كاروانی بێ كۆتایی…. له ههڵوێستێكی باڵادا
عهبدوڵڵا كهریم مهحمود
كاروانی بێ كۆتایی یاداشت و بیرهوهریی مامۆستا ( مهحمودی مهلا عیززهت ) ، كتێبێكی قهباره مام ناوهندیی( 440 ) لاپهڕهیییه، به تیراژی ( 650) دانه ، چاپی یهكهم…له ساڵی2000 له بڵاوكراوهكانی (زنجیره كتێبی دهزگای چاپ و پهخشی سهردهم ).
هاوینی ساڵی 2000 لهگهڵ كاك بهختیاری مهلاعیزهت پێكهوه دانیشتبوین لهخانوهكهی مامۆستا مهحمودی مهلا عیزهت له گردهكهی سهرچنار ، ئهو یاداشتهی نیشاندام، تازه مامۆستا مهحمود له سویدهوه به تایپكراوی ناردبووی بۆ دهزگای سهردهم بۆ چاپكردن.
لاپهڕهی یهكهمی یاداشتهكهم واڵاكرد ، لهناو زنجیرهی روداوهكاندا به جۆرێك توشی تێڕامان بووم ، له نێو دیمهنی ههڵوێست و تراژیدیای چیرۆكهكاندا ون بووم.
یهكهمجار بوو یاداشتی وا نایاب و وا كاریگهر بخوێنمهوه، به جۆرێك نوقمی بێ دهنگی كردم، له دنیای ژوورهكه دابڕام ،به زمان و تهكنیكێكی ساده….. رووداوهكانی تۆماركرد بوو، پڕبوو له وردهكاری قوڵی هونهریی، له ناو رووداوهكان دا دهیان ههڵوێستی پڕ لهجهربهزهیی لۆژیكانهم بینی …خۆشهویستی بێ سنوور بۆ … خاك …زمان….كلتوور ….پڕ بوون له وهفا …میهرهبانی …. تهحهدایهكی جوامێرانه …..بۆ رووبهڕووبونهوهی مهرگ …به سهنگ و بڕوای متمانهی كهسێتی یهكی داڕێژراو….. قاڵ بووی ناو مهرگهساتهكانی ژیان.
نووسهر به رۆحێكی زۆر راستگۆیانه ….. به پاكی ودوور له نمایش ، دوور له پیاههڵدان …. دهربار.. ..ههموو رووداوهكانی ههست و نهستی ناخی پهنگ خواردوی ، له منداڵییهوه …..تهواوی وێستگه جیا جیاكانی تهمهنی تۆماركردوه. وشهو رسته وپهلگرافهكانی ههمووی وهك وێنهی فۆتۆگراف ……وهك سیناریۆی گرتهی فیلمی سینهما خستووهته روو.
نوسهر لهیاداشتهكهیدا وهك پسپۆرێكی بواری مێژوو ، چهندان رووداوی مێژوویی گرنگی میللهتهكهمانی ،به سهلیقتهكی وردهوه تێكهڵ كێشی بیرهوهرییهكانی ژیانی خۆی و هاورێكانی و دهوروبهرهكهی كردووه ، كاك نهوشیروان مستهفا ئهمین یش لهیاداشتهكانی دا( لهكهناری دانوبهوه بۆ خڕی ناو زهنگ …….. پهنجهكان یهكتری ئهشكێنن ) ههمان پسپۆری و تهكنیكی نوێی یاداشتی بهكارهێناوه، رووداوه مێژوهكان جارێكی تر بهرجهسته كراونهتهوه بۆ نهوهی ئێستاو ئاینده ، بۆ ئهوهی پرسیار… له لایان سهرههڵبدات و خۆیان به عهشقهوه به دوای كتێبه مێژووییهكان دا بگهڕین و بیخوێننهوه ،وهڵامی پرسیاره پهنگ خواردوهكانی ناخیان چنگ بكهوێت …جارێكی تر پرسیاری تر لهلایان سهر ههڵبداتهوه … ئهم هونهره بههای یاداشتهكهی به پێزتر ونایاب ترو باڵاتر كردووه .
نوسهر بۆ تۆماركردنی یاداشتهكهی توانیویهتی سوود له تهكنیكی هونهری (چیرۆك نوسین…. ،رۆمان…. سیناریوی فیلم ) وهربگرێت . له ناودیمهنهكان دا چهندان پاڵهوانی جیا جیا …..له جوغرافیای جیا دهبینین ، ئهم جۆره تهكنیكه هونهرییه لهم یاداشتهدا ….دوور له فهنتازیا ، ئهو واقعه تاڵ و مهرگهسا تانهیه كه نووسهر له خهڵوهتی یاداشتهكهی ژیانی دا دایهێناوه ،له یاداشتهكانی پێشتردا نین ، ئهمه به یهكهم ههنگاو دادهنرێت له بواری تۆماركردنی یاداشتی كوردا، وا له خوێنهر دهكات له یهكهم پهرهوه تا دوالاپهره به پهرۆشهوه ، تێكهڵ به به رۆحی درامای یاداشتهكه ببێت..
*دوای ههرهس مامۆستا مهحمودی مهلا عیزهت نهفی كرا بۆ شاری رومادی ،رۆژێك له پۆل دا وانهی دهوتهوه .عهلی لێپرسراوی یهكێتی قوتابیانی حیزبی بهعس له وانهكهی دوادهكهوێت….. بێ ئهوهی له دهرگا بدات ،داوای مۆڵهت له مامۆستا بكات ، زۆر له خۆڕازی بونهوه خۆی دهكات به پۆل داو دادهنیشێت ، مامۆستا مهحمود به توندی لێپرسینهوهی لهگهڵ دهكات …… دهیكاته دهرهوهی پۆل ،ئهویش هانا بۆ بهڕێوهبهر دهبات، بهرێوهبهریش داوا لهمامۆستا دهكات ، بیكاته ژوورهوه ،مامۆستا ههموو داواكارییهكان و بیانوهكانی بهڕێوهبهر رهتدهكاتهوه،بهڕێوهبهر به سنگ دهرپهڕاندن و له خۆباییبوونهوه به عهلی دهڵێت بڕۆ پۆلهوه ، ههر كه عهلی له پۆلدا دادهنیشێت ، مامۆستا مهحمود روودهكاته بهڕێوهبهرو دهڵێ :فهرموو جهنابی بهڕێوهبهر تۆ وانهكهیان بۆ تهواو بكه.
*مامۆستا مهحمود دوو ساڵ و نیوو له روماد ی به نهفی كراوهیی مایهوه،هاوسهرو منداڵهكانی له سلێمانی دهبن،دوای سهرههڵدانی مهفرهزه سهرهتاییهكان ،فازیل بهراك بهڕێوهبهری ئهمنی عامه ، ناردی بهشوێنیدا ، چهند داواكارییهكی خسته بهردهم مامۆستا ، بهڵام ههمووی رهتكردهوه.
* چهند رۆژێك بوو نهشتهرگهری گورچیله بۆ مامۆستا مهحمود كرابوو،شهوێك ملازم موحسین و چهكدارهكانی . به پهیژه خۆیان دهگهیه ننه حهوشهی ماڵی مامۆستا….كۆڵان ….سهربان ….ههموی دهگرن ، ملازم محسین به پهڕۆیهك ههردوو چاوی مامۆستا مهحمود دهبهستێت راپێچی ناو ئوتۆمۆێله كهی دهكات …..ئهو شهوه له چهند ماڵ و گهرهكی تر زۆر كهسی تر دهسگیر كران، ههموویان بران بۆ بهڕێوهبهرایهتی ئهمنی سلێمانی ، بهیانیهكهی ناویان خوێندنهوه ،پهرۆكهی سهرچای مامۆستا تۆزێك جوڵا ئهمجا زانی ئهوه ناوهندی(وهتهن و كانێسكان) ه، نۆ ساڵ لێره بهڕێوهبهر بوو، بۆ رۆژی دوایی دوو دوو …. زیندانییهكانیان كهلهپچهكردو چاویان بهسترایهوه به ئوتۆمۆبیلی تایبهتی به برسێتی و تینوێتی گوێزرانهوه بۆ شارێكی تر، ههر 23 زیندانهكهیان خزانده ژورێكهوه ،دواتر برانه ژووری ژماره (1) ، لهوێ زانیان ( ههیئهی تهحقیقی خاسه ) یه ، زیندانێكی سهربازی و نهێنی حیزبی بهعس بووله كهركوك .
دوای چهند رۆژێك به پێی بهرنامهی ههیئهی تهحقیقی كهركوك … زیندانییهكانیان یهك یهك بانگ كرد بۆلێكۆڵینهوهی ئهشكهنجهی جهسهتهیی و دهرونی بۆ ئهوهی تێكیان بشكێنن ….نهێنییهكانیان پێ بدركێنن.
( عومهر عهزیز محهمهد، محهمهد رهحیم عهبدولرهحمان ،محهمهد سهعید ساڵح ، دلیر مستهفا ، كهمال عهلی ، شێخ عه بدول شێخ ساڵح ، جهمیل ،حهسهن حسێن ، دارا ، حهمه سهعید غهدۆ ،حیكمهتی عهبه پاشا،عوسمان قادر محهمهد ، مهحمودی مهلا عیزهت )
مهحمودی مهلا عیزهت یان برد بۆ لێكۆڵینهوهو ئهشكهنجهدان ، به پرسیار دایانگرتهوه…….وهڵامی ههموو پرسیارهكان ….(هیچ.نازانم )
دوو جهلاد لاقیان بهرزكردهوه ، بهستیان ، جهڕانیان ، به كێبڵ بنه پێیان داگرتهوه ، ههموو ناخی پڕ بوو له ورهیهكی بهرز كه دهبێت بهههموو تواناییهكییهوه بهرامبهر ههموو ئهشكهنجهكانیان …… خۆی رابگرێت … … بهیهك گورچییلهوه …..بێ دهرمان ، بهئیلتیهابێكی زۆرهوه …..لێدانهكهیان توند تر كرد هاواری لێ ههستا ، جهستهی له بهرشاڵاوی توندی ئهشكهنجهكهدا خاو بوهوه …له هۆش خۆی چوو…..ئاوی ساردیان به سهردا كرد ….كاتێ به ئاگا هاتهوه ، كارهبایان له قورگییهوه بۆ كهلهكهی …. بهسهر ئهندامه ناسكهكانی جهستهیی دا دههێنا.
له ناكاو گوێ له دهنگێكی بهرزبوو ، گهیاندیانه بهردهم موقهدهم عامر موسڵای سهرۆكی ههیئه ، ئهمیش به قسهی نهرم …دواتر به ههڕهشه و سیناریۆی جیا جیا دهیویست تالی داوی نهێنیهكی چنگ بكهوێت و لهوێوه بهرنامهی كارهكانی ههڵسوڕێنێت بۆ ئهوهی نهێنییهكانی پێ بدركێنێت.
له وهڵام دا ….مامۆستا ههر دهیگوت : نازانم. ههموو جهلادهكانی توشی هیستریاكرد ، له تاوسوێی ئازارهكانی جهستهی كهوتبوو ، جهلادێكیان دارهكهی لهپشتی گیر كرد وتی : ههسته له سسهر زهوییهكه ،بهشهلهشهل بهپاڵ بردیان . له ناكاو یهك لهقهی توندیان لێدا، كهوتهوهسهرزهوی ، ههستایهوه ، كردیانهوه به ژوورهكهی دا . ههموو زیندانییهكان لێ كۆبوونهوه . مامستا مهحمود زانی (قاله ) جاسوسهو بۆ ئهوه هێناویانهته ناو زیندانییهكان زانیاری كۆبكاتهوهو… بیگهیهنێته جهلادهكان ، وتی ( زۆر سهیره ئهمانه بۆ وا دهكهن …گهرسیاسهتم بكردایه … پێم ناخۆش نهدهبوو، من هیچم نهكردوه ، بۆ وام لێ دهكهن)
دواتر مامۆستامهحمود قهرهداغی و مهغد ید كوێخا عهبدوڵڵاو سهرداری حاجی قادر یان هێنایه ژووری ژماره (1) ، ژمارهیان بوو به (28 ) زیندانی.
نوسهر زۆر به وردی باسی ئهشكهنجهی هاورێ زیندانییهكانی و روداوهكانی ناو ههیئهی كردوه كه ههموی به بهرنامهو پلانی ورد بووه بۆ ئهوهی پهی ببهن به تاڵه داوێكی نهێنی زنجیرهی رێكخستنهكانی ناو شار و دوای سهرههڵدانی مهفرهزه سهرهتاییهكان…… باسی جهللادهكان دهكات چۆن ئهشكهنجهی بێ سنوور دڕندانهی مامۆستا مهحمود قهرهداغی یان داوه ، ههموو جارهكان به عه مود ێكهوه بهستهویانهتهوه…..له بهردهم ژوورهكهیان دا … بۆ ئهوی لایهنی دهرونی زیندانییهكانی تر بڕوخێنن ……. بهڵام مامۆستا مهحمود قهرهداخی ئهشكهنجهو جهللادهكانی به جۆرێك تێك شكاند ، ئهوان ههستیان بهلاوازی و بێ دهسهڵاتی دهكرد :
-جهلادهكان له كاتی ئهشكهنجه داندا له ناو خۆیان دا دهیانگوت ( بۆیه ئیعتراف ناكات، لهزهت له ئهشكهنجه دان وهردهگریت).
لهدوا لێكۆڵینهوهدا…..رهئیسی ههیئهی كهركوك ، ههموو پرسیاری لێكۆڵینهوهكانی كاتی ئهشكهنجهدانی رووبهرووی مامۆستا مهحمود كردهوه، چهند پرسیارێكی نوێ تیا بوو، دیاربوو زانیاری تازهیان پێ گهیشتبوو:
ناوت چی یه:
مهحمود
ناوی باوكت و باپیرت:
مهلا عیزهت مهحمود
كارت چییه:
مودهڕیس
له كوێ:
لهسانهوی ئهزمڕ
رهئیس زوو زوو …لاپهڕهكانی فایلهكهی ههڵدهدایهوه ، پڕ بوو له راپۆرت و زانیاری ئهمنی سلێمانی…… له یهكهم لێكۆ ڵینهوه وه تا دوا لێكۆڵینهوه…. وهڵامی ههموو پرسیارهكانی مامۆستا مهحمودی مهلا عیزهت……. ( بهڵێ …..نازانم …….ئاگادارنیم ) بوو.
له دوا لێكۆڵینهوهدا….. ئهم جارهیان رهئیسی ههیئه ،وهڵامی ههموو پرسیارهكانی مامۆستای وهك خۆی دهوتهوهو…. ئهمنێكیش، ههمووی دهنوسییهوه…..
دواجار پێ یان وت : دهستت بێنه (پهنجه گهورهی دهستی چهپیان گرت ، به قوماشێكی مهرهكهباوی دا هێنایان،دوا كاغهزی ناو فایلهكهیان پێ مۆر كرد.
دوای ماوهیهك…. چاوی ههر 26 زیندانییهكهیان بهست ،دوو..دوو كهلهپچهیان كردنه دهست، خزێنرانه ئۆتۆمبێلی تایبهتی و گوێزرانهوه، نهیاندهزانی بۆ كوێیان دهبهن ،چارهنوسی یان بهرهو كوێ دهبرێت ، نزیكهی 3 كاتژمێر به رێگاوه بوون …..گهیشتنه شوێنێك زۆر گهرم بوو، ئوتۆمۆبیلهكه وهستا دایان بهزاندن …..به جنێو زله و شهق پێشوازیان لێ كردن…..ههموویان بردنه بهردهم
*عهقید تارق ا لعزاوی – معاونی مدیری ئهمنی عامه ، بۆ كاروباری سیاسی
*ئهبو نهسر –مدیری شوعبهی سێ( ئهم شوعبهیه تایبهت بوو به كورد وشۆڕشی كوردستان )
* نهقیب خهلهف – معاونی شوعبهی سێ.
*چهند ئهمنێكی تر به جلی سڤیلهوه له پشت ئهما نهوه وهستابوون ،سهیری زیندانییهكانیان دهكرد.
عهقید تارق رووی كرده ههر 26 زیندانییهكه و وتی:
( دهزانن ، چی له ئێوه دهكهین)……………
له قسهكردن……… وهستا……زیندانییهكان ههموو بێ دهنگ بوون
( ئێوه بۆ ئهوه نهگیران ، لێره بتان بینینهوه ……ئێستا له ژیان دابن، ئێوه بۆیه گیران….بێ لێكۆڵینهوه و دادگایی كردن …..بكوژرێن)
(بهڵام سوپاس بۆ خوای گهوره ، كه ئهوه نهكرا ،چونكه له لێكۆڵینهوه دا بۆمان دهركهوت ،ئێوه هاوڵاتی باشن و بێ زیانن ، بۆیه سهركردایهتی حیزب و شۆڕش ئێوهی عهفوكرد …ئێستا ئێوه میوانی سهركردایهتین ، ماوهیهك لامان دهمێننهوه ، دواتر ئازاد دهكرێن ،ئێستا ئێوه ئازادن،ئێوه له سهفهرێكی دوورو درێژهوه هاتوون……،ئێستا برسیتانه …..چی دهخۆن)
عهقید تارق سهیری روخساریی ههموو زیندانییهكانی كرد…..هیچیان نهوت
له ناكاو گوێ له دهنگێك بوو وتی : ئێمه زۆر تینیوو …. برسین، ههرچی یهك بێت دهیخۆین ، وهك خواردنی زیندانییهكان .
عهقید سهیرێكی .ههموویانی كردو وتی : ئێوه زیندانی نیین…… میوانن.
لهو كاته یهكێك له زیدانییهكان رووی كرده مامۆستا مهحمود و وتی : بڵێ مریشك دهخۆین.
عهقید به مامۆستای وت : ئهوه دهڵێ چی.
دهڵێت مریشك دهخۆین.
دوای تاوێك مریشكی برژاویان بۆ هێنان.
ئهم میواندارییه بۆ سڕینهوهی كاریگهری ئهو ههموو ئهشكهنجه جهسهدی و دهرونیانه بوو ، كه له روخسارو ههڵسوكهوتی ههموویان دا دهركی پێ دهكرا.
كاتژمێر دووی شهوی 18 / 6 / 1981، ههر 26 زیندانییهكانیان به سهر دوو پاسدا دابهش كرد ، دوای 8 مانگ له دۆزهخی مهرگهوه ئازاد كران ….7ی بهیانی گهیشتنه كهركوك …..نان و كهبایان دهخوارد …… ههواڵی كوشتنی ( قاله ) ی جاسوسی ههیئهیان پێ گهیشت…..پاسهكان رێگای سلێمانیان گرتهبهر…..گهیشتنه ….باخی بهختیاری …پردهكهی قلیاسان…دووڕیانهكهی سهرچنار…شهقامی سالم … .ئهمنی سلێمانی ……پاسهكان له بهردهم بینای حهسیب ساڵح دا وهستان…..ماڵئاواییان له یهكتر كرد …بهخانهوادهو كهس و كارو خهڵكی شارهكهیان شادبوونهوه.
دواجار مامۆستا مهحمود بڕیاری دا له گهڵ خانهوادهكهی دا روو بكهنه ههندهران
سهرلهبهیانی 13 / 8/ 1981 گهلاوێژ خانی هاوسهری و ههر 5 منداڵهكهی روو بكهنه قهڵادزێ و ……لهوێوه لهگهڵ نهسرین خان بگهنه ناوزهنگ .
مامۆستا مهحمود ، ههر ئهو رۆژه له سلێمانی رووی كرده لای كوێخا حسهین-ی ههناران . ئهویش كاك بورهانی كوڕی لهگهڵ دا نارد…… رێگای ناوزهنگ – یان گرته بهر …..دوای ماندووبونێكی زۆر كه گهیشته تهختایهكهی سهرهوه ……كاك نهوشیروان و كاك شازاد سائیب و كاك فهرهیدون پێشوازیان لێ كرد.
دواتر شهو و رۆژێكیش لای مام جهلال مایهوه له توژهڵه ، مام جهلال باسی ئهوهی كرد مامۆستا مهحمود ئیش و كاری شۆڕش وهربگرێت، مامۆستاش وتی : با ئهوان بگهیهنمه سوید …..دهگهڕێمهوه.
مام جهلال وتی :راپۆرتێكی دوورو درێژ له سهر ههیئهی كهركوك بنووسه بۆ( رێكخراوی ئهمنستی ) .
له 10 / 10/ 1981 شێخ محهمهدی سهرگهڵو و كاك بهختیاری مهلا عیزهت، مامۆستا مهحمود و خانهوادهكهیان له فڕۆكهخانهی تارانهوه بهرێ كرد بۆ شام. دهمهو بهیانی22/ 10 /1981لهفڕۆكانهی شامهوه گهیشتنه ستۆكهۆڵم.