History Of Kurdistan مالپهرێكی تایبهته به مێژووی كورد و جیهان
پێگەی کەرکوك لە بەیاننامەی 11ی ئازار ی 1970
د.پشكۆ حەمەتاهیر:
سهرهتاكانی دوای بلاَوكردنهوهی بهیاننامهی (11)ی ئازار بۆ كورد بهگشتی وكوردی كهركووك بهتایبهتی بهبهراوورد لهگهڵ ساڵهكانی پێشوو، بهماوهیهكی زێڕیین دادهنرێت، لهو ماوهیهدا تاڕادهیهك ئاشتی باڵی بهسهرباشووری كوردستاندا كێشابوو،زهبرو زهنگی حكومهت تارادهیهك نهمابوو، باری ئابووری و خوێندن و رۆشنبیری وئهدهبی بوژانهوهیهكی باشاین بهخۆوهبینی. بهلاَم له ڕاستی دا ئهو بهیاننامهیه زۆر له كێشه بنهرهتیهكانی نێوان كوردوحكومهتی نێوندی یهكلانهكردبۆوه، لهههمان كاتدا سروشتی سیاسی حكومهتی بهعس نهگۆڕابوو.
پێوهندی نێوان كورد و وحكومهتی بهعس دوای دهرچوونی بهیانی 11 ئازار بهشێوهیهكی هێمنانهو لهیهك گهیشتن نهدهرۆیشت ، بهڵكو زیاتر لهشێوهی ململانێ سیاسی و پێكدادانی تایبهتی دا خۆی دهنواند، بههۆی(ههوڵی تیرۆركردنی مستهفا بارزانی وئیدریس بارزانی، ڕازی نهبوونی حكومهتی بهعس كه(حهبیب محهمهد كهریم)ببێته جێگری سهرۆك كۆماری عێراق ، هیچ كوردێك نهكرایه نێوئهنجومهنی سهركردایهتی شۆڕشی عێراق ، لهدهستوری كاتی 1970 دا و بهگوێرهی پهیماننامهی (11)ی ئازار نێوی كورد نهبراو نهتهوهی عێراق وهك بهشێك له نهتهوهی عهرهب دانراو ، نهدانی دهسهڵاتی راستهقینه بهشالیارانی كورد له بهغداد و دهكردنی كوردی فهیلی.. تاد…). لهلایهكی تریشهو جێبهجێكردنی ئهوبهندانهی كه پێوهندی راستهوخۆی و ناراستهوخۆییان به كهركووكهوه بوو، زیاتر كێشهكانی نێوان كوردو حكومهتی بهعسی ئالۆزتر دهكرد، لهوانهش:
یهكهم// ههڵوهشاندنهوهو بهعهرهبكردنی خوێندنی كوردی له پارێزگای كهركووك ، دوای ئهوهی كه كورد به زمانی نهتهوهیی خۆیان دهیانخوێند و لهبهندی(1) پهیماننامهی (11)ی ئازاری 1970 ئهمهی بۆ كورد زامنكردبوو، ههروهها دهستیكرد به گۆڕینی نێوی خوێندنگه كوردییهكان بۆ نێوی عهرهبی. لهلایهكی تریشهو بهپێی بهندی (4) یش كهدهبوو كاربهدهستانی پارێزگا و قهزا و ناحیهكانی زۆرینه كورد، كوردبن یان كوردی بزاننن. بۆ ئهوهش حكومهتی نیوهند هیچ ههنگاوێكی پراكتیكی نهنا و بهردهوامیش بووله هێنان و دانانی كاربهدهستانی عهرهب لهشاری كهركووك و دهوروبهریدا.
دووهم // ههرچهنده بهپێی بهندی(6)ی پهیماننامهی (11)ی ئازار ، دهبوو كرێكاران و فهرمانبهران و موچهخۆرانی كورد بگهرێننهوه بۆ سهر ئیش و كارهكانی خۆیان ،بهلاَم حكومهتی بهعس له كهركووك بهپێچهوانهی ئهوبهندهوه كاری دهكرد، دهستبهرداری پرۆسیسی بهعهرهبكردنی كهركووك نهبوو وههر لهساڵی (1970) هوه دهستیكرد به گواستنهوهی بهشێك لهكارمهندان و كرێكارانی بۆ دهوروبهری شاری كهركووك . بهپێچهوانهنهوه بۆ هێشتنهوهی كارمهندو كارێكارانی عهرهبیش بریارێكی دهركرد، كه تێداهاتبوو:” لهبهر ئهوهی پارێزگاكانی باكوور پێویستیان بهفهرمانبهری نوێ ههیه، بۆیه ئهنجومهنی سهركردایهتی شۆڕش چهند بریارێكی دهركردووه كه وهزیفه شاغرهكان له كوردستان نهكهوێته بهر بریاری ئهنجومهن لهدامهزراندن وههڵوهشاندووه). لهنێوهرۆكی ئهمهدا ئهوه ئاشكرا دهبێت كه كوردستان به گشتی و كهركووك بهتایبهتی، ئامادهیه بۆ رهخساندنی بواری كاركردن بۆ كرێكارو فهرمانبهرانی دهرهوهی ئهو نێوچانهش واته (عهرهب).
سێیهم // بهپێی بهندی(7) لیژنهیهك پێكدههێنرا بۆ راپهراندنی كاروباری نێوچه كێشهلهسهرهكان، بهڵام حكومهتی بهعسی عێراق ڕازی نهبوو بهبهرێوهبردنی هاوبهش لهنێوچهی كهركووك و دهوروبهری و خانهقین و شهنگار، هیچ ههنگاوێكی جێبهجێ نهكرد لهبارهی بهرێوهبردنی هاوبهش لهو نێوچانهدا.
چوارهم // لهگهڵ ئهوهی بهشێك لهبهندهكانی پهیماننامهی (11)ی ئازار جێبهجێكرابوو، بهڵام حكومهتی نێوهند كهمتهرخهمی له جێبهجێكردنی بهندی(8)ی پهیوهست بهگهڕاندنهوهی گوندنیشنه كوردو عهرهبهكان بۆ شوێنی پێشووییان وبهعهرهبكردنی نیوچهكانی باشووری كوردستان دهكرد، جێبهجێنهكرا. هێشتا چهند مانگێكی بهسهر واژۆكردنی بهیانی ئازاردا تێ نهپهڕی بوو، حكومهت دهستی كرد بهدرَیژهدان به عهرهبكردنی كهركووك . (ئینسكلۆپیدیای ولاَتی دانیمارك، زانكۆی كۆلۆمبیا لهویلایهته یهكگرتووهكانی ئهمریكا و دامهزراوی مایكرۆسۆفتی ئهمریكی)یش ئاماژهیان بهو سیاسهتهی حكومهتی بهعسی عێراق داوه، كه تیایدا هاتووه::” پاش ساڵی 1970 دهكردنی كورد له كهركووك وهێنانی عهرهب بۆ جێگایان، بهمهبهستی كهمكردنهوهی رێژهی كورد وبهرزكردنهوهی رێژهی عهرهب لهبهرانبهردا بهردهوام بوو”.
لهمانگی دووازدهی سالِی 1971 دا ئالۆزی نێوان سهركردایهتی شۆڕشی كورد و رژیمی بهعس عێراق ، لهسهر جێبهجێنهكردنی بهندی(8)و ههندێكی بهندی دیكهی بهیانی ئازار گهیشته ترۆپك،پاش ئهوهی رژێمی بهعس داوایهكی مستهفا بارزانی دایه دواوه،كه هێزه جێگیركراوهكانی نزیكی كهركووك وئهوسێ ههزار خانهواده عهرهبهی له كهركووك نیشتهجێكراون، بكشێنهوه. یهكێك له لێكۆڵینهوهكان ئاماژهی بۆ ئهو بارودۆخهكردووه و تێدا نوسراوه:” كاتێك كه سهركرایهتی كوردی داوای دهكرد له حكومهتی عێراق كهبهندهكانی ریككهوتنامهی 11ئازار جێبهجێ بكات، بهتایبهتی گهڕانهوهی دانیشتوانی هۆزهكانی عهرهبی و كوردی بۆ نێوچهكانی پێشووییان. كهچی دهسهڵاتداران بهردهوام له دهستگرتن بهسهر زهوی دانیتشوانی كورد له كهركووك ـ بهبیانوی كشتوكاڵكردن یان كردنی بهسهربازگهی سوپا، ههروهك چۆن رێگهنهدرا بهههزاران خێزانی كورد(له گهڕهكی كۆماری) شاری كهركووك كه خانووهكانیان دروستبكهنهوه، بهڵكو شارهكه دهوره درا به گهڕهكی عهرهبی لههێندراوهكانی پارێزگاكانی نێوهڕاست و باشووری عێراق “. سهركردایهتی كورد بهردهوام له كۆبوونهوهكانی لهگهڵ حكومهتی بهعسی عێراقدا،ههوڵی داوه ئهوهبخاته ڕوو كه نێوچهكوردییه كێشهلهسهركان بهگشتی و كهركووك بهتایبهتی بخرێنهوه سهر كوردستان و عهرهبه هاوردهكانیش بگێردرێنهوه بۆ شوێنی پیشوویی خۆیان، بهڵام حكومهتی بهعس هیچ ههنگاوێكی ئهرێنی بۆ ئهوه نهناو بهڵكو بهپێچهوانهی ئهوهش كاری دهكرد.
پێنجهم// لهبهندی ژماره(14) ومادهیهكی نهێنی ی پهیماننامهكه بهمهبهستی یهكلاكردنهوهی مهسهلهی ئهونێوچانهی جێگهی ناكۆكی بوون(مهبهست پارێزگای كهركووك و ههندی نێوچهی تری وهك خانهقین و شهنگار و….. تاد..) بوو، دهبوایه سهرژمێری تێدابكرێت. ئهو سهرژمێرییه نهخشهی بۆدانرا كهله كانوونی یهكهمی ساڵی 1970 دا ئهنجام بدرێت،پاشتر بهرازی بوونی ئاشكرای ههردوولا دواخرا بۆ بههاری ساڵی 1972 بۆئهوهی پێداویستیهكانی بۆ ئامادهبكرێت. بهڵام لهلایهن حكومهتی بهعسهوه بۆكاتێكی نادیار دواخرا، كهبهمهستی ئهو سهرژمێرییه ئهنجام نهگهیهنێت كه تهنها رێگه چارهیهك بوو ئهو كیشَانهی رێكهوتنی لهسهر نهكرابوو، بهتایبهتی مهسهلهی كهركووك ونێوچه نهوتیهكانی كوردستان. پاش سالێك و پێنج مانگ تێپهربوو بهسهردهرچوونی بهیانی ئازاردا، گۆڤاری(ئهلحوریه) لهوتارێكیدا نووسیبووی:” یهكێك لهبهنده ههرهگرنگهكانی رێككهوتنی 11 ی ئازار كه هێشتا جێ بهجێ نهكراوه، سهرژمێرییهكهی دانیشتوانی شاری كهركووكه، رژێم ئاگایانهو بهئارهزوو دوایخست”.
سهركردایهتی شۆڕشی كوردبهردهوام داوای دهكرد بهپێی بهندی(14)و بهندێكی نهێنی بهیانی 11ی ئازار پێویسته سهرژمێری دانیشتوان بكرێت، لهشاری كهركووك و نێوچه كێشه لهسهرهكان تاكو پهیماننامهی (11)ی ئازار جێ بهجێبكرێت. بهڵام حكومهتی بهعس ئهو داوایهی پشتگوێ خست ولهپرۆژهی پێشنیاركراوی پهیوهست به دهستووری بنهڕهتی حزبی بهعس لهساڵی 1973دا، سهبارهت بهپێتهحت(نێوهند)ی نێوچهی ئۆتۆنۆمی نووسرابوو: دهبێ پێتهختی نێوچهی ئۆتۆنۆمی (سلێمانی یان ههولێر یان دهۆك) بێت و كهركووكی لهو سنووره دهركردووه.
ئهمه بۆخۆی ئهوه دهردهخات كه حكومهتی بهعسی عێراق ، لهئهندی(14)و یهكێك لهبهندهنهێنیهكانی بهیانی ئازار پهشیمان بۆتهوه یان ههر لهسهرهتاوه بهشێوهیهكی تاكتیكی بۆ ڕهزامهندی سهركردایهتی كورد ئهو بهندانهی داناوه. رۆژنامهی(Neue Zurcher Zeitung) كهئاگارترین رۆژنامهی ئهوروپای رۆژئاوایه لهتێڕوانینی دۆزی كورد، سهبارهت بهبهیانی 11 ی ئازار و بهندهكانی نووسیوێتی: رهنگه رێككهوتنهكه تاكتیكی عێراق بێت، بهغداد لهم رێككهوتنهدا بهپلهی یهكهم ویستویهتی دهستی ئێران لهنێو كورد و خاكی عێراق ببرێت وههمان كات عێراق بههیوایه كه سێ ملیۆن كوردی ئێرانیش لهلایهن خۆیانهوه داوای ئۆتۆنۆمی بكهن و ئالۆزی بۆ سیاسهتی نێودهوڵهتی شا سازبێت.
لهلایهكی ترهوه تۆماری سهرژمێر(سجل الاحصاء) ی ساڵی 1957 له پهیماننامهی 11ئازاردا كرابووه سهنگی مهحهك و یهكلاكهرهوه، كهبهندو ماددهكانی ئهو سهرژمیرییه دهبێت به بنچینهیهك بۆ دیاریكردنی سروشتی نهتهوهیی بۆ زۆرینهی ئهو نهتهوهیی كه دانیشتوانهكهی لهشارێك یان لهنێوچه كێشه لهسهرهكان زیاتره،ئهمه ههردوو لایهنی حكومهتی عێراق و سهركردایهتی كوردی لهسهری رێكهوتن، ههرلهو رێگهیهشهوه سنوری نێوچهی كوردستان دیار دهكرێت وحكومی زاتی پێدهبهخشرێت. بهڵام حكومهتی بهعس بهچهند مانگێك دوای بهیانی ئازار ههموو تۆماری سهرژمێری 1957ی گواستهوه بۆ بهغداد،كهوته دهستكاریكردنی تهواوی تۆمارهكه به جۆرێك كهلهبهرژهوهندی نهتهوهیی عهرهبدا بێت… بۆیه لێرهدا دهتوانرێت بوترێت، بهعس نهك ههر خۆی له بهجێگهیاندنی بهندی(14)و خاڵه نهێنیهكانی دیكهی تایبهت به كهركووك دهشاردهوه، بهڵكو چی لهدهسهڵات بوایه ههوڵی دهدا دیمۆگرافیهی نهتهوهی ئهو شاره بگۆڕێت.
شهشهم// بهپێ بهندێكی نهێنی 11ی ئازار، دیاریكردنی سنووری نێوچه كوردنشینهكان لهوانه پارێزگای كهركووك له رێگای(ریفراندۆم)هوه دیاردهكرا. بهڵام بوارنهدان به ریفراندۆم و یهكلانهكردنهوهی پرسی سنوری كوردستان و شاری كهركووك،جارێكی تر پێوهندییهكان نێوان حكومهتی عێراق وسهركردایهتی كوردی ئالۆز كرد وبهرهو شهڕێكی تری بردن.
لهسهر مهسهلهی كهركووك تادههات پێوهندی سهركردایهتی شۆرشی كورد وحكومهتی بهعس بهرهو ئالۆزی و خراپی دهچوو، بۆچاكردنی ئهو بارودۆخه، پارتی دیموكراتی كوردستان له 9ی مارتی 1973 رهشنووسی پرۆژهی ئۆتۆنۆمی پێشكهش كرد، بهڵام حكومهتی عێراق بهو بیانووهی پرۆژهیهكی توندڕهو و بنبهسته، رازی نهبوون ببێته بنهمایهك بۆ گفتوگۆكردن. سهرۆك كۆمار(ئهحمهد حهسهن بهكر) لهونامهیهی كه(4ی تهمموزی 1973) بۆ مستهفا بارزانی ناردبوو، ئاشكرای كردبوو ناتوانن بهوپرۆژهی كورد رازی بن،داواشی كردبوو چاوی پێدابخشێننهوهو پێشنیاری گونجاو بۆ گفتوگۆلهسهركردنیان پێشكهش بكهن. مستهفا بارزنیش ، لهمانگی ئابدا بهنامهیهك وهڵامی سهرۆك كۆماری دایهوه و داوای لێكرد سهرنجی خۆیان سهبارهت بهخاڵه پهسهند نهكراوهكانی پرۆژهی كورد بخهنهڕوو، تا لێیان ووردبنهوهولهدووبارهداڕشتنهوهی پێشنیارهكانیان بهشێوهیهك كهمایهی ڕهزامهندی وپهسهندكردنی ههمووان بێت، لهبهرچاوییان بگرن. لهلایهكی تریشهوه(حیزبی شوعیی عێراق) پرۆژهیهكی یاسای ئۆتۆنۆمی پێشكهش كرد، بهڵام بهعس ئهو پرۆژهیهشی پشتگوێ خست، ئیدی حیزبی شیوعیش وازی لێهێنا ولهگهڵ بهعس بهشداری دارشتهیهكی هاوبهشی كرد بهنێوی(بهری نیشتیمانی و نهتهوهیی پێشكهونخواز). دارشتهیهكی هاوبهشی كرد بهنێوی(بهری نیشتیمانی و نهتهوهیی پێشكهونخواز).
دوای رهتكردنهوهی ههردوو پرۆژهی (پارتی دیموكراتی كوردستان و حیزبی شیوعی عێراق)، له 12ی كانوونی دووهمی 1973 دا حكومهتی بهعس پرۆژهی خۆی بۆ ئۆتۆنۆمی پێشكهش سهركردایهتی كورد كرد، بهلاَم سهركردایهتی كورد پرۆژهی حكومهتی بهعسی رهتكردهوه،لهبهر ئهوهی بهعس بۆ یدیاریكردنی سنووری نێوچهی ئۆتۆنۆمی كوردستان سوربوو لهسهر گهڕانهوه بۆتۆماری سهرژمێری ساڵی 1957 كهلهلایهن سهركردایهتی كوردهوه رهتكرابوَوه. چونكه لهگهڵ بهندی (14)ی بهیانی ئازارناكۆك بوو ، لهلایهكی تریشهوه حكومهتی بهعس ئهوكات دهستكاری تۆماری سهرژمێری ساڵی 1957 ی كردبوو.
دوای گفتوگۆیهكی زۆر و نهگهیشتنهئهنجام دوا ههوڵ كۆششێك درا لهبهغداد، له16 ی كانوونی ساڵی 1974 لهنێوان نوێنهرانی بهعس و شیوعی و نهتهوهییهپێشكهوتنخوازهكان و نوێنهرانی پارتی دیموكراتی كوردستان. بهڵام لهسهرهتای گفتوگۆكهوه كهكۆمهلێك گرفت كهوته نێوان نوێنهرانی پارتی و حیزبی بهعس ، لهسهرمهسهلهی (كهركووك، دیموكراتیهت،ههڵبژاردنی پهرلهمان، دیاریكردنی سنور، ئاستی دهسهڵاتی یاسایی دهزگاكانی ئۆتۆنۆمی، بهعهرهبكردنی نێوچهكانی كودستان، بووجهی سهربهخۆ و بهشهداهاتی نهوت بۆ نێوچهكانی ئۆتۆنۆمی .. تاد…) جێی ئاماژه پێدانه ، شاری كهركووك گرفتی سهرهكی بووله دیاریكردنی سنوری نێوچهی ئۆتۆنۆمی كورستان.لهو پرسهشدا ههر لایهنێك پێشنیار و بۆچوونی جیاوازی خۆی ههبوو، حیزبی شیوعی پێشنیاری كرد كهركووك بكرێته شاری برایهتی و نهتهوهیی كارگێرییهكی تایبهتی ههبێ و تیایدا نهتهوهكان بهما فهكۆمهلایهتی و رۆشنبیرییهكانیان شادبن، بۆ ئهو كارگێڕییهش پێشنیاری كرد لیژنهیهكی بالاَ له حیزبی بهعس و پارتی دیموكراتی كوردستان وحیزبی شیوعی پێكبهێنرێت.بهڵام سهركردایهتی كورد بهو پێشنیاره رازی نهبوو وهسوور بوو لهسهر ئهوهی كهركووك لهنێوچهی ئۆتۆنۆمیدا بێت، پێشنیاری بهعس دابهشكردنی شارهكهبوو، بهشی رۆژههلات (رۆژههڵاتی پردی خاسه) بۆ كوردو بهشی رۆژئاواشی بۆ توركمان دانابوو، ئهو پێشنیارهش لهوهوه سهرچاوهی گرتبوو كه كورد رۆژَێك دهرفهتی جیابوونهوه و پێكهینانی دهوڵه تی سهربهخۆی دهبێ.
بهعس دانووستاندنهكانی پچراندوله 3ی ئازاری 1974 دا رایگهیاند كه كۆتایی بهماوهی گواستنهوه هاتووه (كهدیاریكرابوو بۆكاری سهرژمێری) ، پاش ئهوه له(7ی ئازار) دا شاندێكی كوردی دهچن بۆ گفتوگۆ له بارهی راگهیاندنی ئۆتۆنۆمی لهگهڵ سهددام كهوتنه وتوێژو كههاتنه سهرباسی كهركووك ، ئیدریس بارزانی ووتویهتی: دهست ههڵگرتن له كهركووك و خانهقین و شهنگار كارێكی نهكرده نیه و ناتوانین پهسهندی بكهین، لهگهڵ خستنه ڕووی چهند پێشنیارێكی كورد بۆ چارهسهری پرسكه، بهڵام سهددام لهوهڵامدا دهڵێت:” ئهو پێشنیارانه پهسهند نین و دهدرێنه داوهو تهنیا رێگهیهكت ماوهتهوه ئهوهیه رازی بن به ئۆتۆنۆمی بهوداڕشتنهی ئێمه دامان ناوه، مۆڵهتی (15) رۆژتان ههیه لهوماوهیهدا هیچ بزوتنهوه و كارێكمان نابێ، پاش ئهوهئهوهی پێی رازی نهبێت بهدوژمنی خۆمان لهقهڵهمی دهدهین”. بهوجۆره گفتوگۆی نێوان سهركردایهتی پارتی و بهعس چووه نێو بازنهیهكی داخراوهوه،بهتایبهت دوای گهڕانهوهی ئیدریس بارزانی بهبێ رێككهوتن.
سهرنجام، (ئهنجومهنی سهركردایهتی شۆڕشی عێراق)له 11 ی ئازاری 1974دا بهخێرایی ویهكلایهنه یاسای ژماره(33)ی ئۆتۆنۆمی له كوردستان راگهیاند. یاسای ئۆتۆنۆمی دهرچوو ههمان ئهو نێوچانهی خود بهرێوهبردنی ساڵی 1970 ی دهگرتهوه,یاسای ئۆتۆنۆمی دیاریكردنی سنوورهكانی بهجێهێشت بۆ سهرژمێرییهك(تائهو سهرژمێرییه بڕیاربدات) ، بهڵام ئهوهی ئاشكرا بوو كهركووك له سنوری نێوچهی ئۆتۆنۆمیدا نهبوو، (سلێمانی وههولێر و دهۆك) بهشێك بوون لهنێوچهسهرهكیهكانی نێوچهی ئۆتۆنۆمی و(ههولێر) یش بهنێوهندهكهی دانرا. چهندنێوچهیهكی باشووری كوردستان لهگهڵ كهركووك نهكهوتبوونه نێو ههرێمی ئۆتۆنۆمیهوه، وهك(خانهقین، مهندهلی، شهنگار، شێخان، كفری ، ئاكرێ ، دوبز، شوان، جهباره،سهرقهڵا، نهوجول ، قادر كهرهم،كوكس ، زمار … تاد…). بهپێی ئهو سنورهی كه یاسای ژماره(33)بۆ نێوچه ئۆتۆنۆمی دانراو بهعس به كوردستانی لهقهڵهمدا، تهنیا(36347كچگ)ی باشووری كوردستانی دهگرتهوهو(48653كچگ)ی لهخاكی باشووری كوردستانی دابڕی ، كه زۆربهی نێوچه ستراتیژییهكان بوون. واته(42.6%) به كوردستان دانراو(57.04%) لێ دابڕا.
دوای راگهیاندنی یاسای ئۆتۆنۆمی ، حكومهتی بهعسی عێراق ماوهی(15)رۆژی بۆ مستهفا بارزانی دانا تا ئهو یاسایه پهسهند بكات. بهڵام بهندهكانی ئهو یاسایه مایهی ناكۆكی بوون، چونكه داخوازییهكانی كوردی لهمهڕ كهركووك و نێوهندی دهسهڵات تێدا نهبوون، ههر بۆیه مستهفا بارزانی ئهو یاسایهیی رهتكردهوه و بۆجارێكی تر شهڕ له كوردستان ههڵگیرسایهوه . لهم شهڕهدا كورد تووشی نسكۆ هات، بهتایبهتی دوای رێككهوتننامه جهزائیری نێوان(ئَێران و عێراق) له 6ی ئاداری 1975. ئهوهی جێی سهرنجه نه ئهوكات و نه دوای ساڵی 2003 و نه ئێستاش دهسهلاَته یهك له دوای یهكهكانی عێراق ئامادهنین ددان بهو ڕاستیهدا بنێن كه كهركووك كوردستان، سهركردایهتی كوردیش نهیتوانیووه لهسهر مێزی گفتوگۆ ئهو ڕاستیه به دهسهلاَته جیاوازهكانی عێراق بسهلمێنێت.
به شرۆڤهكردنی راگهیاندنی بهیاننامهی 11ی ئازارو وهستاندنی شهڕ بۆ چوار ساڵ و پاشتربڵاوكردنهوهی یاسایی ژماره(33)ی ئۆتۆنۆمی ساڵی 1974، ئهمانه بهرجهسته دهبێت:
1// لهكاتی راگهیاندنی پهیماننامهی 11ی ئازار، حكومهتی بهعس دهیویست ئۆتۆنۆمییهكی كارگێڕی بداته بهشێك له كوردهكانی باشووری له پارێزگاكانی(ههولێر و سلێمانی و دهۆك)، چونكهلهدیدی ناسیۆنالیستی عهرهب بهگشتی وبهعس بهتایبهتی كورد نهتهوهیهكی سهربهخۆی خاوهند خاك و نیشتیمان نیه كه مافی سهربهخۆیی و ئازادیی خۆی ههبێت ، بهڵكو وهك خهڵكێك لهقهڵهم دراوه كه چووته سهر خاكی عهرهب ولهسهر ئهو خاكه میوانن، بۆیه دهبێت ههڵسوكهوتێك نهكات كه زیان بهبهرژهوهندییهبالاكانی نهتهوهی عهرهب بگهیهنێت . ههروههانابێت مافی ئهوهی ههبێت سامانی ئهو خاكهی كه كورد بهخاكی نهتهوهیی و نیشتیمانی خۆی دهزانێت و ئهوانیش بهبهشێك لهخاكی عهرهبی دهزانن، بۆبهرژهوهندی خۆی بهكاری بهێنین، واته كوردی باشوور لهلایهن بهعسیه عهرهبهكانهوه وهك بێگانه لهسهر خاكی عێراق سهیر بكرێت.
2// كێشهی كهركووكی دهوڵهمهند بهنهوت، لهو كێشه ئالۆزانهبوو كهبهبێ چارهسهر لهبهیانی 11ی ئازاری 1970دا ماوهتهوه زاراوهی نێوچهكانی(زۆرینهی كورد)كه دهكرا كێشهی كهركووك چارهسهربكات وهك بهشێك له پهیماننامهكه، زاراوهیهكی مهتاتی بوو و حكومهتی بهعس به گوێرهی بهرهژوهندییهكانی خۆی ناساندنی بۆ دهكردله بهیاننامهی ئازاردا كه هاتبوو.
3// وهستاندنی شهڕ بۆ چوار ساڵ بهپێی بهیانی 11ی ئازار، رێگهدان بووبه حكومهتی بهعسی دوژمنی جوڵانهوهی رزگاریخوازی كورد، كهبهئارهزووی خۆیان بتوانن ریزهكانی خۆی كۆبكاتهوه و جێ پێی قایم بكات بۆ رووبهرووبونهوهیهكی دژوارتر و خۆێناوی تر. ئهویش بوو بهراستییهك لهماوهی ئهو چوار ساڵهدا بهعس توانیان ڕهگ و ریشهی خۆی دابخانه نێو ریزی كۆمهڵ و چهكدارانی كورد بهمهبهستی تێكدان و خراپهكاری وئهوهش ببووه دیاردهیهك وناشاردرێتهوه،ئهو چوارساڵهی شهڕ وهستاندن ههلێكی لهبار بوو بۆ حكومهتی بهعس له جێبهجێكردنی سیاسهتی بهعهرهبكردن و راگواستن و بهعساندنی شاری كهركووك.
4// بزوتنهوهی رزگاریخوازی كورد بهشێوهی سیاسی و چهكداری دهستی پێكرد، دروشمی داواكارییهكانی بهردهوام كهركووكی گرتۆتهخۆی و لهدانووستاندنهكاندا دۆزی كهركووك بۆته كێشه و نێوهندی مهسهلهكهو، ههرگیز لهداواكردنی ئهم شاره دوانهكهوتووه و ناكۆكی نێوان حكومهتی نێوهند وشۆڕشی كورد لهسهر ئهم مهسهلهیهبوو. ههموو رێككهوتنێك كوردی باشووری لهگهڵ حكومهتی نێوهندا لهسهر كێشهی كهركووك ههڵوهشاوهتهوه ،پهیماننامهی 11ی ئازاریش هۆكاری بهئاكام نهگهیشتنی لهسهر شاری كهركووك بوو.
