ئەم ئینجیلانەی مەسیحییەكان لە كوێوە هاتوون؟

حەزرەتی مەسیح (علیه السلام) دوازدە قوتابی زۆر نزیكی لە خۆی هەبوو كە پێیان ئەوترا (حەوارییەكان)، (متی) یەكێك بوو لەوانە.

یەكەم: ئینجیلی(1) (متی): مەسیحییەكان بەم حەوارییانە ئەڵێن: (نوێنەران = رسل) كە كاریان ئەوەبووە مژدەی حەزرەتی مەسیح بدەن لە وڵاتاندا، ئەم (متی)ایە وڵات بە وڵات گەڕاوە دوای ئەوەی كە مەسیح راكێشراوەتەوە بۆ ئاسمان تا مژدەی گەڕانەوەی بدات‌و راسپاردەكانی ئەو بگەیەنێت بە خەڵكی، لە ساڵی (70)ی زایینیدا لە (حەبەشەدا) وەفاتی كردووە لە ئەنجامی ئه شكەنجەدانێكی زۆ‌ورەوە كە هەوادارێكی پاشای حەبەشە كردویەتی، “متی” ئەم ئینجیلەی بە زمانی (عیبری) یان (سیریانی) نوسیوەتەوەو كۆنترین رينووسی ئەم ئینجیلە بە زمانی یۆنانی هەیە، هەرچەندە ریوایەته مێژووییەكان یەك دەنگ نین لەوەدا كە مێژووی نووسینەوەكەی كەی بووە، “هۆرن” ئەڵێ‌: “ئینجیلی یەكەم لە ساڵی (37)ی زاین، یان لە ساڵی (41)دا، یان لە ساڵی (43)دا یان لە ساڵی (48)دا، یان لە ساڵی (61)دا، یان لە ساڵی (62)دا، یان لە ساڵی (63)دا، یان لە ساڵی (64)دا نوسراوەتەوە”ت.‌و كەسیش نازانێ‌ ئەوكەسە كێ‌ بووە كە ئینجیلەكەی گۆریوەتە سەر زمانی یۆنانی، هەندێ‌ ئەڵێن (یوحنا) بووە، هەرچەندە باسی خەڵكی تریش ئەكەن، نكولی لەوە ناكرێت كە ساغ نەبوونەوەی روونووسی بنەڕەتی ئەم ئینجیلەو مێژووی وەرگێرەكەی ‌و زانینی حاڵ‌و ئەحواڵی ئەم وەرگێڕە‌و رێژەی دینداری ‌و ئەمانەتپارێزی‌و شارەزایی لە هەردوو زمانی (عیبری‌و یۆنانی)دا، هەڵقەی گەورە گەورەن لە لێكۆڵینەوەی زانستی داو ئەم ئینجیلە متمانەی خۆی لەدەست دەدات.

دووەم: ئینجیلی (مرقس): مورقوس یەكێك نەبوو لە (حەوارییەكان)، هەرچەندە یەكێك بوو لەوانەی هەرزوو چوو بەدەم بانگەوازی حەزرەتی مەسیحەوەو یەكێكە لەو حەفتا كەسەی كە پاش بەرزبوونەوەی ـ مەسیح ـ بۆ ئاسمان گوایە (روح القدس) دابەزیوەتە سەریان (بەپێی قسەی مەسیحییەكان) ‌و ئەم (مرقس)ە نكوڵی لەوە ئەكرد كە مەسیح خوا بێت، بۆیە بتپەرستەكانی ئەو كاتەی میسر پیلانێكی لێ دەگێڕن‌و ئەیخەنە زیندان‌و پاشان لە ساڵی (62)ی زاینیدا دەیكوژن، ئەم ئینجیلەش بە زمانی یۆنانی نوسراوەتەوەو گوایە (بطرس) كە گەورەی حەوارییەكان بوو لە (مرقس)ی وەرگرتوە لە رۆمادا، هەرچەندە (بطرس) لە گەورە حەوارییەكانەو (مرقس) لە قوتابیەكانێتی، كەچی ئەو لەئەمی وەرگرتووە! ریوایەتێكی تری مێژووی هەیە گوایە ئەم ئینجیلە (مرقس) خۆی نووسیویەتییەوە دوای ئەوەی (بطرس) ‌و (بولس) مردوون.

هەرچۆن بێت لەناو ئەو ریوایەتانەدا ناتوانرێ‌ مكوڕی لە سەر ئەوە بكرێ‌ كە فڵانە كەسیان بە دڵنیاییەوە ئینجیلەكەی نووسیوەتەوە، ئەمە جگە لەوەی كە مێژووی نوسینەوەكەی جیاوازی زۆری تێدایە هەیە بە ساڵی (56)ی ئەزانێ‌‌و هەشە ساڵی تر باس ئەكات‌و تا (65) ی زاینی هەر قسەی لەسەر كراوە.

سێیەم: ئینجیلی (لوقا): “لوقا” یەكێك بوو لە قوتابییەكانی (بولس)‌و ‌و قوتابی حەزرەتی ـ مەسیح ـ خۆی نەبوو، تەنانەت قوتابی قوتابییەكانیشی نەبووە، ئەڵێن: “لوقا” كابرایەكی ئەنطاكییەو لە “ئەنطاكیە” دا لە دایك بووە، ئەشڵێن: كابرایەكی رۆمانییەو لە ئیتالیادا لە دایك بووە، ئەڵێن كابرایەكی دكتۆر یان وێنەگر بووەو ئینجیلی بۆیۆنانییەكان نووسیوەتەوە هەشە ئەڵێن: بۆ میسرییەكانی ئەنووسیەوە، مێژووی ئەم نوسینەش هەندێ‌ بە ساڵی (53)و هەشە بە (64)ی زاینی ئەزانێ‌.

چوارەم: ئینجیلی “یوحنا”.. ئەم ئینجیلە لەلایەن (یوحنا) ناوێكەوە نووسراوەتەوەو هەندێ‌ ئەڵێن: “یوحنا” حەوارییەو هەندێكیش ئەڵێن: “یوحنا” یەكی ترەو “یوحنا”ی حەواری نییە، هەندێك ئەڵێن قوتابیەكی قوتابخانەی (أسكندریة) نوسیویەتییەوە، لە سەدەی دووەمی زاینیدا گروپێك بەناوی گروپی (یوجین) نكوڵی لەم ئینجیلە ئەكەن‌و هەموو ئەوەش ئەدەنە دواوە كە دراوەتە پاڵا (یوحنا)، تەنانەت لە (دائرە المعارف البریطانیة) دا كە پێنج سەد زانای نەصرانی بەشدارە لە دروستكردنیدا لەوێدا ئەڵێ،: “ئینجیلی “یوحنا” گومان لەوەدا نییە كە كتێبێكی هەڵبەستراوەو دروستكراوە”.

ئەم ئینجیلە تاكە ئینجیلێكە كە بەبێ‌ پەردە باس لە خوایەتی حەزرەتی مەسیح ئەكات (سبحان الله عما یصفون). ئەڵێن: بیرۆكە ئەوە دروست بوو بۆ هەندێ‌ خەڵك كە ناكرێ‌ (عیسی) خوا بێت، بۆیە داوایان لە “یوحنا” كرد كە ئینجیلێك بنووسێ‌ ‌و ئەوە رۆشن بكاتەوە كە لە راستیدا (عیسی) خۆی خودایە… (العیاذ بالله). مێژووی نووسینەوەی ئەم ئینجیلە بە ساڵی (65‌و 68‌و 69‌و 70‌و 89‌و 95‌و 96‌و 98) مەزندە ئەكەن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(1) وشەی ئینجیل لە زمانی یۆنانیدا واتە (مژدەدان). علوم القرآ‌ن، أحمد عادل كمال، ص165.