كورتەیەك له ژیاننامەی چوار مەزهەبەكەی ئیسلام

جواربێشەواو سەرمەزهەبەكان,ڕۆڵێكی بەرجاویان هەبووە لەبڵاوكردنەوەو باراستنی ئەم ئاینەبیرۆزە,بە ڵام زۆرینەمان زیان و بە سەرهاتی ئەم ئیمامەبەڕێزانە وەك بێویست نازانین ,لەسەر ئێمەیمسوڵمان بێویستەزانیاری وشارەزایمان لەبارە یانەوەهەبێت,ئەم ئە ركەم بەبێویست زانی وەك ئامادەكارێك بەهەڵسان بەتایب كردنەوە ووەركرتنی كەمێك لەكتێبی (زیانی جوار بێشەواكە ی ئیسلام ), بۆماڵبەڕی ئە لیكترونی كوردی,بە هیوای زیاتر دەوڵەمەندبونی سەرجاوەی ئە لكترۆنی كوردی لەكشت بوارێكی بە سوددا,زنجیرەی بێشەواكانم بەبێ‌ ی مێزووسەردەم داناوەتەوە,خوای كەورە باداشتی ئەم كارەی (دانەر) ی كتێب كاك (ئارام عبدالله) وهەموو لایەك بداتەوەوبیكاتەبەرتوێشوی قیامەت, بەخوێندنەوە ی زیانیان سەرمان سوڕدەمێنێت لە تواناو زانست وكەراماتی ئەم بەڕێزانە.
1ـ ئیمامی ئەبوحەنیفە
ناوی (نوعانی كوڕی سابیتی كوڕی زۆتای كوڕی ماهی تە یمی یە), لە ساڵی 80 ی كۆجی لە شاری (كوفە) لە عیراق لە دایك بووە , واتە (هە شتا ساڵ دوای كۆجكردنی بێغەمبە ر محمد (صلی الله علیە وسلم)لە دوانزە ی مانكی (ڕە جە ب)لە ساڵی (150) ی كۆجی لە تە مە نی (70) ساڵی دا لە شاری (بە غداد) وە فاتی كردوە, ئیمام زۆربە ی زانستی لای (حە مادی كوڕی ئە بی سولە یمان ) وەر كرتوە,وە ناوی (25) مامۆستای تەنها لەم (سەرجاوە) داهە بووە كە زانستی شە رعی لیان وەركرتوە.
ئیمام زۆر قوتابی لە سە ردە ستی بون بە زانای كەورە كە زمارە یان نزیكە ی (800) كە س بوون لە نمونە ی قوتابی یە كانی(موحە مە دی كوڕی حە سە نی شە یبانی,ئیمامی ئە بوو یوسف (عبدالله ی كوڕی موبارە ك) ئیبن موبارە ك ) (فوزە یلی كوری عیاج) ەوزۆری تر,
وە جە ند كتێبێكی داناوە لە وانە ,(المسند,كە تایبە تەبە فەرمودە,(الفقە الاكبر)كە تا یبە تە بەعە قیدە, الرد علی القدریە,العالم والمتعلم).
لە سە رە تای زیانی دا سە ر قاڵی كاری كوتال َكرین و فرۆشتن بوو,
(ئیبن هە بیرە) والی عیراق بوو داوای لی كرد ببێتە سە ر بە رشتیاری (بە یتولمال) داواكاە ی ڕەت كردەوە,
وە خە لیفە (ئە بو جە عفە ری مە نصور)لە شاری كوفە وە هێنا یە شاری بە غداد ویستی بیكات بە( قازی) بە غداد داواكە ی ڕە تكردەوەو وتی سوێند بە خوا نا یكە م,
لە سەردە می ئیمام دا,جوار سە حابی زیاون(ئەنەسی كوڕی مالیك) (عە بدولای كوڕی ئە بی ئەوفا) لە كوفە,(سە هلی كوڕی سە عد) لە مە دینە,(ئەبوتوفە یل) لە مە ككە,هە ندێك لە زانایان دە ڵێت هە موویانی بینیوە,هە ندێك دە ڵَێن هیجیانی نە بینیوە,هە ندێك دە ڵی ته نها (ئە نە سی كوڕی مالیك) ی بینیوە كە خویشی وایفە رمووە كە (كە حە زرە تی ئە نەسی كوڕی مالیك) بینیوە لە مزكەوت نوێزی دە كرد.وە(سوفیانی سەوری )لە سە ردە می ئەودا زیاوە,
فە رمودە دە ربارە ی ئیمام هاتووە(لوكان العلم عند البریانتناولە رجال من إبنا‌و فارس) اخرجە بخاری مسلم ابونعیم ئیمامی سیوتی دە فە رموێت بە لكە یە كی بە هێزە دە توانین بشتی بێ‌ ببە ستین بیكە ین بە ئامازە یە ك بۆزانستی ئیمام.
ـ ئیمام(حەوت) هە زار جار قورئانی خە تم كردوەتەنیا لە وشوێنە ی كە تیایدا وە فاتی لێ‌كرد,
ـ.ئیمام ناوی لێنرابوو (كۆلە كە) جونكە زۆر دەوە ستا بۆشەونوێز,زانایان دە ڵێن (45)ساڵ,هە ربێنج نوێزی بە یە ك دە ست نوێز دە كرد.
ـ (یە حیای كوڕی نە صر) فە رموویە تی: هە ندێك جار ئیمامی ئە بو حە نیفە (60) جار قورئانی خە تم دە كرد تە نها لە مانكی ڕەمە زاندا.
ـ ئیمام(55) جار حە جی كردوە نزیكە ی (100) جار خوای كەورە ی بینیوە لە خەون دا.
تێبینی/ ئیمامی نەوەوی لە (شرح صحیح مسلم) ( 15/25) دە فەرموێت زاناكان یەكدەنكن لەسەرئەوە ی دە شَێت مرۆڤ) خوای كەورە لە خەوندا ببینێت.
ـ ئیمام لە سە رە تای زیانی خە ونی بینی كە قە بری بێغە مبە ر(صللی الله علیە وسلم) هە ڵدە داتەوە,ئەم خە ونە ی لای (ئیبن سیرین) كێڕایەوە,(ئیبن سیرین) ووتی:خاوەنی ئەم خەونە زانستێكی وا بە یدادە كات كە كە س لە مەو بێش بە یدای نە كردوە.
ـ ئیمام لە زێر سێبە ری داری ئەو كە سە دانانیشت كە خاوە نە كە ی قە رزداری بوایە,دە یفە رموو هەر قەرزێك سودێكی لە كە ڵ خۆی هێنا,بۆ خاوەنە كە ی دە بێتە ریبا,
ـ كاتێك كە( شورە یحی قازی) وە فاتی كرد,لە باش ئەو(ئیمامی ئە بو حە نیفە,سوفیانی سە وری,وەصیلە و,شە ریك هە ڵیزێردران بۆ جێكرتنەوە ی ,ئیمام بێش ڕوداوە كە كە وت فە رموی بێیان, لە سە ر ئە م مە سە لە یە من بە ند دە كرێم,سوفیان هە ڵدێت, وصیلە خۆی لێ‌ڕزكار دە كات,بە ڵام شە ریك بێوە دە بێ‌.ئە م قسە یەبە تەواوی هاتەجێ‌.
ـ جارێكیان بیاوێك هاتە لای ئیمام زۆر قسە ی ڕە ق وناشیرینی بێ‌ وت,ئبمام دە ستی بە كریان كرد و فە رمووی:خوای كەورە دە زانێت من بە بێجە وانەی قسە كانی تۆمە!! بیاوەكە كەمێك وە ستاو هاتە وە سە ر خۆی و دڵی نە رم بوو,ئینجا بە ئیمامی ووت داوات لێ‌ دە كە م بەخاتری خودا من هەڵەم كر,كەردنم ئازاد بكە.ئیمام زیاتر كریاو فە رموی كە ردنت ئازا بێ‌.
ـ ئیمام كەوە فاتی كرد (ئە لحە سە نی كوڕی عە مارە) و( ئە بوڕە جائی هە ڕەوی) شۆردیان لە كاتی شۆردنی ئە لحە سە ن ئە یفەرموو: ڕە حمە تی خودات لێ‌بێت (دە )ساڵە بە ڕۆزویت و (جل) ساڵە شەو نوێز دە كە یت. ئیمام( شوعبە) فەرمووی: (إنالله وإنا إبە الراجعون) نووری زانست لە شاری كوفە كوزایەوە.جارێكی تر وێنە ی نابینبنەوە. شە ش جار نوێزی لە سە ر كرا لە بە ر قە رەبالغی خە لیفە (ئیمام جە عفە ر) دووە م ڕۆز نوێزی لە سە ركرد.زمارە ی خە ڵكە كە كە (بەنجا) هە زار كە س بوون.
ـ ئیمام خە تیبی دە فەرموێت: قە برە كە ی لە شاری بە غدایە لە كۆڕستانی (خەیزەران).
ـ صە دە قی موغا یری فەرمووی :كاتێك ئیمام نێزرا كویمان لە دە نكێك بوو دە یوت(
(زهب الفقە فلا فقە لكم ـ فاتقوالله وكونوا خلفا ـ مات النعمان فمن زا الزی ـ یحیی اللیل إز ماسجقا)
واتە ئە مرۆ((فقە) مرد و لاتان نە ما الە خوابنرسن وببن بە هەڵكری لە دوای ئەو,نوعمان واوە فاتی كرد,كێ‌ لە دوای ئەو شەوان بە خوابە رستی زیندو دە كاتەوە.
ـ ئینجا (ئیبن موبارە ك) لە سە ر قە برە كە ی وە ستا و فە رمووی ڕە حمە تی خودات لێ‌ بێت(بە ڕاستی كە سی وە ك و خۆت لە دوای خۆت جێ‌نە هێشتوە زۆر بە كوڵ كریاو داوای لێ‌ خۆ ش بونی بۆكرد.
2ـ ئیمامی مالیك
ناوی ( مالیكی كوڕی ئەنەسی كوڕی مالیكی كوڕی ئە بی عامرە) دایكی ناوی (ئە لغالیەی كجی شە ریكی كوڕی عە بدول ڕە حمان)ە,خۆی دە فە رموێت كە بجوك بووم بە دایكم وت: دایە كیان ڕێم بێ‌ دە دە یت بجم بۆ داواكردنی زانست؟ دایكم وتی وەرە باجل و بە ركی داواكاری زانستت بكەمە بەر. بێ‌ی وتم بڕۆ بۆلای ڕەبیعە لە بێشدا دە بێ‌ فێری ئەدە ب وڕەوشت بیت ئینجا فێری داوای زانست بە. ئیمامی ئیبنولعیماد فەرموویەتی: شێوە ی ئیمامی مالیك ,مرۆڤێكی درێزی بە هێزبووە ڕەنكی جاوە كانی شین بووە,كە م بێدە كەنی لەسە ر ئە نكوستیلە كە ی نوسرابوو(حسبناالله ونعم الوكیل)لە ساڵی (93) ی كۆجی لە شاری (مە دینە) دایك بووە لە بە یانی ڕۆزی جواردە ی مانكی (ڕە بیعول ئەوەل) لە ساڵی (179) ی كۆجی وە فاتی كردوە لە تەمەنی(85 _ 86) ساڵی دا,لە شاری مەدینە لە كۆڕستانی(بەقیع) نێزراوە,لە زمارە یە كی هێحكار زۆر زاناو ئیمام زانستی وەر كرتوە كە لەم (سە رجاوە) یە دا ناوی(36) زانا نوسراوە,وە زۆر قوتابی لە سەر دەستی بە روەردە بون ئیمامی زە هە بی دە فە رموێت: (1400) قوتابی هه بووە, لە م (سە رجاوە) دا ناوی (36) قوتابی هاتووە ,لە قوتابیە ناسراوە كانی وەك (ئیمامی شافیعی) وە زۆری تر ,وە (عە بدوڵای كوڕی موبارەك) لە وانەكانیدا دانیشتوە.
فەرمودە لە سە ر ئیمامی مالیك هە یە كە عە بدول ڕە زاقی فە رمودە ناس و ئیمام سوفیانی كوڕی عوە ینە (یوشك الناس ان یجربوا اكباد لابل فی كلب العلم فلایجدون عالما اعلم من عالم المدینە).دە ڵێن دە ربارەی ئیمامی (مالیك) هاتوە.ئیمامی (مالیك) زیرە كی یە كی لە ڕادە بە دەری هە بوە لە توانای لە بە ركردندا,خاوەنی كتێبی بە ناوبانكی (الموكا) (ئەلموتەْ) ) كە تایبە تە بە فە رمودە كانی بێغە مبە ر(صلی الله علیە وسلم) كە خۆی فە رمویە تی: ئەم كتێبەم بەماوەی (شە ست)(60) دانا كاتێ‌ تەواو بووم فڕێم دایە ناو (ئاو) وتم خوایە ئە كە ر بوتۆبێت تە ڕنابێت ئە كەرنا تەڕدەبێت,كە كتێبە كەم لە ناو ئاو دە رهێنا بینیم تە ڕنەبووە.,وە خاوە نی كتێبی (رسالە فی وعڤ)(الرد علی القدریە)(تفسیر غریب القرأن),‌وئیمامی شافیعی فە رموویە تی: لە دوای قورئانی بیرۆز هیج كتێبیك ڕاستتر نی لە كتَبی(ئە لموتتە ئی) ئیمام مالیك.
ـ ئیمامی مالیك فەرموویەتی: تاكو ئیستا هەمووشەو خەونم بە بێغەمبەرەوە بینیوە(صلی الله علیە وسلم).
ـ ئە لهیسەمیكوڕی جە میل فەرموویەتی)48) برسیاریان ئاڕاستە ی ئیمامی مالیك كردلە(32) برسیارفەرمووی نازانم,ئەمەش بە ڵكەیە لەسەر تە قواو لە خواترسی ئیمام.
ـ خالیدی كوڕی خیدش فەرموویەتی:جومە خزمە ت ئیمامی مالیك دەربارەی جل مە سە لە برسیارم لێ‌ كرد,تەنیا لە (بێنج مە سە لە وەڵامی دامەوە.
ـ ئەسە دی كوڕی موسا فەرموویەتی:لە دووای وەفات كردنی ئیمام مالیك,لە خەوندا بینیم جل وبەركێكی سەوزی لە بەر بوو بەسواری وشترێك لە نێوان زەوی و ئاسمان دەڕۆیشت بێم ووت ئەی تۆ وەفاتت نە كرد فەرمووی جومە خزمە ت بەروەردكارو قسەم لە كە ل كرد بێ‌ ی فەرموم لێم ببرسە تابێت ببە خشم,داوابكە تا بۆت جێ‌ بە جێ‌ بكەم.
ـ ئیمامی ئە بی عە بدیلای مە قدیسی فە رموویەتی:مالیك ئیمامێكی فە رمودە ناسی كەورەو بێشەوای شاری مە دینەیە.
ـ ئیمامی نەسائی فە رموویەتی: یە كێك لە بارێزەرانی فەرموودەكانی بێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) ئیمامی مالیكە.
ـ ئیمامی ئە بویوسف فەرمویەتی: كە سم لەوسیانە زاناتر نەبینیوە(ئەبوحە نیفە و مالیك و ئیبن ئەبی لەیلا)
ـ ئیمامی ئە سەدی كوڕی فوراد فەرموویەتی: ئەكەر دەتەوێ‌ ڕەزامەندی خودا بە دە ست بهێنی بەدوای ئیمامی مالیك بكەوە.
لەووتەكانی ئیمام:
ـ (ئەكەر بیاو مەدحی خۆی كرد جوانی دەم وجاوی ئەڕواو نامێنێ‌.)
ـ (لەڕۆزی قیامەتدا مرۆڤ بە هەردوجاوی خۆی جوانی خوای كەورە دە بینێ‌.)
ـ (زانست نورێكە خوای كەورە لە ناودڵی مرۆڤ دایدەنێت,زانست بەزۆری ڕیوایەت كردن نی یە.
3ـ ئیمامی شافیعی
ناوی (محمدی كوڕی ئیدریسی كوڕی عە بباسی كوڕی عوسمانی كوڕی شافیعی كوڕی ئە سائیبی) یە لە بابیرە كەورەكانی (عە بد مە ناف دە كاتەوە بە بێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) , ئەسائیبی باوكی شافیع لە دوای جە نكی (بەدر مسولمان بووە. ئیمام لە مانكی ڕە جە بی ساڵی (150)ی كۆجی لە لە شاری (غە ززە) لە دایك بووە,مرۆڤێكی درێزو لاوازو شان بجوك بووە,ڕومەتی بڕو ڕەنكی ئە سمەرە,جەند خاڵێك لە سە رلوتی هە بووە,برۆی تێكە ڵ بوو,بە ردەوام جل وبە ركی خاوێن و بە نرخ بووە,بە ردەوام خوفی لە بێ‌ بوو, ئیمام زۆر بجوك بوو كە باوكی وە فا تی كرد كە كە یشتە تەمەنی(دوو) ساڵی دایكی ناردیەوە شاری مە ككە تاوەكو لە وێ‌ كەورەبێت,تاتەمەنی حەوت ساڵی قورئانی بیرۆزی لە بە ركرد,وە لە تەمەنی (دە) ساڵی كتێبی (موئتە) ی ئیمام مالیكی لە بە ركرد كە لە سەرەوە باسكرا,لە سەرەتاكانی تەمەنی زۆر حەزی بە هۆنراوەو ئەدەب بوو,بەڵام لە بە رجەند\ هۆیە ك ڕوی كردە زانستی ئاین, سەرەتا لە خزمە تی ئیمامی (موسلیمی كوڕی خالید دە ستی كرد بەوانە خوێندن,لەتەمەنی (بانزە) ساڵی دا موسلیم ی مامۆستای ڕێ‌ی بێ‌ دا فە توا بدات,بێ‌ی فە رموو: ئە ی (موحەمەد) فە توابدە بە ڕاستی تۆشایەنی فە توا دانیت, لە باشدا بۆ خوێندن جوبۆلای (ئیمام مالیك) لە شاری (مەدینە) لە رَێكە ی والی شاری مەككە و والی شاری مەدینە كە یشت بە ئیمام,كە والی مەدینەو ئیمام (شافیعی) بە ئیمام مالیك كە شتن,ئیمام مالیك فەرمووی (سبحان الله ) وای لێ‌ هاتوە زانستی بێغەمبەر(صلی الله علیەوسلم) بەواستە وەر بكیرێت ,كەوالی ئە مە ی بیست بێ‌ دە نك بوو,ئیمامی شافیعی هاتە بێشەوەو فە رمووی خوای كەورە جاكت بكات ,من كابرایەكم لە تیرەی عە بدول مە نافم,ئاواو ئاوام بە سە رهاتوە,ئیمام كە كوێی لەمە بوو قسە كانی زۆر بێ‌ خۆش بوو, باش برسیاركردن لە ناوی بێ‌ی فەرموو تۆدە بیت بە خاوەن بلەو بایە یە كی كەورە,بێ‌ی فەرموو وەرە لام تا(موئتەكەم )بخوێنی بۆسبەینێ‌ بێ‌ی فەرموو لە بەرمە لە باش ووتنی بێ‌فەرموو بە ڕاستی خوێندنەوەكەت زۆر خۆشە,ئیمام بوو بە قوتابی و بێشەوای مە دینە,دوای ئەوەی ماوەیە كی زۆر لای ئیمام (مالیك مایەوە,ئیزنی لێ‌ خواست بجێت بۆشاری (بەغداد) ئیمامیش ڕێ‌ی بێ‌داو وڵاخێكی بۆكڕی بۆ ئەنجام دانی سە فەرەكە ی,لە شاری بە غداد كفتوكۆی كردوە لە كە ڵ زانایانی عێراقدا بە تایبە ت,(موحەمەدی كوڕی حە سە نی شەیبانی) قوتابی ئیمامی ئەبو حەنیفە,دوای ماوە یە كی زۆر لە عێراق بڕیاری دا بكەڕێتەوە شاری (مە دینە) لای ئیمام (مالیك) مایەوە تاوەفاتی كردلە ساڵی (179) ی كۆجی ,جارێكی تر جوەوە شاری (بە غداد) لە ساڵی(189) ی كۆجی ئینجا جووە وڵاتی(میسر,لە شەوی هە ینی (بیست و نۆی ڕە جە ب) ساڵی (204) لە شاری (میسر) وە فا تی كردوە ,لە (قەرافە) نێزراوە. لە تەمە نی (54) ساڵی دا, زۆر قوتابی لە سە ردە ستی ئیمام بون بە زانای كەورەلە وانە (ئیمامی ئە حمەد) كە یە كێكە لە سەر مەزهە بە كان وئیمامی حومە یدی كە ماموستای ئیمامی بوخاری یە,لە سەرجاوەكە دا ئامازە بە ناوی (25) قوتابی كراوە. وە زۆر مامۆستای هە بووە, ئامازە بە ناوی (18) مامۆستای كراوە, مامۆستا (عە بدول ڕەحمانی دوجە یلی دە ڵێت ئیمامی شافیعی (150) كتێبلی داناوە,لە م (سەرجاوە)دا ناوی (37) كتێب هاتووە.) دالە دوای وە فات كردنی ئیمام مالیك ئیمام(حە میدە ی كجینافیعی نەوە ی ئیمامی(عوسمانی كوڕی عە فانی) كرد بە هاوسە ری.و خوای كەورە جوار منداڵی بێ‌بە خشی ,محمدی كەورە كە بووبە قازی جەزیرە لە كە ل ئیمام ئە حمە دكۆبوووە,لە ساڵی(242) ی كۆجی وەفاتی كرد,محمدی بجوك بە بجوكی مرد,فاتیمە وزەینەب.فە رمودە لە بارە یەوە هە یە( لە ئیبن مە سعودەوە خوا لێ‌ی ڕازی بێت(لاتلبسوا قریشا,فإن عالماها یملا الارج علما) واتە قسە ی ناشیرین بە قوڕە یش مە ڵێن جونكە زانایە كی وایان لێ‌ بە یدا دە بێت,زانستەكەی هەمووزەوی دە كرێتەوە.
ـ ئیمامی شافیعی فە رمویە تی كاتێك كتێبم دە خوێندەوە دە ستی خۆم لە سە ر لابەڕەكە تردادەنا,لەبە رئەوە ی نەوەك و هە ردوكیان بە یە كەوە لە بە ر بكەم.
ـ جارێكیان ئیمام بێغەمبەر(صلیاللع علیە وسلم) بینی لە خەوندا بێ‌ی فەرموبوو تۆكوڕی كێ‌ی؟وتبووی من لە نەوە ی تۆم.بێ‌ی فە رمووبوو لێم نزیك بە رەوە, ئینجا هە ندێك لە تفی بیرۆزی بە سەر زمان و لێوی دا هێنا. بێ‌ی فەرموو بڕۆ خوای كەورە بیرۆزت بكات.
ـ ئیمام لە شەوڕۆزێكدا خە تمێكی قورئانی دە خوێند,بە ڵام لە مانكی ڕەمەزان(60) جار خە تمی دە كرد.
ـ ئیمام شەوانی دە كرد بە سێ‌ بە ش بە شی یە كەم كتێبی دا ئە نا,بە شی دووەم,بۆشەو نوێز,بە شی سێ‌یەم,بۆخەوتن.
ـ ئیمامی شافیعی كە نوێزیبە یانیلە مزكەوتی ئیمام (ئە بو حە نیفە )كرد قنوتی نە كرد و دە ستی بەرز نە كردەوە,ووتیان كەەورەم بۆ قنوتت نە خوێند,فە رمووی لە بەرڕێزیئیمام (ئە بو حە نیفە) جونكە لای ئەو بە ڕێزە (قنوت) سونەت نی یە.
ـ ئیمام بە(ڕبیعی كوڕی مورادی) فەرموو لە دوای من تۆكتێبە كانم ڕیوایەت دە كە یت و بە خەڵك ڕادە كە یە نیت.ئەم قسە یە ی ئیمام وە ك خۆی دەرجوو,(ڕە بیع) دوای وەفات كردنی (66) ساڵ كتێبە كانی ئیمامی دە كێڕایەوەو خە ڵك دە ینوسیەوە.
ـ ئیمامی (ڕە بیعی كوڕی سولە یمان) فە رموویەتی: ئیمامی شافیعی م لە خەوندا بینی و لێم برسی؟جیت بە سە رهات دوای مردنت,فە رمووی خوای كەورە منی لە سە ر كورسیە كی زێڕداناو دوڕو مە رجانی بە سە ردا دە باراندم.
ـ ئیمام فەرموویە تی (ئیمامی عە لی) م لە خەوندا بینی(خودالی ی ڕازی بێت) و سە لام و تەوقەم لە كە ڵ كرد ئە نكوستیلە كە ی خۆی لە بەنجە ی بیرۆزی دە رهێناوبێ‌ی دام, كە بۆ مامم كێڕایەو كە خەوناس بوو وتی:واتای ئەوەیە ناوی تۆ وەكو ناوی ئیمامی عە لی لە هەموو شوێنێك بڵاو دە بێتەوە.

4ـ ئیمامی ئەحمەد
ناوی (ئەحمەدی كوڕی موحەمەدی كوڕی حەنبەلی) بە غدادیە لە ساڵی (164) ی كۆجی لە شاری (بە غداد) لە دا یك بووە,ئیمامی ئە بوداود دە فە رمووێت ئیمام ئە حمەد(مرۆڤێكی درێزی دە مو جاو جوانی كە مێك ئە سمە ربووە بەردەوام جل و بەركی ئە ستورو سبی ئە كردە بەر,ڕە حمە تی خودای لێ‌بێت ئە م بێشەوایە بۆداواكردنی زانست بۆزۆر جێكە كە شتی كردوە,وەك(مە ككە ,مەدینە,كوفە,بەسرە, یەمە ن,شام,جەزیرە) یە كە م داواكردنی بۆ فە رمودە ساڵی(179) ی كۆجی بووە, ئیمام لە زمارە یە كی هێجكار زۆر زانا زانستی وە ركرتوە, كە نزیكە ی (280) مامۆستایە لەم سە رجاوە یە دا ئامازە بەناوی (13) مامۆستا كراوە. وەزمارە یە كی زۆر قوتابی هە بووە, ئامازە بە ناوی (14) قوتابی كراوە لە قوتابی یە ناودارەكانی (ئیمامی بوخاری ـ ئیمامی موسلیم ـ ئیمامی ئە بوداود)ە.ئیمام لە سە ردە می خە لیفە( ئە لمە ئمون) دا,بە ركریەكی تەواوی كرد لەباش ئەو بیرو باوەڕە ی كە (موعتە زیلە) كان عێنا یان (كوایە قورئان دروست كراوە.(ئە بوجەعفەری ئەنباری ) هاتە لای بێ‌ی فە رموو: ئیمام تۆبێشەوای خە ڵكی ئە كەر بەم بیروباوەڕە خرابە ڕازی بیت,ئەوا خە ڵكێكی زۆر ڕازی دە بن و دوات دە كەون,جالە خوای كەورە بترسێ‌ و بەم فتوایە ڕازی مە بە,ئیمام ئە مە ی بیست كریاو وتی:ماشاْ الله,ئینجا بردیان بۆلای خە لیفە خە لیفە لێ‌ی برسی قورئان دروست كراوە یان نا؟ ئیمام فە رمووی ؟قورئانی بیرۆز فەرمودە ی خودایەو دروست نەكراوە.
خە لیفە ئەمە ی بیست فە رمانی دا بە(150) بیاوی خۆی بە قامجی لە ئیمام بدەن. ئەوەندە یان لێ‌دام لە هۆش خۆم جوم ئەوەندەم زانی لە بە ندی خانەم.
دە فە رموێ‌ كە یستیان لە بشتم بدە ن,بە نیاز بوون جل و بە ركم دا كەنن, منیش وتم خوایە ئە كەرمن لە سە رحە قم مە هێڵە عەورەتم دیاركەوێ‌.لە باشدا جل وبە ركی ئیمام لە هەوادا وەستاو نە كەوتە خوارەوە.جواردەوری دابوونە یدە هێشت دەركەوێت,هۆیە كە ی ئەوە بوو ئیمام( دوو مووی بیرۆزی بێغەمبە ر (صلی الله علیەویلم لە ناو جل و بە ركی دابوو). لە ساڵی(220) ی كۆجی كە خە لیفە (ئە لواسق بیلا) بوو بە خە لیفە ئیمامی دە رهێنا لە بە ندی خانە, بە ڵام كە (ئە لمتەوەكە ل) بوو بە خە لیفە زۆر ڕێزی لێ‌ دە كرت., ئیمام بێش ئەوە ی وەفات بكات بە هۆی ئازارەوە لە بری میز خوێن دە ردە جوو.ئیمام جەندین كتێبی داناوە لەوانە(المسند,التاریخ,النا� �� �خ والمنسوخ,الرد علی الزنادقە,التفسیر,فجائل الصحابە,المناسك, الزهد,العلل والرجال) وەبە وە ناسراوە كە (1000000) یە ك ملێون فەرمودە ی لە بە ربووە.
ـ عە بدوڵای كوڕی ئیمام ئە حمەد واتە كوڕە كە ی فەرموویە تی : باوكم لە شەو ڕۆزێك(300) ركات نوێزی دە كرد, بە ڵام كە قامجیە كانی لێ‌ درا كردی بە (150) ڕكات, لە حەوت ڕۆز جارێك قورئانی خە تم دە كرد,كە شەویش دادە هات سە عاتێك نوێزی دە كرد ,ئینجا كە مێك دە خەوت,ئینجا هە ڵدە ساو تابە یانی شەونوێزی دە كرد.
ـ ئە حمەدی كوڕی موحە مەد فەرموویە تی : من لە ناودە ریابووم,لە و ڕۆزە ی كە ئیمامی ئە حمەد وەفاتی كرد,كوێم لە دە نكێك بوو فە رمووی بە ندە جاكە لە خواترسە كە مرد كە ناوی (ئە حمەدی كوڕی حە نبە لە).
ـ لە لافاوە كەورە كە شاری(بە غداد) ساڵی(720) ی كۆجی ئاوە كە لە هە ر جوار دەوری قە بری ئیمام وە ستا, بە لام تە نانەت ئاوحەسیری دەوری قە برە كە شی تەڕ نەكرد,كە ماڵی ساڵحی كوڕی سوتا هەموو ماڵەكە سوتا جكە لە كراسە كە ی ئیمام.
ـ سە لە مە ی كوڕی شە بیب فەرموویە تی: لای ئیمام دانیشتبوین ,یە كێك هاتە زورەوەو لێ‌ی برسین,كامە تان (ئەحمەدی كوڕی حە نبە لە؟ یە كێك ئامازەی بۆ ئیمام كرد,بیاوە كە ووتی: من لە شوێنێك هاتووم كە (400) فە رسە خ دوورە واتە نزیكە ی (1000) كیلۆمە تر, هەر بۆبینینی تۆ هاتومە, لە خەونمدا یە كێك بێ‌ی وتم برَۆبۆلای ئیمام(ئە حمەد) و بێ‌ ی بڵێ‌ خوای كەورە لە تۆڕازی یەو فریشتە كانی ئاسماان و زەویش لە تۆ ڕازین.
ـ ئیمامی شافیی فە رموویەتی: ئەحمەد ئیمامە لە فەرموودە ئیمامە لەزمان,ئیمامە لە دونیا نەویستی.
ـئیمامی ئیسحاقی كوڕی ڕە هاوی فە رموویە تی: ئیمامی ئە حمەد حزمە تێكی زۆری ئیسلامی كرد.
ـ ئیمامی داریمی فە رموویە تی:تاوە كو ئێستا نەمبینیوە كە س وەكو ئیمامی ئەحمەد فە رموودە ی لە بە ربێ‌.
ـ ئە بو حاتەمی ڕازی فە رمویە تی: ئە كەر بینیتان یە كێك ئیمام ئەحمەدی خۆش بووێ‌ ئەوە لە سە رڕێبازی سوننەوجەماعە یە.
ـ ئە بوزورعەی فە رمودە ناس فە رموویەتی : ئیمامی ئە حمەد(هە زار هەزار) فەرمودەی لە بە ربوو.واتە (یەك ملیۆن فە رمودە.
ـ ئیمامی ئیبنولعیماد فە رموویە تی: ئیمام كەورە ی ئوممەتی ئیسلامەو زانای سەردەمی خۆی بوو.
لە ووتەكانی ئیمام :
ـ ئەكەر كە سێك خۆی نەناسێت مە دح كردنی خە ڵك سودە بێ‌ناكە یەنێت.ـ ترسی خوای كەورە وای لێ‌كردووم خواردن و خواردنەوەم نەمێنێت.ـ حەزم لێ‌ یە لە شوێنێكی وا بم كە س نەم بینێ‌.
ـ لە دوای خۆر هە ڵاتنی ڕۆزی هە ینی لە مانكی (ڕە بیعی ئاخیر)دا ساڵی (241) ی كۆجی لە شاری (بە غداد) وە فاتی كردوە لە تە مە نی (77) ساڵی دا , (ئیمام ئە بوبە كری مە روەزی) جاوینوقاندو شۆردی ( موحمەدی كوڕی عە بدوڵا نوێزی لە سە ركرد وەك ئیمام,لە دوایەوە,(هە شت سە د هەزار ) بیاو (شە ست هەزار )ئافرەت,نوێزیان كرد,لە كە ڵ ئەوانەی بە تەنیانوێزیان لەسە ركرد(ملیونێك وهە شتا) هە زار ) كە س بوون. كە وە فاتی كرد زۆربە ی شاری (بە غداد) كریان , زیاتر لە (بیست هە زارجولەكەو دیان) مسوڵمان بوون.
سەرجاوە/كتێبی (زیانی جوار بێشەواكە ی ئیسلام]