میسر شارستانییەتێكی كۆن و هەژارییەكی تازە

میسر شارستانییەتێكی كۆن و هەژارییەكی تازە

قاهیرە-ژینۆعەبدولڵا*

2-2
–    هەڵاوسان و بارگرانیی ژیان
قورسیی و بارگرانیی ژیان رواڵەتێكی تری ئەو دۆخە نالەبارەیە كە خەڵكی میسر پێوەی دەناڵێنن بەتایبەت پاش ئەوەی سندوقی دراوی  نێودوڵەتیی رایگەیاندووە كە بەنیازە قەرز بدات بە حكومەتی میسر بەمەرجی گرتنەبەری چەند رێوشوێنێكی دارایی تایبەت بە ئابووریی بازاڕ لەوانە سەپاندنی باج بۆ زیادكردنی داهاتی گشتیی ئەمەش تەواوی بوارەكانی ژیان وپێداویستەكانی گرتۆتەوە لەكاتێكدا مووچەو داهاتی مانگانەی خەڵك جێگیرن و توانای دابینكردنی زۆرێك لە پێداویستییە سەرەكییەكانی ژیانی نییە وەك خۆراك و سووتەمەنیی كە نرخەكانیان بەرزكراوەتەوە بۆ سێ هێندەی نرخی بنەڕەتیی بەتایبەتی بەهۆی كەم بوونەوەی بەشە خۆراكی مانگانە كەلای خۆمان ناوی نراوە بایەعییەكە بەو هۆیەشەوە نرخەكانی برنج و شەكرو پێداویستیەكانی تری ژیان بەرێژەی لە%70 بەراورد بە سەردەمی موبارەك زیادیان كردوە.لە ساتەوەختی سەردان و گفتۆگۆمدا لەگەڵ چەند كەسێك لە دانیشتوانی قاهیرە باس و خواسی  نێو تۆڕەكانی سۆشیال میدیا ئەوەبوو كە مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ خۆپیشاندانی سەرتاسەریی ئەنجام بدرێت بەناوی شۆڕشی گرانیی و نە بوونی نانەوە.
–    ئاوات خواستن بە سەردەمی موبارەك
هەنووكە لە نێو میسرییەكاندا پەشیمانیی هەیە بۆ ڕووخانی ڕژێمەكەی موبارەك چونكە هەندێك لە قسەكانیاندا دەڵێن ژیان وگوزەران و كاروكاسبیان زۆر لەئێستا باشتربوو تەنانەت لە ڕووی ئازادیی بیروڕا دەڕبڕین و ڕۆژنامەگەرییشەوە.ئەحمەد یەحیا، شوفێری تەكسی، باسی لەوەكرد سەردەمی موبارەك، هەرزانیی بوو و كاڵاو شتومەك هەرزان بوون “حكومەت سوتەمەنیی و خۆراكی پێدەداین كارمان زۆر بوو ئاسایشمان پارێزراو بوو، بەڵام سیسی هەمووی لێ گرتوینەتەوە ودەڵێت سەبرتان هەبێت نازانم ئێمە ئەم شۆِرشەمان بۆ كێ كرد،بۆ بارگرانیی وماڵ وێرانیی خۆمان؟.”
سەید عەبدولعەزیز،دەرچووی كۆلێژی ئیدارەی هۆتێل وكارمەندی یەكێك لەو هۆتێلانەی پێشوازیی لە گەشتیاران دەكات ئاماژەی بەوەكرد “بێجگەلە گرانیی و نەبوونی كار،سیسیی دەیەوێت هەمووگەل بەدڵی ئەو قسە بكات و هەر كەس ڕەخنە بگرێت بە تۆمەتی ئیخوانییەت دەستگیر دەكرێت.ڕۆژنامەو تی ڤییەیەكان هەموو بە ئاڕاستەی ستایشی  حوكمەت قسە دەكەن،ڕەخنە نابیستیت ، كەسباسی ژیان و گوزەرانی ئێمە ناكات، جاری واهەیە بە بیانوو تۆمەتی ئیخوان مەسیحی دەستگیر كراوە، بۆیە خەڵكەكە ئاوات بە سەردەمی موبارەك دەخوازێت چونكە ئەوپەراوێزێكی ئازادیی ڕووكەشی هەبوو ئێستا ئەوەش نەماوەو برسێتیی تەنگی پێ هەڵچنیووین”.
– وڵاتێكی ئەمنیی
ئەوەی لە نێو گەلی میسردا بووەتە شێوە روانین و بیركردنەوەیەكی نیشتمانیی بریتییە لە خۆشەویستیەكی بێ وێنە بۆ سوپا تا ئەو رادەیەی بگاتە ئاستی مەسەلەیەكی موقەدەس -پیرۆزكراو و بەپێچەوانەشەوە بەچاوی دوژمنەوە لە پۆلیس دەڕوانن و بەدەستگایەكی داپلۆسینەری دادەنێن.
لەم سۆنگەیەوە هەندێك وای دەبینن میسری ئێستا، بەبیانووی چوونە نێو قۆناغی ئینتقالیی،لەسەردەمی پۆلیسیی عێراقی سەدام و ئێرانی پادشایی محمەد رەزا شای پەهلەویی دەچێت بەوەی وڵات بەتەواوەتیی بۆتەیەكەیەكی ئەمنیی وهەمووشوینێك تەنانەت چایخانەو قاوەخانەوە شوێنەگشتیەكایش سیخناخ بوون بەوەی خۆیان پێ دەڵێن (مەباحس) هاوتای موخابەراتی بەعس و پۆلیسی نهێنیی. زۆربەی كوچە وكۆڵانەكان پۆلیسی ئاشكراو نهێنیی لێیە، كۆبوونەوە بەهەمووشێوەیەك قەدەغەیە تەنانەت هە موو ئوتێلێك كەسێكی ئەمنیی لێیە.
ئەوانەی پشتگیریی سیسیی دەكەن (كە لە سوپاوە هاتووە) ئەم رژێمە بەپێویست دەزانن بۆ پاراستنی وڵات و دووبارە نەبوونەوەی ئەوپاشا گەردانییەی لە دوای ڕووخاندنی سیستمەكەی موبارەكەوە هاتە ئاراوە و دیاردەكانی كوشتن و دزین و ڕفاندن و دەسترێژییان كردە رووداوێكی ئاسایی ڕۆژانە. بەڵام نەیارانی سیسیی پَییان وایە ئەم سەردەمە هاوشێوەی سەردەمی جەمال عەبدولناسرە كە ئازادیی نەماو هیچ كەس بۆی نەبوو ڕەخنە بگرێت و كونجی زیندانەكان پڕن لە زیندانی سیاسیی و ئازادییخوازان تەنانەت بەبیانووی ئیخوان بوونەوە هەندێك جار ئەوانەی قیبتین دەستگیر دەكرێن تەنها لە بەر ئەوەی ڕەخنەیان گرتووە،هەربۆیە زۆرن ئەوانەی پێیان وایە درێژەدان بەم ڕژێمە پۆلیسیە چارەنووسێكی هاوشێوەی ئەوەی موبارەكی پێوەدەبێت.
– شەوانی قاهیرە
ڕەنگە دیمەنیكی سەیری تری قاهیرە ئەوەبیت وا هەست ئەكەیت ئەم شارە نانوێ، شەوانی قاهیرە لەسەعات هەشتی شەوەوە دەست پێدەكات تا بەرەبەیان هەر قەرەباڵغە وخەڵكەكە شەوان دێنە دەرەوە و پاس و تە كسی و میترۆ لە ڕۆژان قەرەباڵغترن ودوكان و بازاڕ وتەواوی شوێنە گشتییەكان كراوەن.
دەربارەی ئەم كلتورە، ئەمجەد ئەفەندیی كە شوفێرێكی گەنجە باسی لەوە كرد بەڕۆژ بەهۆی گەرما و سەرقاڵی خەڵك بەدەوامەوە حەزیان لەگەڕان نییە بەڵام شەوان تاڕادەیەكی باش فێنكەو خەڵك دەتوانێت لە گەڵ ماڵ و منداڵیدا بێتە دەرەوە، تاڕادەیەكیش نرخەكان گونجاوترن لە بەیانیان هەربۆیە خەڵك تا بەرە بەیان لە دەرەوەن. هەروەك باسی ئەوەشی كرد كە ئەم كلتورە لە شەوانی ڕەمەزانەوە زیاتر ماوەتەوە چونكە لە ڕەمەزاندا قاهیرە هەموو شەوێك جمەی دێت وەك ئەوەی هەمووشەوێك جەژن بێت.
–    هیچ ڕۆژنامەیەك لە بەر قەیرانی دارایی دانەخراوە
سەرباری گرانیی ونەبوونیی ودادو بێ دادی خەڵك لە دەستییان، ڕۆژانە ئەوكۆشكانەی تەرخانكراون بۆ ڕۆژنامە وگۆڤارەكان جمەیان دێت بە خوێنەران. زیاتر 30 ڕۆژنامەوهەفتەنامە وبیست گۆڤارو 10 ڕۆژنامەی وەرزشیی و پێنج ڕۆژنامە بەزمانی ئینگلیزیی بڵاودەكرێنەوە .تائیستا هیچ گۆڤارو ڕۆژنامەیەك دانەخراوەو خوێنەریشان لە ئاستێكی باشدایە. عبدلوڕەحمان عەلی خاوەنی كۆشكێكی ڕۆژنامەگەریی دەڵێت ” هەمیشە خوێنەران ڕوومان تێدەكەن. هەرچەندە لاپەڕەكانی یەك و دوو سێ هەمووی ستایشی حكومەتە، بەڵام لاپەرەكانی تر تایبەتە بەخوێنەران و هەموو بابەتێكی ڕۆژنامەگەربی تیایە كە خوێنەر بەدوایدا دەگەڕێت.”
وا دیارە خوێندنەوەی ڕۆژنامەو گۆڤار بووبێـتە كلتور و نەریتێك لای بەشێكی زۆری خوێندەوارانی میسر، هەربۆیە قەیرانی دارایی و شۆڕشی تەكنەلۆژیا كەمتر كاریگەریی هەبووە لەسەر خوێنەری ڕۆژنامەی كاغەز لە میسر.
لێرەدا جێی خۆیەتی سەرنجێك بخرێتەڕوو لەبارەی دابەش بوونی چینایەتیی گەلی میسر لە نێوان ئەو تاك و خێزانانەی زۆر هەژارن و ئەوانەشی كە زۆر دەوڵەمەندن هەروەها دابەش بوونێكی تر لەسەر ئاستی پەروەردە و فێركردن كە دەبینی هەندێك نەخوێندەوارن و هەندێكی تریان زۆر زیرەك و شارەزا و زمان زانن.
– قەڵای سەلاحەدین
قە ڵای سەلاحەدین، دەكەوێتە ناوچەی میسری كۆن، لە قاهیرە لە ناوچەیەكی بەرزی دڵڕفێنەو بۆتە شوێنێكی كلتوریی و گەشتیاران سەردانی دەكەن، مێژووی دروستكردنی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی سەلاحەدینی ئەیوبیی لە ساڵی 1172 و هەر چەندە بەهۆی گەورەیی وفراوانیی دەروازەكانەوە نەتوانراوە تەواوی بكات و دواتر لەسەردەمی سەركردەكانی تردا بنیاتراوە بۆ پاراستنی دانیشتوانی شاری قاهیرە كە ئەوكات بە فوسفاتیش ناسراوە. بەگەڕان بەناو قەڵاكەدا شێوازێكی ئەندازیاریی و دیزانێكی هونەری بەرزو شورایەكی قاییم و تۆكمە دەبینرێت كە لە چوار دەروازەو نۆ بورج و چوار شورا ی سەرەكیی پێكهاتووەو هەمووشی ناوی تایبەتی هەیە.ئەوەی زیاتر جێگای سەرنجە ئەو بیرەیە كە لەو سەردەمەدا لێدراوە بە قوڵایی 90 مەتر  بۆئەوەی ئەگەر گەمارۆدران، پێویستیەكانی خۆیان دابینبكەن.
بەشێوەیەكی سەرەكیی  بەشی زۆری ڕۆشنبیران و ڕۆژنامەنوسان و تاڕادەیەك هاووڵاتییانی ئاسایی، بەچاوی ڕێز ستایشێكی  زۆرەوە دەڕواننە سەلاحەدینی ئەیوبیی و هەمووش كۆكن لەسەر ئەوەی كوردە و بە پارێزەری قەڵای ئیسلامی دەزانن و بەشانازیشەوە باسی دەكەن كە لە هەستیارترین بارودۆخدا میرو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و شارستانی ئیسلامی پاراستووە.
كاتیك باسی ئەوە كرا لە كوردستان گلەییەك هەیە لەوەی بۆچی سەلاحەدینی ئەیوبی  هیچی بۆ كورد نەكردووە دكتۆر محەمەد شەرقاویی مامۆستای بەشی مێژووی زانكۆی حەلوان لە وەڵامدا وتی ” سەلاحەدینی ئەیوبیی  دامەزرێنەری  دەوڵەتی ئەیوبییە و تاكە سەركردە بووە كە لەجەنگی عەین جالووت شكستی بە هەڵمەتی خاچپەرستیی مەسیحیەكان هێناوەوسەرقاڵی خوێناویی ترین و قورسترین جەنگ بووە و ئەگەر ئەو نەبوایە دور نەبوو میسر و تەواوی وڵاتانی ئیسلامیی و شارستانییەتی ئیسلامیش لە ناو بچونایە. هەربۆیە كارەكەی سەلاحەدین زۆر پیرۆزە بۆ ئێمەی میسرییەكان و ئیسلام و بەردەوام بەچاوی ڕێزەوە دەڕوانینە ئەو سەركردە كوردە”.
–    مزگەوتی محمەد عەلی باشا
میسریەكان دوای سەلاحەدینی ئەیوبیی، شانازیەكی زۆر بەمحمەد عەلی پاشاوە دەكەن كە ئەلبانیی نەژاد بووەو بەدامەزرێنەری دەوڵەتی نوێی میسری دائەنێن .لەو سەردەمەدا بەناوبانگ بووە بە چاكسازیی و دامەزراندنی ژێرخانی ئابووریی میسر و تەنانەت ناردنی خوێندكاران بۆ خوێندن بۆفەڕەنسا و بەهێزیی و كاریگەریی میسر لە سەردەمی ئەوەوە وەدەستپێدەكات  هەربۆیە بنیاتانی مزگەوتەكەی لە قەڵای سەلاحەدین، بۆتە یەكێك لە سیما دیارەكان و لەسەر شێوازی توركیی بنیاتنراوە و هەرلەوێش بەخاك سپێردراوە.

–    شەرەم ئەلشەیخ
لەدوای قاهیرەوشوێنە گەشتیاریی وكلتوریەكانی ئەو پایتەختە دێرینە، هاوینە هەواری شەرەم ئەلشەیخ شوێنێكی تری گەشتیاریی سەرنجراكێشی ئەو وڵاتەیە كە بەهۆی هەڵكەوتی جوگرافییەوە بووەتە ناوێكی دیار و بەرچاوی مێژووی كۆن و نوێ. لە رووی جوگرافییەوە ئەو ناوچە دڵڕفێنەی سەر دەریای سوور دەكەوێتە ناوچەی سینا و بەشی باشور و بەشی باكوری كە بە شێخ زوید و رەفەح ناسراون هاوسنورن لەگەڵ فەلەستین و ئیسرائیل وتاڕادەیەك نائارامن و گومان دەكرێت شانەكانی تیرۆرستانی لێ بێت و هەر لەوێشەوە مووشەك ئاڕاستەی فڕۆكەڕوسیایەكە كرا.
ماوەی نێوان قاهیرە و شەرەم ئەلشەیخ  (500 كم)ـە و لەكاتی ئاساییدا 5 سەعات دوورە، بەڵام بەهۆی رێوشوێنێكی ئەمنیی توندوتۆڵەوە (9 خاڵی پشكنین لەسەر رێگاكە دانراوە)  لە هەموو خاڵێكی پشكنین داوای ناسنامە دەكرێت و پكشنین بۆ سەرنشینان و ئۆتۆمبێلەكان دەكرێت ئەمەش دەبێتە هۆی درێژبوونەوەی ماوەی گەشتی نێوان قاهیرە بۆ ئەو هەوارگە بەناوبانگە.
هاوكات بەرێكەوتنی گەشتیاران لە قاهیرەوە بۆ شەرم ئەلشەیخ هەندێك جار شێوەی كاروانێكی رەسمیی وەردەگرێت هەر بۆیە ئۆتۆمبێلێكی  پۆلیس لەپێشەوە ویەكێكی تر لەدواوە دەڕوات. لەهەموو پاسێكی كاروانەكەشدا ئەفسەرێكی ئەمنیی ئامادەیەو بەهۆی ئەوەی لە هەندێك خاڵی پشكنین راوەستان زیاتر لە پێویست دەبێت ، ماوەی گەشتەكە لە 5 سەعاتەوە دەبێت بەهەشت سەعات.  هەرچەندە دەڵێن ڕێگاكە ئارامە بەڵام ترسیان هەیە تیرۆرستان دزەبكەن و كارێكی نەخوازراو ئەنجامبدەن، هەربۆیە ئەو ڕێ و شوێنە ئەمنییە توندوتۆڵەیان جێبەجێكردوە. دواتر بەتونێلی لیوا ئەحمەد حەمدی تێدەپەڕێت كە بەوتەی خۆیان یەكەم شەهیدی جەنگی ئۆكتۆبەری ساڵی 1973 یەو لەلایەن ئەنوەر سادات سەرۆكی ئەوكاتەی میسرەوە بنیاتنراەوە و هەردوو كیشوەری ئاسیا و ئەفریقا پێكەوە گرێ دەدات.شایانی باسە بەدرێژایی ئەو ڕێگایە كەزیاتر بیابانە،جارێكی تر سەرت دەسوڕمێ لەو چێشتخانەو كافێتریایانەی لەسەر رێگای قەسابخانەیەك هەن و بەهۆی نەبوونی خزمەتگوزارییەوە پیسیی و خاشاكێكی زۆر بەدیی دەكرێت ووێرانیی ئەو چێشتخانانە بەچەشنێكە هەر دەڵێیت لە وڵاتێكی دواكەوتووی ئەفریقایت.
–    وڵاتێكی جیاواز : خزمەتگوزاریی زیاتر
هەر كەسێك چووبێتە ژوورەوە لە دەروازەی سەرەكی شەرەم ئەلشەیخەوە هەست بەجیاوازییەكی گەورەی ناوچەگەرێتیی دەكات بەشێوەیەك دەڵێیت ئەو ناوچە گەشتیارییە وڵاتێكی ترە لەپاك و خاوێنیی و ڕێگاوبان  و روبەری سەوزایی و سیستمێكی  بەهێزی هاتوچۆ هاوشێوەی وڵاتانی پێشكەوتوو لە بواری هوتێل و سیستمیی سەركەوتووی گەشتیاریی و تەواوی تری پێداویستەیەكانی ژیان. هەروەها هەست دەكەیت لە كەنارئاوەكانی ئەمەریكاو وڵاتانی تری ئەوروپا بیت و هەر ناڵێی ئەو ناوچەیە بەشێكە لە میسر.
–    ستایشی موبارەك
شكستی گەورەی حوكمڕانیی پاش بەهاری عەرەبیی و گەڕانەوەی میسر بۆ سەردەمی كودەتاچێتیی و خۆسەپاندنی سەرۆكێكی شەرمهێنەری وەك عەبدولفەتاح سیسیی كە بووەتە جێی گاڵتەی كەناڵەكانی دەرەوە و لەناوخۆشدا گلەیی و رەخنەیەكی زۆری لەسەرە، گەلی میسری خستۆتە دۆخی تامەزرۆیی بۆ گەڕانەوە بۆ سەردەمی حوسنی موبارەك كە 30 ساڵ تاكە سەرۆكی ئەو وڵاتە بوو ئەو هەستەش لەگفتوگۆ لەگەڵ خەڵكدا بەروونی دیارە و زۆر نابات دەكەونە ستاییش و باسی حوسنی موبارەك و دەڵێن ئەوپێشكەوتن و خزمەتگوزراییەی هەیە بۆ سەردەمی ئەو دەگەڕێتەوە. ئەكرەم ئەسعەد، بەڕێوبەری ئیداریی هوتێل، لەشەرەم ئەلشەیخ ئاماژەی بەوەكرد، ئەم پارێزگایە لە ساڵی 1968 ەوە بنیاتنراوە، فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتیی تێدایە، دوو دورگەی فراوانی بەناوی تیرانا و سەنافیرەوە تیایە،بەهۆی كاری خزمەتگوزاریی وڕاكێشانی سەرمایەگوزراریی بیانییەوە لەسەردەمی موبارەكەدا،لەلایەن ڕێكخراوی یۆنسكۆوە بە پێنجەم شاری جیهان دانراوە لە كۆی 400 شاری تر لە ڕووی خزمەتگوزرای گەشتیاریی و ئاساییشەوە.
–    شاری ئاشتی
بەهۆی ئەوەی زۆرترین كۆبوونەوەو گۆنگرەی ئاشتیی لەم ناوچەیە كراوە ناوبانگی شاری ئاشتیی وەرگرتووە بەو پێیەی كۆبوونەوەی ئاشتی فەلەستینی و ئیسرائیل و میسرو ئیسرائیل و ئەمریكا لە لایەكی ترەوەو چەندەها كۆبوونەوەی تری نێودەوڵەتی تیاكراوە.ئەمە جگە لەوەی میسریەكان بەخاكی موسا دەیناسێنن وبەشوێنێكی پیرۆز تەماشای دەكەن.
– ناوچەیەكی بێ ناز
ئەم ناوچە دڵڕفێنە كەبەیەكێك لە شارە گەورەو گرنگەكان دادەنرێت ، وەك سەرتا ئاماژەی پێكرا ، ساڵانێك سەرچاوەی سەرەكیی داهاتی  میسربووە و بە قەرەباڵغترین ناوچە دادەنراوە . لەم رووەوە بەگوێرەی قسەی ئەو كەسانەی بۆمان دووان هە مووساڵێك لە وەزری زێڕینی سەیران و گەشتدا كە تەمووز و ئابە ، ئەو ناوچەیە جمەی هاتوەو تەنانەت رێككەوتووە ئەوروپیی و ئەمریكییەكان پێش یەك دوو ساڵ لە وادەی سەردانەكانیان ئوتێلیان حجز كردوە بۆ ئەوەی شوێنیان هەبێت.
ئێستا ئوتێلەكان چۆڵ و كەناراوە دڵڕفێنەكان خاڵیین بەڵام تا پێش ڕووخاندنی ڕژێمەكەی موبارەك كۆمپانیا جیهانیەكانی ئەمریكا و ئەوروپا هەر خەریكی وەبەرهێنان و دروستكردنی هوتێل و شاری گەشتیاریی بوون وشوێنەواری هەندێك پڕۆژەی تەواونەكراو بەدی دەكرێت، بەڵام دوای شۆڕشی یەنایەرو هاتنە سەركاری سیسیی كەزیاتر بەحوكمی عەسەكەر ناسراوە لەناوەندە جیهانیەكان و خراپ بوونی ڕەوشی ئەمنیی باكوری سینا ئەم ناوچە گەشتیارییە بەهای خۆی لە دەستداوەو وەك خۆیان دەڵێن قورسە بگەڕێتەوە سەردەمی ئاڵتونی خۆی.
–    دواسەرنج
ئەوەی سەرنجی ئاماری زۆریی ژمارەی دانیشتوانی میسرو بەتایبەت قاهیرە بدات وەك گەورەترین شاری كیشوەری ئەفریقا، خۆیان وەتەنی سەریان دەسوڕمێ كە هەرێمێكی دەوڵەمەندی وەك كوردستان بەو ژمارە كەمەی دانیشتوانەكەی و ئەو داهاتە زۆرەی نەوتەكەیەوە تووشی قەیرانی دارایی بووە و ترسی خۆیان ناشارنەوە بەوەی وەك ژمارەیەك وڵاتی كیشوەری ڕەشمان لێبێت كە دەوڵەمەندترین وڵاتن لە ڕووی وەبەرهێنانی مۆزەوە كەچی بەشێكی زۆری خەڵكەكەی برسین یاخود لەبرسا دەمرن.

خاك