ناونیشان: ڕێککەوتنی بەغدای ساڵی ١٩٥٥: شیکارییەک بۆ هاوپەیمانییە هەرێمییەکان و داینامیکی دەسەڵات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

‎

‎سالار حەكیم عبدالباقی
‎قۆناغی چوار-بەشی مێژوو
‎زانكۆی سۆران

‎پێشەکی
‎ڕێککەوتنی بەغدا لە ساڵی 1955 کە بە پەیمانی بەغدا یان ڕێکخراوی پەیمانی ناوەندی (CENTO) ناسراوە، لە سەردەمی جەنگی سارددا ساتێکی گرنگ بوو لە جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەم پەیماننامەیە کە ئامانجی دامەزراندنی هاوپەیمانییەکی بەرگری ناوچەیی بوو، چەندین زلهێزی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕۆژئاوای کۆکردەوە لە هەوڵێکدا بۆ بەرپەرچدانەوەی فراوانبوونی هەستپێکراوی کۆمۆنیزم و کاریگەریی یەکێتی سۆڤیەت لە ناوچەکەدا.

‎زەمينەى مێژوويى
‎لە سەرەتای پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەک بوو کە گرنگییەکی ستراتیژیی بەرچاوی هەبوو، بە پلەی یەکەم بەهۆی یەدەگی نەوتی بەرفراوانەوە. کۆتایی جەنگی جیهانی دووەم و سەرەتای جەنگی سارد گۆڕانکاری لە داینامیکی دەسەڵاتی جیهانیدا بەخۆیەوە بینی، ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت کێبڕکێیان لەسەر کاریگەری لەسەرانسەری جیهاندا کرد. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو بە شانۆیەک بۆ ئەم ڕکابەرییە جیۆپۆلەتیکییە.

‎پێکهێنانی پەیمانی بەغدا
‎پەیمانی بەغدا لە ٢٤ی شوباتی ١٩٥٥ لە لایەن شانشینی یەکگرتوو، تورکیا، عێراق، ئێران و پاکستان پێکهێنرا. ئەم وڵاتانە بە ئامانجی هاوبەشی بەرزکردنەوەی ئاسایشی بەکۆمەڵیان و بەرەوپێشبردنی سەقامگیری لە ناوچەکەدا هاتنە یەکەوە. بزوێنەری سەرەکی پشت ئەم پەیماننامەیە ترس لە کۆمۆنیزم و خواستی ڕێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی نفوزی سۆڤیەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو.

‎ئامانجەکانی ڕێککەوتنەکە
‎ڕێککەوتنی بەغدا چەند ئامانجێکی سەرەکی خستەڕوو:
‎بەرگری بەکۆمەڵ: وڵاتانی ئەندام پابەندبوون بە ١-بەرگریکردن لە یەکتر لە ئەگەری دەستدرێژیکردن. هێرشکردنە سەر یەک ئەندام بە هێرشکردنە سەر هەمووان دادەنرێت و بەڵێنیان دا کە هاوکاری سەربازی پێشکەش بکەن.

‎بەهێزکردنی پەیوەندییە ناوچەییەکان: ئامانجی پەیماننامەکە پەرەپێدانی هاوکاری سیاسی و ئابووری و سەربازی نزیکتر بوو لە نێوان وڵاتانی ئەندامدا.

‎بەرەنگاربوونەوەی کۆمۆنیزم: یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکان ڕێگریکردن بوو لە دزەکردنی بزووتنەوە کۆمۆنیستییەکان لە ناوچەکەدا. ئەو پەیمانە وەک هاوپەیمانییەکی بەرگریکارانە لە دژی بڵاوبوونەوەی کۆمۆنیزم سەیر دەکرا.

‎تەحەددا و گرژییەکان
‎لە کاتێکدا پەیمانی بەغدا بە ئامانجی هاوبەش پێکهاتبوو، بەڵام ڕووبەڕووی چەندین تەحەددا و گرژی بووەوە:

‎نیگەرانییەکانی ئێران: بەشداری ئێران لەو پەیمانەدا بە هۆی بەرژەوەندییەکانی خۆیەوە بوو، لەوانە ناکۆکی سنوورییەکان لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت و خواستی پشتیوانی سەربازی. ئەمەش بووە هۆی دروستبوونی گرژی لەناو هاوپەیمانیدا.

‎ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆیی: پێکهێنانی پەیماننامەکە ڕووبەڕووی دژایەتی بووەوە لە لایەنە جیاوازەکانەوە، چ لە ئاستی ناوخۆ و چ لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. زۆرێک لە ناوچەکە وەک هاوپەیمانییەک بە سەرکردایەتی ڕۆژئاوا سەیریان دەکرد.
‎گۆڕانی سەرکردایەتی: گۆڕانکاری لە سەرکردایەتی لە وڵاتانی ئەندامدا، بەتایبەتی لە عێراق، کە کودەتایەک بووە هۆی ڕووخاندنی ڕژێمی پاشایەتی لایەنگری ڕۆژئاوا، هۆکار بوو بۆ ناسەقامگیری لەناو هاوپەیمانییەکەدا.
‎پاشەکشەی پەیمانی بەغدا
‎پاشەکشەی پەیمانی بەغدا بە کۆمەڵێک ڕووداوەوە دیار بوو:
‎وەرینی یەکگرتوویی: ناکۆکی و ناکۆکی ناوخۆیی لە نێوان وڵاتانی ئەندامدا، لەگەڵ گۆڕانی داینامیکی سیاسی، یەکێتی هاوپەیمانییەکەی لەناوبرد.
‎کشانەوەی عێراق: کشانەوەی عێراق لە پەیماننامەکە لە ساڵی ١٩٥٩ بە سەرکردایەتی عەبدولکەریم قاسم، گورزێکی توندی لە هاوپەیمانییەکە دا.
‎کۆتایی هاتنی سێنتۆ: لەگەڵ ڕۆیشتنی عێراق و گۆڕانی هەلومەرجی جیۆپۆلەتیکی، پەیمانی بەغدا لە ساڵی 1959 ناوەکەی گۆڕدرا بۆ ڕێکخراوی پەیمانی ناوەندی (CENTO)، بەڵام هەرگیز هێز و کاریگەریی پێشووی بەدەست نەهێنایەوە.

‎میرات و کاریگەری
‎ڕێککەوتنی بەغدا لە ساڵی ١٩٥٥، هەرچەندە تەمەنی کورت بوو، بەڵام کاریگەرییەکی درێژخایەنی لەسەر ناوچەکە و چوارچێوەی بەرفراوانی شەڕی سارد هەبوو:

‎گۆڕان لە هاوپەیمانییەکان: گۆڕانی هاوپەیمانییەکان و دابەزینی پەیمانی بەغدا، سروشتی شلۆقی سیاسەتی شەڕی ساردی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نیشان دا.

‎کاریگەری سۆڤیەت: پێکهێنانی پەیمانەکە و پاشەکشەی دواتر ڕۆڵی هەبوو لە داڕشتنی کاریگەریی سۆڤیەت و پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

‎کاریگەرییە ناوچەییەکان: میراتی پەیماننامەکە بەردەوامە لە کاریگەری لەسەر داینامیکی ناوچەیی، بەتایبەتی لە ڕووی هاوپەیمانی و ڕێکخستنە ئەمنییەکانەوە.

‎ئەنجام
‎ڕێککەوتنی بەغدا لە ساڵی ١٩٥٥ کە لە ڕکابەرییەکانی جەنگی ساردەوە لەدایک بوو، هەوڵێکی ئاڵۆز و کورتخایەن بوو بۆ بەرەوپێشبردنی ئاسایشی ناوچەکە و بەرپەرچدانەوەی بڵاوبوونەوەی کۆمۆنیزم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

‎سەرچەوەكان
‎١حلف بغداد ‎فی صحیفە الزمان ‎کاتب/فارس ایبراهیم ‎د.محمد کامل الربیعی ‎٢التحالفات الدولية خلال الحرب الباردة
‎كاتب: د صالح الميش
2015_2016
‎3_حلف بغداد في صحيفة الزمان
‎كاتب :فارس ابراهيم
2009
‎4_موقف مصر من العراق بعد تكون حلف بغداد 1955_1958م
‎(قراءة في ارشيف الخارجية البريطانية)
‎كاتب: احمد عبدالدايم محمد حسين
‎5_حلف بغداد في العلاقات الاردنية _التركية 1955_1956
‎كاتب: حسن محمد فارس
2022