Home / بەشی مێژووی كورد / بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە سوریا تێڕوانینێكی ڕەخنەیی لە ناوەوە به‌شی دووه‌م

بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە سوریا تێڕوانینێكی ڕەخنەیی لە ناوەوە به‌شی دووه‌م

kurdish-soldiers

سەلاح بەدرەدین

به‌شی دووه‌م

پارتی دیموكاتی كوردستان لە سوریا:

لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوو و بە دروستی لە ئابی/1957 پارتی دیموكراتی كوردستان دامەزرا بۆ یەكەم جار لە مێژووی كوردەكانی سوریا وەكو ئامرازێكی هاوچەرخی رێكخستووی خاوەن پڕۆگرام و وەكو رێكخستنێكی نەتەوەیی كوردی قوچەیی(هەرەمی) لەسەر بنەمای پرێنسیپەكانی -ناوندییەتی دیموكراتی-. سەرهەڵدانی پارتی و كۆبوونەوەی چین و توێژە نیشتیمانییەكان لە دەوروبەریدا كاریگەرییەكی بەهێزی هەبوو لە ژیانی جەماوەری كورد و وەرچەرخانێكی بەرچاوی خستە رێڕەوی سیاسی جەماووەر و چارەنووسە نیشتیمانییەكەی. رۆڵەكانی گەلی كورد بە شێوەیەكی ئاشكەرا هەستیان كرد بە پێناسەی نەتەوەیی خۆیان و رەوایی مافەكانیان و دیموكراتیەتی خواستەكانیان, ئەم هەستكردنەش لە زیادبووندا بوو, چۆن نا؟ لە كاتێكدا ئامرازێكی خەباتگێڕی سەرخۆیان بۆ رەخساوە كە ئاواتەكانیان بەرجەستە بكات و ئازار و داخوازی و خواستەكانیان دەرببڕێ‌. پارتی گوڵباران كرا وەكو پێویستیەكی بابەتی كە ویست و ئامانجەكانی نیشتیمانپەروەرانی كورد بەدی دێنێ‌ لەبەر ئەوەی لە گۆڕەپانی سوریا هیچ پارت و رێكخراوێكی سیاسی نەبوو كە خواستەكانی گەلی كورد دەرببڕێ‌, هەروەها هیچ لایەنێكی سیاسی نەبوو كە بەرنامەكەی مافە نەتەوەیی و دیموكراتیەكانی گەلی كورد بەڵكو تەنانەت رۆشنبیرییەكانیشی بگرێتە خۆی كە رێژەی 15%ی دانیشتوانی وڵات پێكدێنن.

سەرهەڵدانی پارتێك كە وزەكانی خەباتگێڕانی كورد رێك بخات كارێكی لۆجیكی و واقعیانە بوو, بۆ ئەوەی رابەرایەتیان بكات لە ئەنجامدانی ئەركی نەتەوەیی و نیشتیمانیان هەروەها بەرنامە و داخوازییەكانیان بخاتەروو, چەوسانەوەی نەتەوەییان لە سەر شان لاببات و بە شایستەیی ئامادەیان بكات بۆ بەشداریكردنی كاریگەرانە لە خەباتی دیموكراتی و دروستكردنەوەی پەیوەندییەكانی كوردی عەربی و دانانی بناغەیەكی نوێ بۆی لە سەر بنەمای داننان بە گەلی كورد ومافەكانی و بینینی راستییە بابەتیەكان كە لە هەبوونی نەتەوەی كورد وەكو نەتەوەی دووەم لە وڵاتدا بەرجەستە دەكرێت و ژمارەی رۆڵەكانی لە دوو ملیۆن ونیو زیاترە و شایستەی داننانە بە مافەكانی و لە سەروویانەوە مافی رۆڵەكانی لە دەسنیشانكردنی چارەنووسی خۆی لە چوارچێوەی سوریایەكی دیموكراتی یەكگرتوودا.

ئەگەر بزووتنەوەی خوەیبوون ریكخراوی دایك بوو بێت بۆ بزووتنەوەی سیاسی كورد لە سوریا و ئەو سەرچاوەیە بێت كە بیری نەتەوەیی بەرجەستە كرد بە هەردوو لایەنی سیاسی و رۆشنبیرییەوە و هەمبێزكاری یەكەم بوو بێت بۆ خەباتگێڕانی گەلەكەمان, كە نەوەیەكی لە پێشڕەوە بەراییەكان ئامادەكرد كە هێشتان شوێن پەنجەكانیان بە ئاشكەرا لە سەر رێڕەوی خەباتی نەتەوەییماندا دیارە. خۆ ئەوە قۆناخی دووەم لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد لە سوریا و بە تایبەتی كاتی سەرهەڵدانی پارتی, كاریگەری هۆكارە نوێیەكان بە خۆوە دەبینێ‌, لەوانەش ملكەچبوونی بۆ هاوكێشەیەكی هزری – سیاسی لە جۆرێكی نوێ‌ وەكو تەواوی گۆڕەپانەكانی كوردی لە پارچەكانی دیكە, لە دوای شەڕی جیهانی دووەم و تێكشكانی نازییەت و فاشییەت و سەرهەڵدانی یەكێتی سۆڤیەت وەكو دەوڵتێكی زلهێز, بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد دەكەوێتە قوناخی پێكهێنانی پارتە سیاسیە دیمووكراتیەكان بە پڕۆگرامی نزیكەوە لە بزووتنەوەی كۆمۆنیستی و شۆڕشگێڕی جیهانی و كاریگەر ببوون بە ئەوان وەكو هەموو بزووتنەوە رزگاریخوازەكانی جیهان. بە هۆی دەست پێشخستنی برایانمان لە هەردوو پارچەی ئیران وعیراق لە دامەزراندنی هەردوو پارتەكەیان و كاریگەری زۆری بزووتنەوەكانی بارزانی نەمر, كوردە نەتەوییەكان لە سوریا سوودیان لە ئەزموونی برایانی كوردستانی عیراق و لە بەرزبوونەوەی كلپەی هۆشیاری نەتەوەیی لەو بەشە وەرگرت.

لە لایەكی دیكەوە پارتی لە كاتێكدا هاتە ئاراوە كە وڵات لە رەوشی هەڵسانەوەی نیشتیمانی و توندبوونی خەباتدا بوو دژی داگیركار و هاوپەیمانیەتی بەغدا و پیلانە ئەمریكاییەكانی دژ بە سوریا بە رێگای هاوپەیمانیەتی و پاڵەپەستۆیە سەربازییەكان و ئاماژەدان بە دەستدرێژیەكانی توركیای ئەندامی ناتۆ, كوردەكان هەڵسانە سەرخۆ و چوونە ناو ریزەكانی بەرگری میللیی چەكدار بۆ بەرپەرچدانەوەی هەڕەشەكانی توركیا بە داگیركردنی خاكی سوریا و سەپاندنی گرێبەندە سەربازی و ئابوری و سیاسیەكان بەسەر وڵاتە سەربەخۆیەكانی ناوچەكەدا. پەیدابوونی پارتی لەو قۆناخەدا جارێكی دیكە بەیەكگەیشتنەوە و گونجانی بەرژەوەندییەكانی گەلی كورد دووپات دەكاتەوە لە گەل بەرژەوەندییەكانی بزووتنەوەی نیشتیمانی سوریا بەگشتی, هەروەها كارلێكی هوشیاری نەتەوەیی دیموكراتیی گەشەسەندوو لای كوردەكان لە گەل رەوتی نیشتیمانیی هەڵڕژاو دژ بە داگیركار و داخوازیاری سەربەخۆیی وڵات و پێشكەوتنی دیموكراتی نیشتیمانی دووپات دەكاتەوە. گەشەسەندنی بیری نەتەوەیی كوردی هیچ رۆژێك لە رۆژان هاودژ نەبووە لەگەڵا رابوونی هێز و پارتە نیشتیمانیە پێشكەوتنخوازەكانی عەرەبی لە سوریا.

بەم شێوەیە و لەو رەوشە ناوخۆیی و كوردستانی و ناوچەیی وجیهانییەدا, پارتی وەكو پارتێكی نەتەوەیی هاتە ئاراوە بە سەركردایەتی نوێنەرانی چین و توێژە نیشتیمانیەكانی كۆمەڵگای كوردی كە هوشمەندتر و رۆشنبیرتر بوون و هەستی نەتەوەییان بەرزتر بوو. ئەو چین و توێژە جیاجیانە لە ناو ریزەكانیدا كۆبوونەوە كە هەڵگری بیر وهەڵوێست و بنگرتەی جیاواز بوون و بگرە هەندێك جار هاوڕكیش بوون , لەوانەش نوێنەرانی ژمارەبەك لە رێكخراوەكانی وەك: كۆمەڵەی لاوانی دیموكراتی كورد و رێكخراوی ئازادی و هەندێ‌ لە یانە رۆشنبیریەكان. لەو قۆناخەدا سەركردایەتی پارتی بابەتیانە دربڕینی لە پێكهاتەی كۆمەڵگای كوردی كرد, كە تاك و توێژی وای لێ‌ هەڵكەوت زۆربەیان بریتی بوون لە رۆڵەی سەركردە لاساییەكان, دەرەبەگە گەورەكان, جوتیارە حاڵخۆشەكان و روناكبیرانی كاریگەر بە بیری ئایینیی تێكەڵ بە نەزعەی نەتەوەیی. بۆیە شتێكی سروشتی بوو ئەم توێژانە دەست بەسەر سەركردایەتی پارتیدا بگرن و كارگەرییەكی زۆریان هەبێت بەسەر پرۆگرامی پارتی و هەڵوێست وسیاسەتەكانیدا. ئەم راستیەش بەرەنگار نیە لە گەل ئەوەی كەوا پارتی بە شێوەیەكی گشتی دەربڕینی لە ئامانجەكانی جەماوەری بەرفراوانی گەلی كورد دەكرد بە تایبەتی لە بواری نەتەوەییدا.

لێرەدا راستی و دروستی شیكردنەوەی ماركسی بۆ دیاردەی نەتەوەیی هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانیەوە لە وڵاتە ئۆروپاییەكاندا بەدیاردەكەوێ‌, بە تایبەتی لە فرانسا و ئەلمانیا, كە هوشیاری نەتەوەیی گەڵاڵە دەبێت, بیری نەتەوەیی هاوپێچ لە گەل سەرهەڵدانی بورژوازییەت و دروستبوونی كۆرپەلەی سەرمایەداری لەو كۆمەڵگایەدا دێتە ئاراوە. واتە پێگەیشتنی هوشیاری نەتەوەیی لە كۆمەڵگا پێشكەوتووەكاندا مەزنتر دەبێت و سەرهەڵدانی سەرمایەداری لە كۆمەڵگایەكدا واتە دروستبوونی پێشكەوتنێكی شارستانی رۆشنبیری ماتەری كۆمەڵایەتی و لە یەك جیاكردنەوەی چین و هزر و هەڵوێست و بەرژەوندییەكان و وازهێنان لە بیرو بۆچوونە پوچ و دارزاوەكان و كۆسپە كۆمەڵایەتیەكان. بێگومان ئەم راستیانە لە سەر كۆمەڵگا و گەلە جیاحیاكان و لە گشت كیشوەرەكاندا دەگونجێت و گەلی كورد و كۆمەڵگاكانی كوردستانیش یەكێكە لەوانە. لەم چوارچێوەیەدا پارتی ناساز نەبوو لە گەل بنەمای گشتی لە ناوچەكە و لە جیهان و لەو وڵاتانەی كە كوردستانیان لە نێوان خۆیاندا دابەشكردووە, بورژوازییەتی تازە دروستبوو شوێنی پێشەوەی گرتووە و لە دوای سەربەخۆبوون لە نۆبەرەی ئەزموونی دەسەڵاتدایە و لە سەرووی بزووتنەوەی رزگاریخوازی نیشتیمانی دایە, پێش ئەوەی نوشست بێنێ‌ و پڕۆگرامەكانی بڕوخێ‌ لە بواری پەرەسەندن و دیموكراتیەت و چارەسەركردنی كێشە چارەنووسیەكان و بەرەنگاربوونەوەی داگیركار.

ئەوەی ئاشكەرایە و بە پێی نەریتی شارستانی, بزووتنەوەكانی رزگاریخواز بەشێوەیەكی تایبەت دەبێ‌ لە نێوان قۆناخیك و قۆناخێكی دیكەدا پڕۆگرام و سەركردایەتی و شێوازە خەباتگێڕییەكانیان نوێ‌ بكەنەوە بە مەبەستی خۆ گونجاندن لە گەل راستیەكانی پێشكەوتن و گۆڕانی بارودۆخ و سەرهەڵدانی چین و توێژی نوێ‌ وگۆڕینی هزر و چەمكەكان بە هۆی كاریگەری گۆڕانە كۆمەڵایەتیەكان و پێشكەوتنی زانستی و تەكنەلۆژی, بەلام لە جیهانی سێیەمدا بە گشتی و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە تایبەتی و تایبەتیتریش بزووتنەوەی كوردی ئەم جۆرە پێشكەوتنە سروشتیە و گواستنەوەی نەرمی لە نێوان سەركردایەتیەكان و هزر و پرۆگرامەكان بە خۆوە نەدیوە, بەڵكو بەردەوام دووچاری تەنگژە و كارەسات و پێكدادان و رووبەرووبوونەوە بووە كە مۆركی دوژمنكاری بەخۆوە گرتووە و لە گەل خۆیدا دەمارگیری ناوچەیی و خێڵەكی و كەسایەتی و ناوچەگەریی جوڵاندووە و هێناویەتە وروژان, ئەمەش بە هۆی خۆبەستنەوەی سەركرداییەتیەكان بە شوێن و پایە و هزرەكانیان تەنانەت ئەگەر لەق و هەڵەش بێت.

هەر لە سەرەتای دامەزراندنی پارتی بەو پێكهاتە كۆمەڵایەتی وسیاسیەٍی كە پێشتر باسمان كرد, -تۆو-ی دابەشبوونی خۆی لە ناو خۆیدا هەڵگرتبوو, چاوەڕێی كاتی گونجاوی دەكرد. لە ساڵەكانی یەكەمی, پارتی لەرووی روخسارەوە یەكگرتوو دیار بوو تاكو رووبەڕووی یەكەم تاقیكردنەوە بوو لە دەستگیركردنەكانی ساڵی/1960 كە (80) كەسی گرتەوە لە ئەندامانی پارتی لە سەركردایەتی و كادر و ئەندامانی شانەی بنكەیی و بە خەستی ناوچەكانی حەلەب و چیای كوردەكان و كوبانیە و ژمارەیەكی كەمی لە جزیرە گرتەوە, كە كارێكی كتو پڕ و لە ناكاو بوو و شەپڕەویی بۆ سەركردایەتی دروست كرد چونكە خۆی بۆ رووداوێكی وا ئامادەنەكردبوو نە لەسەر ئاستی كەسی-مرۆڤی و نە لەسەر ئاستی سیاسی- خەباتگێڕی و نە لە سەر ئاستی یاسایی- ئیجرائی. ئەمەش یەكەم هەڵەنگاوتن بوو بۆ سەركردایەتی مێژوویی.

لە پێش دادگای سەربازیدا لە نێوان سەركردایەتی – دەستگیركراو- دا كاتی لێپرسین و وەرگرتنی ئیفادەكان و بەرگری و پارێزگاری, جیاوازی لە وڵامدانەوەكاندا دروست بوو, كۆمەڵەیەك پابەند بوون بە بەرنامەی پارتی (پڕۆگرام و پەیڕەوی ناوخۆی) و -عوسمان سەبری- رابەریی دەكرد, ئەوەی دیكەش پێشنیاری بەكارهێنانی –تەكتیك- ی نەرمی دەكرد بۆ رزگاربوون لە حوكمە توندەكانی مەزندەكراو, و -نورەدین زازا- رابەریەتیی دەكرد. بەبێ‌ ئەوەی تەماشای راستی و دروستی ئەم كۆمەڵە یان ئەو كۆمەڵەیە بكەین دەبینین كەوا روخساری جیاوازییەكە تەنها شتێكی –تەكتیكی- بوو, چونكە هەردوو كۆمەڵە پێش دەستگیركردنیان بە بەرنامەی پارتی رازی بوون و بەتەواویش پابەند بوون بەناوی پارتی – پارتی دیموكراتی كوردستان- ودروشمەكەی -رزگاركردن و یەكبوونی كوردستان- تەنها كەمینەیەكی كەم نەبێت كە ئەو بەرنامەیان رەتكردەوە و دیارترین كەسیشان -عەبدولحەمید دەروێش- بوو (كە دەستگیر نەكرابوو), بابەتی ناكۆكی و جیاوازی لە نێوان هەڤاڵانی دەستگیركراودا لە روخساری یاسایی و بەدواداهاتەكانی حوكمە دادگاییەكانی دادگای سەربازی تێپەڕی نەكرد.

ئەوەی پێویستە لەم بارەیەوە دووپات بكرێتەوە ئەوەیە كەوا ناكۆكی سەرەكیی لە سەركردایەتی –پارتی-دا كە دواتر پەرەی سەند و بووە تەنگژەیەك, لە بنەڕەتدا و هەر لە رۆژانی یەكەمەوە, لە مەسەلەی ناوەرۆك وسنووری داخوازییە نەتەوەییەكانەوە هەڵقولا بوو, ئایا پارتی دەربڕین لە لە خواستەكانی گەلێكی رەسەن دەكات كە لە سەر خاكی مێژوویی خۆیەتی یان كەمەنەتەوییەكی كۆچبەرە؟ ئایا پارتی رێكخستنێكی هزری سیاسی شۆرشگێڕییە یان كومەڵەیەكی چاكسازییە.

هەڤاڵانی سەركردایەتی ئەو كات ناكۆك نەبوون لە سەر ئەم پرێنسیپانە بەڵكو هەموویان بە یەكەوە یەك رەوتی نەتەوەییان پێكدێنا لە بەرامبەر رەوتەكەی دیكە كە دواتر بە -راستڕەو- ناسرا و كاری دەستگیركردنییان پێنەگەیشت.

تێپەڕینی نزیكەی دە سال بەسەر تەمەنی پارتیدا بەس بوو بۆ ئەوەی هۆكارەكانی ناكۆكی لەسەر مەسەلە هزری وسیاسی و رێكخستنییەكان كەڵەكە بێت. بە تایبەتی لەو ماوەیەدا تێكۆشانی گەلان و بزووتنەوەكانی رزگاریخوازی نیشتیمانی لە ئاسیا و ئەمەریكای لاتینی پێشكەوتنی خێرا و رابوونی بەرچاویان بە خۆوە بینی, و شۆرشی سەركەوتوو دژ بە داگیركاران بەرپابوون, هەروەها رژێم و حكومەتی نوێ هاتنە ئاراوە كە لە سەر رێگای رزگاری و پێشكەوتن بەرێوە دەچوون, پارت و چەندین رێكخراو و هێز بەتەواویەوە كەوتنە لایەنگریكردنی دۆزی ئازادی لە جیهاندا. رەوتە هەرە شۆرشگێرەكان باڵیانكێشا بەسەر هەموو بزووتنەوەكانی رزگارخوازی لە جیهاندا كە ئەو كات پاڵپشتیان لە بازنەی وڵاتە سوسیالیستەكاندا بۆ خۆ دۆزییەوە. گۆڕانێكی میتۆدی قوڵ دروست بوو لە بونیادی هزریی هێزە شۆرشگێریەكاندا بە گشتی كە تێكەڵبوونی زیاتری لێكەوتەوە لە نێوان “نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی” و “رزگاریخوازی و دیموكراتخوازی” و “سیاسی و رۆشنبیری”.

لە میانی رابوونی گشتی لە ناوچەكەدا پێویستە ئاماژە بە كاریگەری گەورەی بزووتنەوەی بەرخوەدانی فەلەستینی بكەین وەكو شوڕشێكی نیشتیمانی كە لە پێناو ئازادی و مافی چارەی خۆنووسین تێدەكۆشێ‌ و هەروەها ئاماژە بدەین بە دەوڵەمەندیی میتۆدی و هزریی و نەریتە دیموكراتییەكانی ورۆڵی لە راكێشانی هێزە نیشتیمانی و پێشكەوتنخوازەكانی گەلانی جیاحیای شۆڕشگێڕ بۆ لای خۆی لەوانەش گەلی كورد, هەروەها پێشكەشكردنی پشتگیری میتۆدی و خبرەی سیاسی وئاسایشی و جەنگی و ماتەری بەوانەی كە ویستوویانە. بەتایبەتی كێشەی فەلەستینی هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانیەوە كێشەی ناوەندیی عەرەب و بزووتنەوەكانیان بووە لە هەموو جێگایەكدا, دەربڕینی لە خواستی شۆڕشگێڕان و دیموكراتیخوازان ونیشتیمانپەروەرانی عەرەب دەكرد لە گشت وڵاتەكانیادا. لێرەشدا دەبێ‌ لە بیر نەكرێت كەوا بزووتنەوە رزگاریخوازەكانی دیكە زۆر سوودیان لە كەلتور و خبرەكانی بزووتنەوەی نیشتیمانی فەلەستینی وئەزموونەكانی بە خۆشی و تاڵیەكانیەوە وەرگرتووە بە تایبەتی لە بواری هاوپەیمانیەتی بەرەیی, فرەلایەنیی هزری و سیاسی و ورێكخستنی, بەیەكەوە ژیانی كۆمەڵە چەكدارەكان و رێكخراوەكان و پڕۆگرامە سیاسیەكان (ستراتیژیەكان و قۆناخییەكان), مەسەلەی پەیوەندی نێوان خەباتی سیاسی و تێكۆشانی چەكدارانە, پەروەردەكردنی كادیران و پەیوەندییە نێونەتەوەییەكانەوە.

بزوووتنەوەی رزگاریخوازی نەوتەوەیی كوردیش -بە هەموو رەوتەكانی خۆیەوە- بەهۆی رەوشە داتەپیوەكانی لە سەرەتاكاندا و بە هۆی پێویستیی بە رابەرێكی میتۆدی و هزری سیاسی و رۆشنبیرییەكی تێكۆشانی و پێش ئەوەی نەریتە شۆرشگێڕییەكانی روونی لای كەلەكە بێت و پێش ئەوەی هەوڵی دارشتنی كەلتور و ئەزموونەكانی خۆی بدات بەتایبەتی كەلتوری بارزانییەكان و بزووتنەوەكانی بەدرخانیەكان و بەشداری شاعیرە بەراییەكان لە گەڵاڵەكرنی هۆشیاری نەتەوەیی بە تایبەتی –خانی-. پێش هەموو ئەمانە بزووتنەوەكەمان خۆراكی میتۆدی خۆی لە ئەزمونی شۆڕشگێڕی دیموكراتی نوێی ئێرانی و توركیایی و عیراقی و سوریایی وەردەگرت كە ئەزمونێك بوو هێشتان تەواو نەببوو و خۆیشی دووچاری زۆر تەنگژە هاتبوو و لە زۆربەی حاڵەتەكانیدا رووبەرووی رێگای داخراو بووەوە بە هۆی توندرەوی رەوتی چەپ بە زۆری و عەقلییەتی هەڵەشەی بورژوازیەتی بچوك, چەمكە شوڤینە باوەكان, دروشمە زێدەرۆیەكانی كە بەرزكرانەوە, بەم شێوەیە بزووتنەوەی كوردی بە پشتبەستن بەو ئەزموونە خۆی خستە ناو تەنگژەیەكی میتۆدی-بەرنامەیی و توشی كێشە هات لە دەستنیشانكردنی ئامانجە دوور و نزیكەكانی و لە پەیوەندیی نێوان -تایبەتیەكانی ئەو- و گشتییەكانی نیشتیمانی و لە نێوان مەسەلە نەتەوەییەكەی خۆی و مەسەلەی دیموكراتیەتی گشتی و مەسەلەی بەرنامەی كۆمەڵایەتی و بابەتی دۆست و دوژمنی لە ناوەوە و لە دەرەوە.

زێدەروویی ناكەین گەر بڵێین سەرهەڵدانی بزووتنەوەی نیشتیمانی فەلەستینی لە ناوەراستی سەدەی رابردوو (بیستەم)دا بەو شێوەی كە لە سەرەوە باسمان كرد بووە بە دەرفەتی رزگاربوونی میتۆدی بۆ هێزە رزگاریخواز و پێشكەوتخوازەكانی ناوچەكە بە گشتی لەوانەش بزووتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەیی كوردی.

ئەو كاتە لە سوریاش گۆڕانی بەرچاو لە بارودۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری هاتەئاراوە و ململانێی چینایەتی توند بوو, كودەتا سەربازییەكان زۆر بوون وەكو دەربڕینێك لە نزیكبوونەوەی گۆڕانكاری لە هاوسەنگی هێزەكاندا و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی ئەو ئەلتەرناتیفانەی كە لە گەل رەوشی نوێدا دەگونجێن و ملكەچی ویستی جەماوەری بەرفراوانی گەلی سوریانە. لەو ساڵانەشدا ناكۆكی كەوتە نێوان ریزەكانی حزبی بەعسی عەربیی سوشیالیستی فەرمانڕەوادا و بەشێك لەو ناكۆكیە لە سەر مەسەلە دیموكراتییەكان, ئایندەی سوریا, بنیاتكردنی سۆشیالیستی, رەوشی چینە مللییەكان و هەڵویست لە خەباتی فەلەستینی بوو هەروەها چەندین مەسەلەی دیكەش كە جێی ناكۆكی و جیاوازی و رادەربڕینی زۆربەی بزووتنەوە دیموكراتیە شۆڕشگێڕەكان بوو لە وڵاتدا.

پااشان شكەستی حوزەیرانی 1967 وەكو رووداوێكی جیاكەرەوە هاتە ئاراوە و لێدانێكی ئاراستەی چەمك و هزرەكانی هێزەكانی باو لەو كاتدا لە بزووتنەوەی نەتەوەیی عەرەبی كرد بەتایبەتی لە -ناسرییەكان و بەعسییەكان- وپاڵینان بەرەو دابەشبوون و پێداچوونەوە و گەڕان بە دوای ئەلتەرناتیفەكاندا وەك هێز و تێڕوانین و روانگەكان. لەو كەشوهەوایەدا گوندەكانی سوریا شەپۆڵێكی توندوتیژیی ململانێ و كوشتن و بڕینی بەخۆوە بینی لە نێوان گەورە زەویدارەكان و دەرەبەگە پاشماوەكان و رابەرە لاسییەكان لە لایەك و جوتیار و كرێكارانی كشتوكاڵی ورۆشنبیر و خوێندەوارانی ناوچەكان لە لایەكی دیكەوە لە سەر مەسەلەی زەوی و زار و یاسای چاكسازی كشتوكاڵی و دەسەڵاتی كۆمەڵایەتی چینە كۆنەكان و هەندێ‌ داب و نەریتی كە چەندین نەوە بوو راچاو دەكرا و لە گەل بارودۆخی نوێدا نەدەگونجان. هەڵوێستە شەپرزە و رارا و هاوڕكەكانی دەسەڵاتەداران بووە هۆی قوڵبوونی ئەو ململانێیە چونكە رژێم هێشتان خۆی یەكلا نەكربووە لە بەرامبەر ئەو مەسەلانەی خراونە روو, هەروەها هیچ بەرنامەیەكی دروستی سەبارەت بە مەسەلەی دیموكراتیەت و پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی نەبوو, ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كەوا پاشماوەی دەرەبەگە گەورەكان و توخمە كۆنەپەرستەكان خۆیان بەو كەسانەوە بپارێزن و پەنا بدەن كە چوونەتە ناو دەسەڵاتدا بە هۆی ئەندامێتیان لە ریزەكانی حزبی فەرمانڕەوادا.

جوتیارانی كورد و كوردە گوندنشینەكان بە گشتی لەو پێشكەوتنانە دوورە پەرێز نەبوون, بەڵكو گوندە كوردییەكان زۆر جار هەمان رووبەرووبوونەوەی لە نێوان جوتیارەكان و رابەرە لاساییەكان بەخۆوە بینی. ئەمە ئەگەر بزانین كەوا ئەو كات بنەمای سەرەكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە جوتیاران و كرێكارانی كشتوكاڵی و رۆڵەكانیان لە قوتابیان و خوێندەواران پێكهاتبوو, بۆیە پێویست بوو لە سەری هەڵوێستێك وەرگرێت كە لە ئایندەدا لە گەل بەرژەوندییەكانی خۆی و بەرژەوەندییەكانی بەردەوامبوونی بزووتنەوەی كوردی بگونجێت. لێرەدا جۆرە هاوڕكییەك لە نێوان ریزەكانی سەركردایەتی حزب دروست بوو لە سەر ئەو هەڵوێستەی دەبوایە پابەندی بن سەبارەت بە مەسەلەی كۆمەڵایەتی, ئەم هۆكارەش خرایە سەر هۆكارە سەرەكیەكەی دیكە و مەبەستیشم -سیاسەتی نەتەوەییە.

دیمەنی پێش بەستنی كۆفرانسی ئابی/1965

لەو دەمەوە كە ناكۆكی كەوتە ریزەكانی سەركردایەتیدا و بەهۆی ناگەڵاڵەبوونی ئەو ناكۆكیە بە شێوەیەكی روون و ئاشكەرا و بێتوانایی هەردوو لایەنی ململانێكار لە دەستنیشانكردنی بنەما و ناوەرۆك و روخساری ئەو ناكۆكیە و دارێشتنی لە چوارچێوەی میتۆدیدا -بە هۆی پاشكەوتنێكی هزری گشتی- بەڵكو دیاردەكانی ئەو ناكۆكیە خۆی لە برینداركردن و ناوزەدكردن و ژماردنی خراپەكانی هەندێ كەس و كوتلەگیری ئیفلیج خۆی نواند. تەنها ناكۆكییەكانی بەردەم دادگای سەربازی سەرەتای بنەماكان بوو. لەو كەشەشدا هەموو رێكخستنەكانی پارتی تووشی سڕبوون و نالەباری و پاشەكشە هات پاش ئەوەی بەرفراوانیەكی جەماوەریی لە گشت ناوچە و شاروچكەكاندا بە خۆوە بینی. حزبە سوریاییەكان هەستیان بەمە كرد و دەسەڵات مەترسی خۆی بەرامبەر بەو پەلهاوێشتنەی نەتەوەیی دەربڕی, بۆیە هەڵسا بە دەستگیركردنی سەركردایەتی و كومەڵێك لەكادیرەكانی.

سەركردایەتی پارتی نەیتوانی تەنگژەی خۆی بەشێوازێكی رێك چارەسەر بكات, پاش تێپەڕبوونی نزیكەی دە ساڵیش بەسەر دامەزراندنی پارتیدا سەركردایەتی هەر نەیتوانی یەك هەنگاویش بەرەو پێشەوە بڕوات لە بواری راستكردنەوەی بەرنامەی سیاسیی, ئەنجامدانی دەستپێشخەری نوێ‌ سەبارەت بە مەسەلەی نەتەوەیی و مەسەلە ویستراوەكان و مەسەلەی سیاسی نیشتیمانی و رەوشی جەماوەری كورد و بیری لە دۆزینەوەی زەمینەیەك نەكردەوە كە ئەو شەپۆڵانەی سەر بە رێكخستنن لە چین وتوێژە كومەڵایەتیەكانی جیاجیا بگرێتە خۆی, بە رێگای پەروەردەكردنی كادیر و بڵاوكردنەوەی هوشیاری و رۆشنبیری حزبی و بەرفراوانكردنی ئاسۆی خەباتگێڕی حزبی هەروەها هیچ لێكۆلینەوە یاخود شیكردنەوەیەكی دەرنەخست دەربارەی مەسەلەكانی ناكۆكی لە سەركردایەتیدا, بەتایبەتی وەكو باسمان كرد, ناكۆكیەكە لە سەر هزری نەتەوەیی, هەڵوێستی سیاسی, داخوازییەكانی نەتەوەییی, شێوازەكانی خەبات, ناسنامە, بینینی واقیعی سیاسی لە سوریا و لە ناو بزووتنەوەی نیشتیمانی كوردی لە پارچەكانی دیكەی كوردستان بوو. هەروەها شوێنی پارتی و بزووتنەوەی كوردی لە مەسەلەی پەیوەندیەكانی لە گەل هێزە دیموكراتییەكاندا و پەیوەندیی لە گەل دەسەڵاتدا.

لێرەشدا دەبێ‌ ئەوە بێنینەوە یاد كەوا حاڵەتی شڵەژانی رێكخستنی و سڕبوونی سیاسی و راوەستانی راگەیاندنی حزبی شتێكی ویستراو بوو لە لایەن رەوتی راستڕەوەوە بەڵكو لە گەل هزر و بەرژەوندییەكانی ئەودا دەگونجا, چونكە هاوڕك بوو لە گەل حاڵەتی دیكە واتە یەكگرتوویی سەركردایەتی و چالاككردنی كاری حزبی و سیاسی و خوازیاری و خستنە رووی بەرنامە و پرۆژەی رێك و پێك و بەهێزگردنی خەباتی نەتەوەیی. بۆیە راستڕەوەكان سوودیان لەم حاڵەتە وەرگرت و فوویان لە ئاگری ناكۆكی نێوان هەردوو جەمسەری پارتی -عوسمان سەبری- و – نورەدین زازا- كرد و هەوڵیان دا ئەمە بقۆزتنەوە بە-جۆشدانی زازا- بۆ سوود وەرگرتن لە كەسایەتی, لە تۆماری پاك, مێژووە پڕ لە قوربانییەكان و هەڵوێستە ئازایە نەتەوەییەكانی ئەو, بە رێگەی خزاندنی زانراوە بە نێو بناغەكانی حزبی و جەماوەری نیشتیمانپەروەردا كەوا ناكۆكی لە نێوان هەردوو جەمسەردایە نەك لە نێوان گشتیان لە لایەك و بیری راستڕەوی لە لایەكی دیكەدا. هاوكات لە گەل ئەمەیان راستڕەوەكان كەوتنەجوڵە بۆ دەست بەسەرداگرتنی پاشماوەی ئەو رێكخستنانەی مابوونەوە و پڕوپاگندەكردن بۆ هەڵوێستەكانیان, بۆیە دەستیان كرد بە گەیاندنی ئاستی داخوازییەكانی نەتەوەیی بۆ نزمترین پلە لە روانگەی واقعی –كەمەنەتەوەیی-وە كە مافەكانی نەتەوەیی نییە و لە وڵاتە مێژووییەكەی خۆی ناژی بە پێچەوانەی واقعی ئەو –گەلە-ی كە مافی چارەی خۆنووسینی هەیە, بەمەش یەكەم خواستی دەسەڵاتی فەرمانڕەوایی بەجێهێنا وەكو مەرجێكی رەفتاركردن و ئامرازێكی خۆ پاراستن لە دەستگیركردن و راوەدونان. سەبارەت بە هەڵَوێست بەرامبەر بە بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد لە بەشەكانی دیكەی كوردستان و لە پێش هەموویانەوە شۆرشی كورد لە كوردستانی عیراق, وەكو ئاشكەرایە لە ساڵی (1964)ەوە ناكۆكی كەوتە نێوان سەركردایەتی شۆڕش و پارتی دیموكراتی كوردستان و تەقینەوەی دواخرا تا ساڵی 1966 , لەو ماوەیەشدا شاندەكانی پارتیمان ناوە ناوە سەردانی كوردستانی عیراقیان دەكرد و سەرانی راستڕەوەكان لە زۆربەی سەردانەكاندا بەشدارییان دەكرد وچاویان بە هاوتاكانیان دەكەوت لە رەوتی-66-, بەڵكو پشتگیری هەڵوێستەكانیان دەكرد و ریككەوتننامەیان لە پشتەوەی سەركردایەتی پارتی لە گەل سازدەكردن. ئەم سەردانانەش لە(1958) ەوە بەردەوامبوون تاكو ساڵی 1966. ئاشكەراشە كەوا ئەو بەیاننامەیەی كە بە ناوی پارتیمانەوە بە سەرپەرشتی راستەوخۆی هێماكانی راستڕەو لە كۆتایی ساڵی 1964 دەرچوو, وەكو هەڵوێست راگەیاندن بوو بەرامبەر ئەو ناكۆكیەی لە شۆڕشی كورد روویدا دژایەتیكردنی سەركردایەتی شۆڕش و بارزانی نەمری سەركردەی شۆڕش و چوونەپاڵ رەوتی –66-. ئەمەش هەستی هەموو ئەندامانی پارتی بە سەركردایەتی وقاعیدەوە بریندار كرد و دەربڕینی لە هەڵوێستی راستەقینەی زۆرینە نەدەكرد. هەروەها پەیوەندییەكانی-عەبدولحەمید دەروێش- دیارترین رابەری نەتەوەییە راستڕەوەكان لە گەل سەرانی –66- نەبڕا و لە ساڵی (1963) ەوە نامە و رێنماییەكانی دەربارەی ململانێ لە گەل بارزانیدا پێدەگەیشت و ئەویش تێڕوانینی ئەو رەوتە دژەكارەی سەركردایەتی شۆڕش, بەوانەی دەوروبەری و شوێنكەوتووەكانی خۆی رادەگەیاند, ئەمەش سەرپێچیكردن بوو لە بەندەكانی پەیڕەوی ناوخۆ و پابەندییەكانی پارتایەتی وئسولە باوەكان.

بەم جۆرە هەڵوێستی راستڕەوە نەتەوەییەكان پشتی بە دوو بنەما بەستبوو, یەكەمیان گواستنەوەی هەواڵی نادروست و لایەنگر بۆ رەوتی-66- سەبارەت بە شۆڕش. دووەمیشیان كاركردن بوو بۆ قووڵكردنی ملكەچبوونی هزری و سیاسی بۆ ئەو رەوتە. ئەمەش كارێكە تێگەیشتنی ئاسانە, چونكە ئەو ململانێیەی كە لەو قۆناخەدا لە شوێنی پێشەوەی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد بەرپابوو, مەبەستم گۆرەپانی كوردستانی عیراقە, ململانێیەكی قووڵ بوو, بوو بە ململانێیەكی خوێناوی بۆ دەیان ساڵ و تاكو ئێستاش تەواو نەبووە هەرچەندە شێوازی دیكەی بە خۆوە گرتووە. ئەو ململانێیە بە هەردوو شێوازی ستوونی و ئاسۆیی راكشا و سنووری شۆڕش و كوردستانی عیراقی بڕی و كاری لە گشت گۆڕەپانەكانی پارچەكانی كوردستان ودەرەوەشی كرد و شێوەیەكی نەتەوەیی بەخۆوە بینی, ئەوەش یەكەم ململانێی نوێیە لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردیدا كە ئەم پەرەسەندنە بەخۆوە دەبینێ‌ و لە بەشێكەوە دەچێتە گشت گۆرەپانی نەتەوەییەوە. ئەنجامەكەشی دابەشبوونی بزووتنەوەی نەتەوەیی بوو بۆ سەر دوو ئاراستە. یەكێكیان نیشتیمانی دیموكراتی ئاشتیخوازە بە چەسپاوە نەتەوەییەكانی وهەڵوێستە روون و ئاشكەرا و بنبڕەكانی دەناسرێ‌, ئەوی دیكەش موغامر و سەوداكار و هەڵپەرستە. بێگومان لە سایەی ئەم گشتیكردنە سەرتاسەریەشدا, هەر بەشێك لە بەشەكانی كوردستان خسڵەتی تایبەتی خۆی هەبوو و هەر گۆرەپانێك دەرهاوێشتەی خۆی هەبوو لە سەرهەڵدانی كۆمەڵەكاندا بەپێی بارودۆخی خۆی لە رووی بیر و هەڵوێستی سیاسی و كردەوەكانیەوە بەڵام خسڵەتی گشتی سەرهەڵدانی رەوتە راستڕەوەكانی سەوداكار بوو لە سەر دۆزی كورد لە ژێر ناونیشان و دروشمی جیاجیادا. بە تێپەڕبوونی كات ئەم رەوتانە بوون بە نیمچە قوتابخانەیەكی هزری سیاسی و مورید و شوێنكەوتووی خۆی دۆزییەوە لە هەموو پارچەكانی كوردستاندا. وەكو باسیشمان كرد بە هۆی مۆركی هەڵپەرستانەی خۆی رەوت وكۆمەڵەی وا دەردەهاوێشت كە لە نێوان راستڕەوی سەوداكار و چەپڕەوی قومارباز دێت و دەڕوات و لەكۆتاییشدا لە دوو مەسەلەدا یەكدەگرن, یەكەمیان شوێنی هەناسەهەڵكێشانی ئەو رژێمە چەوسێنەر و شۆڤینیانەیە كە كوردستانیان لە نێوان خۆیاندا دابەش كردووە و دەروازەیانە بۆ سەرەتاتكێ‌ كردن بە سەر رەوشی كورد بە بەكارهێنانی توند وتیژی و پاكتاوكردنی رەگەزی و و ئحتوای سیاسی و پەرش و پەرتكردن و پیلانەكانی لە ناوبردن. دووەمیشیان زیان گەیاندنە بەو دەسكەوتانەی كە بە قوربانیەكانی گەلی كورد و خەباتەكەی بە سەركردایەتی رەوتی نیشتبمانی دیموكراتی هاتوونەتە ئاراوە و زیاتر لە چل ساڵە و تاكو ئێستاش ئەم رەوتانەی قوتابخانەی – راستڕەوی هەڵگەڕاو- چەندین دەرفەتی گران بەها لە دەست دەدەن.

گەر لە سەر ئاستی گشتیدا مەسەلەی نەتەوەیی و هەڵویست وەرگرتن تەوەری سەرەكی پێك بێنن لە ململانێی نێوان هەردوو ئاراستەدا, خۆ ئەوە ئەزموونی پارتی و بزووتنەوەی كورد لە بەشی رۆژئاوادا ئاشكەراتر دیارە. هەروەكو لە سەرەوەش باسمان كرد, یەكەم ناكۆكیی كە لە نێو سەركردایەتی پارتی سەریهەڵدا بۆ بابەتی نەتەوەیی دەگەڕێتەوە لە رووی رۆڵی ئامرازی نەتەوەیی و داخوازییەكانی نەتەوەیی و بەرنامەی نەتەوەیی. هەروەها لە سەرەتادا ئاراستەی-راستڕەو- پاشگەزبوونەوە بە رێگای-دەستكێشانەوەی سەرانیان لە كار- پاش ئەوەی بینیان كەوا زۆرینە پابەندن بە بەرنامەی نەتەوەیی, بەڵام دوای دەستگیركردنی سەركردایەتی مێژوویی كە لە پێش دادگای سەربازی لە سەر –تاكتیك- ناكۆك بوون, ئەوان دیسان سەر لە نوێ گەڕانەوە پاش ئەوەی هەستیان كرد كەوا گۆڕەپان لە بارە بۆ دەستداگرتنیان بە سەر حزبدا.

كۆنفرانسی پێنجەمی ئابی ساڵی 1965 بەوە جیا كرایەوە كەوا بەشداربووانی دوای دانیشتن و وتووێژی زۆر ناونیشانەكانی تەنگژەی ناو پارتیان هەڵنجا و مەسەلە راستەقینەكانی ناكۆكیان گەڵاڵەكرد و پەنجەیان خستە سەر برین و جەختیان لە سەر سێ‌ مەسەلە كرد: مەسەلەی یەكەم, بەرنامەی پارتی نەتەوەیی, كە خستنەرووی پرسیاری نەتەوەیی ( ئێمە كێین؟) دەگرێتە خۆ, ئایا ئێمە گەلین یان كەمەنەتەوەین؟ – وەك كە راستڕەوەكان دەڵێن- و ئێمە چیمان دەوێ‌, مافەكانی نەتەوەیی بەپێی پرێنسیپی مافی چارەی خۆنووسین یاخود تەنها هەندێ‌ داخوازی رۆشنبیری؟ چۆن پێناسەی حزب دەكرێت؟ ئایا ئامرازێكی سیاسی خەباتگێڕی شۆڕشگێڕی رێكخراوەییە یاخود كۆمەڵەیەكی چاكسازییە؟ مەسەلەی دووەمیش ئامرازەكانی خەباتكردن و شێوازی رووبەرووبوونەوەی پیلانە شۆفینیەكانە, بە تایبەتی پاش جێبەجێكردنی پشتێنەی عەرەبی- و ئایا ئێمە بەشێكین لە هێزە دیموكراتییەكانی سوریا و لە پاشانیشدا هاوپەیمانییەتیان لە گەل دەبەستین یاخود خۆمان بە رێگای دەزگا و كارگێرییەكانەوە دەدەینە پاڵ دەسەڵات؟ ئایا شوێنی ئێمە لە كوێیە لە كێشە سیاسی و كۆمەلایەتیەكانی وڵاتدا ؟ ئایا ئێمە لە بزووتنەوەی گۆڕانگاری سیاسی گشتیداین یان شوێنی ئێمە لە تەنیشت دەسەڵات و رژێمە؟ مەسەلەی سێیەمیش هەڵوێستی ئێمە بوو لە بەرامبەر مەسەلەی نەتەویی كورستان و لە سەروویانەوەش شۆڕشی كورد لە عیراق, ئایا ئێمە لە گەل سەركردایەتیی رەوا و شەرعینە بە سەركردایەتی بارزانی نەمر یان لەگەڵا رەوتی –66-دا.

بە كورتی كۆنفرانسەكە كۆمەڵە پرێنسیپێكی بە شێوەی بڕیاڕ و راسپاردە داڕشت ,كە رێبازی پێشوو وسیاسەتەكانی سەركردایەتی پێشووی بە شێوەیەكی گشتی رەتكردەوە و وشكی و سڕبوونی و دوودڵیی ئەم سەركردایەتیە لە ئەنجامدانی چاكسازی لە حزبدا مەحكوم كرد و بەرپرسیاریەتی ئەوەی روویدابوو خستە سەر ئەستۆی ئاراستەی راستڕەو لە سەركرداییەتیدا و سەركرداییەتیەكی كاتییان پێكهێنا بە مەبەستی خۆ ئامادەكردن بۆ كۆنگرەیەكی گشتیی پارتی بە ئامادەبوونی تەواوی ئەندامانی سەركردایەتی پێشووی هەڵوەشاو. پارتی و بزووتنەوەی نەتەوەیی بە گشتی بە بەشێك لە هێزە نیشتیمانی و دیموكراتیەكانی وەڵات دانرا و داوای سزادانی سەرانی ئاراستەی راستڕەو كرد ئەوانەی كە دەستیان تێكەڵا ببوو لە رستنی پەیوەندی نهێنی لە گەل دەزگاكانی دەسەڵاتدا, لەو رۆانگەیەشەوە هەنگاو بنرێ‌ كەوا گەلێك هەیە بەناوی گەلی كورد و تەواوی بنەماكانی نەتەوەیی و خۆبەستنەوەی بە مافە نەتەوییە نەگۆڕەكانی هەیە كە جێی سەوداكردن نین, و راوەستان لە گەل شۆرشی كورد و سەركردایەتییە شەرعییە مێژووییەكەی بە رابەرایەتی بارزانی نەمر و پێشكەشكردنی هاوكاری و پاڵپشتی بۆی لە هەموو بوارەكاندا. بەم شێوەیە دەبینین چۆن تایبەتمەندی گۆڕپانەكەمان سەبارەت بە ناوی چەپڕەوی نەتەوەیی و راستڕەوی نەتەوەیی گەڵاڵە بوو.

ئێمە لە سەر رێچكەكانی ماركسیزمی سۆڤیەتی, چینی, ئەلبانیایی, ئۆرۆماركسیزمی نوێ و ترۆتسكیزم ناكۆك نەبووین. پارتیمان لە سڵی 1973 وە پابەندیی خۆی بە ماركسیزمی لینینی بە دیارخست, واتە دوای كۆنفرانس بە هەشت ساڵ, ملمڵانێمان لە سەر پاڵدەرە تەواوەكانی چینایەتی نەبوو, چونكە زۆربەی كاتەكان بنەماكانی هەردوو لا وەكو یەك بوون لە رووی روواندنگەی كۆمەلایەتیەوە لە بەر ئەوەی ئێمە بزووتنەوەیەكی نەتەوەیی و پارتێكی دیموكراتی بووین و پارتێكی نێونەتەوەیی نەبووین وەكو حزبی كۆمۆنیستی سوریا, هەر بۆیەش لە خشتەی كارەكانماندا شتێكی وا نەبوو كەوا لە مەسەلە میتۆدییە فەلسەفییەكانی و هاودژەكانی بدوێن, چونكە لە ئەركە سەرەكیەكانمان نەبوو, بەڵكو زۆر جار خۆمان لە چوونە ناو گفتوگۆكردن لە سەر مەسەلە ئایینیەكان و داب و نەریتەكان و كەلەپور بەلا دەنا. ئەگەر ناكۆكییەكیەكیش هەبوایە لە سەر مەسەلە ئایدۆلۆژییەكان سەبارەت بە بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە گەل لایەنەكانی دیكە خۆ ئەوە لە گەڵا ئاراستەی-كۆسمۆپۆلیتی- بوو (كەبیرو باوەر نەتەوەییان نەبوو) و كوردە كۆمۆنیستەكانی ناو حزبی كۆمۆنیستی سوریا پێشەوایەتیان دەكردن. بۆیە دیسان دووپات دەكەینەوە كەوا ناكۆكی لە نێوان چەپ و راستدا لە چوارچێوەی كاری نەتەوەیی بوو نەك چینایەتی. لە ئەنجامیشد ئاراستەی چەپ لایەنی بەرژەوەندییەكانی زۆرینەی رۆڵە چەوساوەكانی گەلی كوردی گرت بە حوكمی نوێنەرایەتیكردنی هزر و هەڵوێستی زۆرینەی جەماوەری كوردی پابەند بە مەسەلە نەتەوەییەكانی خۆیەوە, ئەو زۆرینەیەی كە پێكهاتبوو لە جوتیار و هەژار و كرێكارانی كشتوكاڵی و توێژ و كەساییەتیە نیشتیمان پەروەرە دەوڵمەند و حاڵخۆشەكان و رابەرە لاساییەكان و خوێندەواران لە قوتابیان و رۆشنبیران كە توێژی هەرە بەرفراوان بوون. پاشان بە هۆی كاریگەری هۆكارە ناوخۆییەكان و ناكۆكی لە سەر هەڵوێست و سیاسەتەكان ریزبوونێكی هزری سیاسی ئاشكەرا هاتە ئاراوە كە خوێندنەوەی ناونیشانە سەرەكییەكانی مەسەلەكانی ناكۆكی ئاسان دەكات, ئەمەش جاری یەكەمە لە مێژووی بزووتنەوەدا روودەدات, كەی كورتیەكەی داقلیشانی حزب بوو بۆ دوو باڵ: چەپڕەوی نەتەوەیی و راستڕەوی نەتەوەیی, هەر یەكێكیان بەرنامە و هەڵوێست و رەوشتی خۆی هەیە, رۆژگاریش وای خواست كەوا مەسەلەكانی ناكۆكی لە نێوان هەردوو لایەندا لە سەر مەسەلە ستراتیژیە سەرەكییەكان بێت نەك تەنها لە سەر تاكتیكی سیاسی,ئەمەش بووە هۆی كەوا داقلیشانەكە ئاسۆیی و ئەستوونی بێت, ئەگەرچی دوای سی ساڵیش ناكۆكیەكە هێشتان بەردەوامە و ململانێیەكە هەر هەیە و بەڵگە و نیشانەكان وا پیشان دەدەن كەوا بەردەوام دەبێت تا وەكو بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردی لە قۆناخی رزگاریخوازی نیشتیمانی دایە و لە دوای چارەسەركردنی كێشەی كوردیش لە سوریا ناكۆكیەكە هەر سەرهەڵدەداتەوە بەڵام بە شێواز و ناوەرۆكی دیكەوە.

كۆنفرانسەكە لە شوێنێك لە تەنیشت ماڵەكەمان لە گوندی جەمعایە بەسترا و هەمان شوێنی بەستنی كۆنفرانسی چوارەمی ساڵی 1964 بوو كاتێك كە هێشتان پارتی بە یەكگرتوو دادەنرا. (22) هەڤاڵا لە چین و توێژە كۆمەڵایەتیەكانی جیاجیا بە شداریان تێدا كرد و هەموویان لە كەسان و كادیرانی پێشەوە و پێشەنگ بوون و هەستیان بە بەرپرسیارییەتی نەتەوەیی و نیشتیمانی و حزبی دەكرد و دڵگەرم بوون بۆ رزگاركردنی رێكخراوە سیاسیەكەیان و زۆربەی ئەوانەش لە رێكخستنەكانی جەزیرە بوون و هەندێكیشیان نوێنەرایەتی رێكخستنی حزبییان دەكرد لە زاكۆی دیمەشقدا. رێكخستن لە ناوچەی كوبانیە و چیای كوردەكان هاتبووە سڕكردن یاخود نیمچە نەماو بوو بە هۆی دەستگیركردنەكان وئاشكەرابوونی لێپرسراوانی, بانگهێشت نەكردنی ئەندامانی سەركردایەتی لە ئەنجامی بڕیارێكەوە هات كە بە كۆمەڵا وەرگیرا بوو, بەتایبەتی زۆربەی زۆریان لە گرتووخانەی مەدەنیی شاری حەلەب بوون وشتێكی ئاسایی و لۆجیكییە كەوا توخمە راستڕەوەكانی بەرپرس لە تەنگژەكە بانگهێشت نەكرێن كە بۆ خۆیان خەریكی خۆشگوزەرانی و رابواردن بوون. لە نێو ئەو ژمارەیەشدا هەندێك توانیان تا كۆتایی لە رێڕەوەكە بەردەوام بن و هەندێكیش خۆیان دوورە پەرێز راگرت لە -رووبەرووبوونەوەكانی رێكخستنی سیاسی- لە بەر هۆیەكانی تایبەتمەند بە كاری فەرمانبەراییەتی وئاسایشی خۆیان بەڵام هەر نزیك مانەوە لە رێبازی نوێ و وپەیوەندی خۆشەویستی و دۆستایەتیان لە گەل پارتیدا پاراست.

پاش تەواوبوونی كارەكانی كۆنفرانس كە وەكو ووتمان سەركردایەتیەكی كاتیی هەڵبژارد و بەیانی كۆتایی بڵاوكردەوە, حەسانەوەیكی میللی لە نێو ناەندە پارتیەكان و نیشتیمانپەروەرە سەربەخۆیەكان هاتەئاراوە. راستەڕەوەكانیش توشی سەرسوڕمان و نائومیدی هاتن بە هۆی سەركەوتنی هەنگاوی یەكەم لە سەر ڕێگای دوور و درێژدا, بە تایبەتی پاش خوێندنەوەی بڕیاڕ و رێنماییەكانی هزری و سیاسیی كە بە روودانی بۆمەلەرزەیەك دەچوو لە كۆمەڵگای كوردیدا و لە جەرگەی بزووتنەوەی نەتەوەییدا بەڵكو لە گوڕەپانی كوردستاندا بە گشتی, وەك یەكەم دیاردەی هزری- رۆشنبیری كە بەم شێوە روون و بوێرانەیە رووبدات. بەبێ‌ زیادەڕۆیی یەكەم هەوڵی چاكسازی ریشەیی بوو لە پارتێكی كوردستانیدا بە تێڕوانینێكی زانستیانە و بابەتیانە هەموو كارتێكەرەكان و لایەنە ناوخۆیی و سوریایی و كوردستانی و جیهانیەكان وەرگرێت و بخوێنێتەوە. زۆریشی ناخایاند ئەزموونە تازەكە بەرنامە میتۆدیە تەواوەكەی پێشكەش كرد سەبارەت بە هەردوو مەسەلەی نەتەوەیی و نیشتیمانی و كاری بەرەیی لە سەر ئاستی بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردی و بزووتنەوەی نیشتیمانی دیموكراتی لە سوریا و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستانی لە ناوچەكەدا.

هەرچەندە لە سەرەتادا راستڕەوەكان وایان خۆ پیشاندا كە بایەخ نادەن بە مەسەلەكە و خۆیان وا پیشاندا كەوا ئەم رووداوە بە لایانەوە كارێكی قلیشانەیی مناڵانەیە و هیچ كاریگەری نیە, بەڵام لە هەمان كاتیشدا هەوڵیاندا رووداوەكە بگرنە خۆیان بە رێگای مانۆركردن, بە داخەوەش هەندێك لە كەس لە سەركردایەتی خزمەتێكی گەورەی راستڕەوەكانیان كرد و بەگەرمییەوە بەشداریان لە –پیڵانی- لەناوبردنی بڕیار و ئەنجامەكانی كۆنفرانسیان كرد, هەرچەندە لە پاشاندا پاشگەز بوونەوە, بەڵام بەم كارەیان بەشداریان لە درێژبوونی تەمەنی راستڕەوەكان كرد. لە بەرامبەر ئەم هەموو مانۆرانەدا, سەركردایەتی كاتی بەبڕوابوونێكی مەزنەوە لە بەرامبەر رووداوەكان راوەستا و كەوتە رەفتاركردن و گفتوگۆكردن لە گەل ئەو پێشنیار و گەنگەشە و چارەسەرانەی خرابوونەروو, چونكە مەبەستی رزگاركردن و یەكگرتنی پارتی بوو لە سەر بنەما پرێنسیپیەكانی نوێ‌.

كۆنفرانسەكە ئامادەكرا و بەسترا بە بێ‌ ئەوەی یەك كەس لە ئەندامانی سەركردایەتی پێی بزانێ‌. پێش بەستنی كۆنفرانس بە ساڵێك, من لە حەلەب بووم, لە هاوینی 1964 بۆ بەشداریكردن لە خیوەتگای لاوانی قۆناخی دواناوەندی ناوچەی -راموسە- بە بەشداری قوتابیانی حەسەكە و دێرلزور و رقە و حەلەب كە نزیكەی مانگێكی خایاند. چەند رووداوێك لەو خیوەتگایە دروستبوون كە هەرگیز لە یاد ناچنەوە لەوانەش رووداوی رووبەڕووبوونەوەی-رەگەزپەرستانەی- نێوان قوتابیە بەعسییەكان و هەندێك لە كوردەكانی جزیرە كە هەڤاڵانی ئێمە بوون, لە پێناو دۆزینەوەی جۆرە -هاوسەنگییەك-چووم بەدوای هەڤاڵانماندا گەڕام لە پارێزگای حەلەب و ئاشناییم لە گەل پەیداكردن و هەماهەنگی و هاوكاری لە نێوانماندا دروستبوو لەو -رووبەرووبوونەوانە-دا بۆ بەرگریكردن لە خۆمان لە بەرامبەر شەڕەنگێزی شۆڤینیانەی هەندێك لە بەعسیەكان. كار گەیشتە رابەرەكانی خیوەتگا -یوسف كەنعان و جۆرج ئەنتی- ئەوەی دووەمیش خەڵكی قامشلۆ بوو و ئەفسەریچكی بەعسی بوو لە كاتی یاخیبوونی -سەلیم حاتوم- كوژرا و كێشەكە چارەسەر كرا. رووداوی دووەمیش ئەو پێكدادانە خوێناویانە بوون كە لە نێوان قوتابیە بەعسیەكان و ناسرییەكاندا روویان دا و خەریك بوو فیتنەیەكی گەورەی لێبكەوێتەوە ئەگەر خۆ تێهەڵقورتانی سەركردایەتیە باڵاكان نەبوایە, لەم بارەشەوە سەركردایەتی لقی حزب لە حەلەب بە مەبەستی ناوبژیكردنی پێكدادانەكە رایانكرد بۆ ئەوێ‌ و–ئەحمەد ئەبو سالح- ی وەزیر و ئەندامی سەركردایەتی بەعس لە گەلیان بوو ویستی هەندێك تەنگژەكە خاو بكاتەوە و لە ووتەی خۆیدا ستایشی ناسریەكان و جەمال عەبدولناسری كرد. نایشارمەوە ئێمە لەو پێكدادانانەدا لەگەڵا ناسرییەكان راوەستاین كە لە دەرەوەی دەسەڵات بوون. پاش تەواوبوونی خیوەتگاكە لە خۆمەوە بیرم كردەوە سەردانی هەڤاڵانی سەركردایەتیمان لە زیندانی حەلەب بكەم, لە نێوانیاندا تەنها (عەبدوللا مەلا عەلی)م دەناسی, گەیشتمە زیندان و كیسەیەكی میوەم پێ بوو, داوای ئەوم كرد. هات و شەپرزە دیاربوو و پێی سەیر بوو. پاش پرسین لە حاڵی ئەو و هەڤاڵان پێم گووت: دەمەوێ‌ ئاپۆ -ئۆسمان سەبری- و ئەوانی دیكە ببینم و باسی شلەژانی رەوشی پارتی لە گەلیاندا بكەم و گوێ لە را و پێشنیارەكانیان بگرم سەبارەت بەو چارەسەریانەی كە لە دیدی ئەوان دەكرێ ئەنجام بدرێن, چونكە لە قاعیدە كوڵانێك هەیە بە تایبەتی بەرامبەر كردەوە و رەفتارەكانی رەوتی راستڕەو. وا پێكهاتین دووبارە سەردانیان بكەمەوە و ئەویش ئاگاداری ئاپۆ ئۆسمان و ئەوانی دیكە بكاتەوە لەوەی كە لە نێوان هەردووكماندا باسكرا و لە سەری پێكهاتوین. من -عەبدوللا مەلا عەلی-م باش دەناسی و لێپرسراوی من بوو و ئەندامێكی ناسراوی سەركردایەتی بوو لە جزیرە و كابرایەكی ئازاو رووروو بوو, پێش دەستگیركردنیشی لە رۆژانی راونانی لە لایەن ئاسایشەوە سەردانی ماڵمانی دەكرد لە گوندی جەمعایە. لە سەردانی دووەمدا دیسان داوای ئەوم كردەوە, ئەم جارەیان خۆی و ئۆسمان سەبری و رەشید حەمۆ و كەمال عەبدی و هەندێكی دیكەش بەدیاركەوتن. تێیانگەیاندنم كەوا ئەوان دەزانن تەنگژەكە گەورە بووە بارودۆخەكە مەترسیی هەیە و هەروەها دەزانن كەوا هۆكاری سەرەكی پیلانگێڕی راستڕەوەكانە بە تایبەتی -عەبدولحەمید دەروێش- و ئەوان لە گەل هەر كارێكی رزگاری چاكسازین كە لە لایەن قاعیدەوە ئەنجام بدرێت.

– لە سەر بانگهێهشتی هەڤاڵا -مەحەمەد عەبدو- سەردانی ناوچەی -چیای كوردەكان-م كرد و نزیكەی مانگێكم بە سەر برد و سەردانێكی شادی بەخش بوو, تیادا چێژم لە جوانی شاخ و دڵپاكی خەڵكەكەی و سروشتە جوانەكەی وەرگرت و یەكەم سەردانیشم بوو بۆ ناوچەكە, هەروها دیسان بۆ یەكەم جاریش سەردانی دیمەشقم كرد, پاشانیش گەڕامەوە قامشلۆ جارێكی دیكە لە گەل هەڤاڵان و دۆستان كەوتمەوە ناو كەش و خەمەكانی رزگاركردنی پارتی تا وەكو لە ساڵی دووەمدا كاتی دیاریكراوی هات. نایشارمەوە كەوا سەردانم بۆ هەڤاڵان لە زیندان هێز و پشتگیرییەكی گیانیی پێبەخشین كە پلەی بە پێروەچوونی و سووربوونی ئێمەی بەرابەركرد.

وەك باسم كرد سەركردایەتی كاتی بە پێی رێنماییەكانی كۆنفرانس بڕیاری دا پەیوەندی بە تەواوی ئەندامانی سەركردایەتی پێشووە بكات بەبێ ئەوەی هیچ كەس لێی بەدەر بێت و ئەنجام و بڕیارەكانی كۆنفرانسیان پێ رابگەیەنرێت و بزانرێت هەڵوێستیان چیە بەرامبەر بەو رووداوە و چەند ئامادەییان هەیە بۆ بەپێرەوە هاتن و هاوكاری كردن بە بێ ئەوەی داوایان لێ‌ بكرێت بێنە ناو سەركردایەتی كاتییەوە و ئەمەیان بۆ قۆناخێكی دیكە واز لێ بهێنرێ‌.

هەڤاڵان منیان راسپارد بۆ ئەنجامدانی ئەم ئەركە لە گەل هەڤاڵانی حەلەب و دیمەشق كە لە زیندان دەرچووبوون و پەیوەندیم لەگەڵا زۆربەیان كرد و دوایینیان ئۆسمان سەبری بوو لە دیمەشق, پاش گەڕانەوەم بۆ قامشلۆ كۆبوونەوەیەكی سەركردایەتی كاتیمان بەست ئەوەی روویدابوو خستمانە روو و بۆمان دەركەوت كەوا لە وڵامەكاندا جیاوازی هەیە. زۆربەیان وڵامەكانیان دواخست و دوودل بوون و بەشێكیان وڵامیان دیانەوە, وڵامی ئاپۆ ئۆسمان سەبری لە هەر هەمووویان روونتر بوو و ئامادەیی تەواوی خۆی دەربڕی بوو بۆ هاوكاریكردن لە گەل ئێمە بەپێی بڕیار و دروشمەكانی كۆنفرانس. پاش وتووێژكردن رای زۆرینەمان ئەوە بوو كەوا پێویستە پەنا بۆ بەر ژمارەیەك لە ئەندامانی سەركردایەتی پێشوو ببەین لەوانەی كە مەرجەكانی خەباتگێڕی و هزری نەتەوەییان تێدایە و رابردووی پاكیان هەیە, بە تایبەتی سەركردایەتی كاتی, سەركردەیی ئەزموونداری تێدا نەبوو تەنها –مەحەمەد نیو- نەبێت ئەوانی دیكە زۆربەی هەرە زۆریان نەوەی گەنج بوون و ئامادەییان هەبوو هەر هیچ نەبێت چوار كەس قبوڵ بكرێن, ئەوانەش بە پێی هەڵسەنگاندنەكانمان -ئۆسمان سەبری, عەبدوللا مەلا عەلی, مەحەمەد مەلا ئەحمەد و كەمال عەبدی بوون و نەمان دەزانی پەند لەوەدا نیە كە ئێمە ئەمانە قبول بكەین بەڵكو لەوەدایە كە ئایا ئەوانە یەكتر قبوڵا دەكەن.

لە گەرمەی ئامادەكارییەكانی كۆنفرانسدا من خۆم بۆ ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكانی بەكالۆریا ئامادە دەكرد و خۆم و ماڵەوشمان ترسمان هەبوو لە دەرنەچوونم و هیچ بوارێكیشم بەدەستەوە نەبوو بۆ خۆێندن تەنها مانگی پێش تاقیكردنەوەكان نەبێت و ئەنجامەكەم شتێكی مەزندەكراو نەبوو و لە تاقیكردنەوكاندا دەرچووم بە پلەی 62% لە كۆی گشتی. كاتێك كە قوتابی سەرەتایی بووم لە قوتابخانەی سەلاحەدین لە قامشلۆ و پڕ بووم لە هەستی نەتەوەیی لە ساڵەكانی یەكەمی دامەزراندنی پارتی و ناسراویش بووم بەوەی كە بچووكترین ئەندامی پارتی بووم لەو ماوەیەدا. رۆژێك لە رۆژەكانی ساڵی خوێندنی 1958-1959 لە یەكێك لە مەمەڕەكانی قوتابخانەدا پارچە كاخەزێكم دۆزیەوە, هەڵمگرتەوە و خوێندمەوە, بینیم چامەیەكی شاعیری گەورە ئەحمەدی خانیی بە زمانی كوردی تێدایە. لە سەرەتا سەرم سوڕما و پاشان بە هەست زانیم كەوا هی مامۆستا مەحەمەد مەلا ئەحمەدە كە مامۆستا بوو لە قوتابخانەكە, لێی نزیك بوومەوە و كاخەزەكەم دایەوە و ئەویش چەپ و راست رووانی و پاشان كاخەزەكەی خستە گیرفانی و سوپاسی كردم, ئەو كات هەستم بە گەورەیی كرد و پاشان لە دوورەوە بووین بە برادەر. دوای گەیشتنم بە قۆناخی ئامادەیی و دواناوەندی لە دواناوەندی -ئەلعروبە- لە رۆژئاوای قامشلۆ لە گەل هەڤاڵ – نوری حاجی- دەستەی لێپرسراو بووم لە رێكخستنی قوتابیان, لەو ساڵانەشدا رووداو و پێشكەوتنی گرنك هاتنە ئاراوە, بەیانیەكی زووی یەكێك لە رۆژەكان هەواڵی رووداوی گڕگرتنە سەرسامەكەی سینەمای -عامودە-مان بیست و بڕیارمان دا بەرەو ئەوێ‌ بڕۆین بە مەبەستی پێشكەشكردنی هاوكاری, داوامان لە چاودێری قوتابخانە –حوسێن حاج حوسێن- كرد كە دواتر بوو بە پارێزگار وپاشانیش بە وەزیر كە رێگامان بدات بڕۆین بەڵام رازی نەبوو و رووداوی گڕگرتنەكە كە بە سەدان منداڵی كورد بوونە قوربانی هیچ كاری تێنەكردبوو, ئێمەش گوێمان نەدا ئەو و رۆیشتین, دوو رۆژ لەوێ‌ ماینەوە و هاوكاری خەڵكەكەمان دەكرد لە گواستنەوەی تەرمەكان و دڵنەوایدانەوەی كەس و كاری قوربانییەكان, تاكو ئێستا گومان دەكرێ‌ دەستە شوڤینیەكان لە دواوەی ئەم رووداوە بن. رووداوەكەش لە كاتێكدا روویدا كە فلیمێك دەربارەی شۆڕشی جەزائیری نمایش دەكرا و داهاتی فیلمەكەش هەر بۆ ئەو شۆڕشە بوو. لە قوتابخانەكەشماندا ژمارەیەك لە مامۆستایان دەستیان كرد بە راپۆرتنووسین لە سەر ئێمە بۆ دەزگاكانی ئاسایش بە تایبەتی چاودێران, لەوانەش -حوسێن حاج حوسێن- و – عەلی شەمسین- و -حەسەن عروانی- و فەرحان بولبول-, لە میانی پێشەكەشكرنی سڵاوی ئاڵا كە هەموو بەیانیەك بە ئامادەبوونی گشت قوتابی و مامۆستایان ئەنجام دەدرا, ئێمەش لە رووی هەستێكی نیشتیمانیەوە ئەوەمان ئەنجام دەدا و سروودی نیشتیمانیمان دەچڕی, منیش دڵسارد بووم لە گووتنەوەی دروشم وهوتافاتی حزبی بەعس و جارێكیان ئەفسەری لاوان حەسەن عروانی منی بینی و لە پێش هەموویان بانگی كردم و فەرمانی پێدام لە سەر سك لە زەوی بخشم و بارانیش دەهات. دوای كە تەواو بووم پێی گووتم: ئەگەر بە دڵت نیە بڕۆ لای مامت بارزانی, دوای چەند ساڵێك بە دروستی چوومە لای. لەو ساڵانەشدا ناكۆكی كەوتبووە نێوان دوو ئاراستەدا لە ناو حزبی بەعسدا یەكێكیان سەر بە ئەكەرەم حۆرانی- بوو, ئاراستەی دووەیش ئاراستەی فەرمانڕەوا بوو كە لە قوتابخانەكەماندا بەهێزتر بوون و رۆژێكیان رێككەوتین كە خۆپیشاندانێكی هاوبەش ئەنجام بدەین و مەرجمان بۆ دانان كەوا دەبێ كۆمۆنیستەكانیش بەشدار بن لە گەلمان, ناچار لە ژێر فشاری ئێمەدا رازی بوون, هەروەها لە سەر سروشتی دروشمەكان رێككەوتین و دەرچووین بۆ خۆپیشاندانەكە و ئێمە ئەو كات وەكو رێكخستنێكی حزبی بووین و لە هەموو رێكخستنەكانی دیكە گەورەتر بووین, جاری یەكەمیش بوو كە وتووێژ و خۆپیشاندان لە گەل بەعسیەكاندا بكەین, ئەمەش بە دەستپێشخەری من روویدا و تەنها خۆم لێی بەرپرسیار بووم و لە شەقامەكانی شاریشدا هەندێ‌ لە هەڤاڵانی خۆمانم بینی سەریان سوڕما بوو لەو دیمەنە و هاتنە ناو خۆپیشاندانەكە و دڵیان خۆشبوو بەو بەشداریكردنەیان, لەوانەی بە بیریشم دێن حەسەن بەشار, عەزیز ئۆمەری, نعمەتۆ, ئۆسكی زاخرانی و سەعید بارودۆ بوون. پاش گەیشتنی پێشەوەی خۆپیشاندانەكە بۆ بەردەم بارەگای بەرێوەبەری ناوچەكە, باڵی دوەمی بەعسی تووشی ئستفزاز بوون و شەڕەدەست دەستیپێكرد, دوای دەستگیركردنی ژمارەیەك لە قوتابیان خۆپیشاندانەكە بەڵاوەی لێكرا. ئومێدم بوو كەوا درێژە بە خوێندنم بدەم لە دەرەوەی ولات و ئەو كاتیش بزوتنەوەی پشتیوانانی ئاشتی, كە سەر بە حزبی كۆمۆنیست بوو و – فوئاد قەدری- بەرێوەی دەبرد, كورسیە بەخشراوەكانی سۆڤیەتی بۆ خوێندن دابەش دەكرد, بە حوكمی پەیوەندییە مكومەكەی باوكم لەگەڵا –قەدری جەمیل پاشا- دا كە ئەمیش پیاوێكی پڕ بوو لە هەستی نەتەوەیی و هانی گەنجانی كورد دەدا بۆ خوێندن و زانین, من بە رێگای ئەوەوە داخوازی و پەڕەكانی خۆم پێشكەشكردن بە مەبەستی بەدەستهێنانی یەكێك لە كورسیە بەخشێنراوەكانی خوێندن. زۆری نەبرد و نامەیەكم لە پاشبەندی رۆشنبییری سۆڤیەت پێگەیشت, تیادا ئاگادارم دەكاتەوە كەوا من كورسیەكم بەدەستهێناوە بۆ خوێندنی پزیشكی لە زانكۆی –لۆمۆمبا- لە مۆسكۆ و تەنها لەسەر من ئەوەیە كەوا سەردانی پاشبەندەكە بكەم بە رێگای -بزووتنەوەی پشتیوانانی ئاشتی-, چوومە دیمەشق بۆ بینینی –فوئاد قەدری- لە ماڵی خۆی لە گەڕەكی كوردەكان (ركن الدین), لەوێ‌ دوو هاوڕیی دیكەی خۆمم بینی كە بۆ هەمان مەبەست هاتبوون, ئەوانیش – عوزیز فەرمان و خورشید خەباز بوون. یەكەم بەیاننامەی لە سەر -پشتێنەی عەربی لە گەل بەڵگەنامەی –مەحەمەد تەلەب هیلال-م لە گەل خۆمدا هەڵگرتبوو, لەو كاتی كە خەریكی قسەكردن بووین لە سەر رێكخستنی سەفەر و فیزا, دانەیەكم لەو بەیاننامە و بەڵگەنامەیە پێشكەش بە میواندارەكەمانم كرد. پاش خوێندنەوەی بەیاننامەكە بە دەنگێكی توندەوە رووی لە من كرد ووتی: ئەمە پڕوپاگندەی ئمپریالیزمە هیچ بنەمایەك بۆ ئەم پیلانە هەڵبەستراوانە نیە, پاشانیش تۆ بۆ بەیاننامەی گومانلێكراوی وەها بڵاو دەكەیەوە, بەردەوام بوو و گووتی: ئەگەر حكومەتیش هەڵسێت بە بێبەشكردنی كوردەكانی جزیرە لە مافەكانی هاووڵاتیەتی وەكو كە لە بەیاننامەكەدا هاتووە خۆ ئەوە كارێكی رەوا و یاساییە, چونكە ئەوان لە توركیاوە هاتوون. قسەكانی وەكو تریشقەبوون لە سەرمدا, بۆیە كەوتمە وڵامدانەوەی و بەرگریكردن لە ناوەرۆكی بەیاننامەكە و راستی ئەو زانیاریانەی كە لە بەڵگەنامەكەی -مەحەمەد تەلەب هیلال- و -پشتێنەی عەرەبی-دا هاتبوون و بەرگریكردن لەوەی كورد دانیشتوانی رەسەنی ناوچەكەن و دزەیان نەكردووەتە ئەو ناوچانەیان, بەڵكو پڕۆژەیەكی رەگەزپەرستانە هەیە بۆ بە عەرەبكردنی ناوچە كوردیەكان و ئەمەش خراپەكاریە بەرامبەر بە وڵات و گەلی سوریا و لێدانی یەكبوونی نیشتیمانیە, گەیشتمە ئەوەی پێی بڵێم ئەگەر بەراستی مكوڕی لە سەر ئەوەی كەوا كوردەكانی جزیرە تازە هاتوونەتە سوریا, دە من پێموایە بنەماڵەی ئێوە دوایین كەس بوون كە هاتوونەتە ئێرە بۆیە فەرموون ئێوە لە پێش هەموو كەسێك بگەڕێنەوە توركیا ئەوسا ئێمەش بەدواتانەوە دێین. زیاتر توند بوو و گووتی: ئەگەر تۆ خاوەنی ئەم هزرانە بی هەرگیز بەخشی خوێندن لە یەكێتی سۆڤیەتدا بەدەست ناهێنی, یەكسەر وڵامیم دایەوە و گووتم: ئەمە هزرەكانی منە و هەرچی رووبدات هەرگیز وازیان لێ ناهێنم و لە ماڵەكەیان دەركەوتم و هەردوو هاوڕێكانی دیكەم دوامكەوتن و مەترسی خۆیان بە دیارخست لەوەی ئەوانیش كورسی بەدەست نەهێنن پاش ئەوەی هی من كەوتنە بەر حوكمی نەمان. بەڵام ئەوان سەفەریان كرد و خوێندنی خۆیان لە پاشان تەواو كرد.

لە سەر رێگای داڕشتنی پرۆژەی نەتەوەیی نیشتیمانی:
سەركردایەتی كاتی هێدی هێدی دەستیكرد بە ڕێ‌ خۆشكردن بۆ خۆی بە رێگای پەیوەندیكردن بە جەماوەر و كەسایەتیە نیشتیمانپەروەرەكان و بناغەكانی حزب, و نزیكبونەوە لە سەركردایەتی كۆن و گەنگەشەی بەردەوام بە نهێنی و بە ئاشكەرا لە سەر مەسەلەی شەرعیەت و ناكۆكیە هزری و سیاسیەكان. پاش گەڕاندنەوەی -ئۆسمان سەبری- و هەڵبژاردنی بە سكرتێری گشتی حزب و بەرفراوانكردنی سەركردایەتی, كە -مەحەمەد مەلا ئەحمەد-یش بۆ ماوەی زیاتر لە ساڵێك گەڕایوە ریزییەوە و پاشان خۆی كێشایەوە لەبەر هەندێ‌ هۆكاری تایبەت بەخۆی, هەروەها – رشید سمۆ-و كەسانی دیكەش گەڕانەوە ڕیزییەوە, سەركردایەتیەكی گونجاو دروست بوو كە پێكهاتبوو لە سەركردایەتی مێژوویی و كادرە پێشكەوتووەكانی نەوەی نوێی گەنج و لە هەموو ناوچە كوردیەكان و شوێنەكانی نیشتەجێ‌ بوونی كورد. دەستمان كرد بە داڕشتنی پڕۆژەی -پڕۆگرام و پەیڕەوی ناوخۆ- و خۆ مائامادەكردن بۆ بەستنی یەكەم كۆنگرەی دوای كۆنفرانسی ئاب. هەروەها لەو ماوەیەدا دوو بەڵگەنامەی میتۆدیی گرنگمان دەرخست یەكەمیان لە ژێر ناونیشانی “كەمەنەتەوە یان گەل” كە دەربارەی مەسەلەی سەرەكیی ناكۆكیەكە بوو لە گەڵ –ڕاسترەوەكان- و مێژوویی سیاسیی هەبوونی كورد لەسەر خاكی مێژوویی خۆی دەگێڕایەوە و رەوایی خەباتی ئەو گەلەی دەخستە ڕوو بۆ بەدیهێنانی مافە نەتەوەییە سیاسی و ڕۆشنبیری و كۆمەڵایەتی و دیموكراتیەكانی.

بەڵگەنامەی دووەمیش لە ژێر ناونیشانی “سەبارەت بە چەپەكان” بوو كە بریتی بوو لە خستنەڕووی ڕەگەكانی ئەم ئیدیۆمە و مێژووی چەپ بە گشتی و لە ئەوڕوپا بە تایبەتی و دەربڕینەكانی لە ڕۆژهەڵات و سوریادا و هەروەها سروشت و واتاكەی لە ناو بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردیدا و پاشانیش بۆ ئێمە چی دەگەیەنێت وەك -حزب- كە ناوی حزبەكەمان – پارتی دیموكراتی چەپڕەوی كوردە لە سوریا. ئاشكرایە ئەم دوو بەڵگەنامە میتۆدیە ڕۆڵێكی بەرچاویان هەبوو لە وروژاندنی ڕەوشی هزری لای ڕۆشنبیران و خوێندەواران بە شێویەكی تایبەت ئەوانەی ئەندامانی حزب بوون و وەكو وەڵامێك بوون بۆ ئەو پرسیارە كەڵەكەبووانەی دەكران دەربارەی مەسەلەكانی ناكۆكی لەگەڵ –ڕاسترەو-دا, بێجگە لەمەش دەرخستنی بەڵگەنامەی میتۆدی كارێكی نوێ‌ بوو لە ناو بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردی لە سوریا.

تەنها بەمەش نەوەستاین بەڵكو لە نێوان خۆماندا دەستمان كرد بە لێكۆڵینەوە لە شێوە و سروشتی ئەو قۆناغەی كە سوریا پیایدا تێدەپەڕێ‌ و ئەو پەیوەندیە كۆمەڵایەتیانەی لە ناوچە كوردیەكاندا هەیە و هەڤاڵانمان لە زۆربەی ناوچەكاندا ئاگادار كردەوە كەوا هەڵسن بە ئەنجامدانی سەرژمێری و چاوپێكەوتن و ئامادەكردنی لێكۆڵینەوە لەسەر هەر یەك لە ناوچەكانیان. بەرهەمەكانیشیان یەك لە دوای یەك بە دەستمان دەگەیشتن و تاكو ئێستاش هەندێكیان لە لامان پارێزراوە و سوودمان لێیان وەرگرت لە جووڵانەەوەی سیاسیمان و ڕۆشنبیریە میتۆدیەكەمان و ڕوانگە هزریەكانماندا. هەروەها لێكۆڵینەوەی دیكەش پێشكەش كران سەبارەت بە ڕەوشی هەریەك لە كوردستانی توركیا، كوردستانی عێراق و شۆڕشی ئەیلول و مەسەلەكانی ناكۆكی لەگەڵ ڕەوتی –66-دا. بابەتی كوردە كۆمۆنیستەكانیشمان لە ببر نەچووبوو كە لە ناو حزبی كۆمۆنیستی سوریادا كاریان دەكرد و كردەوەی سیاسیی دوور لە پرێنسیپەكانی “ماركسی-لینینی”یان دژ بە كێشەی كورد ئەنجام دەدا و بە خەستی كەوتینە سەرخوێندنەوەی ئەو بەرهەمانەی ستالین، لینین، ماركس و ئەنجلسی تایبەت بە كێشەی نەتەوەیی, بۆ ئەوەی بتوانین بەرەنگاری -كۆسمۆپۆلیتیەكانی كورد- ببینەوە و سوودمان زۆر لە پەرتووكی “وەڵامدانەوەی كۆسمۆپۆڵیتیزم”ی –عەبدوڕەحمان زەبیحی- وەرگرت.

لە ڕێگای ڕۆژنامەی حزبەوە -دەنگی كورد- و بەڵاوكراوە ناوخۆییەكان و بەیاننامەكاندا زۆر هەڵوێست و ڕاو بۆچوونمان بڵاو كردەوە كەوا خزمەتی ئەو ڕێبازە هزری و سیاسیەمان و پڕۆژەی نەتەوەیی و نیشتیمانی دەكرد, كە ئێمە بە تەمای گەڵاڵە كردن و خستنە ڕووی بووین. هەروەها هەواڵەكان و هەڵوەستەكانمانی دەگرتە خۆ سەبارەت بە پیلانی -پشتێنەی عەرەبی- و بێبەشكردنی كورد لە ڕەگەزنامە و كاری دەستگیر كردن و ڕاونان و بانگكردنی خەڵك بۆ بنكەكانی ئاسایش و حوكمدانی خەباتگێڕان لە دادگاكانی سەربازیدا. داخوازكردنی مافە نەتەوەییە سیاسی و ڕۆشنبیری و كۆمەڵایەتیەكانی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان لە ماوەی شێستەكانی سەدەی بیستەمدا شتێكی نوێ‌ نەبوو, بەڵكو داخوازیەكانی كورد لەم بەشەدا پێش ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی دەستی پێكردبوو وەكو بەشێك لە خەباتی گشتی نەتەوەی كوردی هەر لە سەرەتای سەدەی نۆزدەمەوە كە پێشڕەوە بەراییەكان ئەم ئاڵایەیان هەڵدابوو بە ڕێگای كۆمەڵە و ڕێكخراو و ڕاپەڕینەكانیانەوە و هەروەها بەڕێگای خستنەڕووی داخوازیەكانیان لە كۆنگرە نێو نەتەوەییەكانی سیڤەر و لۆزان و كۆنگرەی ئاشتی لە پاریس كە ژەنەڕاڵ –شەریف پاشا- بە ناوی هەموو كوردەوە ئامادەی ببوو. پاش سایكس- بیكۆش بارودۆخ گۆڕاو قۆناغێكی نوێ‌ هاتە ئاراوە, وێڕای ئەمەش كێشەی نەتەوەیی كوردەكانی سوریا دانەمركایەوە و لە ساڵی 1928 كوردەكان یاداشتنامەیەكیان پێشكەش بە كۆنگرەی دامەزراندنی سوریا كرد و داوای مافە نەتەوەییە كارگێڕی و ڕۆشنبیری و سیاسیەكانیان كرد. لە ساڵی 1932 ڕۆژنامەنووسی ناسراوی سوریا –منیر الریس- ووتارێك لە یەكێك لە ڕۆژنامەكانی دیمەشق بڵاو دەكاتەوە لە ژێر ناوی “كوردەكان داوای دەوڵەتێكی كوردی دەكەن لە سوریا”. كێشەی كورد كەوتبووە نێو بایەخەكانی دەسەڵادارەكانی ئینتیداب و پەیوەندیەكانی فڕەنسا و توركیا. بەڵگەنامە كۆنەكانی بریتانیا و فڕەنسا كە ئێستا ئاشكرابوونە زۆر بابەت و هەواڵ و نهێنی دەگرنە خۆ دەربارەی چالاكی كوردە نەتەوەییەكان و بزاڤ و خواستەكانیان و لە پێش هەمووشیانەوە نامەكانی سەركردەی نەتەوەیی بەرچاو –حاجۆ ئاغا- بۆ دەسەڵاتدارانی فڕەنسا و بەریتانیا سەبارەت بە مافی كوردەكانی ڕۆژئاوای كوردستان.

شاندێكی میللی كوردی لە دیمەشق:

سەركردایەتی كاتی حزب لە هاوینی 1966دا شاندێكی میللی ئامادەكرد بۆ چوونە دیمەشق و بینینی سەرۆكی حكومەت -یوسف زەعین- و باسكردنی ڕەوشی جووتیارانی كورد و مەسەلەی بێ‌ بەشبوونیان لە ڕەگەزنامە, لەوەی پیلانی پشتێنەی عەرەبی لە جێبەجێكردندایە و ئەوانەی لە ڕەگەزنامە بێبەشكراون بە دەست ئازەرەكانی دەناڵینن و یاسا بەدەرەكان لە ناوچەكەدا پەیڕەو دەكرێت و هەموو شتێك دەبێ بە ڕێگای دەزگاكانی ئاسایشەوە تێبپەڕێ‌ تەنانەت نووژەنكردنەوەی خانووەكان و ناوی مناڵە تازە لە دایكبووەكانیش, لە گەل بەرفراوانبوونی دیاردەی بەرتیل و لەبنهێنانی سەرچاوەكانی ڕۆڵەكانی نەتەوەی كورد بە شێوەیەكی بەرنامەكراو بۆ ئەوەی ناچار بن كۆچ بكەن و بار بكەن لە ناوچەكانیان. تەنانەت ئەو ژمارە كەمەی لە جووتیارە كوردەكان ماونەتەوە و زەویان بە دەستەوە ماوە و لەسەر بەرهەمەكەی دەژین, كەوتوونەتە ژێر ڕكێفی هەڕەشەكردن بە بێبەشكردنیان لەو زەویانە بە تایبەتی ئەگەر بزانین كەوا شەپۆلی شۆڤێنیە ڕەگەزپەرستەكانی دژ بە جووتیارانی كورد هەر لە كۆتایی ساڵانی پەنجاكاندا لە سەردەمی -یەكبوونی سوریا و میسر- و سەردەمی جیابوونەوەیاندا كەوتنە جووڵەكردن بۆ بێبەشكردنی ئەو جووتیارانە لەو زەوی و زارانە. لە ژێر سێبەری دەسەڵاتی بەعسیشدا, كە تاكو ئێستا بەردەوامە, كارەكە گەیشتووەتە ڕادەی كارەسات، وتەیەكی بەناوبانگی وەزیری چاكسازی كشتوكاڵی -مستەفا حەمدون- هەیە لە سەردەمی یەكبووندا, كە لەو سەردانەی بۆ ناوچەی جزیرەی كرد بە بۆنەی دابەشكردنی زەوی بەسەر جووتیاراندا و لە كاتی سكاڵاكردنی جووتیارە كوردەكان لە بێبەشبوونیان وەڵامیانی دەدایەوە و دەیگووت: “كورد هیچی نیە لە لای من –الكردی مالوشی عندی-“.
گشت ئەوانەی ئاگادارمان كردبوونەوە لە كەسایەتیە نیشتمانپەروەرە كوردەكان و سەرۆك خێڵەكانی گشت ناوچە و شار و شارۆچكەكانی پارێزگای حەسەكە داوەتنامەی ئێمەیان قبوڵ كرد. سەركردایەتی پارتی منی ڕاسپارد بۆ بە دواداچوونی بابەتەكە و ئامادەكردنی دەقی ئەو یاداشتنامەیەی كە بۆ سەرۆكی حكومەت بەرز دەكرایەوە. ئەندامانی شاندەكە لە گۆڕەپانی یەكێك لە میوانخانەكانی دیمەشق كۆبوونەوە و ژمارەیان زیاتر لە 30 كەسایەتی بوون، لەگەڵیاندا كەوتمە شرۆڤەكردنی هۆكارەكانی ئەم دەستپێشخەریە و ناوەرۆكی یاداشتنامەكە و ئەو داخوازیانەی كە بەرز دەكرانەوە و وتووێژێكی زۆر لەسەر هەر ڕستە و وشەیەكی ناو یاداشتنامەكە كرا.

ئەو بە پیروەهاتنە گەرمەی داوەتنامەكەمان ڕێگای لە ئامادەبووان نەگرت كە داوای هەندێك گۆڕانكاری بكەن لەو یاداشتنامەدا و ئەندامانی شاندەكە بوون بە دوو بەش : یەكێكیان بە شێوەیەكی گشتی پشتگیری لە یاداشتنامەكە دەكرد و بە پێویستی نەدەزانی گۆڕان لە بەندەكاندا بكرێت ئەوەی دیكەش سوور بوو لەسەر ئەنجامدانی گۆڕانكاری بە تایبەتی لەسەر بەندی “شاندەكە نوێنەرایەتی جەماوەری كورد لە جزیرە و خواستی مافی جووتیارانی كورد لە زەوی و ڕەگەزنامە دەكات” هەروەها دروشمی دابەش كردنی زەوی بەسەر جووتیارانی كورد وەكو جووتیارانی عەرەب و “دروشمەكانی برایەتی كورد و عەرەب و هەندێ‌ بەند و مەسەلەی دیكە”.

هەرچەندە ئەوانەی –بەرهەڵستكار بوون- زۆرینەنەبوون بەڵام وێڕای ئەمەش من ڕازی بووم لەسەر تێبینیەكانیان ویاداشتنامەیەكی نوێم –هەمواركراو-ئامادەكرد چونكە ئامانجی سەرەكی بینینی سەرۆكی حكومەت بوو بە ناوی شاندێكی یەكگرتوو كە نوێنەرایەتی هەموو پێكهاتەی كوردی دەكات لە ناوچەی جزیرە. پاش چارەسەركردنی ئەم كێشەیە كۆسپی نوێ‌ هاتنە ئاراوە. هەندێك هەر لەوان پێشنیاریان كرد داوای یارمەتی لە فوئاد قەدری بكەین بۆ دابین كردنی دیدارەكە. ڕای ئێمەش ئەوە بوو كە دوو یان سێ‌ لە ئەندامانی شاندەكە سەردانی نوسینگەی سەرۆكی حكومەت بكەن بۆ ئەم مەبەستە. پاشان دوای ڕەزامەندی ئێمە -فوئاد قەدری-یان هێنا و هەر لە یەكەم ساتەوە هەوڵی دا پاساو بێنێتەوە, جارێكیان سەبارەت بە یاداشتەكە كە بە شێوەیەكی نیمچە كۆمەڵی, بڕیاری لەسەر درابوو لە كاتی دیدارەكەدا بیخوێنمەوە، جارێكی دیكەش سەبارەت بە بارودۆخ و ئاماژەكردن بە ڕۆڵی پارتی لە ئامادەكردنی شاندەكە. هەڵبەتە دوای چەند ڕۆژێك -ناوبژیكار- ئاگاداری كردینەوە كەوا سەرۆكی حكومەت داوای لێبووردن دەكات لە ئەنجامدانی دیدارەكە پاش ئەوەی پێشتر ڕازی ببوو و كاتێكی بۆ دیاری كردبوو. لە دوایشدا دەركەوت كەوا لە ناوبردنی پڕۆژەكە كارێكی هاوبەش بوو لە نێوان گرووپە بەرهەڵستكارەكەی ناو شاندەكە و ناوبژیكارە ناپاكەكەدا. وێڕای ئەوەی ڕوویدا بەڵام دەستپێشخەریەكە بە كارێكی سەركەوتوو دانرا چونكە یەكەمین كاری لەم جۆرە بوو لە لایەن پارتی و سەركردایەتی كاتیەوە ئەنجام بدرێت, هەروەها بە نامەیەك دادەنرا بۆ دەسەڵاتەكان كەوا جەماوەری كورد بە هەموو توێژەكانیەوە یەكگرتوون دژی پیلانەكانی چەوسانەوەی نەتەوەیی و پارتیش ڕێز و پێزانینی هەیە لە نێو ڕیزەكانی گەلدا، ئەمە لە لایەك, لە لایەكی دیكەشەوە بۆ ئێمە ئەزموونێك بوو بۆ ناسینی توێژەكانی بورژوا نیشتیمانیەكانمان و ڕابەرەكانی كۆمەڵگاكەمان و تێكەلكردن لەكەڵیان بە ڕێگای گەنگەشە و ئاشنا بوون لە گەڵ هزری هەندێكیان و لابردنی لێلی لەسەر حزبەكەمان و بەرنامە و سەركردایەتیەكەی. ئاشكراش بوو كەوا ئێمە سەركەوتنێكی گەروەمان بەسەر ڕاسترەوەكاندا هێنا ئەمەش گۆشەگیریانی زیاتر دەكرد و دەیان خستنە سووچێكی تەسكەوە. لێرەشدا پێویستە دوو بەسەرهاتی بزە ئامێز بگێڕینەوە كە لە پەراوێزی دەستپێشخەریەكەدا ڕوویان دا. یەكەمیان كاتێك -عوسمان سەبری-سكرتێری پارتیمانم لە ئەنجامی دەستپێشخەریەكە ئاگادار كردەوە لە ماڵی ئەو لە گەڕەكی كوردەكان تووڕە بوو و هەڵچوو چەقۆیەكی چێشتخانەی گرتە دەست و دەستی بە هەڕەشە و گوڕەشە كرد لە ئاغا و دەرەبەگەكان و دەیگوت: من زۆر لە مێژە باش دەیانناسم و ترسنۆكی و خیانەتكاریان بەرامبەر بە مەسەلەی نەتەوەیی دەزانم, كۆتاییان لەسەر دەستی من دەبێت -چەقۆكەی بەرز دەكردەوە-. بۆ من دیمەنەكە سەیر نەبوو چونكە ئێمە ڕاهاتبووین لە دووبارە بوونەوەی ئەم كارەی. دووەمیشیان لە قامیشلی ڕوویدا پاش ئەوەی هەوڵی دیدار لەگەڵ سەرۆكی حكومەت سەری نەگرت و زانیاری بڵاو بووەوە كەوا هەندێ‌ لە ئەندامانی شاندەكە لەسەرنەكەوتنی دیدارەكە بەرپرسیار بوون, هەواڵەكە لە جزیرەدا بڵاو بوویەوە، لە كاتی گەیشتنی جمیل حاجۆی ئەندامی شاندەكە بۆ قامیشلی كە بە ئوتومبێلی خۆی بەرەو -تربەسپی- دەڕۆیشت, -ئۆسكی زاخرانی-(هەڤاڵێكی خەباتگێڕ بوو سەر بە هەمان خێڵی -هەڤیركان-ی بنەماڵەی حاجۆ ئاغا بوو و ناسراو بوو بە خوێن شرینی و قۆشمە بازی و زمان درێژی) هاتە سەر شەقامەكە و لە پێش ئوتومبێلەكە ڕاوەستا و جەمیل حاجۆ بانگی كرد: چیت دەوێ‌؟ ئەویش لە وەڵامدا ووتی : “جەمیل مێزەرەكەمان بدەرەوە” چونكە زۆربەی ئەندامانی بنەماڵەی حاجۆ –كوم و كۆلۆس- یان دەبەست وەكو نەریتێكی نەتەوەیی كوردی ناسراو كە زۆر لە كوردەكانی جزیرەش بەكاریان دەهێنا مەبەستیش لێرە بە خوازە ئەوەیە كەوا سەركردەكان ئێوە نوشستتان بە ئەركی شاندەكە هێنا، بەمەش لە چوارچێوەی كوردایەتی دەرچوون. جەمیل حاجۆش بە هێواش و لەسەر خۆ گاڵتە و گەنگەشەی لە گەڵ كرد.

هەندێ‌ ووشە دەربارەی هێماكانی نەتەوەیی و حزبی:

شتێكی سوودبەخشە باسی هەندێك لەو كەسایەتیانە بكەین كە ڕۆڵی جیاجیایان هەبووە لە بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە سوریا و لە ژیانی پارتایەتیدا, بە پێی ئەوەی پەیوەستە بە هەڵوێستمان لە بەرامبەریان و شێوەی ڕەفتار كردنیان لەگەڵماندا وەكو حزب و وەكو ڕێبازی هزری-سیاسی, بۆ ئەوەی بە هەڵە تێنەگەین و هەڵسەنگاندنەكە رێك و دروست بێت لە پێناو خزمەتكردنی ڕاستیدا، ئاشكراشە من لەم بوارەدا باسی مێژووی ژیانی ئەوانە ناكەم چونكە ئەمە ماوەیەكی درێژ و ماندوو بوونێكی زۆری دەوێ‌ بەڵكو ئەوەندە بەسە -هەڵویستی ئاڵوگۆڕكراومان- لە هەندێ‌ كاتی دەستنیشان كراودا باس بكەین.

عوسمان سەبری:

بێجگە لەوەی كە دیارترین دامەزرێنەری -پارتی دیموكراتی كوردستان-سوریا بوو و كۆنترین خەباتگێڕ بوو لە نێوان سەركردایەتیەكانی حزبدا, -ئاپۆ- جێی ڕێزی گشت لایەك بوو, لە نێو نەوەی گەنجدا بە سەركردەیەكی ئازا ناسرا بوو, كە هەرگیز سەودای لەسەر جێگیرە نەتەوەییەكان ناكات و بە ئاشكرا هەڵوێستە ناڕەزاییەكانی خۆی بەرامبەر بە سەركردە كوردییە لاساییەكان دەردەبڕی. كاتێك كاری بەستنی كۆنفڕانسی ئابی 1965مان ئەنجامدا, ئەو تاكە كەس بوو لە سەركردایەتیدا ئومێدمان پێ‌ بەست بوو بۆ ئەوەی پاش ئەو گۆڕانكاریانە ڕابەرایەتی حزب بكات, هەرچەندە زۆربەمان لە نزیكەوە نەمان دەناسی، ئەویش هیچی نەدەزانی دەربارەی بەستنی كۆنفرانسەكە و ئەو پێشكەوتنانەی لە كاتی بەستنیدا هاتبوونە ئاراوە, چونكە وەك وتمان ئەو لە زیندانی مەدەنی (حەلەب)دا بوو.

هەر لەو كاتەی كە پایەی سكرتێری گشتی حزبی بەدەست هێنا، بە ئاشكرا دیار بوو كەوا ئێمە-وەكو نەوەیەكی گەنج -كە بڕوای بە میتۆدی زانستی و سەركردایەتی بە كۆمەڵ هەیە لە كاری حزبیدا و كاریگەرە بە هزرە پێشكەوتنخواز و سۆسیالستیەكان- لەبەردەم قۆناغێكداین كە بێ‌ كێشە نییە و ڕووبەڕووین لە بەرامبەر سەركردەیەكی مێژوویی كە زۆربەی تەمەنی خۆی لە زیندان و گرتووخانەكاندا بەسەر بردووە و هەڵوێستی پێشینەیی هەڵدەگرێ‌ بە پێی -بەهرە- و زۆربەی جارەكانیش ئەو هەڵوێستانەی نەگەتیڤیانەیە لە بەرامبەر سۆسیالیزم و كۆمۆنیزم و ماركسیزمدا بە بێ‌ ئەوەی بە رێگای خوێندنەوە و لێكۆڵینەوە ئاشنایی لەگەڵیاندا پەیدا بكات، لە بەرامبەر كەسایەتیەكی ئەوهادا, زۆر زەحمەتە بەڵكو مەحاڵیشە لە قسەكانی پەشیمان ببێتەوە (چ جای هەڵوێستەكانی). ئێمە لە بەرامبەر مرۆڤێكین كە كینەیەكی چیتایەتی قووڵی هەڵگرتووە بەرامبەر بە هەر شتێك كە پەیوەندی بە هەموو جۆرە سەركردە و كەسایەتیەكانی كۆمەڵگای كوردی هەبێت بە بێ‌ هیچ بیانوو و پاساوێكی میتۆدی یاخود شیكردنەوەیەكی زانستی بە تایبەتی ئێمە لە چوارچێوەی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نیشتمانی داین كە یاسا و ئەرك و تێڕوانینە بابەتیە ئیجابیەكانی خۆی هەیە بەرامبەر بە رۆڵی بورژوای نیشتمانی و كەسایەتیە كۆمەڵایەتیەكان و ڕۆشنبیرە نەتەوەییەكان. ئێمە هیچ ڕێگایەكی دیكەمان نەبوو بێجگە لە خۆگونجاندن لە گەڵیدا و نواندنی ڕێزێكی تایبەت بەرامبەر بە سكرتێری حزب و پایە و تەمەنی.

پاش ماوەیەك لە ئاشنا بوون و بەیەكەوە كاركردن و پاش سەردانم بۆ كوردستانی عێراق و بینینی بارزانی نەمر كێشەیەكی دیكەی نوێ‌ سەریهەڵدا دەربارە سكرتێری گشتی و دەرچوو سكرتێرەكەمان بە هۆی هەڵوێستەكانی پێشووی جێی ڕەزامەندی سەركردایەتی شۆڕش نیە، وێڕای ئەمەش, زۆر كاری تێنەكردین, چونكە هەڵوێستی پابەندبووی ئێستای گرنگ بوو بەرامبەر بە حزب و بە شۆڕشی كورد، كۆنگرەی دووەمیشمان بە سەلامەتی تێپەڕاند و لە میانی كۆنفڕانسی شەشەمدا بە شێوەیەكی كتوپڕ ئارەزووی دەست لەكار كێشانەوەی خۆی دەربڕی, لە بەر ئەوەی بڕیاریدا بچێتە كوردستانی توركیا و لەوێ‌ شۆڕش بەرپا بكات, هەرچەند هەوڵماندا لەو بڕیارە پاشگەزی بكەینەوە و سوور بووین لەسەر مانەوەی بەڵام هەر پاشگەز نەبوویەوە و دوای چوار ساڵ -جودابوونەوە- ڕوویدا، كۆنفرانسیش بە تێكڕای دەنگ منیان بە سكرتێری حزب هەڵبژارد كە ئەندامی مەكتەبی سیاسی بووم.

بێگومان چەند هۆیەك هەبوو بۆ جیابوونەوەی عوسمان سەبری لە حزب و بە پێی خوێندنەوەی خۆم بۆ ڕووداوەكان و هەڵوێستەكان, هۆكارەكانم لەمانەدا كورت كردەوە:

1. سكرتێری گشتی بینیی پێكهاتەی سەركردایەتی كاتی لە ڕووی هزر و هەڵوێستی سیاسی و ڕۆشنبیرییەوە جیاوازە لە سەركردایەتی لاسایی و پڕۆژەیەكی توكمەی پێیە و پشت بە شیكردنەوەی زانستی و پرێنسیپەكانی سەركردایەتی بە كۆمەڵ دەبەستێ‌ و ئەم پێكهاتەیەش لە رووی هزر و ڕۆشنبیری و پێزانینەوە بە چەندین قۆناخ لە پێشەوەی سەركردایەتی كۆندایە وكەلێنێكی گەورە لە نێوان ئەو و گەنجەكاندا هەیە كە زەحمەتە بتوانێت -بە دڵئارامیەوە- بەردەوام بێت بە تایبەتی ئەو لەو جۆرانەیە كە ناتوانێت لە هزری بەسەرچووی خۆی پاشگەز بێتەوە بۆ بەرژەوەندی نوێی گەنجان، ئەو گەنجانە بوون كە ئەركی–گۆڕانی جۆری-یان لە بونیاتی حزبدا دروست كرد و نوشستیان بە هزری ڕاسترەو هێنا و بناغەی حزبیان بەرفراوان كرد و پڕۆگرامێكی پێشكەوتووی نوێیان بۆ دانا, بنەمایەكیان بۆ پەیوەندیە پێشكەوتووەكانی سیاسی دامەزراند لە سەر ئاستی كوردی و سوریایی و عەرەبی, لایەنی میتۆدیی پەیوەست بە كێشەی نەتەوەیی و مافەكانی گەلی كورد و خواستە دوور و نزیكەكانیان قوڵ كرد, ئەوانن سەرپەرشتی دەرچوونی ڕۆژنامەی حزب و بەیاننامەكانی دەكەن و پەیوەندی لە گەڵ ڕێكخراوەكانی حزب لە دەرەوە دەكەن و جەماوەر ئامادە دەكەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی پیلانەكانی پشتێنە و سەرژمێری بە بێ‌ ئەوەی سكرتێری گشتی هیچ بەشداربوونێكی تێدا بكات.

2- هەروەها بینیی ئێمە پێكهاتەی سەركردایەتیدا بە ئاراستەی پەیوەندیە ستراتیژیە نەگۆڕەكان دەرۆین لە گەڵ بارزانی نەمردا, لە ناخیشیدا لەم پێشكەوتنانە ئاسوودە نەبوو، ئەمەشی لە دواییدا بە ئاشكرا چەسپاند (لە كۆتایی ژیانیدا) كاتێك كە بە توندی پشتگیری لە هەڵوێستی -ئۆجەلان- كرد دژ بە سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان و سەرۆكی پارتی مەسعود بارزانی.

3- باری ناهەمواری داراییمان كە هیچ هاوكاری و پاڵپشتیمان نەبوو لە هیچ لایەنێكەوە و پشتمان بە ئابوونەی ئەندامانی پارتی و پیتاكی دۆستان دەبەست و زۆرجار نەمان دەتوانی كرێی سەفەری نێوان قامیشلۆ و دیمەشقدا دابین بكەین, لەم حاڵتەشدا حزب ناتوانێت بە ئەركی خۆی هەڵسێت بەرامبەر بە سەركردایەتی خۆی و بە تایبەتی سكرتێری گشتی كە شایستەی هەموو چاودێریەك بوو و پێویست بوو بە شێوەیەكی هەژی بژێت, بەڵام سەیر لەوەدایە بزووتنەوەی كوردی لە سوریا بە پێچەوانەی گشت گۆڕەپانەكانی دیكە نەیدەتوانی خەرجی بژێوی سەركردایەتیەكانی خۆی دابین بكات ئەمەش كارێكە پێویستی بە هەڵوەستە هەیە. چونكە زۆر لە خەباتگێڕان كاری نیشتیمانیان لە پێناو بژێوی ژیاندا جێهێشت و بەمەش بزووتنەوەی كورد ژمارەیەكی بێ سنووری لە وزەكان لە دەست دا.

جەگەرخوین:

ئەو شاعیرە مەزنەیە كە نەوەی ئێمە و نەوەكانی دوای ئێمە قەرزارینە بەوەی پێشكەشی كرد لە بواری داهێنانی شیعری و ڕۆشنبیری نەتەوەیی و جەماوەرئامادەكردن و رابوونەوەدا كە ڕێگای پێشووانی گرتبووە بەر لە پێشڕەوە بەراییەكانی هەڵسانەوەی نەتەوەیی وەكو جزیری و خانی و كۆیی. بێجگە لە پایە ئەدەبیەكەی (لە شیعر و مێژوو و زماندا) ڕۆڵی-داخوازیاری نەتەوەیی- گێڕاو و بەشداری جۆراوجۆر و دەوڵەمەندی هەیە لە بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردیدا هەر لە دامەزراندنی –بزووتنەوەی خوەیبوون- وە, هەروەها ئاگای لە بزووتنەوەی دیموكراتی ناوخۆ و جیهان هەبوو و كاربگەر بوو بە هزری سۆشیالیزم و ئێمەش وەكو نەوەی -چەپڕەو- كە دەرهاویشتەی كۆنفرانسی ئابی 1965 بوین, سەرسوڕما بووین بە جەگەرخوین وەك شاعیرێك كە قسەی دەكرد و شیعری بە زمانی گەنجەكانی تامەزرۆ بۆ پێشكەوتن و نوێخوازی و زانین دەنووسی.

گەنگەشە لەگەڵ ئەو لەسەر چارەنووسی بزووتنەوەی كورد و رێگاچارەكانی نەدەبڕایەوە، لە گەڵ بۆچوونەكانیشمان دەگونجا و هانی دەداین بۆ نوێكردنەوە و پێشكەوتن بە تایبەتی زۆربەی ئەو كەسە چالاكانەی ئێمە پەیوەندیەكی مكوممان لە گەڵ ئەو شاعیرە هەبوو و زۆربەی كاتەكانمان لە دیوەخانە ساكارەكەی ئەودا بەسەر دەبرد.

دوایكۆنفرانس و هاتنە ئارای سەركردایەتی كاتی و ئاسییكردنەوەی ڕەوشەكانی حزبیمان و پەیوەندیە سیاسیەكانمان، جگەر خوین ئەو كات لەگەڵ خێزانی خۆی لە دیمەشق دادەنیشت و لە میانی یەكێك لە سەردانەكانمدا بۆ لای ئەو, داوای لێكردم كە بە تەنیا بین و ئارەزوومەندی خۆی بە دیار خست بۆ هاتنە ناو كاری سیاسیدا, لە بەر ئەوەی خۆی سەرسوڕما بوو بە ڕێبازی حزب و بڕوای بە هێڵە سیاسیەكەی هەبوو. ئەمەش بۆ من كارێكی لە پڕ و مەزندە نەكراو بوو, چونكە لەو بڕوایەدا بووم كەوا جەگەرخوینی شاعیر موڵكی گشت ڕۆڵەكانی گەلی كوردە و بۆ ئەو و كەسانی وەكو ئەو دروست نیە بچنە ناو حزب و ڕێكخراوە سیاسیەكاندا و خۆیان بخەنە كونجە بەرتەسكەكان و بكەونە ململانێی وا كە نە سەرەتای هەیە و نە بنەتا. لە بەر ئەوەی شوێنی سروشتی ئەو -حزبی كوردە- بە ئاسمانە بەرفراوان و جیهانە باڵ ڕاكشاوكەیەوە، ئەو حزبەی كە هیچ سنووری نیە و هیچ پەیڕەوی ناوخۆی نیە و پابەندبوونێكی دەست نیشان كراویشی نیە. پاشانیش ئەو برادەر و دۆستی ئێمەیە و بە بەردەوام ئێمە ڕاكانی وەردەگرین.

لە یەكەم كۆبوونەوەی لیژنەی ناوەندی ئارەزووی جگەر خوین خرایە ڕوو جێگای ئاسوودەبوونی گشت بوو بە پێچەوانەی سكرتێری گشتی كە ئاسوودە نەبوو لە خستنە ڕووی ئەم بابەتە و پاش دانیشتن وتووێژی زۆر بڕیار درا بە وەرگرتنی بەڵام لەسەر بنەمای -ئەندامی شەرەف- لە سەركردایەتیدا و نەك وەك ئەندامێكی كارگێڕ, ئەمەش وەكو ڕێزگرتن و خەڵاتكردنی بوو. بە ڕێگای منەوە ئاگادار كرایەوە و ئامادەی چەندین دیدار بوو, بەڵام وا دیار بوو كەوا ڕەوشێكی دیكەی دەویست, پاشان بۆ ماوەی ساڵێك بەم حاڵەتە ماینەوە تا وەكو جارێكیان داوای لێبووردنی خۆی پێڕاگەیاندم لە قبووڵ كردنی -ئەندامی شەرەف- لە بەر ئەوەی ئەمە بۆ ئەو گونجاو نیە. پاشانیش لە پەیوەندیەكانی خۆشەویستی و برادەرایەتی بەردەوام بووین تا ئەو كاتەی ڕاسترەوەكان ئەو هەلە و كاردانەوەیان قۆستەوە و لە حزبەكەی خۆیاندا كردیان بە ئەندامی مەكتەبی سیاسی، بە مەزندەی من كارەكە بریتی بوو لە یاریەك كە ڕاسترەوەكان بۆ خۆیان قۆستەوە بۆ سوود وەرگرتن لە ناوی شاعیر لەسەر كیسی ناووبانگ و پایە نیشتمانیەكەی ئەو, لەو رۆژەوە كە چووە ناو حزبی ڕاستڕەودا و لە گەڵیان جوڵایەوە تەنانەت لە كاتی هۆنینەوەی پەیوەندیەكانیشیان لەگەڵ ڕژێمی عێراقدا, ئەو ناوبانگەی جەگەرخوین تووشی شێوان بوو و زیانی پێگەیشت ئەمەش جێی داخ و نارەحەتی شەیدایانی ئەم شاعیرە بوو.

پشتێنەی عەرەبی و بڕیاری بەرپەرچدانەوەی:

وەكو باسمانكرد لە ژێر سایەی دەوڵەتی سەربەخۆدا كورد لە هەموو مافەكانیان بێبەشكران تەنانەت لە داننان بە هەبوونیشان. لە سەردەمی عەقید -ئەدیب شیشەكلی-دا ناوەندە شۆڤینیەكانی دەسەڵاتدار لە سەرەتای ساڵی 1954- دەستیان كرد بە وروژاندنی رق وكینەی نەتەوەیی بەرامبەر بە كورد جارێك لە ژێر ناوی – مەترسی لە كورد- و جارێكی دیكە بە بیانووی كەوا پیلانێك هەیە بۆ دابڕاندنی بەشێك لە سوریا و نزەكردنی كورد لە توركیاوە بۆ سوریا وەك جارێكیان لە ڕاگەیاندنێكی وەزیری دەرەوەی سوریادا هات كە هاوكات بوو لە گەل دەرچوونی لێكۆڵینەوەی –هیلال- ئەسعەد مەحاسن-, بەڵام پاش لابردنی شیشەكلی لەسەر دەسەڵات لە لایەك و لەلایەكی دیكەشەوە راوەستانی پیلانە رەگەزپەرستیەكان بە هۆی تێپەڕبوونی وڵات بە بارودۆخێكی دیموكراتی رێژەیی, كە تیایدا رێگا درا بە ئازادی حزبەكان و رۆژنامەگەری و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی پاك.

لە گەل بەدەركەوتنی ساڵانی شێستەكان و بە رێنمایی ناوەندە برژوا نەتەوەییەكانی فەرمانڕەوا دەسەڵاتادارەكان دەستیانكرد بە دانانی سەرتای پیلانەكانی بەرەگاربوونەوەی بزووتنەوەی سیاسی كورد و گەڕان بەدوای ئەو رێگایانەی كە جێی متمانەن لە بەدیهێنانی -كۆڕانكاری لە پێكهاتەی دیمۆگرافی- لە ناوچە كوردییەكاندا لە میانی سیاسەتی بەعەرەبكردندا.

بۆ ئەم مەبەستەش مولازمی یەكەم -مەحمەد تەلەب هیلال- ی سەرۆكی هۆبەی سیاسی لە جزیرە بەڵگەنامە بەناوبانگەكەی خۆی لە ساڵی 1963 ئامادەكرد لە ژێر ناوی:”لێكۆڵینەوەیەك لەسەر پارێزگای جزیرە لە رووی سیاسی- كۆمەڵایەتی-نەتەوەییەوە” . ئەم بەڵگەنامەیەش تاكو ئێستا وەكو بەرنامەیەكی كاركردن بەكاردێت لە لایەن حكومەتە یەك لەدوایەكەكانی سوریاوە. وێڕای كە ئەو –بەڵگەنامەیە- لە شێستەكاندا بە شێوەیەكی بەرفراوان لە لایەن بزووتنەوەی كوردی بڵاوكرایەوە, بەڵام گرنگە لێرەشدا هەندێك لەو ئامانج و ئامرازانە بخەینەروو كەوا ئەو بەڵگەنامەیە پشتی پێوە بەستبوو لە پێناو سەركەوتنی مەترسیدارترین كردەوەی – پاكتاوكردنی رەگەزی- كە لە سوریای -هاوچەرخ-دا دژ بە رۆڵەكانی گەلی كورد ئەنجام دەدرێت. شایانی باسە بەڵگەنامەكە -جوگرافیا-ی جزیرە دەگرێتەوە كەچی كاری بەعەرەبكردنی ناوەكان و ناوچە و گوند و شاروچكەكان هەرەوەها سیاسەتە شۆڤینیە بەدەرەكانی دژ بە كورد, هیچ لە ناوچەكانی كورد لە جزیرە و كوبانیە (عین العرب) و چیای كوردەكان بەدەر ناگرێ.

لە رێكەوتی 12/11/1963 مولازمی یەكەم لە ئاسایشی سیاسیدا, لێكۆڵینەوەی خۆی پێشكەش بە لایەنە سەرووەكان لە دیمەشق كرد, وەكو بەدیش دەكرێ‌ لێكۆڵینەوەكەی بەهاوكاری لە گەل-سەعید ئەلسەیید-ی پارێزگاری حەسەكە ئامادە كردووە كە مێژوویەكی درێژی هەبوو لە وروژاندنی پروپاگەندە و مەترسیە ناراستەقینەكانی دەربارەی هەبوونی گەلی كورد.

لێكۆڵینەوەكە (165 لاپەڕە بوو), هەر لە دەرچوونیەوە بوو بە بەرنامەی كار بۆ ناوەندە شۆڤینیەكان, هەندێك لە بەندەكانی جێبەجێكران بە تایبەتی ئەوەی پەیوەست بوو بە پیلانی “پشتێنەی عەرەبی” و “سەرژمێری بەدەر” كە لە پارێزگای حەسەكە ئەنجام درا و مافی ڕەگەزنامەی سوریایی لە(150) هەزار هاوڵاتی كورد سەنرایەوە بۆ ئەوەی بێبەشیان بكەن لە گشت مافەكانیان لەوانەش مافی مولكیەت و سوودوەرگرتن لە زەویەكانیان. ئەمەش وەكو ڕێخۆشكردنێك بوو بۆ هێنانی هاوڵاتیە عەرەبەكان لە ناوچەكانی دیكەوە. وا دیارە بەندەكانی ئەم لێكۆڵینەوەیە و لێكۆڵینەوەكانی دیكەی وەك ئەمە -وەك وتمان- لە ژێر وتووێژدا بوون پێش ساڵی 1963 كە مێژووی فەرمیی لێكۆڵینەوەی -هیلال-ە, كە بۆ نموونە تیایدا هاتووە:

“ئێمە پێشنیار دەكەین:

1- دەوڵەت پشت ببەستێ‌ بە كاری ڕاگواستن و دابەشكردن بۆ ناوەوە و ئاگاداری یەك بە یەكی توخمە مەترسیدارەكان بێت.

2- سیاسەتی نەخوێندەواركردن: واتە دروست نەكردنی قوتابخانە و پەیمانگە زانستیەكان لە ناوچەكەدا (مەبەستی ناوچە كوردیەكانە) چونكە ئەمە بە شێوەیەكی زۆر بە هێز و ئاشكرا پێچەوانەی ویستراوی چەسپاند.

3- دەبێ‌ تۆمارەكانی مەدەنیی زۆربەی كوردەكانی جزیرە ڕاست بكرێنەوە و داوا دەكەین لە ئەنجامدا دەركردنی ئەو كەسانەی لێبكەوێتەوە كە ڕەگەزنامەیان نەسەلمێنراوە و بدرێنەوە دەست دەوڵەتەكانی خۆیان.. پێویستە هیچ كوردێكیش ڕەگەزنامەی سوریایی وەرنەگرێ‌ مەگەر بە مەرسومی كۆماری نەبێت.

4- گرتنی دەرگای كاركردن: هەروەها پێویستە لەسەرمان لە پێناو بەشداری لە پلانەكەدا ڕێگای كاركردن لە كوردەكان بگرین بۆ ئەوەی یەكەم جار بكەونە بارودۆخێك كە نەتوانن جوولە بكەن و دووەمیان بیانخەینە بارودۆخێكی ناجێگیر بۆ ئەوەی هەموو ساتێك لە ئامادەباشیدا بن بۆ كۆچ كردن. بۆیەش دەبێ چاكسازی كشتوكاڵی لە جزیرەیەكەم جار ئەو بڕیارە وەرگرێ‌ كە نابێ‌ زەوی بەكرێ‌ بدرێتە كورد و نابێت مولكیەتیان هەبێت و توخمە عەرەبیەكانیش وەلحەمدو لیللا زۆرن و هەن.

5- پەرپاكردنی هەڵمەتێكی بەرفراوانی پڕوپاگەندە لە نێوان توخمە عەرەبیەكان و لەسەر كوردەكان چڕبكرێتەوە، یەكەم جار بە مەبەستی ئامادەكردنی توخمە عەرەبیەكان بۆ پاشەڕۆژ و دووەمیشیان شلەژاندنی بارودۆخی كوردەكان بە شَوەیەك كە بیانخاتە ئەو بارودۆخە ناجێگیرەدا.

6- داماڵینی خەسڵەتی ئاینی لە شێخ و مشایخە ئاینیەكانی كورد یاخود گواستنەوەیان بۆ ناوەوە لە جیاتی كەسانی دیكە و ناردنی شێخە عەرەبەكانی دەستكرد بە پلانێكی داڕێژراو, چونكە كۆڕ و كۆبوونەوەكانی كورد ئاینی نیە بەڵكو كۆڕو كۆبوونەوەی نەتەوەییە.

7- تێكبەردانی كوردەكان لە گەڵ یەكتردا و ئەمەش كارێكی ئاسانە بە ڕێگای ئەو كەسانەیان كە ڕەگەزی خۆیان بە عەرەب دادەنێن لەو ناوچە كوردیانەی سەر سنوور، ئەوانە شورەی ئایندەن و لە هەمان كاتیشدا چاودێرن لەسەر كوردەكان تاوەكو دەگوازرێنەوە.

8- هێڵی سنووری باكووری جزیرە بكرێتە ناوچەیەكی سەربازی وەكو ناوچەی بەرەی جەنگ (بەرەی سەربازی لە گەل ئیسڕائیل) بە شێوەبەك كە چەك و چەكەمەنی و هێزی تیا دابنرێت ئەركی نیشتەجێكردنی عەرەب و دەرخستنی كورد بێت بە پێی ئەو پلانەی كە دەوڵەت دایدەڕێژێت.

10- دروست كردنی كێڵگَەی هەرەوەزی بۆ عەرەبەكانی كە دەوڵەت لە هێڵی باكوو نیشتەجێیان دەكات بە مەرجێك ئەو كێڵگانە مەشقدراو بن و چەكدار بن وەكو كیبۆتزاكانی جوولەكەكان بە تەواوی.

11- ڕێگە نەدان بەو كەسانەی بە عەرەبی قسە ناكەن كە مافی هەڵبژاردن و خۆپاڵاوتنیان هەبێت لەو ناوچانەی باسمان كردن.

12- قەدەغەكردنی بەخشینی ڕەگەزنامەی سوریایی بە شێوەیەكی بنبڕ بەو كەسانەی دەیانەوێ‌ لەو ناوچانە نیشتەجێ‌ بن جا لە هەرچی ڕەگەزێك بێت (تەنانەت ڕەگەزی عەرەبی نەبێت).

خێڵەكانی عەرەب لە جزیرە : پێشنیاری بڵاوكردنەوەی زانست و هۆشیاری و ڕۆشنبیری دەكەین لە نێوان ئەو خێڵانەدا :

1- دروستكردن و دامەزراندنی زۆرترین ژمارەی قوتابخانەی جیاجیا بە هەموو قۆناغ و جۆرەكانیەوە لە نێو خێلە عەرەبەكان و لە ناوچانەكانیاندا و دابینكردنی هەموو پێداویستیەكانی قوتابخانانەكان بە باشترین شێوە.

2- دامەزراندنی یەكەكانی ڕێنمایی و ڕێنمایی میللی لە گەڵ ئەو قوتابخانانەدا هەبێت كە یارمەتی بڵاوكردنەوەی ڕۆشنبیری و زانست بدات.

3- ناردنی زۆرترین ژمارە لە لاوانی عەرەب بە تایبەتی لە هەژارەكان بە بێ‌ خۆبەستنەوە بە مەرجە باوەكان بۆ دەرەوەی وڵات و تەواوكردنی خوێندنی پسپۆری، تەنانەت من پَشنیار دەكەم هەر كەسێك لە عەرەبەكانی جزیرە بڕوانامەی دواناوەندی بە دەست هێنابێت ڕەوانەی دەرەوە وڵات بكرێت بۆ خوێندن.

4- كردنەوەی پەیمانگا كشتوكاڵیە باڵاكان لە جزیرە بۆ ڕۆڵەكانی عەرەب كە گشت ئامرازە نوێیەكانی یارمەتیدەری گەشەسەندنی كشتوكاڵی بە خۆیەوە بگرێت.

پێشنیاری دیكە سەبارەت بە خێڵە عەرەبەكان:

1-جێگیركردنی ئەوانەی كە جێگیر نەبوونە لەسەر زەویەكان و ئامادەكردنیان بە زووترین كات.

2-دابەشكردنی مولكەكانی دەوڵەت بە شێوەیەكی دروست بە سەر توخمە عەرەبەكاندا.

3- دابەشكردنی ئەو زەوی و زارانەی كە چاكسازی كشتوكاڵی دەستیبەسەر داگرتوون بەسەر توخمە عەرەبەكاندا.

4- هێنانی توخمی دیكەی عەرەبی لە ناوەوە و نیشتەجێكردنیان بە پێی مەرجی مەعقول. “كۆتایی هات-“.

لە ڕووی مێژووییەوە بژاردەی سیاسی عەرەبی لە سوریا ئامادە بوو بۆ ڕەتكردنەوەی كورد وەكو گەل و ماف نەك وەكو تاك, لە مێشكی نەتەوەیی خۆیشیدا هەڵوێستێكی نەگەتیڤانەی پَشینەی هەبوو بەرامبەر بە كێشەی كورد. لەوانەیە ئەمەش بۆ بارودۆخی تایبەت بە مێژووی سوریا بگەڕێتەوە كاتێك كە مەیلی جوداخوازی لە هەندێ‌ لە ناوچەكاندا سەری هەڵدا وەكو-چیای دروز- و –چیای عەلەویەكان- كە هەڕەشەی لە یەكێتی نیشتمانی دەكرد, بە هەر حاڵ -بێگوناهیش- نەبوو لە ڕووی پەیوەندیی لە گەڵ ئینتدابی كۆڵۆنیالی -فرانسا و ئینگلیز-دا, یاخود ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ نووسینەكانی پێشڕەوە نەتەوەییە بەراهیەكانی عەرەب وەكو زەكی ئەلئەرسوزی كە كورد بە –جرج- دەچوێنێ‌ یاخود -میشێل عەفلەق- (كە هەر كەسێك لە وڵاتی عەرەبیدا بژێت بە عەرەبی دادەنێت) واتە بێبەشكردنی كورد لە پێناسە نەتەوەییەكەی و دان نەنان بە هەبوونی. ئەمە لە كاتێكدا كە دەبینین كورد بە درێژایی مێژووی خۆی لەگەڵ سەربەخۆیی وڵات و سەروەری یەكبوونی بووە، پرۆژەی ئینتدابی -فڕەنسی-ئینگلیزی- بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی مەسیحی كوردی لە جزیرەدا ڕەت كردۆتەوە و لە بەرامبەری ڕاوەستاوە, بەڵكو ژیانی لە گەل گەلی عەرەبی سوریایی هەڵبژاردووە لە ژێر ڕەشماڵی یەكپارچەیی نیشتمانیدا بەڵام لەسەر بنەمای داننان بە هەبوون و تەواوی مافەكانی.

ئەوەی جێی سەرنجیشە ئەوانەی لە پێشەوەی ئەركی بەرەنگاربوونەوەی كورد بوون و بە دوای پاسا و و بیانوودا دەگەڕان بۆ ئازاردانیان لە نێو گشت ڕەوت و ڕێچكە سیاسی و هزریەكاندا بڵاو ببون، لە نێو بورژوا لاساییەكان و نەتەوەییە عەرەبیەكان و بەعسیەكان و نەتەوەییە كۆمەڵایەتیەكانی سوریادا هەبوون، ئیسلامیەكان و كۆمۆنیستەكانیش زۆربەی كاتەكان بێلایەن بوون. (مەگەر هەندێك حاڵەتی تاكە كەسی نەبێت لێرەو لەوێ‌ كە پاڵپشتیان لە كێشەی كورد دەكرد) ئەمە بێجگە لەوانەی فەرمانڕەواییان دەكرد لە ڕژێم و حكومەتەكانی سوریا و دەزگای كارگێڕی و دامەزراوە ئاسایشیەكانی كە پڕبوون لە ئاراستە سیاسیە جیاجیاكان و زۆربەی كاتەكان كۆك بوون لەسەر بابەتی كورد. وەك بلێی هیچ ڕۆڵێكی كورد بە درێژایی مێژووی خۆی بە هانایەوە نەهاتبێت هەر لە سەرهەڵدانی ئیسلامەوە بگرە تا سەڵاحەددین و تا دەگاتە پێشڕەوە بەراهیەكانی سەربەخۆیی وەكو -ئیبراهیم هەنانۆ- و -یوسف ئەلعەزەمە- و كەسانی دیكە. چاكەكانیشی بە چاكە وەڵام نەدرانەوە. وەكو پێشتریش ئاماژەمان پێكرد, سەرەتای شەستەكان شەپۆلێكی شۆڤێنی بەربڵاوی بە خۆوە بینی دژ بە كورد، دەستپێكردنی لە سەرەتادا بە داڕشتنی پیلانی نهێنی و ناردنی توخمی هەڵبژاردە و مەشقكردوو بوو بۆ ناوچە كوردیەكان بە تایبەتی جزیرە (ناوچەی نەفت و دانەوێڵە) بە مەبەستی وەرگرتنی دەسەڵاتی كارگێڕی و ئاسایشی و هەماهەنگیكردن لەگەڵ دامەزراوە جیاجیاكانی پارێزگادا بەڵكو پێش ئەویش لە گەل وەزارەتە پەیوەنددارەكانی دیمەشقدا لە ژێر ناونیشانێكی ووروژاودا: ڕێگا گرتن لە “جیابوونەوەی كوردی” و “ئیسرائیلی دووەم” و “بە عەرەبكردنی كورد” هەروەك لە بەڵگەنامەی -محمد تەلەب هیلال- دا هاتووە. لەم بابەتەشدا زۆر پیلان و دیاردەی دیكە ئاشكرا بوون و زۆربەیان هەر بە پەنهان مانەوە. جۆرێكی نوێشیان لە -پیاوە ئاینییەكانی- عەرەبیان هێنا بە تایبەتی لە پارێزگای حەلەب و لە نێو گوندەكانی جزیرەدا بڵاویان كردەوە بۆ ڕێنماییكردنی كوردەكان, بەڵام بە زمانی عەرەبی، هەروەها ژمارەیەك لە شاعیرە حیكایەتخوانە عەرەبەكانیان هێنا و زۆربەیان خەڵكی ناوچەكانی فورات بوون (دێرزور و ڕەقە)، ئەمانە لە میوانخانەكانی كوردان لە گوندەكان كۆر و شەوچرایان دەبەست و چیرۆك و بەسەرهاتیان دەگێڕایەوە و چامە و شیعری میللی عەرەبیان دەگووتەوە لە نێوانیشیاندا -حاجی مەحەمەد ئەلغزی- كە بە ناوبانگ بوو، هەروەها ئەو كات, دەزگای (نووسینگەی دووەم) -كە سەرۆكەكەی سەرهەنگ -حیكمەت مینە- بە دڵرەقی و دوژمنكاری ناسراو بوو- ڕۆڵی چوونە ناو ناوەندە ئاینی و خێڵەكیەكان و هاندانی سەرۆك هۆزەكانی عەرەبی گێڕا بە مەبەستی دژایەتیكردنی كوردەكان و دەست بەسەرداگرتنی زەوی و زارەكانیان و ئەشكەنجەدانی خەباتگێڕە كوردەكان بە خراپترین شێوەكانی ئازاردانی دەروونی و جەستەیی لە پێناو چاوترساندنی -نەتەوەییە كوردەكان- و قەدەغەكردنی گۆرانی و مۆسیقای كوردی و نەهێشتنی ئاهەنگی بووك گواستنەوەی كوردی -بە شێویەكی تایبەت لە شار و شارۆچكەكاندا-. ئەو كاتیش پڕوپاگەندە بڵاو بوویەوە كە یەكێك لە مۆسیقاژەنە هەر بەتواناكانی كوردیان تیرۆر كردووە كە ناسراو بوو بە -چەلەبی- و داهێنەرێكی گەورە بوو و ئایندە ڕۆڵێكی پێشڕەوانەی بۆ حەشاردابوو. هەروەها دەسەڵاتەكان هەموو توانایەكیان خستە گەڕ بۆ هاندانی هەندێ‌ لە سەركردەكانی خێڵە كوردیەكان بۆ گۆڕینی (نەتەوەكەیان) و ڕاگەیاندنی ڕەگەزی عەرەبییان. هەروەها هەوڵیدا ناكۆكی و ناحەزی لە نێوان هاوڵاتیە كوردەكاندا دروست بكات بە تایبەتی لە نێوان خەڵكی سەرخەتێ‌ و خەڵكی بن خەتێ‌ و چەندین پلان و پیلانگێڕیی دیكەی لەم جۆرە, كە چاوەڕێی ڕۆژێك لە ڕۆژان هەر ئاشكرا دەبن.

دوای كۆنفرانسی ئابی 1965 و لە سەرەتای هاوینی ساڵی 1966 كۆنگرەی یەكەممان بەست, كە دووەم كۆنگرە بوو لە دوای كۆنگرەی دامەزراندنی حزب لە ساڵی 1957, هەروەها كۆبوونەوەی لێژنەی ناوەندی نوێمان لە كێڵگەی -ئەبو ئاراس- ی هاوڕێمان بەست لەسەر ڕێگای قامشلۆ-حەسەكە و جێگایەكی ئارام بوو و زەحمەت بوو ئەوە شوێنە بە مێشكی كەسێكدا بێت, دانیشی پێدا دەنێم كەوا لە هیچ كۆبوونوەیەكی دیكەی پێشوو و پاشتری ئەم كۆبوونەوەیە وا هەستم بەو حەسانەوە دەروونیە نەكردووە. خشتەی كارەكانی كۆبوونەوەكەشمان بێجگە لە مەسەلەی ڕێكخستن و پەیوەندیە نەتەوەییە سیاسیەكان و پێكهێنانی سەركردایەتی, كێشەی “پشتێنەی عەرەبی” بە شێوەیەكی تایبەت و چەوسانەوەی نەتەوەیی بە شێوەیەكی گشتی بە خۆوە گرت. پاش وتووێژێكی دوور و درێژ كە گشت ئامادەبووان بەشداریان تێداكرد بە تێكڕایی ڕێككەوتین لەسەر بڕیاری بەرپەرچدانەوەی ئەنجامەكانی پیلانی پشتێنەی عەرەبی بە هەموو شێوە و ئامرازێك، و پلانێكی بەرفراوان و ورد دانرا كە دەبێ‌ لەم ڕووەوە بزاڤێكی سیاسی بۆ ئەم مەبەستە ئەنجام بدرێت لەسەر ئاستی سوریا و بزووتنەوەی كوردستانی و دەرەوە. جەماوەری كورد ئامادە بكرێت و لە ڕێزەكانیدا گیانی بەرگری بە هێز بكرێت و سەركردایەتی چەند سەردانێكی مەیدانی بكەن بۆ ناوچە جیاجیاكان بە تایبەتی ئەو ناوچانەی كە دووچاری پیلانی شۆڤێنی ناڕەوا دەبنەوە.

دوای كۆنگرە و دوای چەند كۆبوونەوەیەكی لێژنەی ناوەندی بڕیار درا بە دابەشكردنی بڵاوكراوەیەك كە خۆم دامڕشتبوو و (21) دروشمی كورتكراوەی گشت پرێنسیپ و ئامانجەكانی حزبی دەگرتە خۆ و بە شێوەیەكی سەرەكی جەختی لە سەر بابەتی “پشتێنەی عەرەبی” و بەرەنگاربوونەوەی دەكرد و داوای لە جەماوەری كورد و هێزە دیموكراتیەكان دەكرد هاوكاریی بكەن لە بەرەنگاربوونەوەی پشتێنەكە و سیاسەتی چەوسانەوەی نەتەوەیی. پاش لێكۆڵینەوەیكی وورد بە هەزاران دانە لەم بڵاوكراوەیە لە گشت شار و شارۆچكەكانی حەسەكە و لە ناوەندی پارێزگا و لەیەك كاتدا بڵاو كراتەوە. هیچ كەسێكیش لە هەڤاڵانمان دەستگیر نەكرا, چونكە وەكو ووتم بە لێكۆڵینەوەیەكی ورد و بە ئاگاییەكی زۆرەوە كارەكە ئەنجام درا. شتێكی كتو پڕیش بوو بۆ دەزگاكانی ئاسایشیش كە پێشتر پارێزگاكە بە خۆیەوەی نەبینی بوو. ئەمەش نیشانەی دەستپێكردنی كاری بەرپەرچدانەوەی سیاسی بوو دژ بە پشتێنەی عەرەبی. هەروەها چەند رووداوی دیكە و ڕووبەڕووبوونەوەی جووتیاران لە گەڵ دەزگاكانی ئاسایش و پۆلیس هاتنە ئاراوە و زۆر قوربانی گیانیشی لە گوندەكانی -عەلی فرۆ- و گوندی –گرێ پرێ‌- لێكەوتەوە . نایشارمەوە, بیرۆكەی سووتاندنی ئەو كێڵگانەی دروستكراوانەی دوای بێبەشكردنی جووتیارە كوردەكان لە زەویەكانیان لە ناوچەی كوردەكان, لای پارتیمان هەبوو وەكو دوا چارە ئەگەر دەسەڵاتدارەكان لە بڕیارەكانیان پاشگەز نەبنەوە.

سەرقاڵ بوون و خۆئامادەكردنمان بۆ بەرپەرچدانەوە و نوشستهێنان بە پیلانی پشتێنەی عەرەبی، بەرەنگاربوونەوەی ڕاسترەوەكانی لە بیر نەبردینەوە و بە هزر و سیاسەت و ڕۆشنبیری بەرپەرچی ئەوانیشمان دەدانەوە و لە پێش گەلی كورد ئاشكرا و رسوامان دەكردن, بە تایبەتی لە مەسەلەی -راوەستانیان وەكو تەماشاكار- لە بەردەم ئەم ئەركە سەرەكیە و ملكەچبوونی بەردەوامیان بۆ دەسەڵاتدارانی خۆجێیی و خۆ بێبەریكردنیان بەە هەموو شێوەیەك. لێرەشدا شتێكی سوود بەخشە بگەڕێینەوە سەر دانپێدانانی ئەندازیاری پشتێنەی عەرەبی بەوەی سوود لە ئەزموونی زایۆنیی ڕەگەزپەرست وەردەگرێ‌, كاتێك باسی هەندێك لەو كردەوانە دەكات كە زایۆنییەكان ئەنجامی داون بە مەبەستی بە جوولەكەكردنی ناوچە عەرەبیە فەلەستینیەكان. لە ساڵی 1949 بە پێی هەندێ‌ یاسای تایبەت “ناوچەكانی ئاسایش” لە ئیسرائیل دروست بوون و ڕێگا بە وەزارەتی بەرگری درا كە عەرەبەكان لەو شار و شارۆچكانەی دەكەونە سەر هێڵی سنووری بە پانتایی 10 كم دەربكەن و مولكیەتی زەویەكانیان لێ بسەنرێتەوە بە مەبەستی كەمكردنەوەی ڕێژەی عەرەب. لە ساڵی 1952 یاسایەك دەرچوو ڕەگەزنامە دەبەخشێ‌ بەو جوولەكانەی پێش دامەزراندنی ئیسڕائیل و ئەوانەی دوای دامەزراندنی هاتوون و عەرەبەكانیش بێبەش دەكات، هەروەها مەسەلەی وەرگرتن لە خوێندنی باڵا و بارودۆخی بژێوی و جیاكردنەوەی ڕەگەزی و ڕێگەدان بە فەرمانداری سەربازی لە بێبەشكردنی هەر كەسێك لە مافە مەدەنیەكانی و دەستگرتنی مادی و پێشكەشكردنی یارمەتی بە -كیبۆتزاكانی- جوولەكە و بێبەشكردنی جووتیارانی عەرەب لە ئەنجامیشدا بەرهەمی جووتیاری عەرەب زۆر كەم بوویەوە و پەنابەری ناوخۆیی سەریهەڵدا پاش ئەوەی جووتیارانی عەرەب لە زەوی و زارەكانی باوك و باپیرانیان بێبەش كران.

هەروەها شتێكی سوودبەخشە سروشتی ئەنجامدانی یاسای چاكسازی كشتوكاڵی لە ناوچە كوردیەكان بزانین بە شێویەك كە لەگەڵ ناوچەكانی دیكە جیاوازە و ئەمەش وەك سەرەتایەك بوو بۆ ئەنجامدانی بەعەرەبكردن و پیلانی پشتێنە و بێبەشكردنی جووتیاران و موڵكدارانی كورد بە بێ‌ جیاوازیكردن لە نێوان زەوی چاك و خراپیان.

لە ناوچەی جزیرەدا دەستداگیرا بەسەر زەوی 600 موڵكدار كە یاسای چاكسازی كشتوكاڵی دەیانیگرتەوە و زەوی 200 موڵكداریش لە ئەنجامی بڕیارەكانی لێژنەی پشتبەستن. ئەو زەویانەی دەستیان بەسەرداگیران 6555270 دۆنم بوو كە 1388530 دۆنم بۆ كێڵگەكانی دەوڵەت بوو و 4706381 دۆنم بۆ وەبەرهێنان نەدەشیا. جێگای تێبینیە كەوا ئەو زەویانەی لە جزیرە دەستیان بەسەرداگیرا 43% زەویە دەست بەسەر داگیراوەكان پێك دێنێت لە كۆی تەواوی پارێزگاكانی سوریا, چونكە گشت ئەو زەویانەی لە وڵاتدا دەستیان بەسەرداگیرا 13013515 دۆنم بوو. ئاشكراشە كەوا بانگەشەكانی شۆڤینیەكان بەوەی كورد نزەكراوە و نامۆن لەسەر هیچ بنەماو ڕاستیەكی مێژوویی نەبوو بەڵكو بریتی بوو لە دیدێكی ڕەگەزپەرستانەی ستەمكار، بۆ نموونەش دەقی سەرژمێری بریتانیا دەخەینە ڕوو كە لە ساڵی 1919 ئەنجامیدا دەربارەی ژمارەیەك لە بنەماڵە كوردەكانی ئەو كات لە دەرەوەی ناوچە كوردیە ڕەسەنەكانیاندا دەژیان, واتە لە ناو سوریا، ئەم سەرژمێریەش لە ڕاپۆرتێكی وەزارەتی جەنگ لە فەرمانگەی سالۆخڤانی سەربازی ژمارە م.ی86935 لە 11 تشرینی یەكەمی ساڵی 1919 بڵاوكراوەتەوە : دیمەشقی شار 125 خێزانن، دیمەشقی سالحیە 1600،عەدرا 50، حەماه 100،كوردەكانی ئیبراهیم لە نزیك حەماه 50, كوردەكانی عوسمانۆ 100، قونەیتەرە و حۆران و كەرەك 150، خێزانی دیكەی پەرش و بڵاو 400، كۆی گشتی : 2575 خێزان.

ناوی خێڵەكانی دەرەوەی ناوچە كوردیەكان: شێخانی سەرۆكەكەی (مەحمود پاشا بۆزۆ) یە و ژمارەی ماڵەكانی 225, كیكی ئەحمەد باس عەجیل 60, مللی حەسەن مەلا 80, زازا عەلی ئاغا زلفۆ مەدینە 35, دقۆری رەشید ئاغا شەمدین 10, بەرازی مستەفا بەگ بەرازی 150, زەركالیا عەبدلرەحمان پاشا ئەلیوسف 10, ئەیوبیە حەسەن كۆسە 55, ئاشیتا بابۆ مراد 50, پینار ئالی ئیسماعیل ئاغا نعمۆ 10, واتێلی حەسەن كالتۆن 40, حسنیە15, موشیلیا 5, میكاری حاج حەسەن حاج حوسێن30, قەرەچۆلی محیەدین ئاغا قەرەچۆلی10, متینا 10, علۆشیا 5, قەرەگێچی20, رەشوانی 5, كوردی 5, سوراقیا 2, داریا 10, باراڤی 30, گركۆلیا20, خێزانەكانی بڵاو لە حۆران150, كۆی گشتی دەكاتە: 1044.

سەبارەت بە ژمارەی كوردیش بە پێی قسەی مامۆستا فیلیب خۆری لە پەرتووكی “سوریا و ئنتدابی فرانسایی” 8,5% دانیشتوانانی سوریا لە ساڵی 1945 بە كوردی قسەیان دەكرد و لە بنەڕەتدا خێڵی نیمچە كۆچەر بوون لە ناوچەی فورات و جزیرەدا دەژیان. ئەم رێژەیەش كوردەكانی ناوچەی چیای كوردەكان و عەینلعەرەب (كوبانیە) و شارەكانی حەلەب و دیمەشق و حەما و چیای عەلەوییەكان و دەوروبەری دیمەشق ناگرێتەوە, ئەگەر ئەم هەموو ژمارانەیان كۆ بكەینەوە ئەو كات رێژەكە دەگاتە زیاتر لە 15%.

مامۆستا ( ادیب معوچ) ساڵی 1945 سنوری ناوچەی كوردی لە سوریا بەم شێوەیە دەستنیشسان دەكات.” هێڵێكە لە رۆژئاوای موسلەوە بە جزیرەدا تێدەپەڕێ‌ بەرەو باشوری توركیا تا دەگاتە لێواری دەریای ناوەراست لە ئەسكەندەرونە ئەو هێڵە رۆژئاواییەی هاوسو لە گەل گۆشەی باكوری رۆژئاوای پانتایی ناوچەی كوردی كە ئێمە لە مەر باسكردنی داین و ناسراوە بە كوردستان یاخود وڵاتی كوردان, پێویستە لە روانگەیەكی جوگرافی رووتەوە تماشای بكەین و ئەو هێلەی ئاماژە پێكراوە بە جزیرەی فوراتی كوردیشەوە بە رۆژهەڵاتی دابنێن و چیای ناسراو بە ناوی چیای كوردەكان بە رۆژئاوای و ئەوەی دەكەوێتە نێوانیان ئەو ناوچانەن كە توخمی كورد بە زۆرینەی هەرە زۆری تیادا نیشتەجێن وخاكێكی كوردیە و كورد بە بەشێكی دادەنێن كە لە وڵاتی رەسەنی كورد جیا ناكرێتەوە”. ژمارەی كوردیش بە نۆ ملیۆن دادەنێت و لەو ژمارەیەش 300 هەزاریان لە كوردستانی سوریایە بێجگە لە كوردەكانی دیمەشق. هەروەها دەڵێ‌ كوردەكانی تێكەڵبوو لە گەل كۆمەڵگای سوریا لە گەڕەكی كوردەكان لە دیمەشق و لە قەزای -حارم-ی نێوان حەلەب و ئەسكەنەدەروونەدا و لە حەماه و چیای عەلەوییەكاندا دەژین. پێیوایەش ژمارەی كوردەكانی دیمەشق دەگاتە 20 هەزار كەس لە ناوچكانی كورد 2000-1800 گوند هەیە هەموویان كوردن لە نێوانیاندا چەند گوند و كێڵگەیەكی ناكوردەكان هەیە, ئەو ژمارە گەورەیەی شوێنە ئاوەدانیەكان بڵاوەیان كردووە لە رۆژئاواوە لە لێواری رۆژهەڵاتی شاری ئەسكەندەرونە كە دەكەوێتە سەر كەنداو لەو شوێنەی كە لە رۆژئاواوە, بەشەكانی چیای كوردەكان كە پێی دەگوترێت -كورداغ- و لیژاوەكانی ئەم بەشانە كۆتایی دێت, تا وەكو دەگاتە كۆتایی قەزای -جزیرە-ی فوراتی رۆژهەڵات. ئەو قەزایانەی كە لە ڕۆژئاواوە بڵاوبوونەتەوە هەر لە دەستپێكردنی ئەمەی دواییەوە ئەمانەن عەین دیوار، قامشلی، راسلعەین، ئاراب بینار، جرابلس، مەنبەج و عەزاز كە بە قەزای كورداغ دەگاتەوە و زیاتر لە هەزار گوند بە تەنها لە جزیرەن و نزیكەی 350 لە ئاراب بینارەو 390 لە كورداغ.

شەپۆلی دەستگیركردنەكانی ساڵی 1966:

هەڵمەتی دەستگیركردنەكانی كۆتایی ئابی ساڵی 1966 بەرفراوانتیرین هەڵمەت بوو لە مێژووی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە سوریا و دووەمیان بوو لە ڕووی ڕێزكردنەوە پاش دەستگیركردنەكانی ساڵی 1960 كە لە بنەڕەتدا لە ناوچەی جزیرە چڕبووبووەوە و نزیكەی 100 كەسی گرتەوە.

شتێكی ئاشكەرایە كەوا دەستگیركردنەكان -خۆپارێزی- بوو لە مەترسی ئەگەرەكانی گەشەسەندنی گیانی بەرگریكردن دژ بە پیلانی پشتێنەی عەرەبی و لە دەست دەرچوونیان, بە تایبەتی ئەو شەپۆڵە لە دوای بڕیاری بەرەنگاربوونەوە هات كە لە لایەن كۆنگرەكەمان كۆبوونەوەكانی لێژنەی ناوەندیەوە دەرچووبوو, هەروەها لە دوای مەسەلەی دابەشكردنی بڵاوكراوەكان و دزەكردنی هەواڵی -سووتاندنی بەروبوو- لە ناوچەكانی -كێڵگەكانی دەوڵەت- بۆیە شەپۆڵەكە -هەڕەمەكی- بوو لە پلەی یەكەم دووەمی تێپەڕاند لە رووی ڕۆڵی كەسە دەستگیركراوەكان كە زۆربەیان دووربوون تەنانەت لە بزووتنەوەی سیاسیش.

ئەو دەم من لە قامشلۆ بووم لە ماڵی هەڤاڵ –بەهجەت مەلا حامید- و یەكێك هات ئاگاداری كردینەوە كەوا چەند ئوتومۆبێلی دەورییەكی هاوبەش لە ئاسایش و پۆلیس لەگەڵ ئوتومبێلێكی فریاكەوتن گەیشتنە دێیەكەمان –جەمعایە-، ماڵی ئێمەیان پشكنی و بە دوای مندا گەڕابوون، لەو كاتەوە بووم بە كەسێكی -ڕاونراو- و وەكو ژمارەیەك لە هەڤاڵانم لەو ماڵ بۆ ئەو ماڵ و لەو ناوچە بۆ ناوچەیەكی دیكە لە ژێر پەردەی تاریكیدا دەمگواستەوە. ئەم ڕەوشە نوێیەی من بووە هۆی زیاتر ناسینی ئەندامان و دۆستان و جەماوەری حزب لە گشت ناوچەكانی جزیرەدا چ وەكو تاكە كەس چ وەكو ڕەوش و بارودۆخی كۆمەڵایەتی، تاوەكو لە ژیانیشدا مابم هەرگیز دڵپاكی و چاكەی گەلەكەمان بە ژن و پیاوەوە و ئەو خۆبەخت كردن و قوربانیدانەیان لە پێناو بەختەوەركردنی خەباتگێڕانی ڕاونراو لە یاد ناكەم كە بۆ ئێمە دایك و خوشك و براو هاوڕێ‌ بوون براو برادەر و گیانپارێز و بەرەڤان بوون.

چوومە دیمەشق لەوێ‌ پێویست بوو لەسەرمان –مۆرێك- بۆ لێژنەی ناوەندی حیزب لە بەیرووت دروست بكەین، -مەننان- ی خۆشنووس نەخشەیەكی بە پێی ویستی ئێمە دروست كرد و لەگەڵ خۆم هەڵگرت و بەرەو لوبنان بە ڕێكەوتم, یەكێك لە هەڤاڵانمان لە ڕێكخستنەكانی دیمەشق -تاوركەم نەقش- وەكو ڕێناس لەگەڵما بوو، گەیشتینە سنووری سوریا-لوبنان لە نزیك كارگەدا لە سنوورە شاخاویەكەوە -بە دزەكراوی- دەرباز دەبووین, چەند كیلۆمەترێكمان بڕیبوو كاتێك دوو چەكدار لە ناكاو لێمان بەدەركەوتن و ڕایان گرتین و دەستمانیان گرێدا و بە ووردی ئێمەیان پشكنی و هەرچی لیرەی سوری هەبوو لێیان بردین كە نزیكەی 50 لبرە بوو، هەروەها نەخشەی مۆرەكەشیان برد كە جێگای بایەخ و نیگەرانی هەردووكیان بوو, هەڕەشەیان لێكردین كەوا دەماندەنە دەست ئاسایش چونكە ئێمە لە سیاسیەكانین. وتووێژ لە نێوانماندا دەستی پێكرد تا دەستبەردارمان بوون پاش ئەوەی هەموو شتەكانمانیان بردن, لە ڕۆیشتنمان بەردەوام بووین تا گەیشتینە ئەو دیو سنوور بە دووریەكی زۆر. لێرەدا ئەركی یاوەرەكەم تەواو بوو منیش بەردەوام بووم لە گەشتەكەمدا بۆ بەیرووت پاش ئەوەی لە گەڵ شوفێری تاكسی پێكهاتم كەوا كرێكەی پاش گەیشتنم بۆ بەیرووت بدەم، ناونیشانی هەڤاڵ شەهیدمان -خدر شانباز-م پێبوو كە نەریت ئاسا زۆر بە گەرمی و نەجیبانە پێشوازیی لێكردم. بە ڕێگای ئەویش چاوم كەوت بە هەڤاڵانی ڕێكخراوی بەیرووت و مەسەلەی پەیوەندیە ئایندەییەكانمان ڕێكخست و بە هەمان شێوە گەڕامەوە دیمەشق بەڵام بە هاوكاری برادەرێكی دیكە ئەویش مامی هەڤاڵمان -حوسام كەیلانی- بوو كە خەڵكی دیمەشق بوو و زۆر ئازا بوو لە مەسەلەكانی سنوور و بە سەلامەتی گەیشتینەوە دیمەشق و هەڤاڵ -عوسمان سەبری-م ئاگادار كردەوە لە هەموو ئەوەی لە گەشتەكەمدا ڕویدابوو. پاشان ماڵئاواییم لێكرد و بەرەو جزیرە كەوتمە ڕێ‌ و پێویست بوو لەسەرم بڕیاری سەركردایەتی بە جێبێنم بەوەی بەرەو ناوچەكانی شۆڕش بڕۆم لە كوردستانی عێراق. ئەوەش ماوە بڵێم كەوا شەهید -خدر شانباز- كە نموونەی قوربانیدان و گیانبازی و نیشتمانپەروەریی ڕاستگۆ بوو لە ڕۆژانی شەڕی تشرینی ساڵی 1973 لە ئەنجامی یەكێك لە بۆردومانە ئاسمانیەكانی ئیسرائیلی شەهید بوو لە كاتی ئەنجامدانی ئەركی خۆی لە -كارگەكانی بەرگری-دا لە نزیك دیمەشق. ئەو كاتیش ئەو ئەندام بوو لە دەستەی سەركردایەتی ڕێكخراوی پارتیمان لە دیمەشقی پایتەختدا یادە شكۆدارەكەشی هەتا هەتایە هەر لە مێشك و هەستی هەڤاڵانی دەمێنێت.

گەشتی كوردستانی عێراق ودیدار لەگەڵ یارزانی نەمردا:

پەیوەندی و نامە لە نێوان ئێمە و برایانمان لە سەركردایەتی شۆڕش و پارتی لە عێڕاق دوای كۆنفرانسی ئابی 1965 نەبڕا. دوای كۆنگرەكەمان و گەڕاندنەوەی بارودۆخی ڕێكخستن بۆ باری ئاسایی خۆی و دارشتنی بەرنامەی حزب و تەواوبوونی ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی و هەڵبژاردنی عوسمان سەبری بە سكرتێری حزب, زۆر پێویست بوو لەگەڵ برایانمان و بە تایبەتی ڕابەری نەمر بارزانی نەمر ڕاوێژ بكەین و پێشكەوتنەكانی مەسەلەی كورد و بارودۆخ و ڕووداوەكانی ناوچەكەش ئەمەیان دەسەپاند. من لە لایەن سەركردایەتیەوە نێردرام و هەڤاڵی شەهید محمد حسن بەرپرسی لێژنەی ناوچەی جزیرە و پاڵێوراوی ئەندامیەتی لێژنەی ناوەندی لەو گەشتەمدا یاوەرم بوو, لە سەرەتای مانگی نیسانی ساڵی 1967 شەو بە مەلە لە دجلە لە كەناری ئەو بەرەوە لە گوندی -جەمشەرەف-ی بەرامبەر شاری -جزیرەی بۆتان- پەڕینەوە ، هەوەها یادی بە خێر شەهید مەحەممەد ڕەشۆ لەگەڵمان بوو كە كوردی سوریا بوو, خزم و كەسی لە كوردستانی عێڕاق هەبوون و گەیشتبووە شۆڕشی ئەیلول و پێشمەرگەیەكی ئازا و بوێر بوو لە ڕووبەڕووبوونەوەیەكدا لەگەڵ لەشكری عێراقدا لە نزیك گەلی زاخۆ شەهید كرا. لە ڕیگاماندا بەردەوام بووین تا بەرەبەیان تا وەكو گەیشتینە دوا وێستگەی ئەو كۆمەڵانەی كە یەك لە دوای یەك ئێمەیان تەسلیم بە یەكتر دەكرد و لە خزمەتی شۆڕشدا بوون بە هەماهەنگی لە گەڵ سەركردەی سەربازی شەهید -عیسا سوار-. پاش خۆرهەڵاتن ئێمەیان گواستەوە ئەو بەری ڕووباری -هیزل- لەوێ ئیتر هێزێكی پێشمەرگە ئێمەیان وەرگرت و یاوەرمان بوون تا بارەگای عیسا سوار, ئەمیش زۆر بە گەرمی و بە ڕێزەوە پێشوازی لێكردین. ڕۆژی دواتر درێژەمان بە پێڕەوەكەمان دا و دوو پێشمەرگەی عیسا سوار بە دوو وڵاخەوە-هێستر- یاوەرمان بوون و بەرەو ناوچەی باڵەك بە ڕێ كەوتین، لە ڕێگادا و بە دروستی لە -گەلی زاوێتە-وە ڕەبیەكانی لەشكری عێراق لە سەر ڕۆخەكانی چیای گارە بە چاو دیار بوون ، وتووێژی پچڕپچڕیش لە نێوان حكومەت و سەركردایەتی شۆڕش هەبوو, ئاگربەستێكی كاتیی سەپاندبوو بەڵام بە بێ‌ هیچ ڕێككەوتنێك. لە كاتی ڕێكردنمان بینیمان هێزێكی لەشكری كە نزیكەی 30 سەرباز بوون لە یەكێك لەو ڕەبایانەوە زۆر بە پەلە بەرەو رووی ئێمە هاتن بۆ ئەوەی كۆنتڕۆڵی ئەو ڕێگایە بكەن كە ئێمە پیایدا دەڕۆین، یاوەرەكانمان داوایان لێكردین پەلە بكەین بۆ ئەوەی بە دیل نەكەوینە دەستیانەوە. ئێمەش پەلەمان كرد و شتەكە مەزندەكراو نەبوو بۆ ئێمە و بینیمان پاسەوانەكانمان بە دووریەكی زۆر لە پێشمانەوە دەڕۆن بە بێ‌ ئەوەی گوێ‌ بە ئێمە بدەن، بەم شێوەیە ماینەوە بۆ ماوەی 3 كاتژمێر و زۆر ماندوو بووین و تینوێتی گەرووی وشك كردین بە هۆی ڕاكردن و ترس لە چارەنووسی نەزانراودا. پاشان زانیمان كەوا ئەو سەربازانە سەرنجی بینینی دوو كەسیان دابوو كە جلێكی مەدەنیان لەبەرە وایان مەزند كردبوو كەوا بیانینە و چونكە ئاگربەست ڕاگەیەنرا بوو تەقەكردن قەدەغە بوو، بۆیە نیازیان نێچیركردنی ئەم دیمەنە بەهادارە بوو. گەیشتینە یەكەم بەربەستی پێشمەرگە كە بە سەركردایەتی شەهید وەیسی بوو, شەوێك میوانداری كردین و پاشان یاوەری ئێمەی كرد تا بارەگای حسۆ میرخان كە -حوسێن بابە شێخ- لەگەڵ هێزێكی سەربازیی میوانی ئەو بوون. بەیانی ڕۆژی دواتر درێژەمان بە پێڕەوەكەمان دا و گەیشتینە ناوچەی بارزان و لەسەر پێڕگەكانی -بلێ‌- پێشمەرگەكانمان تەقەیان كرد و دوو -كەویان- گرت، زۆری نەخایاند و لە لایەن كۆمەڵەیەك لە پێشمەرگە بارزانیەكان گەمارۆ دراین ، كاتێك كە میوانیان بینی هەندێك گەڕانە دواوە و لە گەل هەردوو پاسەوانەكەمان قسەیان كرد, پاشان تێگەیشتین كەوا داوایان لێكراوە تەقە نەكەن بە تایبەتی كوشتنی باڵندە لە ناوچەی بارزان قەدەغەیە و ئەگەر ئێمە لەگەڵیان نەبووینایە تووشی سزادان دەهاتن. ڕۆژی دواتر گەیشتینە دوا خاڵی پەڕینەوە لە زێی گەورە و شەو لە ماڵی یەكێك لە گوندیەكان بووین. پاش ئەوەی گەیشتینە سنووری ناوچەی باڵەك بە ڕێكەوت تاكە گۆڕێكمان بینی كە لەسەری نوسرا بوو “شەهید -ناجی بەگ- لە هەڤاڵانی بارزانی”. وەها دوای دوانزە ڕۆژ گەیشتینە -كانی سماق- بارەگای مەكتەبی سیاسی و عەلی عەبدولڵا، سامی عەبدولرەحمان، حەبیب مەحەمەد كەریم لەوێ‌ بوون بێجگە لە -شەكیب ئاكرەیی- بەرپرسی دەزگای پاراستن. پاش هەفتەیەك لەوێ‌ (كۆنفرانسی سیاسی -عەسكەری)ی بەناوبانگ بەسترا لە 15/5/1967 كە بۆنەیەكی باش بوو بۆ ئەوەی سڵاو لە بارزانی نەمر و ئیدریس بارزانی بكەین و زۆربەی هەرە زۆری سەركردایەتی و كادرەكانی شۆڕش و حزب بناسین.

لەوێ‌ ماەیەك ماینەوە, لەو ماوەیەشدا لە كانی سماق چاومان كەوت بە باوكە -پۆڵس بێداری- ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش هەروەها كۆمەڵێك لە ڕۆژنامەنووسانی ئەڵمانی و فڕەنساییمان بینی.

پاش ئەوەی چەند دیدارێكمان لە گەڵ مەكتەبی سیاسی سازكرد چووینە قەسرێ‌- كە بارەگای زستانی بارزانی لێبوو- و یەكەم دیدارمان لە گەڵ بەرێزیدا ئەنجام دا و دەستمان كرد بە شرۆڤەكردنی بارودۆخی سوریا و بارودۆخی كورد بە گشتی و حزبمان بە تایبەتی تا وەكو گەیشتمە سەر ناوهێنانی -عوسمان سەبری- یەكسەر بارزانی پرسیاری كرد : ئەو لە گەڵ ئێوەیە؟‍‍‍‍! ووتم بەڵێ‌ سكرتێری حزبمانە، لە دەم و چاویدا گرژی و داخ بەدیار كەوت و ووتی : ئەگەر ئەو سكرتێرتانە ئەی ئێوە لێرە چ دەكەن؟ هەوڵم دا بۆی شرۆڤە بكەم كە هەڵوێستی سكرتێری حزبمان هەمان هەڵوێستی ئێمەیە و هەرچەندە ئێمە نازانین لە ڕابردوودا چی لێی ڕووداوە بەڵام ئێمە لەو بڕوایەداین كەوا ئەو ئێستا پابەندە بە هێڵی حزبمان و بە هەڵوێستمان بەرامبەر بە شەرعیەتی سەركردایەتی مێژوویی شۆڕش. هەندێك هێور بوویەوە میزاجی گۆڕا و دەستی كرد بە قسەكردن لەسەر -خالد بەگداش- بە شێوەیەكی نەگەتیڤ، پاشان چووە سەر باسی عسمەت شەریف وانلی و ڕەفتار و كردەوەكانی و هەڵەكانی، هەستم كرد شەوەكەمان بوو بە شەوێكی كوردی سوریایی بەڵام نەك بەو شێوەیەی كە من ئومێدم دەكرد. ڕۆژی دووەم جارێكی تر بینیمان و شەڕی حوزەیران دەستی پێكردبوو، ئەویش بە باسكردنی گەلی فەلەستین دەستی بە ئاخاوتن كرد و چۆن ئەو گەلە بووە بە قوربانی فەرمانڕەواكانی عەرەب و بە هەناسە هەڵكێشانەوە گووتی: وا دیارە ئیسرائیل بەسەر عەرەبدا سەردەكەوێت چونكە فەرمانڕەواكانی عەرەب ڕاستگۆ نین. پاش ئەوە چووینە ناخی بابەتەكانی تایبەتمان و مەسەلەی پەیوەندی و چی خوازیارە بۆ خزمەت كردنی شۆڕش و داوای لێًكردین كە بایەخ بە خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا بدەین، و بە ڕەوشی لوبنان، هانی داین بۆ بەردەوام بوون لە پەیوەندیەكانی عەرەبیمان دا بەتایبەتی لەگەڵ فەلەستینیەكان، و پێش خواحافیزی كردنمان ئاماژەی پێكردین كەوا دیدارێكی دیكە لەگەڵ مەكتەبی سیاسی ساز بكەین، دوا دەستەواژەش كە بەسەر زاری داهات داوای لێكردین دانەیەك لە دیوانی مەلای جزیری بۆ دابین بكەین، پاشان بۆ سڵاو كردن لە ئیدریس بارزانی و ئاخاوتن لەگەڵی سەبارەت بە هەندێ‌ كاری دەست نیشانكراو و ئاگادار بوو كە بە شێوەیەكی تەواو و ورد لە پێشكەوتنەكانی بزووتنەوەی كوردی و بە گشتی و ڕەوشی بزووتنەوە لە سوریا و ڕەوشی پارتیمان سوپاس و پێزانینی خۆی بە دیار خست بۆ هەڵوێستی پاكمان بەرامبەر بە شۆڕش و پارتی، لە نێوان -گاڵتە و ڕاستیشدا- ئامۆژگاری كردین كەوا زۆر بەرەو هزری كۆمۆنیزم نەڕۆین.

پاش ئەو دیدارە مێژووییە گرنگەی یەكەمم لە گەڵ بارزانی نەمردا و پاش ئاگاداربوونم لە ڕەوشی شۆڕش و حزب (بە پێی ئەو ماوە كورتەیەی بۆم ڕەخسا) بە ئەركی خۆم دەزانم سەرنجە بەراهیەكانم ڕوون بكەمەوە بەم شێوەیەی خوارەوە:

1-سەرسوڕمانم بەم سەركردەیە بەرابەر بوو و لە كەسایەتی ئەودا گشت فاكتەرەكانی سەركەوتنم بینی و زیاتر دڵنیابووم لە ئاراستە نەتەوەییە كوردستانیەكەی و خواستە رەواكانی لە گۆڕانی ئەو واقیعە تاڵەی كە كورد تیادا دەژی. لەسەر هەموو ئەوانەش ڕا گەیشتمە ئەو بڕوایەی كەوا ئەم سەركردەیە زۆر زوڵمی لێكراوە لە لایەن ڕۆڵەكانی گەلەكەی و لە لایەن هەڤاڵانی -پێشوو-ی لە سەركردایەتی حزبدا و هەموو ئەو تاوانانەی ڕەوتی- 66 -بەسەریاندا باراندبوو هیچ بنگە و بنەمایەی بۆ نیە و ئەو تاكە چەپڕەوی راستەقینەیە -بە واتا نەتەوەیی و كۆمەڵایەتیەكەی وشەكە- لە ڕەوشتی ڕۆژانەیی و ڕەفتاركردن لە گەڵ میللەت و ڕاوەستان لەگەڵ جەماوەردا و لە ڕیزی هەژارەكاندا و چەقین لە سەر ئامانجە نەتەوەییەكان و خۆبەستنەوە بە پرێنسپەكان.

2- ئەو سەر سوڕمانەی من ( وەك گەنجێكی 22 ساڵ و ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبێكی كوردیی پارچەیەكی دیكە) بەو سەركردە مەزنە رێگای لێنەگرتم ئەو كات هەست بە جۆرە -بێ‌ ئومێدییەك- بكەم بەرامبەر بە كاركردنی سەركردایەتی پارتی و بە تایبەتی مەكتەبی سیاسی, بینیم ئاگادار نینە لەوەی لە دەوروبەریان روودەدات لە ناو بزووتنەوەی كورد و لە وڵاتانی دەوروبەردا بەڵكو هەر بایەخیان پێ نەدەدا و ئەم كەمتەرخەمیە -مەترسیدارە- بووە هۆی بێَبەشكردنی بارەگای بارزانی لە زانیاری وزانراوە و لە كۆتایشدا -هەندێك جار- نەتوانێت بڕیاری گونجاو لە كاتی گونجاودا سەبارەت بەم بەشە یان بەو بەشەی كوردستان وەرگرێت, سەركردەیەكی بەو ئاستە شایستەی كۆكردنەوەی دەیان بسپۆر و راوێژكار و سەرچاوەی زانیاری بوو لە دەوروبەریدا. ئەمەش كاری مەكتەبی سیاسی بوو كە هەرگیز نەیكرد. -لە رووی ئەمانەتەوە- دەڵێم سیمای چالاكی و جوڵەم بە شێوەیەكی بەدەر لە یەكێك لە ئەندامانی سەركردایەتیم بینی تازە گەیشتبووە شۆڕش ئەویش -سامی عەبدولرەحمان بوو و ئەو كات سەرپەرشتی راگەیاندنی دەكرد. پاشا ماوەیەكی دیكە شەهید -فرەنسۆ حەریری-م ناسی كە رۆلێكی گرنگی دەبینی لە شۆڕش و لە پارتیدا.

چەند رۆژێك پاش ئەوەی چووینە كانی سماق و دیدارمان لە گەل مەكتەبی سیاسی سازكرد, دەستمانكرد بە گەڕانەوە و هەمان ماوەی خایاند, لە رێگا لاماندایە -قومری- كە بارەگای ئەسعەد خۆشەوی لێبوو و دوو رۆژ لە میوانداری ئەو ماینەوە, سەركردەیەكی بە رەوشت و ژیر و ئاگادار بوو, زۆر پرسیاریشی ئاراستە كردین ئارەزووی زانیینی وردی ئەوی پیشان دەدا بۆ ئاگاداربوون لە بزووتنەوەی كورد لە سوریا. ئێمەش ئامانج ورێبازی خۆمان لە دوای كۆنفرانسی ئاب بۆ شرۆڤە كرد و -مەلا حەمدی- لە گەل- سەلیم-ی كوڕی لەوێ‌ ئامادەبوون. لە جیاتی پەڕینەوە بۆ توركیا مەحەمەد رەشۆ پێشنیاری كرد لە سنووری هاوسوو لە گەل ناوچەی سەرچاوەكانی نەوت و كۆمپانیای -قەرەچۆخ- بپەڕینەوە, واشمان كرد و ئەو رۆژە گەیشتینە گوندی ­-گر زیارەت-.

پەیوەندییە سیاسیە نیشتیمانیەكان:

ئێمە ئەركی جێبەجێكردنی دروستكردنەوەی پەیوەندیەكانمان لەگەڵ هێزە نیشتمانیەكانی سوریا یاخود سەر لە نوێ‌ بنیادنانەوەیان لە پێش بوو، بە تایبەتی ئێمە چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەییمان لە چارەسەری نیشتمانی و دیموكراتیدا لەسەر ئاستی وڵاتدا و لەو چوارچێوەیەدا دەدۆزیەوە. لەو قۆناغیشدا هیچ هێزێكی دیكە نەبوو بێجگە لە حزبی كۆمۆنیستی سوریا كە بتوانین پەیوەندیمان لە گەڵیاندا دروست بكەین تەنها چەند تاك و كۆمەڵەیەك نەبن لە بزووتنەوەی نەتەوەییی عەرەب و ناسریەكان و كەسایەتیە عەرەبە بێلایەنەكان. ئەو كات تێگەیشتنمان بۆ واقیعی وڵات ئەوە بوو كەوا پێویستە دیموكراتیەت و هەنگاوەكانی سۆسیالیزم بەدیبهێت لە سەر ئاستی ئابووری و بەهێزكردنی پەیوەندیەكان لەگەڵ بلۆكی سۆسیالیزم و چارەسەركردنی مەسەلەی كوردی بە ڕێگای گفتوگۆ و بە هێزكردنی یەكێتی نیشتمانی و بەرەنگاربوونەوەی هیزە ئیمپریالیستەكان و شەڕانگێزەكان و پشتگیری و پاڵپشتیكردنی خەباتی گەلی فەلەستینی و وەرگرتنی هەڵوێستێك كە پشتگیری سەركەوتنی خەباتی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە ناوچەكەدا بكات و دروستكردنەوەی پردەكان و بنیاتنانی بناغەیەكی پتەو لە برایەتی عەرەب و كورد.

هەڵوێستی فەرمیش بە ئاراستەیەكی دیكە بوو, ئەویش بەدەستهێنانی دەسەڵاتی زیاتر بوو بۆ سەركردایەتی تاكە حزب و كۆنترۆڵكردنی كورسی فەرمانڕەوایی بە لەشكر و ئاسایش و دەزگاكان و ئابوورییەوە و ڕێگە نەدان بە ژیانی دیموكراتی و ئازادی كاری سیاسی و ڕاگەیاندنی و ڕۆشنبیری و خنكاندنی ئازادیەكان و بەرزكردنەوەی دروشمە ڕادیكالیەكان بەرامبەر بە ناوچەكە و كێشەی فەلەستین بەبێ‌ ئەوەی هیچ پێشكەوتنێك لە كردەوەكانیدا ئەنجام بدات، هەروەها داننانی بە هەبوونی گەلی كورد و مافەكانی ڕەتكردەوە و بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردی بە شتێكی نامۆ دانا كە پێویستە بە هەموو ڕێگایەك بەرەنگاری بكرێت و وەرگرتنی هەڵوێستی شۆڤێنانە دژ بە مافەكانی كورد لە وڵاتانی دیكەشدا بە تایبەتی لە عێراقدا تا ئەو ڕادەیە ئامادە بوو لە ساڵی 1963دا لەشكری سوریا بنێرێت بۆ كوردستانی عێڕاق و شەڕ لە دژی شۆڕشی كورد بكات.

لە ژێر ئەم بارودۆخە توندەدا دەستمان بە جوڵە كرد, هەرچەندە پەیوەندیشمان لە گەڵ حزبی كۆمۆنیستی سوریای هاوپەیمان لە گەڵ حزبی فەرمانڕەوادا هەبوو بەڵام ئەو لە گەڵ بزووتنەوەی كوردی كۆك نەبوو و لە ناخیدا لەگەڵ بیرۆكەی-تواندنەوەی نەتەوەیی- بوو لەسەر ئاستی كوردی سوریا واتە تێكەڵكردنی كورد لە گەڵ كۆمەڵگای سوریا تا پلەی توانەوە و گواستنەوە لە پێناسەی نەتەوەیی خۆی بۆ پێناسەیەكی دیكە، ئەمەش -بەپێی بیرۆكەی ڕانەگەیەنراوی كۆمۆنیستەكان- بەڕێگای سۆسیالیزم و سەرهەڵدانی پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكانی نوێوە ئەنجام دەدرێت كە جیاوازیە نەتەوەیی و ئەتنی و زمانەوانیەكان لە ناودەچێت، هەڵوێستی حزبی كۆمۆنیستیش لە پشتێنەی عەرەبی پاڵپشتیكردنی بوو چونكە بە پرۆژەیەكی سۆشیالیشتیان دادەنا كە ئامانجی ئاودانكردنی “كێڵگەكانی دەوڵەتە” لە شێوەی -كۆلخۆزەكانی- وڵاتانی سۆشیالیستدا. دیاردەی -كۆسمۆپۆلۆتیزمیش- لای كوردەكانی ناو حزبی كۆمۆنیستیشدا هۆیەكی دیكە بوو بۆ دروستبوونی هاوڕكی و جیاوازی لە نێوانماندا و بگرە هەندێ‌ جاریش دەگەیشتە ڕووبەڕووبوونەوەی هزری و سیاسی, شتێكی ڕێكەوتیش نیە كۆمۆنیستەكانی كورد لە جزیرە پیلانی پشتێنەی عەرەبی ئەنجام بدەن و كۆمەڵە جووتیارێك كە لە 30 خێزان پێكهاتبوو لە سەروویانەوە ئەندامی مەكتەبی سیاسی بەرپرسی پەیوەندیە دەرەكیەكان -ڕەمۆ شێخۆ- لە شوێنەكانی خۆیان لە -تەلشەعیر- و گوندەكانی دەوروبەری لە كۆتاییەكانی ساڵی 1966 بگوازنەوە بۆ گوندی -قەلعەتهادی- لەو كاتەی كە بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردی -بە تایبەتی پارتیمان- بڕیاری دابوو بەرەنگاری ئەم پیلانە ڕەگەزپەرستە شۆڤێنیەی دژ بە سۆشیالیزم و پرەنسیپەكانی ببێتەوە. بەسەرهاتی (قەلعەتهادی) وەكو ئاماژەیەكی ڕەشە لە مێژووی كۆمۆنیستە كوردەكاندا دەمینێتەوە و شتێكی ڕێكەوت نەبوو لە كۆبوونەوەی “ئەنجومەنی گشتی نیشتمانی حزبی كۆمۆنیست” دا كە لە تشرینی دووەمی ساڵی 1971 لە دیمەشق سازكرا, ڕەمۆ شێخۆ لە میانی خوێندنەوەی ڕاپۆرتی ناوچەی جزیرە بڵێت: “ئێوە هەمووتان دەزانن ئەگەر هەبوونی ئێمە وەكو ڕێكخراوێكی بەهێز لە جزیرەدا نەبووایە كوردە نەتەوەییەكان زۆر زۆر بەهێزتر دەبوون لەوەی كە ئێستا هەیە، ئاشكرایە كەوا ئێمە نۆ هەڤاڵی خۆبەختكەرمان ڕەوانە كرد بۆ كاری گیانبازی لە فەلەستیندا, كەچی لە جزیرە هیچ كەسێك لە لای ئێمەوە بۆ لای بارزانی ڕەوانە نەكرا” هاورێكەشی -یەعقوب كڕۆ- ی ئەندامی سەركردایەتی حزب و دەستەی بەرپرس لە ڕێكخراوی جزیرە قسەكانی ڕەمۆ شێخۆی برادەری تەواو كرد و گوتی:”ڕێكخراوی جزیرە, ڕێكخراوێكی قارەمانە لە میانی ململانێی چینایەتی توند و تەنانەت لە میانی ململانێدا دژ بە مەیل و هزرە نەتەوەییەكانی كورد كە پارتی ئاڵا هەڵگریەتی, گەشەی سەند و پێشكەوت. لە گوندە كوردیەكاندا تەنها كۆمۆنیستەكان و نەتەوەییە كوردەكان هەن و لێرەشدا ململانێ‌ بەردەوام لە نێوان هەڵوێستی نەتەوەیی و هەڵوێستی چینایەتیە”. بێجگە لە هەوڵە بەردەوامەكانی ڕەمۆ شێخۆ بۆ ئەوەی وڵاتە سۆشیالیستەكان پێشوازی لە قوتابیە كوردەكانی سوریا نەكەن كە بەڕێگای ئەو كورسیانەوە وەردەگیران كە ساڵانە بۆ حزبەكەمان تەرخان دەكرا. هەروەها لە ژێر پەردەی -هاوپەیمانێتیان لەگەڵ حزبی بەعسی دەسەڵاتدار- و لە گەڵ -ڕژێمی نیشتمانی پێكەوتنخواز- كە بە ڕێگای -پێشكەوتنی ناسەرمایەداریدا- تێدەپەڕی, هەندێكیان دەستیان لە گەڵ دەزگا ئاسایشیەكان تێكەڵ كرد سەبارەت بە بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد و ڕەوش و هەواڵ و چالاكیەكانی تا ئەو ڕادەیەی بەرپرسی پێشووی دەزگای ئاسایشی سەربازی و پیاوی بەهێز لیوا –عەلی دۆبا- خشتەیەكی ئامادە كردبوو بە ناوی 50 كەسایەتی كوردی كە لەسەر ئاستی سوریادا بە هاوكاری هەندێك لە كوردە كۆمۆنیستەكان و ڕابەرێكی دیار لە پارچەیەكی دیكەی كوردستان -حزبێكی- جێگرەوە دابمەزرێنن, بەڵام ئەو كات پڕۆژەكە سەری نەگرت و ئەمەش لە سەرەتای حەفتاكاندا بوو.

بە پێی میتۆد مەزەندەمان دەكرد كەوا حزبی كۆمۆنیستی سوریا نزیكترین لایەنی نیشتمانیە بۆ كێشەكەمان و بۆ پارتەكەمان و بڕوای بە پرەنسیپەكانی نێو نەتەوەیی هەیە و دۆستی وڵاتە سۆشیالیستەكانە, بەڵام واقیعی كردەیی پێچەوانەی ئەمە بوو، جارێكی دیكە دەڵێمەوە كۆمۆنیستە كوردەكان -كۆسمۆپۆلۆَتیەكان- ئەو ڕۆڵە نەگەتیڤانەیان گێڕا, ئەوەی زیاتریش مەسەلەكەی خەست كرد ئەوە بوو -خالد بەكداش- ی ئەمینداری گشتی ئەو حزبە بە ڕەگەز كورد بوو هەرچەندە ئەو لە یاداشتەكانی خۆیدا دەڵێت بووە بە عەرەب، ئەو واقیعەش بە شێوەیەكی نەگەتیڤانە لەسەر بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد دەژمێردرا. دوای كۆنگرەی سێیەمی پارتیمان و پابەند بوون بە هزری ماركسی، دژایەتی كوردە كۆمۆنیستەكان بۆ ئێمە زیاد بوو و دەستیان كرد بە وتەی -نابێت دوو حزبی كۆمۆنیست لە وڵاتێكدا هەبێت بە پێی گوتەی لینین و دەبێ‌ یەكێكیان دژ بە بەرژەوەندیەكانی چینی كرێكار بێت- وەڵامەكانمان و شیكردنەوەكانمان هیچ سوودێكی نەبوو لە گەڵیاندا و ڕوونكردەوەمان سەبارەت بەوەی ئێمە حزبێكی كۆمۆنیست نین بەڵكو حزبێكی كوردی نەتەوەیین ماركسیزم و لینینیزم بە سەرچاوەی هزریمان دادەنێین لە خەباتماندا و ئامرازێكە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانمان و چەكێكی میتۆدیە بۆ زانینی مێژوو و كۆمەڵگا و گۆڕانی پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان و ئێمە دەتوانین بەیەكەوە هاوكاری بكەین و خەباتی هاوبەش ئەنجام بدەین چونكە ئەوەی لەسەر ئاستی میتۆدی و پرەنسیپی ئێمە بەیەك دەگەیەنێ زیاتر و بەرفراوانترە لە هۆكارەكانی جیاوازی و ناكۆكی، وا دیارە ئەم ئاخاوتنانە هیچ شوێنێكیان بۆ خۆیان لە مێشكیاندا نەدۆزیەوە، ئەركە لێرەشدا گەواهی بدەم كەوا -كۆمۆنیستە كوردەكانمان- لە میتۆدی زانستی تێنەگەیشتبوون و نەیانتوانی لە پرەنسیپەكانی ماركسی-لینینی سەبارەت بە مەسەلەی نەتەوەیی و پەیڕەوكردنە كوردیەكانی تێبگەن, ڕق و كینەی چینایەتیان بەرامبەر بە نیشتمانپەروەرە كوردەكان كوێری كردبوون بە تایبەتی بەرامبەر بەو كەسانەی كە لە بنەماڵە ناسراو یان دەوڵەمەند یان ڕەسەن بوون. هەڵوێستیان بەرەو خراپتر ڕۆیشت و گۆڕەپانی نیشتمانیان بەزاند و دەستیانكرد بە دژایەتیكردن و دووركەوتنەوە لە “كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا” بە بیانووی ئەوەی كە كۆمەڵەیەكی ڕەگەزپەرستی گۆشەگیرە و خۆیان تەنها پابەندن بە چوونە ژێر ئاڵای “یەكێتی قوتابیانی نیشتمانی سوریا” كە ڕێكخراوێكی قوتابیانی بەعس بوو. گەنگەشەش لەگەڵیان نەبڕایەوە لەسەر نیشتمانپەروەری و پێشكەوتنخوازی سەركردایەتی یاسایی مێژوویی شۆڕشی كورد لە كوردستانی عێڕاق و هەڵوێستەكانیان دوودڵ و گومانلێكراو و برینداركارانە بوون بەرامبەر بە سەركردایەتی بازرانی نەمر.

بێگومان پانتاییەكی زۆر هەیە لە كێشە ناكۆكیەكانی نێوان ئێمە و كۆمۆنیستە كۆسمۆپۆلیتەكانی كورد و هەروەها حزبی كۆمۆنیستی سوریا و زۆر بابەت و ناونیشان و مەسەلەی هزری و سیاسی پڕ لق و پۆپ هەیە سەبارەت بەم بابەتە و پێویستی بە هەڵوەستەیەكی تایبەت هەیە لە كاتێكی دیكەی گونجاودا. ئەگەر بمانەوێ‌ بابەتەكە كورت بكەینەوە دەڵێن هەڵوێستی كۆمۆنیستەكان بەرامبەر بە مەسەلەی كورد بە دوو هۆكاری سەرەكی تێكەڵ بەیەك بوو و بەیەكەوە بەستراو مەحكوم بوون, یەكەمیان خۆی لە بێتواناییاندا نواند لە دەستنیشانكردنی تایبەتمەندی ئەم مەسەلەیە و لە ڕەتنەكردنەوەی پرەنسیپی تواندنەوەی نەتەوەیی بەرامبەر بە كورد، ئەو نەشتەرگەریە زۆرەملێیەی كە لە هەندێ‌ وڵاتی نەتەوە جیاوازدا ڕوویدا و بە پێی هەوڵدرا ئەو نەتەوە جیاوازانە تێكەڵ یەكتر بكرێن بە رێگای تواندنەوەیان و ڕەگ هەڵكێشانی زمان و ڕۆشنبیرییان. دووەمیشیان خۆی لە چەوت هەڵسەنگاندنی ڕۆڵی كۆمۆنیستەكاندا نواند لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیدا بە گشتی. پاش ماوەیەك هێزی كۆمۆنیستە نوێیەكان سەریان هەڵدا كە بەبێ‌ دوو دڵی پابەند دەبوون بە گەوهەری ڕاستەقینەی ماركسی-لینینی و هەڵوێستی خۆیان بە ڕوون و ئاشكرا لە بەڵگەنامەكانیاندا ڕادەگەیاند لە داننان بە هەبوونی گەلی كورد و مافی چارەی خۆنووسینی و هاوكاری لەگەڵ خەباتەكەیدا و لە پێشەوەی ئەو هێزانەش هاوبەندی كاری كۆمۆنیستی بوو كە پاشان بوو بە حزبی كاری كۆمۆنیست.

سوودبەخشە لێرەشدا جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ هەڵوێستی فەرمی ڕژێمی بەعسی فەرمانڕەوا. ئەم حزبە لە ئەدەبیات و بۆچوونە میتۆدیەكانیدا كوردەكانی سوریا بە –كۆچبەرێكی- ناعەرەبی دادەنێت وەكو كۆچبەرەكانی دیكەی ئەرمەنی و چەركەسی و ئاشووری و توركمانی …هتد. هەروەك لە گۆڤاری “المناچل” دا هاتووە بەمەش ناوەستێ‌ بەڵكو بە بینینی ئەو حزبە هەبوونی كوردەكان لە سوریا لە ئەنجامی پیلانێكی نێو دەوڵەتیەوە بووە كە هانی كوردی داوە بۆ دزەكردن بۆ سوریا، بۆیە دەبێت ئەو دزەكردووانە بگەڕێندرێنەوە وڵاتە ڕەسەنەكانیان، لە پێناو ئەمەشدا دەبێ پلانی پشتێنەی عەرەبی جێبەجێبكرێت و سەرژمێریاری بەدەر بە دوایدا بێت بۆ بێبەشكردنی ئەو كەسانە لە مافی هاوڵاتیەتی و ئاسانكردنی كاری دەركردن و كۆچپێكردنیان لەگەڵ ئەنجامدانی كردەوەی ئاسایشی و سیاسی بە سوود وەرگرتن لە ئامۆژگاری و ڕێنماییەكانی بەدناو -محەمەد تەلەب هیلال- كە تایبەتمەندە بە تیرۆر دژ بە بزووتنەوەی سیاسی كوردی بە ڕێگای بێبەشكردنی كەسە چالاكەكانی لە مافە مەدەنیەكانیان و دەستگیركردنی خەباتگێڕانی و ڕاونانیان و زیندانیكردنیان و سەپاندنی گەمارۆی ئابووری و دەروونی بەسەریاندا.

هەڵوێستی گشتی فەرمی وەها بوو, بەڵام ئەمە رەتكردنەوە نیە بۆ سەرهەڵدانی هەندێك تاك و توێژ كە ناوە ناوە لە نێو ڕیزەكانی حزبی بەعسدا بە دیار دەكەوتن و هەڵوێستی جیاجیایان هەڵدەگرت و داوای چارەسەرێكی گونجاویان دەكرد و تۆوی دیموكراتیەت و مرۆڤایەتیان هەڵدەگرت بەڵام كاریگەر و یەكلاكەرەوە نەبوون.

پاش سەركەوتنی بزووتنەوەی سەرۆكی كۆچ كردوو -حافز ئەسەد- كە پێی دەوترا بزووتنەوەی ڕاستكردنەوە لە ساڵی 1970, هیچ گۆڕانكاریەك لە ڕێبازی ڕژێم -ڕژێمی تاكە حزب- دا ڕووی نەدا تەنها یەك شت نەبێت ئەویش ڕووخاندنی دروشمە بریقەدارەكان بوو لەسەر ئاستی نیشتمانی و نەتەوەیی كە لە ڕاستیدا تەنها دروشم بوون, هەروەها شێوازی ڕاگەیاندنی كۆنی پەیڕەوكراو ڕاگیرا كە سیمایەكی ڕادیكاڵی هەبوو بەرامبەر بە كێشە ئابووری و كۆمەڵایەتیەكان و كێشەی فەلەستینی. سەبارەت بە بابەتی سروشتی دەسەڵات و ئاراستە كۆمەڵایەتی و سیاسیەكانی و هەڵوێستی بەرامبەر بە دیموكراتیەت و مافەكانی مرۆڤ بە پێی گەواهیدانی بزووتنەوەی نیشتمانی و دیموكراتی سوریا و ڕێكحراوە جیهاینەكانی مافی مرۆڤ بەرەو خراپتر چوو و سوریا بوو بە زیندانێكی گەورە و ڕژێم كەوتە ناو هەندێ‌ كار و كردەوەی ناحەزی و ئازاردەر بەرامبەر بە ڕێكخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستینی و بزووتنەوەی نیشتمانی لوبنانی, هەروەها بۆ جاری یەكەم لە مێژووی سوریادا ڕژێم كەوتە تێوەگلانی ڕووبەڕووبوونەوەی چەكداری دژی بەرگری فەلەستینی و سەركردایەتیە یاساییەكەی. لەسەر ئاستی ناوخۆییشدا كەوتە ناو شەڕێكی چەكداری و سیاسی دژی هەندێ‌ لە توێژەكانی گەلی سوریا كە كاریگەریە تایەفیەكانیشی بە خۆوە گرتبوو و كوشتارێكی دڕندانە لە شاری -حەما- و لە زیندانی -تەدمور- روویاندا, هەروەها ژمارەی زیندانیەكان گەیشتە ژمارەیەكی خەیاڵی و پاكتاوكردن و لە ناوبردن بە ئامرازی جیاجیا و تەنانەت بە ئامرازە قەدەغەكراوەكانی نێو دەوڵەتیشەوە ئەنجامدران.

هەروەها ژمارەی دەزگاكانی ئاسایش زیاد بوون و بوونە چەندین جۆر لە ناوچە جیاجیاكانی وڵاتدا : ئاسایشی سیاسی، ئاسایشی سەربازی، سالۆخڤانی ئاسمانی، ئاسایشی دەوڵەت، ئاسایشی ناوخۆیی هەر دەزگایەكیش لق و تایەتمەندی و بودجەی خۆی هەیە ئەمە بێجگە لە دەزگاكانی سەر بە وەزارەتی ناوخۆ و كۆشكی كۆماری و حزب و حكومەت.

سەبارەت بە ڕەوشی كوردی وەكو بەشێك لە ڕەوشی گشتی نیشتمانی, بە بەردەوام هەمان ناڵینی ئەوانی دیكەی هەیە بە تایبەتی هێزە بەرهەڵستكارە نیشتمانیەكان و خوازیارانی دیموكراتیەت و لە لایەكی دیكەشەوە دەكەوێتە ژێر ڕكێفی حاڵەتە بەدەرەكانی تایبەت بە هەڵوێست لە بەرامبەر گەلی كورد و بزووتنەوە نەتەوەییەكەیدا. لەگەڵ بەردەوامی هەڵوێستەكانی پێشوو هەندێ‌ كار و كردەوەی نوێ‌ و شێوازی داهێنراویان هێنایە ئاراوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی حاڵەتی كوردی، پلانە شۆڤینیەكان بەردەوام بوون بە شێوەیەكی خێراتر بەڵام بێ‌ ژاوەژاو و بە ئامرازی -هێور- و ئەو هەنگاوانەی مابوون لە جێبەجێكردنی پشتێنەی عەرەبی و بە عەرەبكردنی ناوچە كوردیەكان تەواو كران و ڕێژەی دەستگیركردن و ڕاونان و دەركردنی كوردەكان لە فەرمانبەرێتی بەرابەر بوون و ڕیژەی بانگكردن بۆ لێپێچینەوە گەیشتە لوتكە، لە میانی ئەو سی ساڵەی سەردەمی -بزووتنەوەی ڕاستكردنەوە- شێوازی نوێ‌ سەریان هەڵدا لە ڕفتار كردن لەگەڵ كێشەی كورد. دەزگایەكی تەرخانكراو بە فایلی كوردی دامەزراند كە پسپۆر و سالۆخدەر و تایبەتمەندەكانی خۆی و بودجەی تایبەتی خۆی هەیەو ڕۆڵی ڕێكخەر دەبینێ‌ و سوود لە كارەكانی گشت دەزگاكانی دیكە وەردەگرێ, هەروەها ئەوەی پەیوەستە بە كورد گواسترایەوە بۆ ئەم دەزگایە ئەمەش واتای بەردەوامبوونە لەسەر ئەوەی كێشەی كوردی بە مەسەلەیەكی ئاسایشی دادەنرێت و پێویستی بە بەڕێوەبردنێكی ئاسایشیە. پاشان دەستی كرا بە وەبەرهێنانی پەیوەندیەكانی سوریا لەگەڵ لایەنە كوردیەكانی عێڕاق بۆ بەرژەوەندی خۆی و هەندێ‌ جاریش سوودوەرگرتن لێیان بۆ ئازار گەیاندن بە كوردەكانی سوریا بە هۆی ئەو ڕەوشە سەختەی كە لە سەرەتاكاندا دووچاری بزووتنەوەی كوردی هات لە عێڕاقدا، جەلال تاڵەبانیش دوو دڵی نەدەكرد لە پێشكەشكردنی خزمەتەكانی خۆی بۆ ڕژێمی سوریا و ڕاگەیاندنەكانی خۆی دەدا وەكو :”هیچ كێشەیەكی كوردی نیە لە سوریا” یان “ئەركی سەرەكی كوردەكانی سوریا ئەوەیە بچنە ناو حزبی پەكەكە”. دەبێ‌ ئەوەش بە ئاشكرا ڕابگەیەنین كەوا ڕژێمی سوریا توانی بزووتنەوەی كوردی لە عێراق بێلایەن ڕاگرێت لە بەرامبەر كێشەی نەتەوەیی كورد لە سوریا و مافەكانیان و خواست و ئازارەكانیان هەندێ‌ جاریش هەبوونیان. پێویستە لێرەشدا ڕوون بكەینەوە كە جیاوازی لەسەر پێناسەی بەرژەوەندیەكانی كوردی عێڕاقە كە هەرگیز پێویستی بە -نكۆڵیكردن- نیە لە هەبوونی كورد لە سوریا بەڵكو كوردەكانی سوریا قوڵایی ستراتیژی كوردی عێڕاق پێكدێنن و لە هەمان كاتیشدا پێویست ناكات كوردی عێڕاق ئەركی كوردەكانی سوریا بەجێبێنن لە وەدیهێنانی ئامانج و خواستەكانیان. بارزانی نەمر زۆر جار خۆی هەڵدەقورتاندە لای حكومەتەكانی سوریا بۆ بەردانی زیندانیە سیاسیەكانی كورد و كەمكردنەوەی ئازارەكانیان لەوانەش ئاراستەكردنی نامەیەك بۆ دكتۆر نوردەددین ئەلئەتاسی سەرۆكی پێشووی سوریا بۆ ئەم مەبەستە هەروەها ڕاگەیاندنی كوردی عێڕاق لەسەردەمی بارزانی نەمردا ڕەوشی كوردەكانی سوریایان دەخستە ڕوو لە خەبات و ئەلتەئاخی و ئێزگەی دەنگی كوردستانی عێڕاقدا.

عەبدوڵڵا ئۆجەلانی سەرۆكی پەكەكە هەرچی هەبوو لە توانا و خزمەتكردن پێشكەشی بە بەرژەوەندی سیاسەتی سوریای كرد تا ئەو ڕادەیەی ڕایگەیاند كەوا كوردەكانی سوریا لە باكوورەوە هاتوون و پێویستە بە ڕێگای حزبەكەی ئەو بگەڕێنەوە ئەوێ‌, شۆڤینیەكانی وەكو موقەدمی پێشووی ئاسایش و یەكێك لە ئەنجامدەرانی پلانی پشتێنەی عەرەبی -منژر الموصلی- ئەم قسانەی -سەرۆكی نەتەوەیی- قۆستەوە لە خستنەڕووی نكوڵیكردن لە هەبوونی مێژوویی كورد لە سوریا. هەروەها ڕژێم توانی كورداندنی ململانێ‌ بێنێتە ئاراوە لە نێوان ڕێزەكانی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورددا و بەشداری لە هەڵگیرسانی شەڕی كورد و كورد بكات و لە ناوەڕاستی نۆهەدەكانی سەدەی ڕابردوودا بە ڕێگای پەكەكەوە سەرپەرشتی ڕاستەوخۆی هەڵمەتە سەربازیەكانی دژ بە پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراق كە ناسراوە بە پیلانی -ئۆكۆردیۆن- بكات، هەروەها ڕژێم یەكێك بوو لە خوازیارانی بەستنی دیداری سێ‌ قۆڵی لەگەڵ توركیا و ئێران بەمەبەستی خنكاندنی فیدڕالیەتی كوردی و پاكتاوكردنی دەستكەوتەكانی گەلی كوردستانی عێڕاق.

About دیدار عثمان

Check Also

شۆڕشی دوەمی بارزان ١٩٤٣_١٩٤٥

بێگەرد عەلیبەشی مێژوو-زانكۆی سۆران شۆڕشی دووەمی بارزان بەسەرۆکایەتی مەلا مستەفای بارزان یەکێکە لەو شۆڕشە نیشتیمانیانەی …