چوار شه‌ممه‌ , كانونی یه‌كه‌م 4 2024
Home / بەشی مێژووی كورد / هەڵوێستـی روسیا لە ڕاپەڕینی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهریدا

هەڵوێستـی روسیا لە ڕاپەڕینی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهریدا

kurd2112

هەڵوێستـی روسیا لە ڕاپەڕینی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهریدا

 ڕه‌سوڵ بۆسكێنی
ڕووداوەكانی دوای ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان خەمساردی و بێدەنگی دۆستانی كوردی پیشاندا، لەبەرامبەر گوشارەكان بۆ سەر باشووری كوردستان، بۆیە هەندێ‌ كەس هاتنەسەر ئەو بڕوایەی كورد واز لە دۆستایەتی و پشتیوانی ئەمریكا و ڕۆژئاوا بێنێ‌ و ڕوو لە ڕووسیا بكات، لەوانەیە ئەو هەڵەیەی حكومەتی هەرێمیش كردی هەر لەو ڕوانگەیەوە هاتبێ‌، كە دووەم ڕۆژی دوای ڕیفراندۆم گرێبەستی نەوتی لەگەڵ كۆمپانیای (ڕووس نەفت)ی ڕووسیا ببەستێت، كە پێیان وایە ڕووسیا دۆستێكی ڕاستەقینەتری كوردە و پێویستە كورد ڕووی پەیوەندی و دۆستایەتی بەرەو ڕووسیا وەرگێڕێ‌، بۆیە لەسەر بنەمای ئەو وتەیەی كە (ئایندە لەسەر ڕابردوو بنیات دەنرێت)، پێویستە ئاوڕێك لەپەیوەندی ڕابردووی ڕووسیا لەگەڵ كورد بدەینەوە و چاوێكی خێرا بەقۆناغەكانی پەیوەندی ڕووسیا لەگەڵ كورد بگێڕین.
سەرچاوە مێژووییەكان ئاماژەیان بەوەداوە، ڕووسەكان لەدێر زەمانەوە بەبایەخەوە لە نەتەوەی كوردیان ڕوانیوە و هەمیشە كوردیان بەجەنگاوەری ئازا و قارەمان زانیوە و هەوڵیان داوە بۆ فراوان كردنی سنووری قەڵەمڕەوی دەسەڵاتیان بۆ گەیشتن بە ئاوەگەرمەكان لە كورد نزیك ببنەوە، بۆیە ڕووسیای قەیسەری لە جەنگ و ململانێكاندا لەگەڵ ئیمپڕاتۆریەكانی فارس و عوسمانیدا هەوڵی داوە كورد بەلای خۆیدا ڕاكێشێت. یان لانی كەم لە جەنگدا بێلایەنیان بكات، بەرامبەر بەوە هەندێ‌ بەڵێنیان پێ‌ بدات، بەڵام دواتر لە بەڵێنەكانی پاشگەزبۆتەوە و هیواو ئاواتەكانی كوردی كردووە بە قوربانی بەرژەوەندییەكانی خۆی.
بەفیتی دەوڵەتە بێگانەكان
كورد هەمیشە هەوڵیداوە پەیوەندی باشی لەگەڵ روسیا هەبێت، بەپێچەوانەوە ڕووسیا زیاتر كاریگەری خراپی لەسەر پێوەندی نێوان كورد و رووس، و كورد و ئەرمەن هەبووە، سەرەتای سەدەی نۆزدە ڕووسەكان مامەڵەیان لەگەڵ كوردەكانی یێریڤان باش نەبووە و باجی زۆریان لێ‌ سەندوون، بەڵام باجی لەئەرمەنەكان وەرنەدەگرت و لەهەموو شوێنێك فەرمانداری ئەرمەنەكانی بەسەر موسوڵمانەكانەوە دانابوو، سەرەڕای هەوڵی زۆری كورد بۆ پەیوەندی كورد لەگەڵ ئەرمەنەكان، بەڵام بەفیتی دەوڵەتە بێگانەكان بەتایبەت ڕووسیا زۆرجار ئەرمەنەكان دەستیان لەتاڵان و سوتاندنی دێهات و بردنی مەڕوماڵاتی ناوچە كوردییەكان هەبووە، هەتا ساڵی (1853) كورد لەدژی دەزگاكانی یاسایی ناوچەی ئەرمەن ناڕەزاییان دەربڕیوە، بەڵام ڕووس زیاتر گرنگیان بە ئەرمەن داوە، لەساڵی (1854) ئەو كوردانەی كۆچیان دەكرد بۆ ڕووسیا مەرجیان بۆ دانا بوون، كەسانی ئەرمەنیان دەكردە فەرماندەیان، بەڵام كوردەكان ڕازی نەبوون، بەڵكو یان ڕووسی یان دەبێ‌ كورد بێت، كەواتە ڕووسەكان هۆكارێكی تێكچووونی پەیوەندی نێوان كورد و ئەرمەن بوون، ساڵی (1855) ڕووسەكان ئاگاداری ئەو ناڕەزاییانەش بوون لەلایەن كوردەوە لەئەرمەن دەكرا، بەڵام چارەسەریان نەدەكرد.
بایەخدانی ڕووسیا بەئەرمەنەكان جگەلە ئاینێكی هاوبەش نەبێت، هیچ شتێكی دیكە كۆی نەدەكردنەوە، سەرەڕای ئەوەی بەراورد بەكورد هیچ سوودێكی بۆیان نەبووە، سەركردەی سەربازی ڕووس (پ.ی. ئەڤریانۆڤ) دەڵێت:» لەكاتی پێكدادانی شەڕی ئێمە و عوسمانیەكاندا پۆلیسە ئەرمەنەكان هیچ قازانجێكیان بۆ ئێمە نەبووە، ئەوانە هەمیشە لەكاتی هێرش كردنەكاندا هەڵدەهاتن، وەك دواتر دەركەوت ئەوانە دوای شەڕەكان تەنیا بۆ كوشتن و سەربڕینی موسوڵمانەكانی شارەكان ئامادە بوون.»
هەندێكیان بەشداریان كرد
لەكاتی جەنگی ڕووسیا- عوسمانی لە ساڵی (1877-1878) سەرۆكە كوردەكان سەرەتا خۆیان بوارد لە بەشداری ئەو شەڕە، بەڵام لە دواتر بەهۆی گوشاری دەوڵەتی عوسمانی و بانگەشەی غەزا و بەشداری موسڵمانان بەناوی دینەوە لەو شەرەدا هەندێكیان بەشداریان كرد بەتایبەتی سەرۆكە كوردە دیارەكەی ئەو كات شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری، بەڵام بەماوەیەكی كەم دوای بەشداری كردنیان هێزەكانی (شێخ عوبەیدوڵڵا) بێزاری خۆیان لەبارودۆخە دەربڕی و بەرەكانی شەڕیان بەجێ‌ دەهێشت، بێ‌ گومان ململانێ‌ و جەنگی رووسی – عوسمانی بۆ كورد زیانی زۆر بوو ژیانی لێ‌ تێكدان، كاتێك كورد خراپەكاری و زوڵم و ستەمی عوسمانیەكانیان بۆ دەركەوت وردە وردە بەخۆیان و چەكەكانیانەوە بەرەكانی جەنگیان بەجێ‌ هێشت. رووسەكان ویستیان قارس داگیر بكەن، كوردەكان هاوكاری رووسەكانیان دەكرد لە (6)ی تشرینی دووەمی (1877) قارس گیرا، پاش ئەوەی رووسەكان قارس و باریەزیدیان گرت، هەستیان بەبێزاری كورد كرد بەرامبەر بەعوسمانیەكان، وەك (ئیڤانۆڤ)ی كونسۆڵی روسیا لەئەرزڕۆم لەپاش داگیركردنی قارس دەنووسێت: « بڕوام وایە كوردستان بیر لە ڕاست بوونەوە دەكاتەوە و بگرە خۆی بۆ ئامادە دەكات.» كوردی ناوچەی دەرسیم دوای سەركەوتنی ڕووسیا لەبەرەی قەفقاسدا ڕاپەڕینیان بەرپاكرد.
شێخ عوبەیدوڵڵا هەر لەسەرەتاوە پەیوەندی لەگەڵ روسیای تزاری پێ‌ باشتر بوو لە دەوڵەتە ئەوروپاییەكانی تر، ڕەنگە هۆی ئەمە ئەوە بووبێ‌ روسیا هاوسنوور و هەمیشە كێشەی شەڕ و سنووری لەگەڵ توركیا هەبوو، لەلایەكی تریش دەوڵەتەكانی تر بەتایبەت بەریتانیا لەكوردستانەوە دوور بوو، هەمیشە هەڵوێستی بەرامبەر بەكورد باش نەبوو. شێخ عوبەیدوڵڵا لە ساڵی (1879) نوێنەری خۆی بۆ كونسۆڵگەی رووس لەئەرزروم نارد بۆ ئەوەی بزانێ‌ هەڵوێستی رووس چی دەبێ‌ ئەگەر شێخ شۆڕش بكا، نوێنەرەكە بۆ كونسۆڵی ڕوون كردەوە، شێخ یارمەتی و كۆمەكی ڕووسەكانی لەهی هەر لایەنێكی تر پێ‌ باشترە. كاتێك شێخ عوبەیدوڵڵا ئامادەكاری دەكرد بۆ ڕاپەڕینەكەی، روسیا بەوردی چاوێری دەكرد، كاربەدەستانی رووس هەوڵیان دەدا پشتیوانی ڕاپەڕینەكەی شێخ نەكرێت، لەنامەیەكی نهێنیدا كە بۆ سەرۆكی قەزای ئیچمیازدین نێردرابوو، ئامۆژگاری و ئاگادار كردنەوەی تێدا بوو» بەبۆنەی بزوتنەوەی كوردەكانی دەوڵەتی عوسمانیەوە، گومانی تێدا نیە لەتەك ناوەرۆكی سیاسی ناوەرۆكێكی ئاینیشی هەیە، داوا لە جەنابی پایەبەرزتان دەكەین كوردەكانی قەزاكە لەچاو ون مەكەن و بەهیچ جۆرێك ڕێگا مەدەن بەشداری ئەو ڕاپەڕینە بكەن، نەبەپارە و نەبەهیچ شێوەیەك یارمەتیان نەدەن» بەڵام شێخ لەناو كوردەكان ناو و پایەیەكی بەرزی هەبوو، خەڵكی بەخۆشیەوە پێشوازی بیرو ئامانجی ڕاپەڕینەكەیان دەكرد.
پاش ئەوەی رووس كونسۆڵگەی لەشاری وان كردەوە، شێخ نوێنەری خۆی سەید محەمەد سەعید بۆ لای (كامساراكان) نارد، نوێنەرەكە بۆ كونسۆڵی ڕوون كردەوە، كورد دەتوانێ‌ ڕۆڵێكی گرنگی هەبێ‌ ئەگەر شەڕ لەنێوان روسیا و عوسمانی هەڵبگیرسێ‌. چونكە هەموو ناوچە گرنگەكان لەبەردەستی كوردایە. بەڵام (كامساراكان) بەخەمساردییەوە گووتی: باشێخ داواكانی بخاتە بەردەمی دەوڵەتی عوسمانی. چونكە لەوكاتەدا رووس و عوسمانی پەیوەندی باشیان هەبوو. پێدەچێ‌ (كامساراكان) دژی هاوكاری كورد بووبێ‌ زیاتر لەگەڵ هاوكاری مەسیحیەكاندا بووە.
هیچ كاتێك نەمانتوانی
لەكاتیكدا داواكاری و پشتیوانی كوردلەسەر حیسابی ڕووسیا نەبووە و تەنیا داوای هاوكاری بووە لە ڕووسیا لەبەرامبەر دا كوردیش هاوكاری ڕووسیا بكات، (ئەڤریانۆڤ) لەكتێبەكەیدا دەڵێت: « هەمیشە كوردەكان پێشنیاری ئەوەیان كردووە هاوكاریمان بكەن، بەڵام ئێمە(رووس) هیچ كاتێك نەمانتوانی لەگەڵ كوردەكان پێكەوە بچین بەگژ توركدا و نەمانتوانی لەهیچ كاتێكدا نرخی ئەو داخوازیانەی كورد هەڵسەنگێنین»
شێخ عوبەیدوڵڵا پلانی دانا تا هێشتا ناڕازیەكان لەخۆی كۆبكاتەوە و لە خاكەلێوەدا دەست بەجەنگ بكاتەوە. (ژانویەی 1881). بەڵام لەبەرامبەر ئەم تەقەللایانەی شێخ عوبەیدوڵڵا و فەرماندەكانی كورد، تەقەللای گەورەتر و سامناكتری گەلەكۆمەكێی دەوڵەتان لە دژی بەرنامەكانی كورد هەبوون، لەسەرووی هەموویانەوە ئێران، هەر لەسەرەتای شۆڕشەكە و بگرە پێش هەڵایسانی شۆڕشەكە، دەرباری قاجاری و خودی (ناسرەدین شا)، بەپەلە و هەڵپە لەگەڵ: ڕووسیا، ئینگلستان، و عوسمانی بەگەرمی كەوتبووە تەقەللای كاری دیپلۆماسی و ڕاوێژ و نامە و نوێنەر ناردن و گۆڕینەوە، بۆ لای یەكتری و ڕێگا گرتن لە تەنینەوەی ڕاپەڕینەكە، لەم پێناوەشدا ئێران تكا و داخوازی لە ئینگلستان بۆ ئەوە بوو، داوا لە ڕووسیا بكەن، هێز و لەشكری خۆی، بۆ سەر سنووری ئازەربایجانی خواروو بنێرێ‌، و گوشار بخەنەسەر دەوڵەتی عوسمانی، تا بەهەموو شێوەیەك ڕێگا لەهەوڵی شێخ عوبەیدوڵڵا و ڕابەرانی تری كورد بگرێ‌.
دوای شگستی ڕاپەڕینەكە و گەڕانەوەی پاشماوەی هێزەكەی شێخ عوبەیدوڵڵا بۆ ناو وڵاتی عوسمانی بوو بەهۆی كێشەیەكی دوور و درێژ لەنێوان دەوڵەتی عوسمانی و قاجاریدا، حكومەتی ئێران داوایان لەحكومەتی عوسمانی كرد بوو، شێخ عوبەیدوڵڵایان بداتە دەست بۆ ئەوەی سزای بدەن. لەوەدا روسیا و بەریتانیا لایەنگیری ئێران بوون، بەجووتە بەتوندی داوایان لە كاربەدەستانی عوسمانی كرد بوو سزای شێخ عوبەیدوڵڵا بدات.
تا ناچاری بكات
دوای سەرنەكەوتنی ڕاپەڕینەكە و شكانی شێخ عوبەیدوڵڵا، لەجیاتی هاوكاری كردنی شێخ بۆ بەردەوامی ڕاپەڕینەكەی، رووس و ئینگلیز گوشاریان خستەسەر دەوڵەتی عوسمانی، پشنیاز بكات بۆ شێخ سەردانی ئەستەمبوڵ بكات، تا ناچاری بكات لەوێ‌ بمێنێتەوە. بۆ ئەوەی بۆ مەرامەكانی خۆی بەكاری بێنێ‌.
لەساڵی1881 دوای وتوێژ و كۆششێكی زۆر دەوڵەتانی روسیا و بەریتانیا شێخ عەبەیدوڵڵایان گەیاندە ئەو بڕوایەی پێویستە لەڕێگای وتوێژەوە چارەسەرێك بۆ مەسەلەی كورد بدۆزێتەوە. بۆ ئەم مەبەستە شێخ سەردانی ئەستەمبوڵ بكات، دەوڵەتی بەریتانیا هەستا بەنێوانگیری لەنێوان شێخ عوبەیدوڵڵا و ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی بۆ ڕازی كردنی شێخ سەردانی ئەستەمبوڵ بكات هەڵوێستێكی ناحەزانەی لەگەڵ كورد دا نواند و لەپایزی (1882) بزوتنەوەكەی تێكشكاند شێخ لە ئەنجامی زۆر لێ‌ كردن و سەركردنە سەری ناچار بوو بچێت بۆ لای سوڵتان و لەوێ‌ یەكسەر دەسبەسەر كرا.
پاش دەستبەسەری و ڕاكردنی شێخ لە ئەستەمبوڵ و گەڕانەوەی بۆ كوردستان، شێخ عوبەیدوڵڵا نوێنەری خۆی عەلی قاسم ئۆغلی نارد بۆلای (كامساراكان) جێگری كونسۆڵی روس لە ورمێ‌، داوای لێ‌ كرد پشتگیری شێخ بكەن و هیچ داوای مەعنەوی و دارایشی لەرووس نیە، بەڵام ڕای رووسەكان وابوو پێویستە شێخ داوای لێ‌ بكرێ‌ گوێڕایەڵی حكومەتی عوسمانی بێ‌ قەید و شەرت بێ‌. ئەمەش وای لە شێخ كرد هیچ ئومێدێكی بەرووس نەبێ‌.
حكومەتی روسیای تزاری و بەریتانیا دەمارگیریەكی مەسیحیگەری توندیان بەرامبەر بەچارەنوسی ئەرمەنیەكانی توركیا و بەتایبەتی ئەوانەی لە كوردستانی توركیا دەژیان نیشان دەدا. مەبەستیشیان هەر ئەوەبوو پاراستنی مافی ئەرمەنیەكان بەناوی مەسیحیگەریەوە بكەنە بیانوو بۆ ئەوەی لەباری سیاسیەوە تین بۆ سوڵتان بێنن. ئەوەندی پەیوەندی بەكوردیشەوە هەبوو ئەم دوو دەوڵەتە مەسیحی كوردیان هەر بە مرۆڤ نەدەزانی.
دەوڵەتە ئەوروپیەكان گوشاریان دەخستەر سەردەوڵەتی عوسمانی بەناوی چاكسازی بۆ ئەرمەنەكانی دەوڵەتی عوسمانی، ئەمە بووە هۆی توڕە بوونی عوسمانی لەساڵی (1880) عوسمانیەكان بەهەموو شێوەیەك هەوڵیان دەدا كورد بەگژ ئەرمەندا بكەن، وەكو ئامرازێك دژی چاكسازی بەكاری بهێنێت. بەڵام شێخ عوبەیدوڵڵا ڕێگای نەدا ئەو ویستەی عوسمانیەكان بێتەدی. سەرەڕای هەوڵەكانی كورد بۆ پەڕۆشی پەیوەندی و دۆستایەتی لەگەڵ ئاسوورییەكان، بەڵام حوكمدارانی لەخۆبایی ئاسووری هەمیشە مەیل و ئارەزووی دەسەڵات بوون بەسەر كورددا، لەسەرەتاوە تا كۆتایی لەگەڵ كورد خەریك بوون، هەمیشە زیانیان پێ‌ گەیاندووە و خۆشیان زیانیان كردووە.
ئەویش وەڵامێكی دایەوە
بۆ زیاتر پتەو كردنی ڕاپەڕینەكە شێخ ڕووی كردە (مارشەمعون) و داوای لێ‌ كرد لابداتەلای ڕاپەڕینەكەی كورد. بەڵام ئەویش وەڵامێكی دایەوە هیوای ڕێك كەوتنی تێدا نەبوو. لە كۆتایی مایسی ئەو ساڵەدا (كامساراكان)ی یاریدەدەری كونسوڵی روسیا لەگەڵ (مارشەمعون) یەكیان دی، (مارشەمعون) بەئاشكرا ئەو ڕاستیەی بۆ دركاند و گوتی:
« شێخ هەوڵیدا بەلای خۆیدا ڕای بكێشێت، بەڵام ئەم ڕازی نەبوو بەشداری بزووتنەوەكەی شێخ بكات، چونكە ڕای وابوو دەوڵەتە ئەوروپاییەكان ئەمڕۆ بێ‌ یان سبەی باری سەرشانی گاورەكانی دەوڵەتی عوسمانی سووك دەكەن».
یەكێك لەو هۆكارانەی بووە هۆی شكستی ڕاپەڕینەكەی شێخ عوبەیدوڵڵا، روسیا و ئینگلتەرە و توركیا هەڵوێستی دژ بە ڕاپەڕینەكەی كوردیان گرتەبەر. روسیا خاوەنی دەسەڵاتێكی زۆر بوو لەئیران، ئینگلتەراش لەوكاتەدا كاریگەری زۆریان هەبوو لەسەر دەسەڵاتدارانی ئەستەمبوڵ. پاش دوورخستنەوەی شێخ عوبەیدوڵڵا ڕاپەڕینەكەی كورد كەوتە كزی و هێمن بووەوە، ئەستەمبوڵ گەلێك لەو سەرۆكە كوردانەی كڕی ڕۆژی خۆی پشتگیری ڕاپەڕینەكەی عوبەیدوڵڵایان كرد بوو. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا ڕاپەڕینی كوردەكان (1880) بەسەركردایەتی شێخ عوبەیدوڵڵا بایەخێكی گرنگی هەبوو، ئەگەرچی سەركەوتوو نەبوو، بەڵام هەنگاوێكی گرنگ بوو بۆ بەرەو پێش بردنی كێشەی كورد. لەڕاستیدا ئەم ڕاپەڕینە لە هەموو ڕاپەڕین و بزووتنەوەكانی پێشووی كورد بەتواناتر بوو لەهەردوو لایەنی سیاسی و ڕێكخستنەوە. دامركاندنەوەی ڕاپەڕینەكەی شێخ عوبەیدوڵڵا نەبووە مایەی ئارامی لە كوردستاندا، هەرچەندە ڕاپەڕینەكەی شێخ عوبەیدوڵڵا نەیتوانی ئامانجە گەورەكەی بەدامەزراندنی قەوارەیەكی یەكگرتوو بۆ كورد بەدیبێنێ‌، بەڵام توانی جۆرێك یەكێتی كوردستانی ژێر سایەی تورك و فارس نیشان بدات و یەكخستنی نەتەوەی كورد بەگوێی داگیركەرانی كوردستاندا بچرپێنێ‌.
هەموو ئەم ڕووداوانە ئەوەمان بۆ ڕوون دەكەنەوە، ئەگەرچی كورد هەمیشە بەباوەڕی پتەوەوە هەوڵی داوە پەیوەندی باشی لەگەڵ دەوڵەتی ڕووسیا هەبێت، بەڵام ڕووسیا هەمیشە پشتی لەكورد كردووە، خۆ ئەگەر لەبەر بەرژەوەندی خۆشی هاوكارییەكی كەمی كوردی كردبێت، لەناوەڕاستی ڕووداوەكاندا بەجێی هێشتوون و پشتی تێكردوون، لەبەرئەوە كورد پێویستە وانە لەڕابردوو وەربگرێ‌ و ئەگەر بەڕێوەبردنی بارودۆخی سیاسیش داوای پەیوەندی و پشتیوانی لەڕووسیا بكات، بەڵام هەرگیز نابێت ئەوەندە بچێتە پێشەوە كشانەوە و پشت تێكردنی ڕووسیا ببێتە هۆی كارەسات و سەربڕینی خواستەكانی كورد.
بۆ ئەم بابەتە سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:
1- دكتۆر عبدوللا عەلیاوەیی، كوردستان لەسەردەمی دەوڵەتی عوسمانیدا، چاپی سێیەم، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر 2004.
2- دكتۆر جەلیلی جەلیل، ڕاپەڕینی كوردەكان ساڵی 1880، وەرگێڕ لەرووسی یەوە: دوكتۆر كاوس قەفتان، چاپخانەی الزمان-بەغدا، 1987.
3- محەمەد ڕەسوڵ هاوار، كوردوباكوری كوردستان لەسەرەتای مێژووەوە هەتا شەری دووهەمی جیهان، بەرگی یەكەم، چاپی دووەم، 2006.
4- هەستیار كەمال كوردی، سیاسەتی روسیای قەیسەری بەرامبەر بەكورد(1850- 1914)، سلێمانی 2011.
5- نەجاتی عەبدوڵڵا، شۆرشی عوبەیدوڵاڵای نەهری لەبەڵگەنامەكانی فەرەنسیدا (1879-1882)، سلێمانی 2004.
6-كامەران محەمەد حاجی، كوردستان لەبازنەی كێشەی ڕۆژهەڵاتدا 1800- 1900، چاپی یەكەم، هەولێر 2007.

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

نووسینەوەی مێژوو بەپێی حەز و ئارەزوو!

چەند تێبینییەک لەسەر کتێبی مێژووی بزر و نەگێڕدراوەی کورد: ئەم کتێبە کە نووسەرەکەی سۆران حەمەڕەشە …