History Of Kurdistan مالپه‌رێكی تایبه‌ته به مێژووی كورد و جیهان
له ساڵڕۆژی وه‌فاتی گەورە مێژوونووسی کورد:
“زبیر بلال ٲسماعیل ٲربیلی” 1938 _1998
زوبێر بیلال ئیسماعيل ئەلیاس (1998 – 1938) مێژوونووسی کورد و، توێژەری کەلەپوورییی و شارستانێتیی. بە یەکێک لە دیارترین مێژوونووسەکانی کورد دادەندرێت لە سەتەی بیستەمدا.
لە قەڵاتی سەربەرزی هەولێرێ، ساڵی 1938 لەدایکبووە، لە بنەماڵەیەکی دیندار و هەواداری عیلم و ئەدەب ـ بنەماڵەی قاوەچیی ـ گەورەو پەروەردە کراوە. باوکی خیندەوار بووە، ساڵانێک لە مزگەفتی گەورەی قەڵات خوێندوویەتی و، خاوەن کتێبخانەیەکی دەوڵەمەند بووە.
لە ساڵی 1945 مەرحووم زوبێر دەچێتە قوتابخانەی سەرەتایی، بە سەرکەوتوویی لە ساڵی 1951 سەرەتایی تەواو دەکات. لە پاییزی هەمان ساڵ دەچێتە قۆناغی ناوەندیی و، ئەم قۆناغەش لە ساڵی 1954 تەواودەکات. دواتر خوێندنی ئامادەیی، لە ناوەندیی ئەربیل ساڵی 1956 تەواو دەکات، لە هەموو قۆناغەکانی خوێندنی دا، لە قوتابییە زیرەک و سەرکەوتووەکان و جددییەکان بووە.
لە پاییزی 1956 دەچێتە کۆلێژی ئاداب لە زانکۆی بەغداد ـ بەشی الاثار والحضارﺓ ـ دوای چوار ساڵ، بە پلەی ئیمتیاز، ئەو کۆلێژەی تەواو کرد، بەکالۆریوسی لە ئاسار و حەزارەتی کۆن بەدەستهێنا. یەکەم قوتابی کوردیی بوو، پسپۆریی لەو بوارە وەربگرێت.
زوبێر بلال وەک مامۆستای مێژوو، لە ساڵی 1960 لە قوتابخانەکانی هەولێرێ دامەزرا. دوایێ خزمەتی خۆی گواستەوە ـ دار المعلمین ـی هەولێر. دوای 25 ساڵ خزمەتی وانەگووتنەوە، لە ساڵی 1985 لەسەر داوای خۆی، خانەنشین کرا، وەبی خۆی یەکلایی بکاتەوە لۆ تەواوکردنی نووسین و توێژینەوەکانی لەسەر مێژووی کورد و کوردستان، بەتایبەت مێژووی کۆن و، کەلەپووری ئەربیل و، شوێنەوارە مێژووییەکانی.
بەم شێوەیە، زۆربەی ژیانی، لە توێژینەوە و لێکۆڵینەوەی مێژووی کورد و هەولێر بەڕێکرد. لە 15/12/1998 لە شارە شیرینەکەی خۆی “هەولێر” بە نەخۆشیی وەفاتی کرد. ڕەوانی شاد بێت.
کتێبە چاپکراوەکانی:
ـ أربيل في أدوارها التاريخية – النجف – مطبعة النعمان – 1971.
ـ تأريخ اللغة الكوردية – بغداد – مطبعة الحوادث – 1977 .
ـ أبن خلكان – بغداد – مطبعة الامة – 1979.
ـ علماء ومدارس أربيل – الموصل – مطبعة الزهراء الحديثة – 1984.
ـ الشيخ چولي – أربيل – مطبعة صلاح الدين – 1988.
ـ ثورات بارزان – أربيل – مطبعة وزارة الثقافة – 1998.
ـ تاريخ أربيل – أربيل – مطبعة وزارة الثقافة – 1999.
ـ الأكراد في كتب البلدانين والرحالة المسلمين في العصور الوسطى – أربيل – مطبعة وزراة الثقافة – 2000.
کتێبە دەستنووس و چاپ نەکراوەکانی:
تاريخ الكورد وكوردستان القديم.
تاريخ الكورد الحديث.
أعلام أربيل (في ثلاثة أجزاء).
الامارة الهذبانية الكوردية.
تاريخ مصاصير أو برادوست القديم وأهميتها الاّثرية.
الكورد وكوردستان في المعاهدات والمواثيق الدولية.
أمارة رواندوز أو سوران.
التراث الشعبي في كوردستان.
أولى المدارس في أربيل.
مساجد وتكايا أربيل.
تاريخ قبيلة بلباس الكوردية.
كوران – بحث مترجم للعلامة مينورسكي.
بێجگە لە کتێبەکانی، چەندان وتار و توێژینەوەی گرنگی، لە گۆڤارە کوردیی و عەرەبییەکان بڵاوکرووەتەوە. زوبێر مێژوونوس و ڕۆشنبیرێکی گەورەی کوردستان بوو، خزمەتێکی چاکی مێژوو و فەرهەنگی کوردستان و هەولێری کرد. دەتوانرێت چەندان نامەی ماستەر و دختۆرا لەسەر بەرهەەکانی بهێتەوە. ئەو لە پێشەنگی ئەو کوردانە بووە، کە ئەکادیمییانە مێژووی کورد و کوردستانیان نووسییەوە. لە هەولێرێ شەقامێک بە ناوغی ـ زبیر بلال اسماعیل ـ کراوە. وەلێ ئۆندە کەمە و، شایانی ئاورلێدانەوە و ڕێز و خزمەتی زۆرە. چاکترین ڕێزیش لەو زاتە، چاپکردنەوەی بەرهەمەکانیتی.
المصادر:
ـ كريم شارزا, “المؤرخ المعاصر والباحث الاّثاري زبير بلال إسماعيل”
ـ زينب جلبى , لمحات من حياة و مؤلفات المؤرخ الكبير زبير بلال إسماعيل.
ع.ع
هەولێر
#هەولێرییات
