شێخ سەعیدی پیران

بەپێی یاداشتەكانی (دكتۆر نورەدین زازا)، سیاسەتمەدار و ڕووناكبیری كورد، كە باست حەمەغەریب كردویەتی بە كوردی، گەڕانەوە بۆ بیرۆكە شۆفێنییەكانی (پان تۆران)ی (جون تورك)ی پێش جەنگی جیهانی یەكەم، ئاگاداركردنەوەیەك بوو بۆ نیشتمانپەروەران و كەسایەتییە كاراكانی كورد، بەتایبەت ئەوانەی لەنزیكەوە هاوكاری مستەفا كەمالیان كردبوو. سەرەنجام بۆ ڕێگرتن لەسیاسەتی جیاكاری و چەوساندنەوە، ڕێكخراوێكی بەرگری كوردی دامەزرا و خۆی لەگۆڕەپانەكەدا سەپاند.

خالید بەگی جەبری، یەكێك لەسەرۆك خێڵەكانی (جوبران)ی نیشتەجێی ناوچەكانی مووش، كە پیاوێكی ڕووناكبیر و پڕ جۆشی نەتەوەیی بوو، ئەو ئەركەی خستە سەرشانی و چالاك و لەخۆبووردوو ئەنجامیدا. لەماوەیەكی كەمدا ڕۆشنبیران و كاربەدەستانی كوردی لەخۆی كۆكردەوە و توانی كەسانی دەستەبژێر و پیاوماقوڵان و كەسایەتییە ناودارەكانی ناوچەیەكی بەرفراوانی كوردستان كۆبكاتەوە. نوێنەرەكانی بەهەر چوارلای وڵاتدا كەوتنەگەڕ بەمەبەستی كۆكردنەوەی زۆرترین ژمارەی لایەنگر.

لە 26ی مارسی 1925 دیاریكرا وەك ڕۆژی دەستپێكردنی ڕاپەڕینی چەكداری، بەڵام ڕێكەوت دەستی وەردایە ڕووداوەكان، پێشئەوەی ئامادەكارییەكان بۆ شۆڕش تەواوبێت، زووتر و لە 7 ی شوباتدا بەرگری دەستپێكرد، ئەویش لەئەنجامی پێكادانێك، كە لێپرسراوانی ئەنفەرە لەنێوان مەفرەزەیەكی تورك و هەندێك لەپیاوانی شێخ سەعیدی پیراندا هەڵیانگیرساند.

شێخ وەك پیاوێكی ڕێزدار و باوەڕدار لەباكوور و باكووری خۆرهەڵاتی كوردستان ناسرابوو، سوێندیشی خواردبوو هاوپەیمانی كۆڵۆنیل خالید بەگ بێت.

شێخ سەعید، كە یەكێك بوو لەسەرانی رێبازی نەقشەبەندیی- رێبازێكی سۆفی ئیسلامییە- ڕێزێكی گەورەی هەبوو لای زۆربەی خەڵكی كورد بەهۆی زانایی و باوەڕدارییەكەیەوە. خۆی بەڕەچەڵەك خەڵكی (باڵوو) بوو و لەئەرزڕۆم دائەنیشت، هەموو ساڵێك سەردانی مەزاری با و باپیرانی ئەكرد لە (باڵوو).

كاتێك، كە شێخ سەعید ئەرزرۆمی جێهێشت، كاروانەكەی و ژمارەی هاوڕێكانی لەرێڕەوەكەدا زیادیان ئەكرد و تا گەیشتە (باڵوو) بوون بە 10 هەزار كەس. ئەو ساڵە شێخ سەعید و پیاوەكانی لەپیران لایاندا، كە شارۆچكەیەكە بەدووری 5 كم لەدیاربەكر و 10 كم لەباڵوو. هەموو دانیشتوانی ناوچەكە بەخۆیان و دیارییەكانیانەوە هاتنە پێشوازی شێخ.

حكومەتی توركیا زانیاری لەبارەی ئامادەكارییەكانی كوردەوە هەبوو و ئەترسا لەجۆش و خرۆشی دانیشتوانەكە و پشتیوانیكردنی تەواویان لەشێخ سەعید. بەمەبەستی ترساندن و دروستكردنی بیانوو، فەرماندەی ژەندرمەی تورك گەڕی ئەوەی پێگرتن، كە هەندێك لەپیاوەكانی شێخ سەعید بەشێوەیەكی ئاشكرا هێرشیان كردۆتە سەر سیاسەتی حكومەت و بەپەلە دەستگیری كردن و ویستی بیانخاتە زیندانی پیرانەوە، هەر هێندەی ئەو كەسانەیان لەكەمپەكەی شێخ هێنایەدەرەوە فەرماندەی ژەندرمەكان كەلەپچەی كردە دەستیان و فەرمانیدا بەژەندرمەكان داركارییان بكەن.

كاتێك هەواڵەكە بەشێخ سەعید گەیشت، وای بەباشزانی دەستوەرنەداتە مەسەلەكەوە، بەڵام كامپەكە كە ئەم ڕووداوە ورووژاندبووی، بەشێوەیەكی سەركێشانە هەڵسوكەوتیان كرد، ەندێك لەلایەنگرانی شێخ سەعید دەستیاندایە چەك و كەوتنە دوای شێخ (عەبدولڕەحیم)، برا گەنجەكەی شێخ سەعید، كەئەیویست نەیەڵێت دۆخەكە خراپتربێت، بۆیە 10 پیاوی لەگەڵ خۆی برد و بەمەبەستی دانوستاندن چووە لای ئەفسەرە توركەكە، بەڵام ئەفسەرەكە هەڕەشەی گرتنی ئەویشی كرد.

شێخی لاو وەڵامی دایەوە:
-ئەبێت هۆكاری ماقووڵ هەبێت بۆ گرتنی خەڵك.
ئەفسەرە توركەكە بەلووتبەرزییەكەوە وەڵامی دایەوە:
(ئەوە هۆكاری دەوڵەتە) و ئاماژەی دایە دوو ژەندرمە بۆ گرتنی شێخ.
پێشئەوەی دوو ژەندرمەكە فریای جووڵە بكەون، پیاوەكانی شێخ عەبدولڕەحیم دووانیان لەژەندرمەكان كوشت و فەرماندەی مەفرەزەكە تێی قوچاند و ئەنقەرەی ئاگاداركردەوە كە:
-شۆڕشی كورد دەستی پێكرد.

لەگەڵ گەیشتنی ئەو هەواڵە، مستەفا كەمال لەخەڵوەتی ڕابواردنی ناو ژنان و مەینۆشی هاتەدەرەوە و وەزیرەكانی كۆكردەوە و داوای ڕێوشوێنی توندی لێكردن بۆ نوقمكردنی (چەتەكانی كورد لەخوێندا)، بەڵام (فەتحی ئۆكیار)ی سەرۆك وەزیران ئەوەی ڕەتكردەوە دەستبخاتە خوێنی گەلی كوردی دۆست و بێتاوانەوە.

بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكانی، مستەفا كەمال پێویستی بەچنگێكی توند و گیانێكی جەلادانە هەبوو، ئەم جۆرە كەسانەش لەدەوروبەری ئەتاتورك دەگمەن نەبوون. لەڕاستیدا ژماریەكی زۆر لەسڤیل و كەسایەتییە سەربازییەكان خەونیان بەوەوە ئەدی پۆستێكی لێپرسراویی وەربگرن. لەناویاندا كەسایەتییەك كەپێشتر خۆی سەلماندبوو وەك ژەنراڵێك و وەك دیپلۆماتێكیش و چەندین سەركەوتنی سەربازیی و دیپلۆماتیشی بەدەستهێنابوو.

(ئەنینۆ) كەخەڵكی مالاتیایە لەكوردستان و نازناوەكەی لەئەنجامی سەركەوتنی بەسەر یۆنانییەكاندا هەڵگرتبوو، سەركەوتنێكی دیپلۆماتیی گەورەشی ئەوەبوو، كە توانی ڕێككەوتننامەی سیڤەر بگۆڕێت بەڕێكەوتننامەی لۆزان، ئەو ڕێككەوتننامەیەی هەموو هیواكانی كوردی لەئۆتۆنۆمیدا تێكشكاند، لەپاداشتی ئەم كارەش لەساڵی (1923)وە بۆ (1924) پۆستی سەرەك وەزیرانی پێسپێردرا، دواتر ئەنینۆ لەئەنجامی پەیوەندییە خێزانییەكانی و لەبەرئەوەی ڕقی لەو شەوبێدارییە سووكانەبوو، كە دیكتاتۆر خوی پێوەگرتبوو، لەگۆڕەپانەكە كشایەوە. زۆرشت لەبارەی ئەنینۆوە وتراوە، پێشی ئەوترا عیسمەتەكەڕ، چونكە لەبواری دیپلۆماتیدا كەڕبوو، لەبارەیەوە ئەیانوت: حەوت ڕێوی لەناو سەریدا هاتووچۆ ئەكەن بێئەوەی هەرگیز تووشی یەك بن. ئەشیانوت كەسایەتییەكی چاوبرسی و قین لەدڵ بووە.

كاتێك سەرۆكی شاندی توركیابوو لەڕێكەوتننامەی لۆزاندا، عیسمەت ئەنینۆ بەئاشكرا ڕایگەیاند: “توركیا موڵكی هەردوو گەلی تورك و كوردە و ئەم دوو گەلە لەم وڵاتەدا هەمان ماف و ئەركیان هەیە).

لەڕاستیدا ئەم قسە شیرین كراوە، بەمەبەستی لەبیربردنەوەی ڕێككەوتننامەی سیڤەر و ئەو بەڵێنە ئاشكرایانەبوو، كە درابوو بۆ پێكهێنانی وڵاتی سەربەخۆی كوردستان.

مستەفا كەمال، عیسمەت ئەنینۆی لەلوتكەی حكومەتدا دانا بەمەبەستی سەركوتكردنی كورد و كەوتە هەوڵ بۆ ترساندنی دانیشتووانە توركەكان لەبزووتنەوەی كورد و داوای چەكهەڵگرتنی لێكردن و لەپەڕلەمانیشدا قیژاندی:
-توركیا لەمەترسیدایە، ئینگلیز پشتیوانی كوردەكان ئەكات و چەك و پارەیان ئەداتێ.

سەرۆك وەزیرانەكەی ڕاسپارد كاربكات بۆ ڕیشەكێشكردنی ئەو (گانگرینە)ی هەڕەشە لەجەستەی نەتەوەی تورك ئەكات و فەرمانیدا بەوالی بەدلیس بۆ میوانداریكردنی كۆلۆنیل خالید بەگی جەبری بەبیانووی گفتوگۆ سەبارەت بەچارەنووسی كوردستان، پاشان هەر لەهۆڵی كۆشكەكەی خۆیدا گوللەبارانی بكات.

خالید بەگ باوەڕی بەڕەوای ئەو مەسەلەیە هەبوو، كە بەرگری لێئەكات، بۆیە بڕوای بەشێوازی برایانەی نامەكەی والی كرد و بێ هیچ دوودڵییەك لەگەڵ 10 ژەندرمەی توركدا، كە بەناوی گاردی شەرەفەوە نێردرابوون بۆلای، كەوتەڕێ و ئەوەی بەخەیاڵدا نەهات كە چەند كەسێك لەگاردی تایبەتی خۆی لەگەڵ خۆیدا بەرێت، هەروەها هەواڵی ڕووداوەكەی پیرانی نەبیستبوو و نەیئەزانی لەئەنقەرە چ پیلانێك دژی خۆی و گەلی كورد داڕێژراوە.

لەبەردەم هۆڵی كۆشكەكەدا فەرماندەی كاروانەكە بەپەلە چووە ژوورەوە بۆ گەیاندنی هەواڵی گەیشتنی میوانەكە و ئەفسەری ڕاسپێردراو بەسەرپەرشتی دەستەی گوللەبارانكردنەكە، فەرمانی پێكرد:
-تۆ بچۆ دەرەوە، باخۆی بەتەنیا بێتە ژوورەوە.

خالید بەگ بەتەنیا چووە هۆڵی كۆشكەكەوە كەكۆشكێكی كۆنی میرە كوردەكانی بنەچەی شەرەفخان بوو. چاوەڕێبوو والی خۆی پێشوازی بكات، كەچی دەرگا گەورەكە لەدوایەوە داخرا، چەند هەنگاوێكی نا بەرەو ناوەڕاستی هۆڵەكە و چاوێكی بەپایە كۆنەكانی كۆشكەكەدا گێڕا، چاوی كەوت بەچەندین لولەی تفەنگ، كە ئاڕاستەی كراوە، لەو ساتەدا تێگەیشت كەوتۆتە بۆسەوە، ویستی بكشێتەوە بەرەو دەرگاكە، هەر لەگەڵ یەكەم جوڵەیدا لەشوێنی خۆی، 10 تفەنگ پێكەوە تەقەیان لێكرد و كەوتە سەر زەوی مەڕمەڕینی هۆڵەكە. هەمان ڕۆژ زۆر بەنهێنی و بەبێ ئاگاداركردنەوەی خێزانەكەی بەخاك سپێردرا.

لەهەمان سات و كاتدا مستەفا كەمال فەرمانی بەسوپای چوار كرد، كە لەدیاربەكر جێگیربوو، بەرەو پیران بەرێ بكەوێت بۆ تێكشكاندنی یاخیبوونی كورد (كە بێگانە پاڵپشتی ئەكات) وهاوكات سەربازگیری گشتی لەوڵاتدا ڕاگەیاند.

دوای ئەو ڕووداوەی كە دوو ژەندرمەكەی تیاكوژرا و فەرماندەكەیان ڕایكرد، شێخ سەعید گەیشتە ئەو ئەنجامەی حكومەت بەوەندەوە ناوەستێ و هەموو هێزی خۆی ئەخاتەگەڕ بۆ سەركوتكردنی خۆی و جەنگاوەرەكانی.

لەتەمەنی 80 ساڵیدا، لەزانا و ڕێبەری تەریقەتێكی ئایینیەوە بووە سەركردەیەكی سەربازیی و سیاسی.

لەبەرئەوەی زۆربەی ئەوانەی لەگەڵی بوون چەكداربوون، بێ هیچ زەحمەتێك لەیەكەی سەربازیدا ڕێكیخستن و پیاوانی بەئەزموون و ناسراو بەئازایەتی و توانای فەرماندەیی بەلێپرسراوی ئەو یەكانە دانا.

لەو كاتەدا هیچ ئەفسەرێكی پیشەیی نەیتوانی پەیوەست بێت بەهێزەكانی كوردەوە، بەشێكیان لەلایەن خالید بەگەوە بەئەرك نێرابوون بۆ ناوچەكانی تری كوردستان و خۆرئاوای توركیا و ژمارەیەكی زۆرتریان لەناو شورای دیاربەكردا گیریان خواردبوو، كەشارێكی ناسرابوو بەشوورە گەورەكانی و هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ دەرەوەدا نەبوو لەڕێی چوار دەروازەكەیەوە نەبێت. لەڕۆژی یەكەمی پێكهەڵپژانی نێوان فەرماندەیی ژەندرمەكان و پیاوانی شێخ سەعید، لێپرسراوانی سڤیل و سەربازیی، پیاوانی خۆیان گێڕایەوە ناو شارەكە و ڕێی چوونە ژوورەوە و هاتنەدەرەوەیان لەهەمووكەسێك قەدەغەكرد، لەبەرامبەریشدا هەریەكسەر هێزەكانی توركیا هەر چوار دەرگاكەیان داخست و بەرگرییان لەپشت شووراكانەوە ڕێكخست. نزیكەی 100 ئەفسەر و پزیشك و ئەندازیار و پارێزەر و ڕووناكبیری تری كورد گیریان خوارد و بێبەشبوون لەمافی پەیوەستبوون بەبزووتنەوەی چەكداریی نیشتمانییەوە.

سەرەڕای گرفتە سەختەكان، شەڕی نێوان هەردوولا بەقازانجی هێزەكانی كورد دەستیپێكرد و سوپای توركیا پاشەكشەی كردە ناو شوراكانی دیاربەكرەوە و كوژراو و تەقەمەنی و كەلوپەلە جەنگییەكانی لەگۆڕەپانی شەڕەكەدا بەجێهێشت، هاوكات كەوتە بەرگری لەشارەكە و تۆپی قورس و شەستیرەكانی لەسەر شورا پان و كۆنەكان و ڕوانگەی بورجەكان دانا و لەماوەی پێنج مانگدا شارەكەیان بەدەنگی تەقینەوەكانیان دەهەژاند.

دوای شكستی سوپای توركیا، كوردەكان كۆنتڕۆڵی هەموو ناوچەكانی هەردوو پارێزگەی دیاربەكر و ئەلعەزیزیان كرد.

بەهۆی سەركەوتنە سەربازییەكانیانەوە هەندێك خەڵكی گومانلێكراو پەیوەستبوون بە جەنگاوەرەكانەوە و لێرەولەوێ بەشدارییان كرد لەتاڵانكردنی ئەمبارەكاندا و پەنایان بردەبەر تۆڵەكردنەوەی خۆبەخۆیی، وەك: تیرۆركردنی ئەفسەر و سەربازانی تورك لەوانەی بەڕەزامەندیی خۆیان، خۆیان تەسلیمی ئەو سەركێشانە كردبوو.

پەلەپەلی ئەنقەرە بووە هۆكاری دوژمنكاری لەنێوان تورك و كوردا و كاری دوژمنانەی زۆر و لەژماردن نەهاتوو دژ بەكورد ئەنجام درا.

دوای كۆنتڕۆڵكردنی شارە بچووكەكانی هەردوو پارێزگەی ئەلعەزیز و دیاربەكر، فەرماندەكانی چواردەوری شێخ سەعید بڕیاری ڕزگاركردنی شاری دیاربەكریان دا. لەماوەی چەند مانگێكدا دەستەبژێری هێزە هەڵبژاردەكانیان لەدەوری شوراكانی شارەكە كۆكردەوە بەمەبەستی ناچاركردنیان بۆ خۆبەدەستەوەدان، یان چوونە ناو شارەكە و دەستبەسەراگرتنی لەناوەوە، هەموو ئەمەش بەبێ تۆپ و تانكی هێرشبەر و فڕۆكە، لەبەرامبەر شورایەكی پتەودا وەستابوون، كە سوپایەكی مەشقدیدەی چەكدار بەهەموو جۆرە چەكێكی قورس و سووك بەرگری لێئەكرد. ئەو كوردە خۆبەخشانەی توانییان خۆیان بگەیەننە ناو قەڵاكە، بەدیل گیران و كوژران و لاشەكانیان شێوێنرا و بەمەبەستی پاراستنی ناوبانگی سوپا و ڕووخاندنی ورەی دانیشتوان، سوپای توركیا كەللەسەری دیلەكانی كرد بەدارەوە و بۆ چەندین ڕۆژ بەكۆڵان و شەقامەكانی شارەكەدا گێڕایان.

بەم شێوەیە، لەكاتێكدا هێزەكانی كورد لەبەردەم دەرگاكانی شارەكەدا لاوازبوو، لەجیاتی ئەوەی دەستبەسەر بەشەكانی تری كوردستاندا بگرن و بیخەنە ژێر ڕكێفی خۆیانەوە، مستەفا كەمال و عیسمەتە كەڕ بەشێوەیەكی زیرەكانە سیاسەتێكی بەهێزیان بەكارهێنا و هانی كوردەكانیان ئەدا بۆ ئەوەی دژ بەیەك بجەنگن بەمەبەستی لەناوبردنی یاخیبووەكان. هەروەك چۆن پێشتریش عوسمانییەكان توانیبوویان بەبەكارهێنانی ئەم سیاستە میرنشینە كوردەكان لەناوبەرن و هاوكات شەڕی بۆرژوازیی كوردیان ئەكرد و هانی لێكهەڵوەشانی خێڵەكانیان ئەدا، هەروەها نانەوەی دووبەرەكی و شەڕ لەنێوان ئەو خێڵانەدا.

كەمال، كوردەكان و كوردستانی ئەناسی و پەیوەندیی زۆر نهێنی لەگەڵ سەرۆك خێڵە گەورەكانی كورد بەست و نامەی دۆستایەتی و پیاهەڵدانی بۆناردن، لەنامەكانیدا بەبرا ئازیزەكان ناوی ئەهێنان و ئەیتۆقاندن بەوەی شێخ سەعید بەكرێگیراوی ئینگلیزە و دوژمنێكی ڕەوشت نزمە، كە هەموو شتێك ئەكات لەپێناو دابەشكردن و نەهێشتنی ئیمپراتۆریی عوسمانیدا و هەستی شەرەف و ئازایەتی و پەیوەست بوون بەئیسلامی تیا ئەبزواندن و بەڵێنی درۆی پێئەدان بۆ ئەوەی پشتیوانی بكەن لەململانێكەی لەگەڵ ئەو (خۆفرۆشە ڕسوایە). توانای ڕازیكردنی بەجۆرێك بوو، كە ژمارەیەكی زۆر سەرۆك خێڵ و كەسایەتییە گرنگەكانی لەخۆی كۆكردەوە و دژی هێزەكانی شێخ سەعید چەكداری كردن، سەرەڕای ئەوە لەگەڵ ئینتیدابی فەڕەنسا لەسوریا ڕێكەوت بۆ گواستنەوەی هێزەكانی بەو هێڵی شەمەندەفەردا، كە سنووری نێوان هەردوو وڵاتی پێكئەهێنا. ئەم ڕێكەوتنە دژی پەیماننامەی 1921ی ئەنفەرە بوو، كە بەهەموو شێوەیەك قەدەغەی كردبوو ئەو هێڵە بۆ ئامانجی سەربازیی بەكاربهێنرێت، بەو هێڵەدا دەیان هەزار چەكداری گواستەوە بۆ ناوچەكانی ئورفە و ماردین و لەوێشەوە بۆ بەرەكانی جەنگ، كوردەكانیش كاتێك بەخۆیانزانی گەمارۆدراون و هیچ كادرێكی مەشقدیدە و پشتیوانی دەرەكییان نییە.

توانییان چەندین مانگ بەرگریی بكەن و كاتێك بڕوایان بەشكستی خۆیان هێنا یەك لەدوای خۆیاندا بەدەست هێزەكانی توركەوە.

لە 7ی تشرینی دووەمی 1925دا هێزەكانی توركیا كوردستانی توركیایان داگیركرد، كە لەوماوەیەدا ڕەشترین ڕۆژەكانی مێژووی خۆی بەخۆوە بینی و كوردستان بەئاگر و ئاسن لێیدرا، پیاوان ئەشكەنجەدران و كوژران و گوندەكان سووتێنران و بەرهەمە كشتوكاڵییەكان لەناوبران و ژنان و منداڵان ڕفێندران و دواتر كوژران. توركەكانی مستەفا كەمال قەسابخانەیەكیان بۆ كورد دانا، كە دڕندەییەكەی ئەگەیشتە ئاستی ئەو قەسابخانەیەی توركەكانی سوڵتان بۆ یۆنانیی و بولگاریی و ئەرمەنەكانیان دانا.

مستەفا كەمال دادگایەكی سەربازی ناردە كوردستان بەناوی (دادگای سەربەخۆیی) و بەخێراییەكی سەربازیی بێوێنە، هەزاران كەسی لەسێدارەدا و دوورخستەوە و زیندانی كرد. لەو گوندانەدا كە بەرامبەر سوپای توركیا بەرگریی كرابوو، منداڵان و ژنان لەحەوشەی ماڵەكاندا كۆكرانەوە و سەربازەكان لەسەربانەوە گوللەبارانیان كردن، ئەو ڕووناكبیرانەی دوور یا نزیك هاوسۆزییان لەگەڵ شۆڕشی كورد دەربڕیبوو، چارەنووسێكی كارەساتباریان هەبوو، نزیكەی 20 كەسیان پارچە پارچەكران و خرانە گوێنییەوە و فڕێدرانە دەریاچەی وانەوە.

ڕۆژ بەڕۆژ تۆقاندنی دادگەكانی سەربەخۆیی زیادی ئەكرد، ئەو حوكم و بڕیارانەی سێدارەدان، كەئەم دادگا تایبەتە دەری ئەكردن و خێرایی جێبەجێكردنی بڕیارەكان كەشێكی ترس و تۆقاندنی دروستكردبوو.

(عەلی ساحیب)ی سەرۆكی دادگای سەربەخۆیی لەدیاربەكر لەدیدارێكی ڕۆژنامەییدا بەشانازییەوە وتبووی:
– سێدارەكان بەهێشوو یاخیبووانیان گرتووە!
ئەم قسەیە زیادەڕەویی نەبوو، ئەی هەر عەلی ساحیب 55 فەرماندەی شۆڕشی دوای تەنیا مانگێك لەگرتنیان بەسێدارەدا هەڵنەواسی، لەنێوانیاندا سەركردەی راپەڕینەكە، شێخ سەعید، كە تەمەنی لە80 ساڵیدابوو؟ لەجیاتی ئەوەی تەرمی شەهیدەكان بدرێتەوە بەكەسوكاریان، دەسەڵاتدارانی تورك تەرمەكانیان خستە ناو گۆڕێكی بەكۆمەڵەوە لەباخچەیەكی نزیك گۆڕەپانی لەسێدارەدانەكە، بەرامبەر دەرگای ناسراو بەدەرگای چیا.

دادگای سەربەخۆیی دۆسێیەكی كۆن یا ڕاپۆراتێكی پۆلیس و تەنانەت قسەیەكی سادەی بەس بوو بۆ ئەوەی حوكمی لەسێدارەدانی پزیشك و پارێزەر و شاعیر و پیاوانی ئایینی دەربكات.

ئەو دوو شەهیدەی، كە تا ئەمڕۆش گەلی كورد شانازیی بەیادەوەرییانەوە ئەكات، (دكتۆر فوئاد خەڵكی دیاربەكر و پارێزەر حاجی ئاختی خەڵكی لیجە) بوون، پێش شەهیدكردنیان دكتۆر فوئاد داوای كرد هاوسەرەكەی لەژوورێكی تەنیادا ببینێت و داواكەی بۆ جێبەجێ كرا، بەڵام ئاختی، كە گەیشتە سەر سێدارەكە بەهێمنییەوە ڕووی قسەی كردە بەرپرسانی تورك:

-ئێوە بەكوشتنی ئێمە پەیوەندی مێژوویی و ویژدانیی نێوان كورد و تورك ئەپچڕێنین، ئێوە هەڵەیەكی زۆرگەورە ئەكەن، دڵنیابن گەلی كورد لەتۆڵەكردنەوە دواناكەوێت.

لەوساتەدا كە جەلادەكە پەتەكە دەكاتە ملی، هێندەی هێز تیا ئەمێنێت، كە هاواربكات:
– بژی كوردستان….

سەربازەكان بەقەمەكانیان ئەكەونە گیانی، ئاختی سەربەرز ئەكاتەوە و كۆنتڕۆڵی ئازارەكانی ئەكات و بەهەموو هێزەوە ئەقیژێنێت:
– بژی كۆماری داهاتووی كوردستان، بڕوخێ…) و پێشئەوەی قسەكانی تەواو بكات جەلادەكە كورسییەكەی لەژێر قاچی دەرهێنا و ئاختی بەهەواوە مایەوە و كاتێك دوا هەناسەیدا، خوێن وەك فوارە بە بەسێدارەكەدا چۆڕاوگەی بەست.