كۆچی دوای نوسەری فەرەنسی اونوریە دی بلزاك

اونوریە دی بلزاك

دوای ئەوەی گۆنزاك سانا پیری نووسەر و رۆماننووسی فەڕەنسی، ژیاننامەی هەندێك ناوداری ئەدەبی فەڕەنسی خستە ناو بەرگی كتێبی جۆراوجۆر، لەوانە (ئەلفرێد دوفینی، جۆرج ساند، ئەلێكسەندەر دۆما…) لەم رۆژانە لە دوو تۆی 444 لاپەڕەی قەبارە ناوەند، لە دەزگای (تیلیمارك)ی شاری پاریس، پەرتووكێكی بەناوی (ژیاننامەی بالزاك وەك رۆماننووسێك) بە چاپ گەیاند. لەم كارەیدا وێستگە گەورەكانی ناودارترین رۆماننووس لە مێژووی ئەدەبی فەڕەنسی دەخاتە بەردیدە. نووسەر ساڵانێكی درێژە سەرقاڵی توێژینەوەیە لە لایەنە جۆراوجۆرەكانی جیهانی بالزاكی بلیمەت. ئەنجام لە دەبەشی جیا وێنەیەكی نوێی بۆ بالزاك كێشاوە، ئەوەی زیاتریش دەیەوێت پێداگری لێبكات، ئەوەیە كە دەیەوێت پێمان بڵێت ژیانی ئونۆریە دو بالزاك بە رۆمانێكی خەیاڵاوی دەچێت. ئەو كوڕی ئافرەتێك بوو كە گوێی پێنەدەدا، یا دەتوانین بڵێین هەر خۆشینەدەویست. دواتر بالزاك بە تەنیایی و بێهاوڕێیی پێگەیشت. سان پری ئاگادارە بالزاك بەردەوام مایەپوچ و ژێر باری قەرز بوو، بازرگانێكی ناسەركەوتووش بوو، بە بێ ئامانجیش بەناو ئەورووپا سەرگەردان ببوو، تەنانەت لەو نووسەرانە بوو كە بەردەوام ئەكادیمیەی فەڕەنسی رەتیدەكردەوە. لەو بیرۆكە سەرەكیانەی كە نووسەر لەم كتێبەی خستویەتە ڕوو دەبینین: “ئەو شتانەی كە بالزاك هەوڵیدەدا لە ژیانی پەردەپۆشیان بكات، لە كارە ئەدەبییەكانیدا بە ئاشكرا دەركەتووون”. هەر بۆیە نووسەر لە ژێر ئەم ناونیشانانە لە كەسایەتییەكەی كۆلیوەتەوە. (بالزاك و پارە)، (بالزاك و كچ)، (بالزاك و زانست)، (بالزاك و میوزیك).

جێگای باسە سان پیری تەنیا بەوەندە نەوەستاوە كەسایەتی بالزاك لە رێگای رۆمانە گەورە و ناودارەكان شیبكاتەوە، بەڵكو لە دەرگای ئەو بەرهەمانەشی داوە كە كەمتەر ناسراون. ئەنجام بە دڵنیاییەوە دەڵێت: “ئەو كارانەی كە بالزاك لە ژێر ناونیشانی كۆمیدیای مرۆڤایەتی پێشكەشی كردووین بریتین لە وێنەیەكی ورد بۆ یەك سەدەی تەواو لە مێژووی فەڕەنسا. ئەو كارەی كە بە تەواوی واتاوە لە ناونیشانی وەك (لە دایك بوونی رۆمان) و (لە دایك بوونی كاری دیكۆمێنتییانە) خۆی دەبینیەوە، هەروەها بایەخدان بە پێكهاتەكانی كۆمەڵگە و ئەنجامدانی جۆرێك لە كاری رۆژنامەگەری. هەموو ئەمانە پێویستییان بە كەسێك هەبوو لە شێت بوونی سەردەمەكەی بگات و هەموو وردەكاریەكانی ژیانیش ببینێ. لەم كەسە ئۆنۆریە دو بالزاك بوو”.

وەك ئاماژەمان پێدا نووسەر وێنەی بالزاك لەسەر بناغەی پاڵەوانەكانی ناو رۆمانەكانی كێشاوە، هەروەها ئەو پاڵنەرە بە هێزانەش پێشكەش دەكات كە وەهایان لێكرد لە پێشەوەی گەورە ئەدیبانی فەڕەنسی دابنرێت. ژیانی بریتی بووە لە زنجیرەیەك سەرچلی، كەچی توانیویەتی بە پێنووس ئەو شتانە تەواو بكات كە ناپلیۆن بە شمشێر دەستی پێكردبوو. ئەو ئازارانەی لە منداڵی چێشتی، كردی بە دیاری بۆ بەشێك لە پاڵەوانەكانی. لەبارەی دایك و پەیوەندی نێوانیان بالزاك دەڵێت: “دایكم لەبەر زۆر هۆ رقی لە من دەبۆوە، تەنانەت بەر لە هاتنە دوونیاشم” هەر بۆیە دواتر بالزاك تامی ئاسوودەیی نەكرد و پاڵپشتی پێوەنا (كەسانی دوو دڵ) دابهێنێ.

سان پیری لە شوێنێكی دیكەی ئەم بەرهەمەی ئاماژە بەوە دەكات رۆمانی (باوكە گۆریۆ)ی بالزاك قۆناغێكی یەكجار گرنگ لە بونیاتی (كۆمیدیای مرۆڤایەتی) ناونیشانە درێژەكەی سەرجەم بەرهەمەكانی بالزاك دیاریدەكات. لەم كارەیدا ئاڵۆزی ئەم جیهانە دەخاتە بەردیدەكە لە ناخەوە رەفتاری لەگەڵ دەكرد. هەر چۆنێك بێت نكۆڵی لەوە ناكرێت بالزاك هەوڵیداوە مێژووی نەریتەكانی سەردەمی خۆی بنووسێ و بەرەهەندە فەلسەفی و ریالیزمی و رۆمانییەكانیشەوە، رۆمانی نوێی داهێنا، بەرهەمەكانی چاخی زێڕینیان بە رۆمان بەخشی و بوون بە سەرچاوە بۆ ناودارانی سەردەمی خۆی و دواتر، لەوانە گۆستاف فلۆبێر، ئەندرێ جید، ئەمیل زولا، مارسیل پرۆست.
ئا/ ئاكۆ عەبدوڵڵا