەها کورد ڕووبەڕووی توندوتیژی و سەرکوتی ئامانجدار بووەتەوە، لەوانەش کۆمەڵکوژی و جینۆساید، ئاوارەبوونی زۆرەملێ و زەبر و زەنگ کە دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی پەیمانی لۆزان بوو.
چارەنووسی گەلی کورد بە پێی پەیماننامەی لۆزان لە دەولەتی تازەی تورکیادا توایەوە، هەرچەندە چەند شۆرشێک له‌لایه‌ن كورده‌كانه‌وه له‌دژی ئه‌م په‌یماننامه‌یه ئه‌نجامدرا، به‌ڵام له‌كۆتاییدا هه‌ر شكستیان هێنا. هه‌روه‌ها هه‌موو ئه‌و دەسکەوتانەی حکومەتی تورکیا بەدەستی هێنا لەسەر خاک و رەنجی کوردانی باکووری کوردستان بوو، کەتوانی هەموو سنوری دەولەتەکەی لە نفوزی دەولەتانی تر بپارێزێت و بناغەی حکومەتێکی بەهێز لە ئەنقەرە دابمەزرێنێ، له‌هه‌مان كاتدا کوردیش نەیتوانی سوود لە ناکۆکی نێوان لایەنەکانی پەیماننامەکە وەربگرێت و لە قازانجی خۆی بیقۆزێتەوە، چونکە کوردەکان خاوەنی سەرکردە و دەسەڵاتێکی یەکگرتوو نەبوون، نەیانتوانی پلان بۆ پاشەرۆژی خۆیان دابرێژن.
پەیماننامەکە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە دانی پێدانراوە و پشتڕاستکراوەتەوە، ئەمەش شەرعیەتی یاسایی و سیاسی پێبەخشیوە. لەلایەن ژمارەیەک دەوڵەتەوە وەرگیراوە و لە سیستەمی پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان دا جێگیرکراوە.
دانپێدانانی نێودەوڵەتی لەڕاستیدا دان پێدانانی نێودەوڵەتی توخمێکی جەوهەری پەیماننامەی لۆزانە. دوای واژۆکردنی لە ساڵی ١٩٢٣، پەیماننامەکە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە دانی پێدانرا و پشتڕاستکرایەوە، ئەمەش شەرعیەتی یاسایی و سیاسی پێبەخشی.
دانپێدانانی نێودەوڵەتی بەو مانایەیە کە وڵاتانی ئەندامی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەو پەیماننامەیەیان قبوڵ کردووە و بەهای یاساییان پێداوە. بەم شێوەیە ناوەڕۆکەکەی و بڕگەکانی و دەسەڵاتەکەی دەناسن. ئەم دان پێدانانە دەتوانرێت بە شێوازی جیاواز دەربکەوێت، لەوانە پابەندبوونی فەرمی بە پەیماننامەکە، قبوڵکردنی بنەما و ئەرکەکانی یان بەشداریکردن لەو دامەزراوانەی کە پەیماننامەکە دروستی کردووە.
مەبەست لە بەستنی ئەم کۆنگرەکە چی بوو ؟
کێشەکانی نێوان تورکیا و يۆنان .
چارەسەرکردنی کێشەی ویلایەتی موسڵ.
سیستمی تەنکە دەریایییەکان .
کێشەی سیستمی ئیمتیازی بێگانە.
کێشە ئابووری و داراییەکانی وەک قەرزی گشتی عوسمانی و پاراستنی بەرژەوەندی ئابووریی بێگانە.
هۆکارەکانی سەر کەوتنی ئەم ڕێکەوتننامیە.
۱. هۆکاری سست بونی ئینگلیز لە داواکردنی جێبەجێکردنی پیماننامەی سیڤەر نزیک بونەوەی تورکیا بوو لە ڕوسیای سۆڤیەت.
۲. کورد بەدەمی خۆی وازی لە مافی خۆی هێنا بەتایبەتی (حەسەن خیری، حسێن عەونی)کە حکومەتی تورکیایان بە دوژمنی ئیمپڕیالیزم دەزانی و لافی برا بوونی کورد و تورکیان لێدەدا.
۳. گۆڕانکاری لە هەڵوێستی وڵاتانی هاوپیمان ئەمەش بەهۆی چەند کێشەیەک بەتایبەتی لەنێوان فەرەنساو ئیتاڵیا کێشە دروست بو بۆیە هیج کامیان نەیان دەویست تورکیاش لەخۆیان بکەن لەجیاتی ئەمە هەوڵیاندا خۆیان لەتورکیا نزیک بکەنەوە .
٤. بەرت و بڵاوی کورد نەبونی نوێنەری ڕاستەقینەی کورد بۆ داواکردنی مافی نەتەوی لەم کۆنگرەیە بەتایبەتی دەست هەڵگرتنی (شەریف پاشا)لە نوێنەرایەتی کورد کەوا قورسای و سەنگی خۆی هەبو بۆ داواکردنی مافی کورد.
پەیمانی لۆزان بەهەموو مانای کەلیمە پەیمانێکی ئیمپڕیالی دابەشکاری بوو، هەر بۆیە ڕێبازی فیکری تورکی کە دان (ئیعتراف) بەبونی نەتەوەی کورد ناکات ستایشی ئەم دابەشکردنی کوردستان دەکات بەکارێکی (شۆڕەشگێری) و (ڕزگاری خوازی)دادەنێت .
کەمالیەکان هەرلەسەرەتاوە دوڕوی بە هەڵوێستەکانیان دیارە لەلایەک هەوڵی تەواویان دەدا بزوتنەوەی کوردی بخنکێنن و سیمای دابپۆشن. لەلەیەکی دیکەشەوە باسی پشگیری سەربەستی و شۆڕەشگێڕی دەکەن وا خۆیان نیشان دەدەن کەوا دوژمنی ئیمپڕیالیزم و ئیستیعمارین .
هەربۆیە هەوڵیان دەدا بەدەستی چەپ شۆڕەشی کورد لەناو ببەن دەنگی بتاسێنن. دەستی ڕاستیشیان بەرز دەکردەوە پڕ بەدەنگ هاواریاندەکرد یەکەم کەسانی دونیا بووین دژی ئیمپریالیزم و ئیستیعماری شۆڕشی ڕزگاریخوازیمان بەرپاکرد بووین بەنمونە بۆ میلەتانی چەوساوە.
دەرهاویشتەکانی ئەم ڕێکەوتننامەیە لەسەر کورد
١. کوردستانی ژووروویان خستە ژێر دەسڵاتی تورکیا، تورکیاش سیاسەتی ڕەگەز پەرستانەی ئیستیعماریان لەگەڵ بەکارهێنا. کێشەی کورد بەشێوەیەکی ئایدۆڵۆژی چارەکرد . ناوی هەرێمە کوردیەکانیان کردە تورکی ، لەکۆتای گوتیان (هەرکەسێ لەتورکیا بژیت تورکه ، هەرکەسێکیش خۆی بەتورک بزانی ئەویش تورکە ).
۲. سیاسەتی پارچە پارچەکردنی کوردستان لەلایەن ئیمپڕیالیزم و ئیستیعماڕ پەلوپۆی کوردستانی دابڕی و لەناخەوە ئەنگاوتی ، سیاسەتی (پەرتکە و سەرکەوە) شیرازەی یەکێتی میللەتی کوردی تێکدا و کوردانیان بەهۆی تەلی دڕکدار و ئەلغام و تەلبەندکردن لەیەکتری دابڕی بۆ ئەوەی پیوەندی نێوان میلەتی کورد هەڵتەکێنن و هەستی نەتەوایەتیان لاوازبکەن.
لە پەیمان لۆزاندا کوردستان دابەشبوونێکی دیکەی بەخۆیەوە بینی و لە نێوان چوار دەوڵەت-نەتەوەی ئێران، عێراق، تورکیا و سوریادا دابەش کرا.
تورک چۆن سیڤەریان لەباربرد کوردیش ئەتوانئ لۆزان لەباربەرێت.
یەکێک لەو پەیماننامانەی کەوا تاکو ئێستاش کاریگەری زۆری بەسەر جیهاندا ماوە پەیماننامەی لۆزان بووە، جێگەی باسە پەیماننامەی لۆزان سەد ساڵ بەر لە ئێستا واتە لە (٢٤ی تەمموزی١٩٢٣) لە نێوان وڵاتانی سەرکەوتووی جەنگ ئەنجام درا، لۆزان شارێكی سویسرایه، بۆ یەکەم جار وڵاتانی رۆژئاوا و زڵهێزەکان لەگەڵ تورکیای نوێ کەوتنە گفتوگۆ و دانیشتن.
ئێستا کە سەد ساڵەی پەیمانی لۆزان تێدەپەڕێت، مۆدێڕنیتەی کاپیتالیستی و هێزە هەرێمییەکان دەیانەوێ جارێکی دیکە رۆژهەڵاتی ناڤین دابەش و دیزان بکەنەوە. دەوڵەتانی داگیرکەرکان ئێران و تورکیا عیراق و سوریا بە گشتی و تورکیا بەتایبەتی دەیانەوێ بە سات و سەودا کردن بە مافەکانی گەلی کوردەوە لەگەڵ زلهێزە جیهانییەکان رێک بکەون و جارێکی دیکە کورد بخەنە دەرەوەی بازنەی بڕیاردان لەسەر چارەنووسی خۆی. دەوڵەتی فاشیستی تورکیا خەونی زیندوو کردنەوە میساقی میللی هەیە. ئەویش بە مانای داگیرکردنی باشووری کوردستان و تەماحی داگیرکردنی بەشێکی فراوانتری رۆژئاوای کوردستانی هەیە.
درگای مەترسی و دەرفەتەکان بۆ گەلی کورد کراوەیە. کورد دەتوانێ بە یەکگرتوویی لەم دیزانکردنە نوێیەدا ببێتە خاوەن رۆڵ و کاریگەری خۆی. پەرش و بڵاویش دەتوانێ دەرفەتەکان لەبار بەرێت و جارێکی دیکە ئاواتی داگیرکەرانی کوردستان بهێنێتە دی. لەم ناوەدا خەتی خەیانەت دەتوانێ مەترسی گەورە بۆ سەر بەدیهاتنی خەونی کورد دروست بکات.
چۆن کورد دەتوانێ سود لەم قوناغەى ئێستای وەربگرێت.
- یەکگرتوویی ناوماڵی کورد بە هەموو جیاوازیەکانیەوە بە دوور لە بەرژەوندی تەسکی حیزباتەتی.
- ـ دانانی هێلێکی سوورلە پێناو بەرژەوەندی نەتەوەیی دا.
- خۆ گونجاندن لە گەڵ سیاسەتی هەرێمی، ناوچەیی و جیهانی وکاراکردنی چەمکی دیپڵوماسی لەجیهانی دەرەوەدا.
- راکێشانی سەرنج و پشتیوانی وڵاتانی بڕیاردەر لە رێگای پاراستنی بەرژەوەندیی هاوبەش دا.
- بونی دوو قەوارەی سیاسی لە باشور و خورئاوی کوردستان، و بەدەستەوە بونی خاکی کوردستان .
- بونی کورد لەناو مەجالە سیاسی و دیبلۆماسیەکان .
- ڕێژەیەکی زۆری کورد ئەندام پەڕلەمانن لەوڵاتانی دەرەوە .
- بە بەراورد بە یەک سەدە لەمەو بەر کورد ڕێژەی خوێندەواری زۆر بەرز بۆتەوەو چەندین زانکو لەکوردستان وجودیان هەیە وێڕای ڕێژەیەکی زۆری مامۆستای کورد لە زانکۆ گەورەکانی دەرەوە.
- توانای مرۆی باش.
- بونی ڕەوەندی کوردی و جالاک و هۆشیار.
- بەرەوپێش چونی جیهان بەگشتی بواری تەکنەلۆژیا بەتایبەتی کورد ئەتوانێ لە ڕێگای ئەم پێشکەوتنە زوڵم و ستەمی داگیر کەرانی کوردستان و دؤزی کورد نیشانی جیهان بدەن.
ئەنجام
۱. لەساڵی ۱۹۲۳ ڕێکەوتن نامەی لۆزان مۆرکرا لەنێوان تورکیا و هاوپیمانانی . گرینگترین شتی ئەم ڕێکەوتن نامەیە ئەوەبوو کەوا ڕێکەوتن نامەیەکی ئیمپڕیالی دابەشکاری بوو ، شەرعیەتی درا بە سیاسەتی پەرتکە و زاڵبە کە بەرانبەر میللەتی کورد و کوردستان پیڕەو کرا و پشتگیری نێودەوڵەتیشی بۆ مسۆگەر کرا .
۲. کۆمەڵکای تورکی هێشتا کۆمەڵکایەکی کەمالیە و فیکرەی (ئایدۆلۆژیا)ی کەمالی تەحەکوم بەم کۆمەڵگایەوەدەکات؟ و دەسڵات پشتگیری دەکات .
۳. دەوڵەتی تورکیا باش دەیزانی و دەزانێت کە نەتەوەی کورد بێکەسە هەربۆیە دەوڵەتی تورکیا و ئێران و عیراق و سوریا و وڵاتانی ئیمپڕیالیزم هەمیشە هەوڵی ئەوە دەدان بزوتنەوەی نەتەوەی ودیموکراسی میلەتی کوردی لە ڕای گشتی جیهان داببڕن نەهێڵن چ یارمەتی مادی و مەعنەوی پێبگات.
٤. بێ ئاگا خۆنیشاندانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ڕێکخراوە کانی مافی مرۆڤ و ئەنجومەنی ئەوروپا لەسیاسەتی ڕەگەزپەرستی و ئیستیعماری بەرامبەر نەتەوەی کورد خۆیان وا دەنوێن کەبێئاگان لە زوڵم و ستەمی سەر نەتەوەی کورد
٥. ناتوانن بزوتنەوەی شۆڕەشگێڕی دیموکراسیخوازی گەلی کورد ڕاگرن . ناتوانن پێناسەی نەتوایەتی میلەتێک بشارنەوە ڕێ لەبەرەو پێشچونی کۆمەڵگای کوردی بگرن، ناتوانن میلەتی کورد بکەنە کۆیلە.
سەرچاوە
- پۆل دۆمۆنۆ. فرانسوا جیۆرجیۆن. و.نەجاتی عەبدولا. مەرگی ئیمپڕاتۆری عوسمانی (١٩٠٨-١٩٢٣)
- محمەد ڕەسوڵ هاوار. کورد و باکوری کوردستان
- د.جەعفەر عەلی. سۆفیزم و کاریگەری لە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی گەلی کورددا(١٨٨٠-١٩٢٥).
- بەرژەوەندی یتانیاو دابڕینی موسڵ / ن.دارت بروکس ریسلی دووەم و. شەفیقی حاجی خدر
- جەرجیس فەتحوڵڵا و.حەسەن جاف. وریا بونەوەی کورد مێژووی سیاسی ١٩٠٠-١٩٢٥
- سروە اسعد صابر . كوردستان من بدایة الحرب العامیة الاولی الی نیهایة مشكیلة الموصل ١٩١٤_١٩٢٦
- مارتین فان برونسن و. کوردۆئاغا و شێخ و دەوڵەت .
- د.گوینتەر دێشنەر و. حەمەکەریم عارف. کورد گەلی لەخشتەبراوی غەدرلێکرا
- ن. سەعیدمەموزینی . بەرکۆڵێک لەمێژووی کورد و کوردستان
- د.کیوان ئازاد ئەنوەر. جەردەیەک لەمێژوی کورود .
- .ئیسماعیل بێشکچی . کورد و کوردستان لەنامەکەی ئیسماعیل بێشکچی بۆ یونسکۆ.
ن:_
