دیوه نادیارهكهی ژیانی سهركرده سهیدا ســاڵح یوسفی
نووسینهوهی بیرهوهریی لهلایهن سهركردهو بهرپرسه سیاسییهكانی كوردستان بهتایبهتی لهدوای راپهڕینهوه زۆرنو ههریهكهیان لهگۆشهنیگای شهخسیو ئایدیۆلۆژیی خۆیانهوه بهشێك له رووداوهكانی شۆڕشی كوردستانو قۆناغی، ههرهسو ههستانهوهیان گێڕاوهتهوه، زۆرێك لهو سهركردانه لهنووسینهكانیاندا باسیان له رۆڵو پێگهی شههیدی سهركرده سهیدا ساڵح یوسفی كردووه، بهڵام مخابن، بۆخۆی پێ رانهگهیشت كه بیرهوهرییهكانی خۆی بنووسێتهوه، بهڵام شكور وهجاخی رۆشنهو خاتوو زۆزان-ی كچی لهپهیجه تایبهتهكهی خۆیهوه بیرهوهرییهكانی خۆی دهنووسێتهوه كه بهشێكی زۆری تهرخان كردووه بۆ گێڕانهوهی ئهو قۆناغهی ژیانی شههید سهیدای باوكی كه خۆی ئاگاداری بووه یان لهزاری باوكییهوه بیستووێتی، بهندهش بهو پێیهی له تۆڕی كۆمهڵایهتیی فهیسبووك شهرهفی هاوڕێیهتی ئهو خانمهم پێبڕاوه، داوام لێكرد كه ئیجازهمان بدات بهشێك لهو نووسینو وێنانهی دایاندهبهزێنێت، وهری بگرینهوهو له كوردستانی نوێ بڵاویان بكهینهوه، بهڕێزیشیان رهزامهندییان نیشانداو خۆشحاڵییان دهربڕی. ئێمهش بهسوپاسهوه ئهم بابهتهمان لێ ههڵبژارد، بهو پێیهی ئهم بهشهی بیرهوهرییهكانی زۆزان خان، لههیچ كام له بیرهوهریی سهركردهكاندا باسی لێوه نهكراوهو ههموویان یان باسی پێشتریان كردووه، یان دواتر، بهڵام ئهم بهشهی به شاردراوهیی مابۆهوه.
ئامادهكردنو وهرگێڕانی: جهمال ئارێز
بێگومان، ئهوه چركهساتێكی زۆر تاڵو ئازاربهخشه، كه چۆن سیاسییهكی كارامهی وهك سهیدا ساڵح یوسفی رووهو رهبییهكانی دوژمن بهم شێوازه دێته خوارهوه.. پێشتر باسی ئهوهم كردبوو كه لهبهرهبهیانی رۆژی 21/3/1975دا بارهگای سهركردهی خوالێخۆشبوو مستهفا بارزانیی بهجێهێشتو رووهو قووڵایی عیراق ملی رێگهی گرتهبهر، كه تهنها یهكێك لهپاسهوانه تایبهتییهكانیی لهگهڵدابوو، ئهوهش لهكاتێكدایه كه رێكهوتنامهكهی جهزائیری نێوان شاو سهدام بهنێوهندگیریی ههواری بۆمیدیانو دهستلهپشتدانی ئهمریكاییهكان له 6/3/1975دا ئیمزاكرابوو، ئیتر دهبێت چاوهڕێی چی كردبێت له بهغدا؟
بژارهیهكی ئازاربهخش
ئهم بژاردهیه بۆ باوكم زۆر ئازاربهخش بوو، بهڵام هیچ بژاردهیهكی دیكهی لهپێش نهبوو بۆ رزگاركردنی ئهوهی كه ماوه، دوای ئهوهی ههموو ئهو بژاردانهی پێشتر خستنییه ڕوو تێیدا سهركهوتوو نهبوو، وهك درێژهدان به خهباتی چهكداریی، یان سهردانی ههندێك له سهركردهی وڵاته دۆستهكان تا نێوهندگیرییو ناوبژیی بكهن، ههربۆیه بڕیاریدا خۆی بكاته قوربانی، تا گهلهكهی بهتهنها نهبێت بێ سهرپهرشتو چاودێرێك، زیاتریش بههیوای ئهوهبوو تا دوا ههوڵی خۆی بخاتهگهڕ بۆ كردنهوهی دهرگای دانوستان لهگهڵ حكومهتی عیراقدا، جگه لهوهش باوكم مردنی پێ باشتر بوو لهوهی لهژێر سایهی شای گۆڕبهگۆڕدا بژی كه ئهو خیانهتو ناپاكییهی له شۆڕشی كورد كرد، یان بچێت وهك پهنابهر لهژێر سایهی ئهو بیانییانهدا بهسهركزیی بژی كه ئهو غهدرهیان لێكردین، پێشتریش برای بهڕێزم شێرزاد محهمهد ساڵح جوبرائیل لهزاری باوكمهوه گێڕابوویهوه كه وتوێتی: «ئهگهر تاجهكهی شا بكهنه سهرم، له ئێراندا نامێنمهوه!!» ههربۆیه باوكم بهوپهڕی ئازایهتیو بوێرییهوه ئهو ههنگاوهی نا.
ئهو رۆژه واته 21/3/1975 بهیاوهریی پاسهوانه تایبهتهكهی (ئهگهر بیرهوهرییم خیانهتم لێ نهكات ئهو پێشمهرگهیه ناوی عهبدوڵڵا ئاكرهیی بوو) كه چ لهوكاتهوهی له 1970-1974 وهزیربوو لهبهغدا پاسهوانی بوو، چ لهسهردهمی شۆڕش له 1974-1975-یش له شاخ ههر پاسهوانی تایبهتی بوو»، پێكهوه بهرهو سهنگهرهكانی سوپای عیراق ملی رێگهیان گرتهبهر. وهك باوكم دهیگێڕایهوه لهسهر سنوور لهلایهن ههندێك له كهسانی سهربه شای ئێرانهوه لهههموو لایهكهوه تهقهیان لێ كرابوو كه زانیبوویان ئهو ئهو ههنگاوه دهگرێتهبهر، بهوه شێتگیر ببوون، ههربۆیه لهههوڵی ئهوهدا ببوون تا لهوێ باوكم تیرۆر بكهن بهرلهوهی بگاتهوه ناو عیراق، بهڵام قهدهر لهویستی ئهوان بههێزتربوو بهسهلامهتی گهیشته لای هێزهكانی سوپای عیراق.
باوكم دهیوت: «كاتێك له پێگهكانی سوپای عیراق نزیك بوومهوه، داوام له پاسهوانه تایبهتهكهم كرد بگهڕێتهوه، ئهگهرچی ئهو پاسهوانه دڵسۆزه نهجیبزادهیه لهسهر زهوییهكه دانیشتبوو دهگریاو دهپاڕایهوه كه بۆ گهڕانهوهش لهگهڵمدا بێت، ههرچیش دهبێت باببێت، بهڵام من ناچارم كرد كه بگهڕێتهوهو پێموت من گهرهنتیی ژیانی خۆمم پێ ناكرێت، چۆن دهتوانم گهرهنتی سهلامهتیی ژیانی تۆ بكهم؟ ئیتر بهو شێوهیه گهڕاندمهوه».
دهستبهسهریی ناچاریی
باوكم بۆی دهگێڕاینهوهو دهیوت: كاتێك گهیشتمه سوپای عیراق، لهدیانهوه بردیانمه ناوچهیهكی سهربازییو لهوێوه راستهوخۆ بهرهو كهركوكو دواتر بۆ بهغداو بردیانمه هۆتێلێك» ئیتر لهوێوه بهئێمهی راگهیاند كه گهیشتۆتهوه بهغدا.
ههندێك له ئهندامانی (مهجلیسی قیادهی سهوره)ی عیراقو ئهندامانی سهركردایهتیی ههرێمایهتیی عیراقی حزبی بهعسو ههندێك لهوهزیرهكان سهردانی دهكهن بۆ هۆتێلهكه، كه ناوی زۆربهیانم لهبیر نییه، بهڵام لهناو ئهوانهدا كه باوكم ناوی دهبردنو لهبیرم ماوه، نهعیم حهدادو محهمهد مهحجوب بوون، ئیتر لهو رۆژهوه كه گهیشتهوه بهشێوهیهكی بهردهوامو نیمچه رۆژانه لهپێشوازیی كهسایهتییهكاندا بوو، ههمیشهو رۆژی چهند سهعاتێك قسهوباسیان دهكرد لهبارهی داخوازییهكانی بزووتنهوهی كوردو هۆكارهكانی دووباره ههڵگیرسانهوهی جهنگو شۆڕشو ههلی ئهوهی كه دهشێت دانوستانو وتووێژی جدیی دهستپێبكات بهمهبهستی دۆزینهوهی باشترین چارهسهر بۆ ههردوو گهلی برا. باوكم پێی دهوتن كه دواجار بارزانیی بهجێ هێشتووه، ئهو ئامادهیی خۆیی دهربڕیووه بۆ ههڵدانهوهی لاپهڕیهكی نوێو دهستپێكردنهوهی دانوستانێكی جدی لهسهر بنهمای رێكهوتننامهی ئازار بهو شێوهیهی كه بهرژهوهندیی ههموولایهكی تێدا بێت.
باوكم دهیوت: «لهگهڵ ههموو ئهو بهرپرسانهی حكومهت لهبارهی زۆر مهسهلهی پهیوهست به دۆسێی كوردهوه گفتوگۆم كردووه»و لهسهرهتاوه كهمێك گهشبین بوو، بهڵام كه ئهحمهد حهسهن بهكرو سهدام حسێن دیداریان لهگهڵیدا نهكرد، تووشی جۆرێك له بێهیوایی بوو، لهكاتێكدا داوای لهههموو ئهو سهركردهو بهرپرسانهی عیراق دهكرد كه پێویسته بهكرو سهدام ببینێت، بۆیه ئهو ههر لههۆتێلهكه مایهوهو چاوهڕوانی وهڵامی ئهو دیداره بوو، ئێمهش لهوێ لهگهڵی بووین.
چهند رۆژێكی تریش لهگهڵ باوكمدا لهو هۆتێله ماینهوه، كه پڕبوو له گهشتیاری بیانی، ئیدارهی هۆتێلهكه چهند ژوورێكی تریشیان بۆ تهرخان كردینو سهرجهم هۆكارهكانی خۆش گوزهرانییان بۆ دهستهبهر كردبووینو باشتری جۆری خواردنیان بۆ دههێناین، پهیتا پهیتاش كهسایهتی جیاجیا دههاتن بۆلای باوكمو مشتومڕو دیالۆگ لهنێوانماندا بهردهوام بوو.
ئهمهیان لهزاری فوئاد عارفهوه زانی
ئهو ماوهیه جاروبار باوكم دههاته لامانو كهمێك لهگهڵ ئێمه دهمایهوهو ههر ئهوهندهمان دهزانی پێیان دهوت كهسێك هاتووه بۆ بینیی، ئیتر ئێمهی بهجێ دههێشتو دهڕۆیشتهوه بۆلای ئهوان بۆ سوچێكی هۆڵی هۆتێلهكه.
پاش چهندین دانیشتنو دیداری لهگهڵ بهرپرسه حزبیو حكومییهكانی عیراقدا، دواجار وهڵامی كۆتایی درایهوه بهباوكم لهلایهن سهركردایهتی بهعسو دهوڵهتی عیراقهوهو پێیانوت: ئهحمهد حهسهن بهكرو سهدام حسێن پێیانوایه هیچ پێویستییهك نهماوه بۆ دانوستانو ئهوان پێشتر پێكهێنانی ناوچهی ئۆتۆنۆمیان له 11/3/1974دا راگهیاندووه، لهوێوه ئیتر باوكم زانیی كه ئهحمهد حهسهن بهكر زۆر تووڕهیه له وهی سهركردایهتی كورد لهكاتی خۆیدا بهدهنگ ئهو بابهتهوه نههاتوون، ئهوهشی لهزاری فوئاد عارفهوه بیست.
ئیتر باوكم بۆی گێڕاینهوه كه لهدوای ئهو ههموو دیدارهی لهگهڵ لێپرسراوانی دهوڵهتی عیراقو حزبی بهعسهوه لهجیاتی ئهحمهد حهسهن بهكرو سهدام حسێن پێشنیازی ئهوهی بۆ كراوه كه ببێته سهرۆكی دیوانی سهرۆكایهتی، یان سهرۆكی بهناو ئهنجومهنی تهنفیزیی ناوچهی ئۆتۆنۆمیی كوردستان كه هاوتای( سهرۆكی حكومهتی ههرێمی ئۆتۆنۆمی كوردستان)بووه، یان ببێته باڵیۆزی عیراق لهههر باڵیۆزخانهیهك كه خۆی دهستنیشانی بكات، بهڵام باوكم ههموو ئهوانهی رهتكردبۆوه، چونكه ئهو تاكه دواكاریی ئهوهببوو لێیان كه دهستبكرێتهوه به دانوستانێكی جدیی لهنێوان ههردوولادا لهپێناوی چارهسهركردنی ریشهیی مهسهلهی كورددا بهجۆرێك بێن بهدهم داخوازییه نهتهوهییهكانی گهلی كوردهوه لهچوارچێوهی ئۆتۆنۆمییهكی راستهقینهو ئازادییو یهكسانیدا، بۆیه داوای لێكردبوون كه ئهگهر ئهوه نهیهتهدی، ئهوا رێگهی بدهن بچێتهوه ناو ماڵو حاڵی خۆیو وهك ههر هاووڵاتییهكی ئاسایی ژیان بهسهربهرێت.
دوای ئهوماوهیهی مانهوهمان لهو هۆتێله، ئیتر دهسهڵاتداران داواكهی باوكمیان جێبهجێ كردو كلیلی خانووهكهمانیان رادهستی باوكم كردهوه كه لهگهڕهكی (الشرگه الاولی)بوو، بهڵام لهژێر دهستبهسهریی ناچاریدا (الاقامه الجبریه).
ئیدی چهند ئۆتۆمبێلێك ئامادهكرا بۆ گواستنهوهمان بهرهو ماڵهكهمان، كه پێشتر بهفهرمانی دهسهڵاتداران داخرابوو.. بینیمان كه دهرگای دهرهوهی داخراوهو به مۆمی سوور مۆركرابوو، لهناوهوهش دهرگای ژوورهكان بهههمان شێوه بهمۆمی سوور مۆركرابوو، ئینجا مۆمهكانمان لهدهرگاكان كردهوهو یهیهكه ژوورهكانمان بهسهركردهوه، تهماشامان كرد كه ژوورهكان جۆرێك لهپشێوییان پێوه دیاربوو دوای ئهوهی بۆ ساڵێك دهبوو بهجێمان هێشتبوو.. دیاربوو كه ماڵهكه پێشتر پشكنرابوو و ههموو كهلوپهلهكان بهو ناوهدا پهرشوبڵاو ببوون، بهتایبهتی ئهو ژوورهی پهیوهست بوو به نووسینگهكهی باوكمهوه كه زۆربهی وێنه تایبهتیو رهسمییهكانیان دڕاندبوو و نووسراوو ئهرشیفه تایبهتییهكهشیان دابوو بهسهر یهكدا.
له 35 ساڵی حوكمڕانیی بهعسدا رووینهدا
ئیتر باوكم لهناو ماڵهوهدا لهژێر ئیقامهی جهبریو چاودێریدا دانراو دوو كهسیشیان لهپیاوانی ئهمن لهناو ماڵهكهماندا دانا، كه رۆژانهو بهدرێژایی 24 سهعات لهوێ بوونو تهنانهت ههر ئهوانیش دهرگایان لهمیوانهكانی باوكم دهكردهوهو ناوی ههموو ئهو میوانانهشیان تۆماردهكرد كه دههاتن بۆ سهردانی باوكم.
راستییهك ههیه دهبێت بووترێت، ئهو پیاوانهی ئهمن دهیانویست وای دهربخهن كه زۆر رێز لهحورمهتی ماڵهكه دهگرنو زۆربهی كاتهكانیش له تارمهكهی دهرهوه دادهنیشتن، شهوانیش لهژووری میوانهكه دهنووستن. ئهركهكهشیان تهنها چاودێریی باوكمو میوانهكانی بوو.
ئهم دۆخه تا نزیكهی یهك ساڵی تهواو بهردهوام بوو.. ئیتر لهدوای ئهوهوه ئهو دهستبهسهرییه ناچارییهمان لهسهر ههڵگیراو ئهوهش لهسهر بنهمای داواكارییهكی باوكم بوو له دهسهڵاتداران، ئهوانیش رهتیان نهكردهوهو ئیتر پیاوانی ئهمنیان لهماڵهكهمان كێشایهوه.
بهپێی ئهو زانیارییه سادهیهی كهمن ههمه، لهمێژووی حوكمڕانیی بهعسدا كه 35 ساڵی خایان، شتی وا رووینهداوه كه سهركردهیهكی سیاسی بخرێته ژێر دهستبهسهریی ناچارییهوه وهك ئهوهی بهرامبهر باوكم كردیان، چونكه بڕوایان بهو جۆره رێوشوێنه نهبوو، دهیانتوانی ئهو كهسه بهند بكهن یان بیكوژن، چۆنیان بووێت، جا بهئاشكرا بێت یان بهنهێنی.. بهڵام وادیاربوو ئهو كاته رژێم لهو قۆناغهدا بهو جۆره مامهڵهی لهگهڵ باوكمدا دهكرد كه سهركردهیهكهو پێگهیهكی تایبهتیی ههیهو خاوهنی بنكهیهكی جهماوهرییو ههژموونێكی گهورهیهو سڵی لهو پهیوهندییه بهتینه دهكردهوه كه لهگهڵ سیاسهتمهدارانی ههموو رهوته جیاجیاكاندا ههیبوو، رهوته كوردییهكان، شیوعییهكانو تهنانهت بهعسییهكانیش، ههربۆیه وایان پێ باشبوو كه داواكارییهكهی جێبهجێ بكهن كه وهكو هاووڵاتییهكی ئاسایی بژی بهبێ هیچ پۆستێكی حكومیو لهبهرامبهریشدا حكومهت چاودێریی ئهمنیی لهسهر توندكردهوهو لهژێر دهستبهسهریی ناچاریدا داینابوو.
له وانهی بوونه پێشهنگی سهردانیكاران بۆلای باوكم لهدوای گهڕانهوهیو بۆ بهخێرهێنانهوهی، عهقید تهها بامهڕنی بوو كه خاڵۆزای باوكم بوو كه پێشتر فهرماندهی دهستهی پاسهوانیی پادشایی بوو، ئهو بهبهردهوامی سهردانی دهكردینو زۆر خۆشحاڵ بوو بهگهڕانهوهی باوكمو ئێمهش، جگه لهویش زۆرێك له هاوڕێ نزیكه دڵسۆزهكانی دههاتنو سهردانیان دهكرد لهشێوهی ئهندازیاری تێكۆشهر شهوكهت ئاكرهییو تێكۆشهر موقهدهم عهزیز ئاكرهییو مامۆستا نهجمهدین عهونیو ئهندازیار ئیحسان شێرزاد، سه{ح سهعدوڵڵای نووسهرو چهندینی دیكه كه بهداخهوه ناوی ههموویان نازانم، ماڵهكهمان بهبهردهوامی پڕبوو لهو میوانانهی كه دههاتنه سهردانی باوكمو ئهگهرچی دهشیانزانی كه كهسانی سهربه ئهمن لهماڵهكهماندانو ناویشیان تۆمار دهكرێتو باوكم لهژێر ئهو سانسۆره توندوتۆڵهدایه، بهڵام دهبێ بۆ مێژوو ئهوه بڵێم كه هیچ كام لهو میوانانه لههیچ سڵیان نهدهكردهوه بهتایبهتی كه دهیانزانی ئهو سهردانه جۆرێك لهدڵنیایی پێدهبهخشین بهوهی ههستیان دهكرد كهسێكی بوێری وهك باوكم لهدهوروبهریاندایه.
سهرهنجام
لهدوای ئهم بهشهی بیرهوهرییهكانی زۆزان خانهوه، ئیتر دهچێتهوه سهر باسی نهمانی سانسۆری ئهمن لهسهر ماڵهكهیانو ئیدی لێرهوه میوانهكان لهسهردانیكاران له ئهحواڵ پرسییهوه دهگۆڕدرێت به سیاسهتمهدارانو كۆڕو كۆبوونهوهكانیش لهگێڕانی ماتهمهوه بۆ لهدهستدانی شۆڕش، دهگۆڕدرێن بۆ شهواره بهدیار لهدایكبوونی شۆڕشێكی نوێوه، كه ئهمهش وهك لهسهرهتاوه ئاماژهم پێكرد كهمو زۆر لهبیرهوهریی سیاسهتمهداراندا بهوردیی ئاماژهی پێكراوه، بۆیه ئهوهی لێرهدا ویستم ئهوهبوو رووناكیی بخهینه سهر ئهو دیوه نادیارهی ژیانی ئهو سهركردهو سیاسهتمهداره شههیده.