لێكۆڵینەوەیەكی سەرەتایی ئاماژەكانی قورئان بۆ رەمسیسی دووەم وەك فیرعەونەكەی مووسا

فازڵ قەرەداغی fqaradaghi@yahoo.com

ئەم لێكۆڵینەوەیە كە بەقەبارەی زیاتر لە پەنجا لاپەڕەی گەورە پێشكەش بە كۆنگرەی یەكەمی (بەرگری لە قورئان) كرابوو لێكۆڵینەوەیەكی سەرەتاییە‌و پرۆژەیەكە بۆ فراوانكردن. كۆنگرەكە رۆژانی 22-23/12/2012 لە سلێمانی لەلایەن سەنتەری زەهاوی بۆ لێكۆڵینەوەی فیكری بەهاوكاریی پەیمانگای جیهانیی فیكری ئیسلامی بەستراو ژمارەیەك لێكۆڵینەوەی تێدا پێشكەش كران.

كورتەی لێكۆڵینەوەكە:

سەرەتا‌و هەرچەندە بەڵگەی بەهێزمان هێناوەتەوە بۆ دەستنیشانكردنی رەمسیسی دووەم‌و هەرچەندە پشتمان بە سەرچاوە پسپۆڕەكانی مێژوو‌و زمانی كۆنی میسر بەستووە بەڵام پێویستە ئەوە ڕوون بكەینەوە كە هەرچییەك دەیڵێین‌و خەڵكی تریش دەیڵێن بۆچوونە، بۆیە هەڵەیەكی گەورەیە مرۆڤ پەلە بكات لە حوكمدان بەوەی فڵانە ئایەت ئیعجازی قورئان دەسەلمێنێت یان بەپێچەوانەوە حوكم بدرێت ئیعجازی تێدا نییە، بەشێوەیەكی فراوانتریش پەلە نەكرێت لە بابەتەكانی ئیعجاز وەك چۆن ئەو پەلەیەی دەكرێت لەلایەن ئەوانەی باوەڕیان نییە بە سەرچاوەی خودایی قورئان كاتێك باسەكانی قورئان‌و ئیعجازەكانی ڕەتدەكەنەوە . ئەو دوو هەڵوێستەش بوونەتە باو لەناو نووسەر‌و بانگخواز‌و توێژەرە باوەڕدار وبێباوەڕەكان؛ باوەڕداران بەیەقینەوە باسی ڕاستێتی قورئان دەكەن بەڵام ئەو ڕاستێتییە تێكەڵ بە بۆچوون‌و تەفسیرەكان دەكەن‌و بەهەمان شێوە بەیەقینەوە دەیانخەنە ڕوو و ناڵێن ((ئەمە بۆچوونی خۆمانە))، بێباوەڕەكانیش تانە لە یەقینی باوەڕداران سەبارەت بە قورئان دەدەن بەڵام خۆشیان بە یەقین‌و باوەڕەوە باس لە باوەڕنەبوونیان بە قورئان دەكەن‌و رەخنەكانیان بەیەقینەوە دەخەنە ڕوو.

لەبەر ئەوە‌و بەپشتبەستن بەو مەنهەجەوە دەڵێین ئەم لێكۆڵینەوەیە ژمارەیەك بۆچوونە كە پشتیان بەستووە بە سەرچاوە مێژووییەكان‌و ئایتەكانی قورئان‌و سەربارەی بەهێزیی بەڵگەكان وەكو لێكۆڵینەوەیەك تەماشای ناكەین قابیلی موناقەشە نەبێت. لەم لێكۆڵینەوەیەشدا چەند بۆچوونێكمان خستۆتە ڕوو كە بە باوەڕی خۆمان یەكەم جارە باس بكرێن. هەوڵی زۆریشمان داوە دووربكەوینەوە لەو بابەتە‌و توێژینەوانەی زۆرێك لە موسڵمانان نووسیویانن چونكە زۆربەی ئەوانە شتە وتراوە سادە دووبارەكراوەكانی یەكتر دەڵێنەوە. بێگومان هیچ بایەخێكیشمان نەداوە بە ڕەخنەكانی عەلمانییەكانی وڵاتە عەرەبییەكان چونكە وەكو بابەتەكانی ئیسلامییەكان بەدەوری لێكدانەوەیەكی یەقینیی خۆیان‌و بەدەوری چەند شتێكی دووبارەكراو دەخولێنەوە. لێرەدا ئەگەر دەنگمان بگاتە عەلمانییە عەرەبەكان پێیان دەڵێین دووربكەونەوە لە كڵێشەكانی بەدرۆخستنەوەی ئیعجازی قورئان‌و گاڵتەكردن بە قورئان‌و ئیعجازەكە، هەروەها بە ئیسلامییە عەرەب‌و كوردەكان دەڵێین دووربكەونەوە لە كڵێشەی لە جۆری (ئایەتی فڵان راستیی فڵانە شت دەسەلمێنێت)‌و لەجیاتی ئەوە باسەكەیان وەكو بۆچوون تەرح بكەن، هەر كاتێكیش لێكۆڵەرەوە وای كرد ناچار دەبێت زیاتر بگەڕێت‌و بۆچوونەكەی خۆی بە بەڵگە بەهێزتر بكات یان دەستكاریی بكات یان ئەگەر بەڵگەی دژی بەهێزتری دەستكەوت وازی لێبهێنێت.

پشكنینە شوێنەوارییەكانی دوو سەدە ژمارەیەكی زۆری ئیشكالیاتیان ڕووبەڕووی گێڕانەوە تەوراتییەكان سەبارەت بە مێژووی بەنو ئیسرائیل كردەوە، لەو ئیشكالیاتەش مەسەلەی مانەوەیان لە میسر‌و دەرچوونیان لێی. یەكێكیش لەوانە دەربارەی ئەو فیرعەونە یان ئەو دوو فیرعەونەی كاتی مووسا كە لێكۆڵەرەوەكان یەكەمیان بە فیرعەونی چەوساندنەوە‌و ئەوەی تر بە فیرعەونی دەرچوون ناو دەبەن.

سەبارەت بە ناسینی فیرعەونەكەی مووسا بەڵگەی زۆر هەن كە ئەو فیرعەونە رەمسیسی دووەم، فیرعەونی ناوداری بنەماڵەی نۆزدەیەم‌و هەموو مێژووی میسر، بووە (یەكێك لە مێژووەكانی حوكمڕانییەكەی: دەوروبەری 1279-1213 پێش زاین).

یەكێك لە بەڵگەكانی توێژەرە ڕۆژئاواییەكان ئەوەیە ناوی ئیسرائیلییەكان لە نووسراوە میسرییەكاندا نەهاتووە‌و یەكەم جار كاتی مرنپتاحی كوڕی رەمسیسی دووەم بووە بەو واتایەی پێش ئەو كاتە لە فەڵەستیندا نەبوون‌و بەواتایەكی تر پێویستە لە سەردەمی ئەو یان رەمسیسی دووەمی باوكیدا لە میسر ژیابوون، ئەوانەش كە باوەڕیان بە گێڕانەوە تەوراتییەكە نییە نەبوونی ناوی ئیسرائیل لە نووسراوە میسرییەكان‌و بێدەنگیی ئەو نووسراوانە سەبارەت بە هەبوونی ئیسرائیلییەكان لە میسر‌و دەرچوونیان لێی كە ڕووداوێكی گەورە بوو دەكەنە بەڵگە لەسەر گومانەكانیان لە تەورات. ئەوەی جێگەی سەرنجە دەقەكەی مرنپتاحە كە شوێنەوارناسان تێبینیی ئەوەیان تێدا كردووە ناوی ئیسرائیل (بەشێوەی «یسریئر») نیشانكەرەوەی (خەڵكانی بێگانە)ی بۆ بەكارهاتووە نەك نیشانكەرەوەی شوێن بەو واتایەی كە نیشتەجێ نەبوون. بۆیە بە بۆچوونی خۆمان كە مرنپتاح چووبووە فەڵەستین ئەو كاتە ونبوونە چل ساڵییەكەی ئیسرائیلییەكان بوو بۆیە مرنپتاح كە باسی ئیسرائیل دەكات دەڵێت ((ئیسرائیل وێرانكرا، تۆوەكەی نەما)) وەك بڵێیت مرنپتاح ویستی تۆڵە لە ئیسرائیلییەكان بكاتەوە بەڵام كە گەڕا ئەوانی نەدۆزییەوە‌و كەسیش زانیاریی لەبارەیانەوە نەبوو بۆیە وایزانی تیاچوون.

بەڵگەكانی تر لەسەر ئەوەی رەمسیسی دووەم فیرعەونی مووسا بوو:

رەمسیسی دووەم لە هەموو پادشاكانی تری میسر زیاتر لە ئیددیعای خوداوەندێتی رۆچووبوو. ئیددیعاكەی تەنانەت گەیشتبووە ئەو ڕادەیەی ئیددیعای دەكرد هێزەكانی سروشت لەژێر دەسەڵاتی ئەودان ئایا بەڕاستەوخۆ یان لەڕێگەی خوداوەندەكانییەوە‌و بەتایبەت خوداوەند (ست) كە خوداوەندی میسری باكوور‌و بنەماڵەكەی بوو. لەدەقێكدا (ست) بەگوێی رەمسیسی كرد‌و سەرما‌و بەفری دواخست بۆ ئەوەی نێردراوەكانی پادشای خیتا (وڵاتی خاتی) بگەنە میسر، هەروەها رەمسیسی دووەم ئیددیعای كردبوو ئەو زەمینلەرزەیەی زیانی گەیاندبوو بە پەرستگەی ئەبو سمبل كە دروستی كردبوو ‌و پەیكەرێكی گەورەی خۆی  خستبووە خوارەوە دەربڕینی خوداوەندییە بۆ نزیكی فیرعەون لێی، هەروەها كاتێك لەسەر زمانی بەرپرسان ئیددیعا دەكات خۆی هەناسە بەو كەسە دەدات كە خۆی دەیەوێت‌و بەخۆشەویستیی ئەوە وڵاتە بێگانەكان دەمێننەوە‌و ئەگەر پادشای خاتییەكان دیارییەكانی نەنێرێت وڵاتەكەی باران نابینێت. رەمسیس لەسەر زمانی بەرپرسان خۆی دەكاتە ئەو كەسەی خوداوەندی نیل بەگوێی دەكات، ئەگەر فەرمانیش بە ئاو بدات لە چیا بێتە دەر ئاو وەكو لافاو دەردەچێت، ئەمەشیان گرنگە بۆ تەفسیركردنی نیشانەی (لافاو)ی مووسا كە جگە لەوەی سزایەكی ماددی گەورە بوو هەروەها پووچەڵكردنەوە ئیددیعاكانی فیرعەون كە دەسەڵاتی بەسەر سروشتدا هەیە‌و خوداوەندی نیل بەگوێی دەكات. زانراویشە كە ئاوەدانیی میسر لەناو ئەو بیابانەدا بەهۆی نیلەوە بوو. لافاوی نیل زەوییەكان دادپۆشی‌و دوایی ئاوەكەی كەمدەبووەوە‌و ئەگەر بەرزی ئاستی نیل لە وەرزی لافاو زۆر بووایە كارەسات بەدوای خۆیدا دەهێنا. سەرجەم ئەوانەی سەرەوەش ئەو بڕیارە سەیرەی فیرعەونمان بۆ لێكدەدەنەوە كە لەناو دەریاكەدا شوێنی ئیسرائیلییەكان كەوت كە دیارە فیرعەون قەناعەتی بە لەشكرەكەی كرد دەریا بۆ ئەو لەت بووە‌و پشتی بەو ئیددیعایانەی ڕابوردووەوە بەستبوو.

نیشانەیەكی تری مووسا ئەویش نیشانەی خوێن (ئاوی میسر ببوو بە خوێن) دیسان پەیوەندیی بە خودی رەمسیسی دووەم‌و دەسەڵاتەكەی بەسەر نیلدا هەبوو.

 

سەبارەت بە نیشانەكانی تریش دەبینین پەیوەستێكیان لەگەڵ رەمسیسی دووەمدا هەیە:

نیشانەی (قوممەل) كە موفەسسیرەكانی قورئان بە چەند شتێك تەفسیریان كردووە یەكێكیان ئەو قالۆنچەیەیە كە پاڵ بە پیسی یان زەبڵ یان قوڕەوە دەنێت. ئەو ئاژەڵە (بە میسری: خپرر) پیرۆز بوو ‌و نیشانە بوو بۆ خوداوەندی خۆر لەكاتی بەیانیدا (خپری)‌و لە دەقێكدا كە ستایشی گەورەی رەمسیسی دووەمی تێدایە‌و لەسەرووتر ئاماژەی بۆكرا رەمسیس بە (خپریی بەرجەستە) وەسفكراوە. قوممەل (خپرر) جگەلەوەی بەڵایەكی بەئازار بوو بۆ میسرییەكان نیشانەش بوو بۆ فیرعەون‌و خەڵكەكە كە خپریی بەرجەستە دەسەڵاتی نییە بەرامبەر بەو بەڵایە.

نیشانەی كوللە ئاماژەیە بۆ وەسفكردنی چوار تیپە سەربازییەكەی رەمسیسی دووەم وەك كوللە. كوللە نیشانەیەك بوو دژی شووم‌و كۆنتر لە سەردەمی رەمسیسی دووەم لە نەخشە جادووگەرییە پارێزەرەكاندا هەبووە.

بۆق لە میسری كۆندا هێمای بەپیتی بوو، بۆق بۆ خۆی خوداوەندی زیندووبوونەوە‌و بەپيتی بوو، وێنەی سەرەمێكوتەش لە نووسیندا بۆ نیشاندانی ژمارەی سەد هەزار بەكار دەهات، هەموو ئەوەش ئاماژەن بۆ رەمسیسی دووەم كە زیاتر لە سەد كوڕو كچی هەبوون

 

سەبارەت بە دوو نیشانەی یەكەم: نیشانەی دەستەكە‌و نیشانەی مارەكە ئاماژەكان دیسان بۆ رەمسیسی دووەمن:

بەڕواڵەت هیچ پەیوەندییەك لەنێوان نیشانەی دەستەكەی مووسا (كە دەیخاتە باخەڵییەوە‌و دەریدەهێنێت‌و ڕەنگی سپی دەبێت‌و دوایی كە دەیخاتەوە باخەڵییەوە ڕەنگی كۆنی بۆ دەگەڕێتەوە) لەگەڵ نیشانەی دارەكەى مووسا كە دەبێتە مار، بەڵام ئەو پەیوەستە لە تایبەتمەندییەكانی رەمسیسی دووەمدا دەبینرێن. رەمسیسی دووەم نەخۆشیی لیۆكۆدێرمای هەبوو كە سپیبوون پێست بوو و نیشانەی دەستەكە ئاماژەیە بۆ ئەو كەسەی خۆی كردۆتە خوداوەند بەڵام ناتوانێت چارەسەری خۆی بكات.

ئاماژەكانی مارەكەش زۆرترن: كۆبرای (وئجت) پارێزەری فیرعەونەكان بوو و لەسەر تاجەكەیاندا بوو. واتە نیشانەكە بەڵگە بوو كە مارەكەی فیرعەون ناتوانێت بیپارێزێت لە مارەكەی مووسا. كۆبرا هەروەها هێمای میسری باكوور بوو كە زێد بنەماڵەی رەمسیس بوو. ئاماژەكەی تری مارەكەش بۆ عئپی (ئەپۆفیس بە یۆنانی) بوو كە هێمای خراپەكاری بوو و ڕێگەی بەلەمی خوداوەندی خۆری دەگرت‌و خوداوەند (ست) كە وتمان خوداوەندی میسری باكوورو خوداوەندی بنەماڵەكە بوو بەرگریی لێی دەكرد، بەواتایەكی تر رەمسیسی دووەم كە شانازیی بە (ست)ـەوە دەكرد وەكو ئەو نەیدەتوانی شەڕ دژی عئپپ بكات. دارەكەی مووسا كە هی شوانی بوو پەیوەندییەكی هەبوو بە سەولەجانی پادشا (وئس) كە لە ئەسڵدا دارێك بوو بۆ ڕاونانی مار.

لە قورئاندا وەسفی (و فرعون ذي الاوتاد)  واتە خا وەن مێخەكان بۆ فیرعەون هاتووە كە موفەسسیرەكان بە چەند شتێك لێكیان داوەتەوە‌و ئەوەی نزیكترە لە ڕاستی (خاوەن بینا زۆرەكان)ـە، ئەمەش یەكێكە لە بۆچوونە نوێكانی ناو توێژەرە موسڵمانەكان، بۆچوونێكی تر ئەوەیە مێخەكان ستوونەكان ناو بیناكانی رەمسیس كە زۆر بوون، بۆچوونێكی تر ئەوەیە مێخەكان میلەكانە (مسلات) كە جگەلەوەی رەمسیسی دووەم زۆرترین ژمارەی میلی هەبوو شێوەی میل كە بەردێكی درێژی باریكە‌و نووكەكە تیژە زۆرتر لە مێخ دەچێت. هەموو ئەوانە راستن بەڵام وای بۆ دەچین ستوونی (جد) یان (دد) تەفسیرێكی تر بێت. ئەو ستوونە هێمای سەقامگیری بوو و هەر فیرعەونێك 30 ساڵ حوكمی تەواو بكردایە جەژنی (سد)ی دەگێڕا كە تێیدا ستوونی (جد) بەرز دەكرایەوە، دوای ئەوەش هەر سێ یان چوار ساڵ جەژنەكەی دووبارە دەكردەوە‌و رەمسیسی دووەم چواردە جەژنی هەبوو واتە چواردە موناسەبە بۆ بەرزكردنەوەی ستوونەكە.

دوو ئایەت هەن كە ئیشكالیان هەیە بۆ میسر: (أليس لي ملك مصر و هذه الأنهار تجري من تحتي) و(كم تركوا من جنات وعيون) كە ئەمانە زۆر گونجاو نین بۆ میسر كە روباری نیل بەناو بیاباندا دەڕوات‌و لقی نییە، بەڵام بەگەڕانەوە بۆ مێژوو ‌و وەسفی شاری پر-رەمسیس، پایتەختی رەمسیسی دووەم، دەبینین چۆن شارەكە لەهەموو لایەكەوە ئاو دەورەی دابوو و رەمسیس پڕی كردبوو لە هەموو جۆرە درەختێكی بەردار.

مێژوو هەروەها ئایەتی (كذلك و أورثناها قوما ءاخرين) تەفسیر دەكات كە چۆن شارەكە لەدوای رەمسیس ئەهمیەتی جارانی نەما‌و تەنانەت مرنپتاحی كوڕی ئیدارەی بردە شاری من نفر (مەمفیس)‌و لقێكی نیل ڕێڕەوی گۆڕی و ئاو لە شارەكە بڕا‌و بەرەو پووكانەوە چووە تا لە بنەماڵی بیست‌و یەكدا بەردەكانی شارەكە برا بۆ (تانیس)ی پایتەخت‌و شوێنی پر-رەمسیس كوێر بووەوە بەجۆرێك بەهۆی ئەو بەردانەی برانە تانیس، كە بەشێكیان ناوی رەمسیسیان پێوە بوو، شوێنەوارناسان سەرەتا وایاندەزانی تانیس پایتەختی رەمسیس بوو.

مێژوو هەروەها ئەو ئایەتەمان بۆ تەفسیر دەكات  (و جعلناهم أءمة يدعون الى النار)  لەو ئایه‌تە تێدەگەین كە فیرعەون‌و سەربازەكانی یادیان لەدوای خۆیان جێهێشت‌و بوونە پێشەنگ بۆ خەڵكی تر، ئەمەش راستە چونكە یادی رەمسیسی دووەم بۆ ماوەی هەزار ساڵ مایەوە‌و ماوەكەی وەكو مێژووی فەرمانڕەواییەكی بەهێز تەماشا دەكرا‌و تەنانەت پەرستنەكەشی مایەوە. دووەم فیرعەونی بنەماڵەی بیستەم كە پاش بنەماڵەكەی رەمسیسی دووەم هاتبوو، پادشایەك بوو موعجەبی رەمسیسی دووەم بوو و خۆی ناو نابوو رەمسیس‌و تەنانەت كوڕەكانی بەناوی كوڕەكانی رەمسیسی دووەمەوە ناو نابوو. لەوەش بەدواوە رەمسیسەكانی بنەماڵەكە بەردەوام بوون تا زنجیرەكە گەیشتە رەمسیسی یانزەیەم.

بۆچوونێكی تر سەبارەت بە خنكانی فیرعەونە. توێژینەوەی سەر مۆمیای رەمسیسی دووەم دەریخستووە كە بە خنكان نەمردبوو هەروەها دەریخستووە كە باری تەندروستیی خراپ بوو و نەخۆشییەكانی پیریی هەبووە بۆیە نەیدەتوانی رێ بكات چ جای ئەوەی بەسواری عاربانەوە شوێنی ئیسرائیلییەكان بكەوێت، جگەلەوەی لە كۆتایی ژیانیدا لەهۆش كەوتبوو. ئەمە هۆیەكە بۆ ئەوەی بە فیرعەونی دەرچوون نەزانرێت.

ئێمە وای بۆ دەچین رەمسیسی دووەم فیرعەونەكەی قورئان بووە بەڵام ڕووداوی دەرچوون لە كۆتایی ژیانیدا نەبووە بەڵكو لە ساڵێكی دیاریكراوی فەرمانڕەواییەكەی بووە‌و خنكانەكەی مردن نەبوو بەڵكو لەهۆشخۆچوون بوو و باقی ژیانی وا بردبووە سەر. ڕەنگە بتوانین لە قورئاندا بەڵگەی ئەوە بدۆزینەوە واتە بەڵگەكانی دژی مردنی فیرعەون. لە ناو ئەو ئایتانەی باسی خنكانی فیرعەون دەكەن تەنها یەكێكیان بەئاشكرایی باسی ئەو دەكات: (فأراد أن يستفزهم من الأرض فأغرقناه ومن معه جميعا) ئەوەش ئەگەر مەبەست لە خنكان مردنە. هەروەها وشەی (ملیم) لە ئایەتی (فنبذناهم في اليم وهو مليم) تەنها یەك جاری تر هاتووە ئەویش بۆ ڕووداوێكی هاوشێوە كە یوونسی پێغەمبەر خۆی هەڵدایە ناو ئاوەكە‌و نەهەنگەكە قووتی دا. بەبۆچوونی خۆشم تەفسیركردنی وشەكە بە (ملام) واتە لۆمەكراوە لەڕووی زمانەوانییەوە دروست نییە.

لێكۆڵینەوەكە باسی چەند مەسەلەیەكی كێشەدار دەكات وەك باسی هامان لە قورئاندا‌و باسی ئەو بینایەی فیرعەون داوای كرد هامان بۆی دروست بكات بۆ ئەوەی تەماشای خواكەی مووسا بكات. لێكۆڵینەوەكە وەڵامی رەخنەكانی سەر بەو دوو مەسەلەیە دەداتەوە: ناوی هامان لە تەورات كە گوایە وەزیری پادشای هەخامەنشی خشایارشا (ئەحشویرش) بووە‌و گوایە قورئان لێی تێكچووە‌و كردوویەتی بە وەزیری فیرعەون (راستەكەی ئەوەیە قورئان وەكو وەزیر ناوی نەبردووە). ناوی هامان لە سیفری (ئەستیر) هاتووە كە كێشەی تێدایە‌و رەخنەی لێگیراوە‌و بە بەشێكی دروستكراو زانراوە. ئەوەی گرنگە لێرەدا ئەوەیە بەڵگە نییە لەسەر ئەوەی جوولەكەی سەردەمی پێغەمبەر ئەو سیفرەیان هەبووبێت یان نا بۆیە بەڵگەی وەرگرتنی باسەكە لە تەورات‌و دەستكاریكردنی لەلایەن قورئانەوە بەڵگەیەكە بۆ خۆی پێویستی بە بەڵگەیە. ڕەخنەكەی تر گوایە شارستانیی میسر شارستانیی بەرد نەبوو نەك خشتی سوورەوەكراو. لێكۆڵینەوەكە بەڵگە لەسەر هەبوونی بینای زۆر بە خشتی كاڵ دەهێنێتەوە كە زۆرتر بوون لە بیناكانی بەرد‌و بەڵگە دەهێنێتەوە كە میسرییەكان خشتی سوورەوەكراویان بەكارهێنابوو بەپاڵ ئەوەی بەڵگە نییە كە قسەكەی فیرعەون بە جددی بووبێت. ڕەخنەیەكی تریش سەبارەت بە ناوی فیرعەونە كە لە قورئاندا وەكو ناوی كەس بەكارهاتووە لەكاتێكدا فیرعەون نازناو بوو، وەڵامی ئەوەش بە گەڕانەوە بۆ ڕەچەڵەكی نازناوەكە دەبێت هەروەها لەگەڵ بەراوردییەك لەگەل نازناوی كیسرا‌و قەیسەر كە عەرەبی كاتی دابەزینی قورئان دەیانزانی نازناون بەڵام وەكو ناوی كەسی بەكاریان دەهێنان.

 ئەم بابەتە لە ژمارە 24 ی گۆڤاری هەیڤ دا بڵاوكراوەتەوە.