مێژووی سلێمانی لە شیعری شاعیراندا نالی بە نموونە

مێژووی سلێمانی لە شیعری شاعیراندا نالی بە نموونە
د.ئاراس محه‌مه‌د سالح
شاعیری گەورە نالی یەکێکە لە شاعیرانی سێکوچکەی شیعری بابان، واتە: یەکێکە لەو سێ کۆڵەکەی شێوەزاری سلێمانیان کرد بە زمانی ئەدەبی کوردی، نالی شانازی بە زمانی کوردیەوە دەکات و هێرشی توند دەکاتە سەر ئەوانەی دژایەتی زمانی نەتەوەیی خۆیان کردووە، ئەم شاعیرە گەورەیە لە ڕۆژگاری ڕوخانی میرایەتیە کوردیەکاندا ژیاوە، بەهۆی نالەباری بارودۆخی ئەو ڕۆژگارەی کوردستانەوە ناچاربووە نیشتمانی خۆی بەجێبهێڵێت و ڕووبکاتە تاراوگەو لە شام نیشتەجێ بووە، لەکاتی مانەوەی لە غەریبیدا سۆزی خۆشەویستی بۆ نیشتمان گڕی گرتوەو نامەیەکی بۆ (سالم)ی شاعیری هاوڕێی نوسیوەو داوای لێدەکات ئەگەر بارودۆخ لەباربێت دەگەڕێتەوە بۆ نیشتمان.
نالی ساڵانێکی زۆر لە شاری سلێمانی خوێندویەتی و شارەزای هەموو گەڕەک کۆڵانەکانی ئەو شارەبووە لە چامەکەیدا زۆر لایەنی ئەو شارە باس دەکات، هەروەها ناوی هەندێ شوێن و گەڕەکی سلێمانی دەبات کە لەکاتی ئێستادا نەماون، ئەم چامە بەنرخەی نالی زۆر لایەنی مێژوویی سلێمانی و بارودۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتی ئەو ڕۆژگارە ڕوون دەکاتەوە کە جێگەی بایەخ و لێکۆڵینەوەی زانستین، هەروەەها ئەو زانیاریانەی نالی ئاماژەی پێدەکات باس لە نیوەی یەکەمی سەدەی نۆزدەیەمی شاری سلێمانی دەکەن.
نالی لەسەرەتای چامەکەیدا ستایشێکی پەیک (نامەبەر)ەکەی دەکات کە بای شەماڵە، خۆی دەکاتە قوربانی تۆزی ڕێگەکەی چونکە هەواڵی ئەو بۆ نیشتمان دەباتەوە، بای شەماڵ بایەکی هێواشەو لە باشوری سلێمانیەوە، واتە: لە وڵاتی شامەوە کە جێگەی غوربەتی نالیە بەرەو نیشتمانی نالی دەگەڕێتەوە، پەیکی شارەزا شارەزای هەموو شیو دۆڵ و ڕەند و چیایەکی کوردستانە، پاشان سلێمانی بە (شاری شارەزور) ناو دەبات، ویلایەتی شارەزوری سەردەمی دەوڵەتی عوسمانی سەرەتا ناوەندەکەی گوڵعەنبەر بووە، پاشان گوێزراوەتەوە بۆ کەرکەوک، دروستکرانی سلێمانی گەشەکردنی هاوکاتە بووە لەگەڵ تەمەنی گەنجی و خوێندنی نالی، لێرەدا نالی سلێمانی دەکاتە پایەتەختی شارەزور، واتە لەهەردوو ناوەندەکەی پێشوتر گەورەترەو بنەماکانی شاربوون و پایتەختی تێدایە، یان هەموو شارەزور بە شار ناودەبات لەڕووی ئاوەدانیەوە.
قوربانی تۆزی ڕێگەتم ئەی بادی خۆش مروور
ئەی پەیکی شارەزا بە هەموو شاری شارەزوور
ئەی لوتفەکەت خەفی و هەوا خواهـ و هەمدەمە
وەی سروەکەت بەشارەتی سەرگۆشەیی حوزوور
ئەی هەم میزاجی ئەشکی تەڕ و گەرمی عاشقان
تۆفانی دیدە و شەرەری قەلبی وەک تەنوور
گاهێ دەبی بە ڕەوح و دەکەی باوەشێنی دڵ
گاهێ دەبی بە دەم، دەدەمێنی دەمی غوروور
مەحوی قەبووڵی خاتری عاتر شەمیمتە
گەردی شیمال و گێژی جەنووب و کزەی دەبوور
سووتا ڕەواقی خانەیی سەبرم، دڵ و دەروون
نەیماوە غەیری گۆشەیی زیکرێکی یا سەبوور
هەم هەمعەنانی ئاهم و، هەم هەم ڕیکابی ئەشک
ڕەحمێ بەم ئاهـ و ئەشکە بکە، هەستە بێقوسوور
لەدوای پێشەکی و ڕێنومایی پەیکی شارەزا کە بڕوات و هەواڵی نالی بەرێتەوە بۆ نیشتمان، پاشان دەڵێت:
وەک ئاهەکەم دەوان بە هەتا خاکی کۆیی یار
وەک ئەشکەکەم ڕەوان بە هەتا ئاوی شیوەسوور
بەو ئاوە خوت بشۆ لە کودووراتی سەرزەمین
شاد بن بە وەسلی یەکدی کە تۆی تاهیر، ئەو تەهوور.
لێرەدا شاعیری گەورە وێنایەکی زۆر گەورە دەکات و سڵیمانی دەكاتە شاری مەکەی پیرۆزو زیارەتکارانی پێش چوونە ناوەوەیان بۆ ناوشار دەبێت لەدوای خۆشۆردن ئیحرام ببەستن و پاشان بچنە ناوشارەوە، کاتێک شاعیر ئەم چامەی نوسیوە تازە لە سەفەری حەج گەڕاوەتەوەو لەشام ماوەتەوە، وێناو خۆشی ئەو سەفەرە تێکەڵاو بەگیانی بووە، کاتێک لە (میقاتی) حاجیانی عێراق وەک ئەرکێکی ئاینی و واجبێکی حەج خۆی شۆردوەو ئیحرامی بەستوەو بەرەو شاری مەکەو کەعبەی پیرۆز ڕۆیشتوەو مەراسیمی حەجی جێبەجێ کردووە.
لێرەدا شاعیر (شیوەسور)ی نزیک چەمچەماڵ دەکاتە (میقات)ی ئەو حاجیانەی لە شامەوە دەچن بۆ حەجی سلێمانی، سلێمانی ئەکاتە مەکە، واتە: سلێمانی لای نالی وەک مەکە پیرۆز بووە، زۆرێک لە شاعیران شاری سلێمانیان وەک شاری مەکەو کەعبەی پیرۆز وێناکردووە، ئەمەیش بەڵگەی خۆشەویستی و پیرۆزی نیشتمانە لای ئەو شاعیرانە، لەکاتی بنیاتنانی شاری مەکە لەلایەن ئیبراهیم پێغەمبەرەوەو لەدوای تەواو بوونی كەعبەی پیرۆز ئەو پێغەمبەرە لە خوای گەورە پاڕاوەتەوە کە دڵان کەمەندکێشی ئەو شارە بکات، هەروەها ئیبراهیم پاشای بابانیش ناوی ئیبراهیم بووەو شاری سلێمانی بنیاتناوە یەکێکیش لە تایبەتمەندیەکانی سلێمانی ئەوەیە هەرکەسیک سەردانی بکات دلی هۆگری دەبێت، نالی دەڵێت چۆن ئیبراهیم دوعای بۆ مەکە کردوەو دڵانی کەمەندکێشی ئەو شارە کردووە، کەواتە نهێنی کەمەندکێش بوونی دڵی ئێمەیش بۆ سلێمانی نهێنی دوعای ئیباهیم پاشای بابانە، چونکە ئەویش ئیبراهیمەو ئەو نزاو پاڕانەوەی لە خوا کردووە.
ئەو کەسانەی لێکدانەوەیان بۆ شیعرەکانی نالی کردووە ئاماژەیان بە بابەتی بە قیبلەکردنی نەداوە، نهێنی چیە شاعیر داوا لە نامەبەرەکەی دەکات بە ئاوی شیوەسور خۆی بشوات و بە (تاهیر) و (تەهور) ناویان ئەبات، هەموو ئەو زاراوانە لە باسی (حەج و عومرە)دا لە کتێبە فیقهیەکاندا هاتووە.
ئەمجا مەوەستە تا دەگەییە عەینی سەر چنار
ئاوێکە پڕ لە نار و چنار و گوڵ و چنوور
چەشمێکە میسلی خۆر کە لە سەد جێ، بە ڕۆشنی
فەورانی، نووری سافە لەسەر بەردی وەک بلوور
لێرەدا نالی ئاماژە دەکاتەوە بە سەرچاوەی (سەرچنار) بۆ ئەوەی خوێنەر تێبگەیەنێت بۆ نەیوتوە لە ئاوی سەرچنار خۆی بشوات، چونکە هەرچەندە لە نزیک شاری مەکە ئاو هەیە، بەڵام هەموو (میقات)ەکان مەودایەک دوورترن لە شاری مەکەوە، بۆیە شیوەسوری داناوە بە (میقات) بۆ ئەوەی لە شێوەی میقاتەکانی مەکەدا بێت.
سەرچنار لە ڕۆژگاری نالیدا سەیرانگای شار بووە، هەروەکو شاعیر وەسفی دەکات بە گوڵ و چنور و هەنار و چنار ڕازاوەتەوەو ئاوەکەی ساف و ڕوون و سازگار بووە، ئەو ژینگەی نالی باسی دەکات وێنایەکی زۆر ڕونی ئەو ڕۆژگارەی ژینگەی سەرچنارە، چونکە هێشتا ژینگەکەی بە دوکەڵی کارگەکان و سەرچاوەی ئاوەکانی بە ئاوەڕۆ پیس نەبوون، هەروەها لە ئاوی سەرچنارەوە بەکر بەگی بابان جۆگەیەکی ڕاکێشاوە لەبەر ئەوە بە (بەرکرەجۆ)ناسراوە، بە ئاوی ئەو جۆگەیە لە زەویەکانی دەوروبەری بەکرەجۆدا کشتوکاڵ کراوەو بەرهەمی زۆری هەبووە، هەروەکو نالی بە (سەمەر)ی ئاوی سەرچنارو بەکرەجۆی بە ئەشکی خۆی وەسف دەکات، نالی ئەڵێت فرمێسکەکانی من وەک ئاوی جۆگەی بەرکرەجۆ زۆرە، بەڵام فرمێسکەکانی من تاڵ و سوێرن، نالی ئەڵێت بێگومان ئاوی سوێریش بێ بەرهەمەو وەک ئاوە سازگارەکەی سەرچنار بەرهەمدارنیە.
یا عەکسی ئاسمانە لە ئاوێنەدا کەوا
ئەستێرەکانی ڕابکشێن وەک شەهابی نوور
یا چەشمەساری خاتری پڕ فەیزی عاریفە
یەنبووعی نوورە دابڕژێنێ لە کێوی توور
دەم وت دوو چاوی خۆمە ئەگەر بەکرەجۆیی ئەشک
نەبوایە تیژ و بێسەمەر و گەرم و سوێر و سوور.
چروسکانەوەی بەردو زیخەکانی ناو ئاوی سەرچنار وەک ئەستێرەی ئاسمان تریفەیان دێت، هەروەها لەشەودا درەوشانەوەی ئەستێرەکان لە ناو ئاوەکەدا وەک ڕوناکی کشانی ئەستێرەکانە، یان سەرچاوەی ڕوناکیە وەک کێوی (تور) ئەو کێوەی حەزرەتی موسا عەشقی حەقیقی و سوتان پاڵی پێوە دەنێ و داوای دیداری خوای گەورە دەکات، کێوی تور لەو ڕۆژەوە بووەتە جێگەی ڕوناکی بەخش لای عاریفان، کەواتە چۆن کێوی (تور) بووەتە ڕوناکی بەهەمان شێوە سەرچنار و ئاوەکەی بوونەتە کانیاوی ڕوناکی بۆ دڵی عاریفان، هەرچەندە گۆران بە پێشەنگی شیعری وەسف ناسراوە، بەڵام نالی بەم وێنا شیعریانە زۆر پێش ئەو کەوتووە.
داخڵ نەبی بە عەنبەری سارایی خاک و خۆڵ
هەتا نەکەی بە خاکی سولەیمانییا عوبوور
لێرەدا جارێکی تر نالی خۆشەویستی خۆی بۆ شاری سلێمانی دووبارە دەکاتەوە، ئەو شارەی تێدا خوێندووەو تێکەڵاوی جیهانیە عیرفانیەکەی مەولانا خالید بووە، هەرچەندە مرۆڤ زیاتر پابەندە بەو جێگەی تێدا لەدایک بووەو چاوی کردوەتەوە، بەڵام نالی ئەڵێت: تێکەڵاوی بۆنی عەنبەری خۆشی دەشتی (خاک و خۆڵ) نەبی کە شوێنی لەدایک بوونی نالیە، هەتا سەردانی سلێمانی نەکەی.
یەعنی ڕیازی ڕەوزە کە تێدا بە چەن دەمێ
موشکین دەبی بە کاکۆڵی غیلمان و زوڵفی حوور
جارێکی تر نالی سلێمانی ئەکاتەوە بە شاری مەدینەو مزگەوتی پێغەمبەر (د.خ) ، لەناو مزگەتەکەشدا پیرۆزترین شوێنی کە (ریازی ڕەوزەیە)، ڕەوزە لە ناو مزگەوتی پێغەمبەردا، بەشێکە لە بەهەشت، هەروەکو پێغەمبەر فەرمویەتی: (رەوزە بەشێکە لە بەهەشت) لە بەهەشتدا مێردمناڵی جوان و حۆری تێدایە، نالی ئەڵێت هەروەکو چۆن لە بەهەشتدا ئەو مناڵە جوان و حۆریە شۆخانە هەیە، بەهەمان شێوە مناڵانی سلێمانی وەک ئەوان جوانن و کچانیشی وەک حۆری بەهەشت شۆخ و شەنگن.
خاکی میزاجی عەنبەر و، داری ڕەواجی عوود
بەردی خەراجی گەوهەر و، جۆباری عەینی نوور
شامی هەموو نەهار و، فوسوولی هەموو بەهار
تۆزی هەموو عەبیر و، بوخاری هەموو بوخوور
شاعیر خاکی سلێمانی دەکات بە خاکی بەهەشت و بۆنی عەنبەری لێدێت و داری درەختەكانی وەک داری عود بۆنی خۆشەو خەڵکی بۆ بۆنخۆشی لە ماڵەکانی خۆیاندا دەیسوتێنن، هەروەها بەردی هەموو زێڕەو ئاوەکەی وەک نور پاک و پیرۆزە، شەوەکانی ڕۆژەو وەرزەکانی هەموو وەک بەهار خۆش و جوانە.
شارێکە عەدل و گەرمە، لە جێگێکە خۆش و نەرم
بۆ دەفعی چاوەزارە دەڵێن شاری شارەزوور
سلێمانی شارێکە لە دەشت و تەختاییدا، شوێنه‌کەی شاخاوی و بەردەڵان نیە، لەبەر ئەوەی نەبێت بەچاوەوە پێیانوتوە (شاری شارەزور) (شاری زور) بە عەرەبی واتە: شاری درۆو بوهتان، یان شاری (شیو) چونکە (زور) بە واتای نشێو و چاڵیش دێت، دەبێت ئاماژەش بەوە بکەین کە هیچ کاتێک سلێمانی ناوی شارەزور نەبووە، لەیەکەم ڕۆژەوە بنیاتنراوە ناونراوە سلێمانی، ئەی بۆچی نالی بە شاری شارەزور ناوی دەبات؟ ڕەنگە لەبەر ئەوەبێت کە میرایەتی بابان پایتەختەکەی سلێمانی بووەو هەموو قەڵەمڕەوی بابانی لەخۆگرتووە ناوەندەکەی کەوتوەتە مەڵبەندی شارەزورەوە لەبەر ئەوە هەموو قەڵەمڕەوەکەوە بە شارەزور ناودەبات.
وەك دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی لە ناو کوردا باوبووە هەرشتێک ترسی ئەوەیان لێکردبێ دەبێت بە چاوەوە ناوێکی ناخۆشیان لێناوە بۆ ئەوەی خەڵکی حەسود و چاوپیس نەزانێ ئەو شتە جوانە، بۆ نمونە هەرکەسێک مناڵی زۆر مردبێ وتویانە ئەوە چاو کاریتێکردوون، کاتێک کوڕیان بووە ناویان ناوە (حەمەتاڵ) یان ناوێکی تری لەوشێوە، لێرەدا نالی کە باس لەناوی شارەزور دەکات بۆ سلێمانی ئەو لێکدانەوەیان بۆ دەکات، هەموو ئەمانەش دەچێتە خۆشەویستی نالی بۆ سلێمانی و نیشتمان.
ئەهلێکی وای هەیە کە هەموو ئەهلی دانشن
هەم نازیمی عوقوودن و هەم نازیری ئوموور
لە باسی تایبەتمەندی خەڵکی سلێمانیدا ئەڵێت: هەموویان دۆستی شیعر و ئەدەبن، نالی لە سلێمانیدا ژیاوەوە تێکەڵاوی خەڵکەکەی کردووە بەتایبەت توێژی خوێندەوار، كە خەڵکێکی شیعر دۆست و ئەدەب پەروەر بوون، هەر ئەوەشە نهێنی بوونی بزاڤی ئەدەبی و ڕۆشنبیری چالاک لەم شارەدا هەر لەکاتی بنیاتنانیەوە هەتا ڕۆژگاری ئەمڕۆ کە بووەتە پایتەختی ڕۆشنبیری کوردستان، لەهەمان کاتدا لە ڕاپەڕاندنی کاروباری گشتیشدا سەرکەوتوون، ئەم تێبینیەی نالی بەڵگەیەکی ئاشکرای هۆشیاری نالیە کە کەسێکی مرۆڤ ناس و زۆر ورد بووە.
سەیرێ بکە لە بەرد و لە داری مەحەللەکان
دەورێ بدە بە پرسش و تەفتیش و خوار و ژوور
داخۆ دەروونی شەق نەبووە پردی سەرشەقام؟
پیر و فوتادە تەن نەبووە داری پیرمەسوور؟
ئێستەش بە بەرگ و بارە عەلەمداری شێخ هەباس
یا بێنەوا و بەرگە، گەڕاوە بە شەخسی عوور؟
ئایا بە جەمع و دائیرەیە دەوری کانی با،
یاخۆ بووە بە تەفریقەیی شۆڕش و نوشوور؟
سەیوان نەزیری گونبەدی کەیوانە سەبز و ساف،
یاخۆ بووە بە دائیرەیی ئەنجومی قوبوور؟
ئێستەش مەکانی ئاسکەیە کانی ئاسکان،
یاخۆ بووە بە مەلعەبەیی گورگ و لوورەلوور؟
دوای ئەو هەموو وەسفە جوانەی بۆ شاری سلێمانی پاشان دەست دەکات بە گەڕان بەناو کۆڵان و گەڕەکەکانی شارداو باسی هەندێکیان دەکات وەک: پردی سەرشەقام و پیرمەسور و شێخ عەباس و کانی باو گردی سەیوان و کانی ئاسکان و شیوی ئاودار..هتد، پردی سەرشەقام کەتووەتە سەر شیو و چەمێک لە نێوان گەڕەکی چوارباخ و جولەکەکاندا ڕۆیشتوەتە خوارەوەو ئەو دوو گەڕەکەی بەیەکەوە بەستوە، پیرمەسور و شێخ عەباس و کانی با سێ گۆڕستان و لەهەمان کاتدا سێ سەیرانگای زۆر گرنگی شار بوون و جێگەی کۆبوونەوەو ئاهەنگێڕانی کچانی شۆخ و کوڕانی شار بووە، هەروەها گردی سەیوان شوێنی سەیرانی میرەکانی بابان و خەڵکی شار بووە، لە ڕۆژگاری نالیدا هێشتا سەوز بووەو گۆڕی کەم لێبووە، بۆیە پرسیار دەکات ئایا گردی سەیوان هێشتا سەوز و جوانە یان بووەتە گۆڕستان، لەدوای ڕوخانی میرایەتی بابان و لە نیوەی دووەمی سەدەی نۆزدەدا سلێمانی و هەموو کوردستان کەوتوەتە بارودۆخێکی سیاسی کۆمەڵایەتی زۆر خراپەوە، لەهەمان کاتدا دووجار نەهاتی و قاتوقڕی ڕووی کردوەتە وڵات، بۆیە نالی جەخت دەکاتەوە لەوەی کە ئەو شوێنانە ماون یان بوونەتە وێرانەو شوێنی خوێندنی بایەقوش.
ئێستەش سوروشکی عیشقی هەیە شیوی ئاودار.
یاخۆ بووە بە سۆفیی وشکی لە حەق بە دوور؟
داخۆ دەروونی سافە، گوڕەی ماوە تانجەرۆ،
یاخۆ ئەسیری خاکە بە لێڵی دەکا عوبوور؟
مەخابن لەڕۆژگاری نالیدا سلێمانی لەڕووی سیاسیەوە کەوتبوە نێوان ململانێی ڕۆم و عەجەم لەلایەک و ڕێکنەکەوتنی میرەکانی بابان لەناو خۆیاندا، لەهەمان کاتدا ململانێی نێوان (قادری و نەقشبەندی) وەک دوو تەریقەتی سۆفیگەری تەواو توند بووە، ئاماژە کردنی نالی بە (سۆفی وشک، یان وشکە سۆفی) هێمایە بۆ ئەو بارودۆخە، مەبەستی نالی لە وشکە سۆفی لە هەق بەدوور ئەو دەروێشانە بووە کوێرانە بەرگریان لەشتێک کردووە بێئەوەی بزانن ڕاستە یان نا، هەروەها کەسانێک هەبوون بەناوی شێخایەتی و دەروێشگەریەوە کاری ناڕەوایان کردووەو لەسەر حسابی خەڵکی ژیاون.
هەروەها باسی شیوی ئاودار دەکات، ئەو شیوە کەوتوەتە نێوان سلێمانی سەرچنار، کەوتووەتە نزیک ئەمنەسورەکەو بەلای شەخسەکەی ئابڵاخدا ڕۆیشتوەو شوێنی سەیرانی خەڵکی شار بووە، هەروەها ئاماژە بە ئاوی (تانجەرۆ) دەکات کە وەک خۆی ئاوێکی زۆری تێدایە، یان ئەویش بەهۆی ئەو بارودۆخەوە خراپەوە ئاوەکەی کەمی کردووەو لێڵ بووە.
سەیرێکی خۆش لە چیمەنی ناو خانەقا بکە
ئایا ڕەبیعی ئاهووە، یا چایری ستوور؟
سەبزە لە دەوری گوڵ تەڕە وەک خەتتی ڕوویی یار
یا پووشی وشک و زوورە وەکوو ڕیشی کاکە سوور؟
قەلبی مونەووەرە لە حەبیبانی نازەنین،
یا وەک سەقەر پڕە لە ڕەقیبانی لەندەهوور؟
دەسبەندیانە دێن و دەچن سەرو و نارەوەن.
یا حەڵقەیانە سۆفی ملخوار و مەندەبوور؟
لەدوای باسی شوێن و گەڕەکانی شار ئەمجارە دێتە سەرباسی خانەقای مەولانا خالید کە شوێنی عەشقی حەقیقی نالی و تێکەڵاوبوونی بووە بە زانست و عیرفانی ڕوناکی دڵ و گیان، باس لەوە دەکات کە حەوشی خانەقا چیمەن بووە، پرسیاری ئەوە دەکات سەوزو جوان و شوێنی ئاسکە یان بووەتە جێگەی بەستنەوەی هێستری جەندرمەکانی تورک، پابەندی نالی بە شوێن و خاکەوە پەیوەندیەکی ڕۆحی قوڵ و پڕ لە خۆشەویستیەو ناتوانێت لەو پەیوەندیە دابڕێت، نالی لە خەمی ئەوەدایە حوجرەکەی نەبووبێتە شوێنی جەندرمەی تورک و سۆفی نەزان و دوور لە خواناسی ڕاست و بێ هونەر.
مەیلێ بکە لە سەبزە درەختانی مەدرەسە
ئەوراقیان موقەددیمەیی شینە یا نە سوور؟
لە ساڵی (1817ز) مەحمود پاشای بابان خانەقای مەولانا خالیدی بۆ مەولانا دروستکردووە، مەولانا خالید یەکەم مامۆستای ئەو خانەقا بووە، ئەو مزگەوتە لەیەکەم ڕۆژی بونیاتنایەوە بووەتە ناوەندیکی خوێندن و خوێندەواری، یەکێک لەو فەقێیانەی لەو خوێندنگە دەرچووە نالی بووە، هەر لەو مزگەوتەدا لە دوای تەواو کردنی خوێندن بووەتە مامۆستا لەهەمان خوێندنگەدا، بۆیە ئەڵێت: سەردانی مەدرەسەکەم بکەو بزانە درەختەکانی سەوزن؟ یان لەبەر بێ خزمەتی و بی ئاوی گەڵاکانیان وشک بووە.
حەوزی پڕی کە نائیبی دیدەی منە لەوێ.
لێڵاوی دانەهاتووە وەک سەیلی شیوەسوور؟
ئێستەش کەناری حەوشەکە جێی باز و کەوشەکە،
یاریی تیایە، یا بووەتە مەعرەزی نوفوور؟
چاوێ بخە لە سەبزە و سێرابی دائیرە
جێ جیلوەگاهی چاوەکەمە نەرمە یا نە زوور؟
لەناو خانەقای مەولانادا سەرچاوەیەک ئاو هەیە و لەپێش دامەزراندنی سیستمی ئاو ئاوەڕۆ حەوزێکی ئاوی گەورە لە حەوشەکەیدا بووە، نالی دەڵێت چاوەکانی منیش وەک حەوزەکەی خانەقا هەموو کات پڕە لە ئاو و فرمێسک و گریان بۆ دووری نیشتمان، هەروەها پرسیاری ئەوە دەکات کە خانەقاو دەوروبەری حەوزەکە ئاوەدان بە فەقێ و یاری کەوشەک، یان بووەتە شوێنێکی چۆڵ و وێران؟.
توخوا فەزایی دەشتی فەقێکان ئەمێستەکەش
مەحشەر میسالە یا بووەتە چۆڵی سەلم و توور؟
دەشتی فەقێکان لەبەردەم گردی سەیواندا بووە بەڕووی شاردا لە نزیک کارێزی وەستا شەریف، فەقێی مزگەوتەکانی سلێمانی ڕۆژانی سێ شەممەو هەینی پشوویان بووە، لە ڕۆژانی سێ شەمەدا چوونەتە گۆرەیانی دەشتی فەقێکان و یاریان کردووە، بەکارهێنانی وشەی (مەحشەر) بۆ زۆری قەرەباڵغی گەورە بەکاردێت، ئەویش بەڵگەی زۆری ژمارەی فەقێی مزگەوتەکانی سلێمانی بووەو یەکیکە لەڕووە جوانەکانی مێژووی ئەم شارە.
واسیل بکە عەبیری سەلامم بە حوجرەکەم
چی ماوە، چی نەماوە، لە هەیوان و تاق و ژوور؟
ئەو غاری یارە ئێستە پڕ ئەغیارە، یا نە خۆ
هەر غاری یارە، یا بووەتە غاری مار و موور؟
جارێکی تر دەگەڕێتەوە بۆ لای حوجرەکەی بۆنی سڵاوی خۆی بۆ دەنێرێت و پرسیاری دەکات و ئایا هەیوان تاق و ژوورەکانی ماوە یان چۆڵەو بووەتە شوێنی کۆبوونەوەی مار و مێرو.
زارم وەکوو هیلال و نەحیفم وەکوو خەیاڵ
ئایا دەکەومە زار و بە دڵدا دەکەم خوتوور؟
لەم شەرحی دەردی غوربەتە، لەم سۆزی هیجرەتە
دڵ ڕەنگە بێ بە ئاو و بە چاوا بکا عوبوور
ئایا مەقامی ڕوخسەتە لەم بەینە بێمەوە،
یا مەسڵەحەت تەوەققوفە تا یەومی نەفخی سوور؟
حاڵی بکە بە خوفیە: کە ئەی یاری سەنگ دڵ
نالی لە شەوقی تۆیە دەنێرێ سەلامی دوور
لەکۆتاییدا شاعیر دەردی دووری و ئازاری غوربەتی ناخی باس دەکات، دووری لە نیشتمان و ئاوارەیی بە دەرد و ئاگری هیجرەت ناو دەبات، ئاگرێک زۆر بەبێ دەنگی لە ناخەوە سوتاندوویەتی و بەبێ دەنگی خەریکە دەبێتە قەرەبروت، ئەڵێت وەختە دڵم بتوێتەوەو ببێـت بە ئاو لە چاوەکانمەوە بێتە خوارەوە، داوا لە سالم دەکات ئایا بارودۆخەکە لەبارە بگەڕێمەوە بۆ باوەشی خاکی نیشتمان، یان ئەو خواستی گەڕانەوە هەڵگرین بۆ ڕۆژی قیامەت، بەڵام مەخابن نالی هەلی گەڕانەوەی بۆ هەڵناکەوێت و جارێکی تر بە ئاوی شیوەسور خۆی ناشوات و ئیحرامی گەڕانەوە بۆ شارەزور و سڵیمانی نابەستێ، بەئاهی گەرم و ناخی سوتاوەوەو لە غوربەتدا ماڵئاوایی دەکات، بەڵام هیوای ماوە لە قیامەتدا بگەڕێتەوەو لەسەر خاکی نیشتمانی دایک حەشر بکرێت.