كـورد لە خولـگەی چاڵدێراندا ‌‌

كورد وەك نەتەوەیەكی دێرینی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەر لە بەرەبەیانی مێژووەوە لە ناوچەكەدا ناسراوەو خاوەنی خاك‌و زمان‌و كلتوری خۆی بووەو بەو هۆیەشەوە لە نەتەوەكانی تر جیاكراوەتەوە، بەڵام هەڵكەوتەی جوگرافیای كوردستان وایكردووە كە هەمیشە گەلانی دوورو نزیك چاویان بڕیوەتە خاكەكەی‌و كوردیش بۆ بەرگری لە خۆی‌و وڵاتەكەی هەمیشە لە بەربەرەكانیدا بووە، مێژووی نزیكی 500 ساڵەی رابردوو گەواهی ئەو راستییەن كە دەتوانین بڵێین ئەو مێژووە هەمیشە خۆی چەندبارە كردۆتەوە، بۆیە لێرەوە دەمەوێت هێما بۆ سەردەمانی شەڕی چاڵدێران بكەم، كە تا ئێستاش وەكو مۆتەكە لە گەردنی تاك بە تاكی ئەم نەتەوەیەوە ئاڵاوە.

چاڵدێران ناونیشانی ئەو شوێنەیە كە بۆ جاری یەكەم ئێمەی كورد بووینە قوربانی‌و خاكەكەمانی تێدا بە گورگان خواردوو چوو، ئەو دەشتە لە ئازەربایجانی رۆژئاوای ئێراندایە، واتە (كوردستان) لە باكووری خۆرئاوای شاری (خۆی) و 120 كیلۆمەتر لە سەروو شاری تەورێزەوەیە. رووبەرەكەی 750 كیلۆمەتر دووجایە‌و 84 گوندی لەخۆگرتووە، لە مێژوودا بەهۆی ئەو شەڕەوە ناوبانگی بیستراوە، كە لە 23 ی ئابی 1514 دا لە نێوان سوڵتان سەلیمی یەكەمی عوسمانی (یاوز) و شا ئیسماعیلی سەفەوی شای ئێراندا روویداوە، ئەنجامەكەشی بەشكاندنی سوپای دەوڵەتی ئێران كۆتایی هاتووە‌و بە فەرمانی سوڵتان سەلیم هەموو دیلەكان كوژراون‌و لە كەللە سەرەكانیان هەڕەمێكیان دروست كردووە، ئەوەی كە شایەنی باس كردن بێت، زۆرینەی جەنگاوەرەكانی هەردوولا لە كوردەكانی ئەو ناوچانە بوون كە نموونەیان سارۆبیرەی بانەیی‌و حەسەنی مام ئەحمەدو مەحمودی حاجی عەبۆو ئەبوبەكرو رۆستەم كڵاو چەرمینەو قوربانی عەلی قەرەداغی‌و ئەحمەد خانی ئەردەبیلی لە فەرماندە دیارەكان بوون.

لێرەدا كوردەكان بەخۆیان‌و ناوچەكانیانەوە بۆ جاری یەكەم دابەش بوون بەسەر دوو بەرەی دژ بەیەكدا، كە بەرەیەكیان سەفەوی‌و بەرەیەكیان عوسمانی، یاخود بەرەی هەڵگری مەزهەبی شیعەو بەرەی هەڵگری مەزهەبی سوننە، سەركەوتنی عوسمانییەكان لەم شەڕەدا دەگەڕێتەوە بۆ چوونە پاڵی مەلا ئیدریسی بەدلیسی بۆ لای عوسمانییەكان، كە كاریگەری زۆری هەبوو لە ناوچەكەدا‌و میرنشینە كوردەكان بەزۆرینە پشتگیرییان كردو سوڵتان سەلیم-یش كۆمەڵێك بەڵێنی باشی دا، كە لەو ناوچە كوردیانەدا دەسەڵاتی عوسمانی هەر بەناو دەبێت‌و سەركردەكانی كورد سەرۆكایەتییەكەیان پشتاوپشت دەبێت، كوردەكانیش دەبێت لە شەڕەكاندا پشتگیری دەوڵەتی عوسمانی بكەن. هەروەها بەهەمان شێوە ئەو كوردانەی كەوتنە بندەستی دەوڵەتی ئێرانی شیعە هەمان مامەڵەیان لەگەڵدا كرا، بۆیە كوردەكان هیچ كاتێك نەیانتوانیوە لە ژێر یەك ئاڵادا یەكبگرن، تا بتوانن بەرگری لە كوردستان بكەن‌و وڵاتەكەیان لە هێرشی بێگانەكان دوور بخەنەوە یاخود وەكو هێزی سێهەم لە ناوچەكەدا بەرگری لە خۆیان بكەن، ئەوەش كە زۆرترین قسەو باسی لەسەر دەكرێت، كوردەكان هەستی نەتەوەییان هێندە نەبووەو زۆرتر هەستی مەزهەبی ئایینی زاڵ بووە بەسەریاندا، ئەمەش فەرمانڕەواكانی ئێران‌و عوسمانی سودیان لێوەرگرتووە، ئەو بەڵێن‌و قسانەی كە هەمیشە دەوترانەوە، نەبووە هۆی رازی كردنی كوردەكان، هێندەی نەبرد بەشێك لە كوردەكان لە ساڵی 1538 دا بە سەركردایەتی سوڵتان حسێن-ی میری ئەردەڵان لە عوسمانییەكان راپەڕی‌و دوای شەڕێكی خوێناوی دواجار عوسمانییەكان بەزەبری هێز راپەڕینەكەیان خامۆش كرد، بەڵام جارێكی تر لە ساڵی 1549 دا هەمان میر دژ بە دەسەڵاتی عوسمانی راپەڕییەوە، بەڵام ئەمەش كۆتایی پێهێنرا.

هەردوو دەوڵەتی عوسمانی‌و سەفەوی هەمیشە لە بیری ئەوەدا بوون ململانێكانیان لە ئاستێكدا راگرن، كە بەرژەوەندی باڵای هەردوولا لە بەرامبەر هەر جوڵانەوەیەكی كوردەكاندا پارێزراو بێت، ئەمەش بە روونی لە رێككەوتنە مێژووییەكانی نێوانیاندا دیارە، هەر لە رێككەوتنامەی 29 ی مایسی 1555ی ئەماسیە، لە نێوان سوڵتان سلێمانی قانونی‌و شا تەهماسب-دا، رێككەوتننامەی زەهاوی ساڵی 1639 لە نێوان سوڵتان مورادی چوارەم‌و شا سەفی شای ئێران‌و پاشان رێككەوتنامەی ئەرزەڕومی یەكەم ساڵی 1823 و ئەرزەڕومی دووەم لە ساڵی 1847 دا.

گرنگی ئەم رێككەوتنامانە تەنها توندكردنی سنوورەكانی نێوان سەفەویەكان‌و عوسمانییەكان بوو بە ڕووی كوردەكاندا، دەرئەنجامیش كوردەكان نەیاندەتوانی پابەندبوونی خۆیان رابگەیەنن‌و نەشیاندەتوانی دژایەتی تەواوی بكەن، چونكە لە هەر حاڵەتێكدا ئەوان كاردانەوەیەكی توندیان  بەرامبەریان  دەبوو، تا لە دواكاتدا میرنشینەكان یەك لە دوای یەك رووخان‌و بوونە بەشێك لە رابردووی ئەم نەتەوەیە، بۆیە كوردەكان لە كاتی شكستەكاندا دەیانویست پاساوێك بهێننەوەو ئۆباڵی شكستەكە بخەنە پاڵ كەسانی تر، وەك بە خائین كردنی مەحمود مەڕەكانی لە كاتی گرتنی قەڵای (دم دم) داو (مەلای خەتێ‌) و (مەلا محێدین مزوری) و تا دواهەمینیان (مشیری حەمەی سلێمان) بووە، بەڵام بۆ جارێكی تر  شۆڕش لە ناوچە كوردییەكاندا سەری هەڵدایەوە، شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری لە 1880، پاشان شۆڕشی شێخ عەبدولسلام بارزانی لە 1907 و مەلا سەلیمی بەدلیسی لە 1910، شۆڕشی شێخ مەحمود لە 1919، سمكۆی شكاك 1918 و شێخ سەعیدی پیران لە 1925، ئیحسان نوری پاشا لە 1927، شێخ ئەحمەد بارزانی لە 1930، پاشان شۆڕشی 1943 ی بارزان‌و دەركەوتنی كۆماری كوردستان لە ساڵی 1946 دا.

 هەر لە سەرەتای هەڵگیرسانی جەنگی یەكەمی جیهان‌و دوای دوو ساڵ تێپەڕبوون بەسەر جەنگەكەدا رێككەوتننامەی سایكس بیكۆ هاتە كایەوە، كە بۆ جاری دووەم كوردستان بەپێی ئەم رێككەوتنامەیە دابەشكرا بۆ چوار بەش، هەر بەشێكیش بەبێ‌ خواستی كوردەكان لكێنرا بە وڵاتێكی دراوسێیەوە، كە بەریتانیا لە مانگی كانونی 1915 دا كەوتە سەر كەڵكەڵەی دابەشكردنی سەر زەمینی ئاسیای توركیا. لەلایەن بەریتانیاوە سیرمارك سایكس) و لەلایەن فەرەنساوە (جۆرج بیكۆ) بۆ سەوداو گفتوگۆ دانران، پاش ئەوەی چەندین نامەیان ئاڵوگۆڕكرد، لە نێوان خۆیاندا رێككەوتن بۆئەوەی رەزامەندی روسیاش بەدەستبهێنن‌و لە بەهاری 1916 دا چوون بۆ گفتوگۆ لەگەڵا (سازانۆڤ) ی وەزیری دەرەوەی روسیاو باڵیۆزی فەرەنسی‌و لە نیسانی 1916 دا لەسەر خواستەكانی روسیا رێككەوتن، بەم جۆرە پێكهاتنی گشتی بەریتانی‌و فەرەنسی‌و روسی لەسەر جۆری دابەشكردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و بەشی هەریەكەیان تەواو بوو، كە تێكڕا بریتی بوو لە 11 ماددەو لە مێژوودا بە رێككەوتنی سایكس بیكۆ ناسراوە، بەپێی ئەم رێككەوتنە، ناوچەكانی ئەرزەڕوم، تەرابزۆن، وان، بەتلیس، لە رۆژئاوای تەرابزۆن تا دەریای رەش بخرێتە سەر روسیا، لە كوردستانیش  وان، بەتلیس، موش، سیرت، ئاوەڕێ‌ دیجلە، جزیرەی ئیبن عومەر‌و ئەو زنجیرە چیایەی بەسەر ئامێدی-دا دەڕوانێ‌ تا مەرگەوەڕ. بەشی فەرەنساش ناوچەكانی كەنار دەریاكانی سوریا، ویلایەتی ئەدەنە‌و ئەو زەویانە بە هێڵێك لە باشوورەوە عەنتاب‌و ماردین تا سنووری روسیا، لە باكوورەوە بە هێڵێك لە ئالاداخەوە بەناو قەیسەری (ئاك داخ، جیلوداغ، زارا بۆئیجن، خەرپوت) دا تێدەپەڕێ‌، بەشی بەریتانیاش ناوچەكانی میزۆپۆتامیاو بەغداو میناكانی حەیفاو عەككا لە فەلەستین، ئەو ناوچانەشی دەكەوێنە نێوانی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی فەرەنساو بەریتانیا، كۆنفیدراسیۆنی چەند دەوڵەتێكی عەرەبی یان دەوڵەتی عەرەبی تیایاندا دروست بكرێ‌، ئەویش دابەشبكرێ‌ بەسەر ناوچەی نفوزی فەرەنسی‌و نفوزی بەریتانی، بەو پێیە سوریاو ویلایەتی موسڵ ئەبوونە ناوچەی نفوزی فەرەنسی‌و ئەو سەر زەمینەش كە لە فەلەستینەوە درێژ ئەبێتەوە بۆ سنووری ئێران ئەبووە ناوچەی نفوزی بەریتانی، لەگەڵ ئەوەشدا ئەسكەندەرونە ببێتە مینایەكی ئازادو فەلەستینیش بكرێتە دەوڵەت.

پاشان لە ساڵی 1917 دا ئەم رێككەوتنە بە هەندێ‌ دەستكاری كەمەوە لەلایەن بەریتانیاو فەرەنساو ئیتاڵیاوە سەرلەنوێ‌ لە (سان جین دەمورین) دووبارە كرایەوە، لەم رێككەوتنەدا بەڵێنە ئاشكراكانی كاربەدەستانی ئەم وڵاتانە كە بە گەلانی ناوچەكە درابوو، بە تەواوی پشتگوێ‌ خرابوون‌و ئاواتە نەتەوایەتییەكانی گەلانیش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پێشێل كران. كاتێكیش پەیمانی سایكس بیكۆ چووە بواری جێبەجێ كردنەوە، هەر لە پێناوی بەرژەوەندی خۆیاندا جارێكی تر دەستكاری هەندێك لە بڕگەكانیان كردەوەو ئیتر خەڵكی كوردستانیش كەوتنە قۆناغێكی لە پێشوو گەلێك ترسناكتر، ئەمجارە كوردستان دابەشكرا بۆ چوار بەش، مەترسییەكە زیاتر بوو لە جاران، چونكە هیچ كام لە كوردەكانی بەشەكانی تر نەیاندەتوانی پشتگیری یاخود بەشداری راستەوخۆ لە بەرگری كردندا بكەن، بەو پێیەش دووجار تاوانبار دەكران، جاری یەكەم بە بیانووی ئەوەی لە وڵاتێكی ترەوە هاتووەو سنووری پێشێل كردووە، جارێكی تر بە دەرچوو لە یاساو چەتەو رێگرو ئاژاوەچی تۆمەتبار دەبوو، بۆیە ئەو هەموو خوێن رشتن‌و دەربەدەری‌و كۆمەڵكوژی‌و راگواستنەی كە تووشی خەڵكی كوردستان بوو، ئۆباڵی لە ئەستۆی بەریتانیاو فەرەنساو روسیایە.

 دوای تێپەڕبوونی 100 ساڵ بەسەر ئەو رێككەوتنە شومەدا كە گەلی كورد قوربانی سەرەكییەتی، دەبێت كۆمەڵگای نێودەوڵەتی قسەی خۆی هەبێت، بۆیە ئێمەی كورد لەم ئان‌و ساتەدا لە سێ‌ زەمەنی هاوتەریب‌و لێكچوودا خۆمان دەبینینەوە، كە مێژووی چاڵدێران 500 سەد ساڵا‌و سایكس بیكۆ 100 ساڵەی تەواو كرد، بەڵام ئێمەی قوربانی هەر لە خولگەیەكی داخراودا لە هەڵپەیەكی بێ‌ كۆتاییداین، چونكە 500 ساڵەی چاڵدێران‌و ئەو دەوڵەتانەی بكەری كارەكە بوون، هەروەك خۆیان ماون‌و بە هەمان ریتمی جاران دەدوێن‌و كارەكتەری نێو ئەو دراما خەماوییە، جگە لە ناوەكانیان هیچی تری تیا بە جیاواز نابینرێ‌، وەك مەلا ئیدریسی بەدلیسی‌و سوڵتان حسێن میری ئەردەڵان‌و میر مەئمون‌و سورخاب بەگ‌و هەڵۆخان‌و خان ئەحمەد خان‌و كڵۆڵ بەگ، كە ئەمانە لە میرنشینی ئەردەڵانن‌و هاوزەمانی ئەردەڵانییەكان میرانی بادینان وەك بەهادین شێخ شەمسەدین‌و میر زەینەدین میر سەیفەدین، میر حەسەن كوڕی سەیفەدین، میر مرادخان لە میرنشینی سۆرانیش، میر عیسا كوڕی كەلۆس بەگ‌و میر محەمەدی كوڕی مستەفا بەگ‌و لە بابانییەكان میر بوداغ بەگ‌و میر سلێمان بەگ‌و ئیبراهیم پاشاو سلێمان پاشاو میر عەبدولڕەحمان، لە بۆتانیش میر عەبدولعەزیزو میر بەدرخان‌و یەزدان شێری ئامۆزایان، كە پاشان چووە پاڵ دوژمنەكانی‌و سەنگەری بەرگری چۆڵ كرد، تا كۆتایی بە دەسەڵاتەكانیان هات، ئەمانە هەر هێندەیان پێكرا كە كەمێك خۆیان‌و ناوچەكانیان لە ژێر دەستەیی بپارێزن، دەنا زۆرجارانیش گیانی خۆیان‌و بنەماڵەكانیشیان پێ‌ نەپارێزراوە.

دەبێ‌ ئێمەی نەوەی ئەم سەردەمە چ گلەییەك بكەین‌و چ توانجێك بدەین، كە سەردەمانی سەرهەڵدانی شۆڕشەكانی كورد لە سەدەی نۆزدەهەمداو هاتنە پێشەوەی كارەكتەری نوێ‌‌و سەردەمی نوێ‌، بەڵام تەنها گۆڕانكاری لە ناوی رێككەوتنامەكەدا كراوە لە چاڵدێرانەوە بۆ سایكس بیكۆ، ئەمجارەیان لە نێوان سێ‌ زلهێزی دوورە دەست تردا كراوە، كە ئەوانیش بەریتانیاو فەرەنساو روسیان. كەسایەتییەكانی كوردیش شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری‌و شێخ عەبدولسەلام بارزانی‌و مەلا سەلیمی بەدلیسی‌و سمكۆی شكاك‌و شێخ مەحمودو شێخ سەعیدو سەید رەزاو یوسف زیابەگ‌و خالید بەگی جوبرانلی‌و كۆڕحسێن پاشاو ئیحسان نوری پاشاو شەریف پاشای خەندان‌و قازی محەمەد… هتد، چارەنووسی ئەمانیش هەمان چارەنووسی باپیرانیان بوو، كە 400 ساڵی بەسەردا تێپەڕی بوو، هیچیان لە خولگەی پێشووتریان تەنها هەنگاوێكیش تێنەپەڕین، بە بەراورد بە رۆژگاری ئەمڕۆمان كە 100 ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر رێككەوتننامەی سایكس بیكۆدا، جگە لەو رێككەوتننامانەی كە وڵاتانی ناوچەیی‌و بە هاوكاری زلهێزەكان دژ بە كورد واژۆ كراون، وەكو رێككەوتننامەی لۆزان لە 1923، سەعد ئاباد لە 1937، پەیمانی بەغدا 1955، رێككەوتننامەی نێوان ئێران‌و عێراق كە بە رێككەوتننامەی جەزائیری 1974 ناسراوە، كە شۆڕشی ئەیلولی پێ‌ خامۆش كرا، دەبینین كارەكتەرو سیاسییەكانی ئێستاش هەندێكیان لەو سەروبەندەدا ژیاون، ئێمەش بە چاوی زیندویی دەیانبینین، كە بریتین لە مام جەلال‌و كاك مەسعود ‌و نەوشیروان مستەفاو محەمەدی حاجی مەحمودو دكتۆر مەحمود عوسمان‌و ئۆجەلان‌و ساڵح موسلیم‌و چەندانی تر، بۆیە لێرەدا پرسیارێك دروست دەبێت كە ئایا توانراوە سنووری دەستكردی وڵات هەڵبووەشێنرێتەوە؟ ئایا هیچ گۆڕانكارییەك هاتووە بەسەر عەقڵیەتی چەق بەستووی نەیارەكانماندا؟ ئایا توانیومانە لە سەركردەكانی سەرەتای سایكس بیكۆ زیاتر بكەین؟ ئەمانە هەموو پرسیاری بێ‌ وەڵامن‌و ئەو جۆرە پرسیارانەن كە هەموو تاكێك رۆژانە بە شەرمەوە لە خۆی دەپرسێ‌‌و هیچ وەڵامێكیش وەرناگرێتەوە. ناشكرێت خەڵكی كوردستان لەمە زیاتر لە بێ‌ متمانەیی‌و بێ‌ دیاریكردنی چارەنووسی خۆیدا بمێنێتەوە، چونكە مافی بڕیاردانی چارەنووسی گەلان بە شێوەی سیستەماتیك لەگەڵ مافی مرۆڤدا لە پەیوەندی تۆكمەدایە، هەر بۆیە جیابوونەوەی یەكلایەنە خەریكە رەوایەتی نێودەوڵەتی وەردەگرێ‌، كۆسۆڤوی ساڵانی 2008و ئەو راپرسییەی بەریتانیا بۆ سەربەخۆیی سكۆتلەندا كە ساڵی پار ئەنجام درا، یان جیابوونەوەی باشووری سودان نموونەی زیندوو و دیارن. بڕیاری ژمارە 713ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان كە لە 25 سێپتەمبەری 1991دا بڕیاری لەسەر دراو ئەو نەتەوانەی كە ترسی راپرسی‌و ریفراندۆمیان لەسەرە، لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە لە لولەی تفەنگەكان دەپارێزرێن،

دەكرێت بڵێین زۆرێك لە گەلانی وڵاتانی جیهان ئەمڕۆ بە كێشەی لە مێژینەی خەڵكی كوردستان‌و بەرژەوەندییە فراوانەكانیان  ئاشنابوون‌و وا دەخوازن بە بارێكی تردا دۆسیەی ئەم گەلە ستەمدیدەیە هەڵبدەنەوەو هاوتەریبی بكەن لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەی خۆیاندا. ئەوەتا واشنتۆن پۆست دەنووسێ‌‌و داوایان كردووە كە خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاوكاری بكرێن تا پەیكەری نوێ‌ بۆ حوكمی خۆیان دروست بكەن، بە هەمان شێوە واشنتۆن تایمز داوا لە باراك ئۆباما دەكات كە لە شەڕی دژ بە داعشدا واز لە پەیڕەوكردنی سیاسەتی هەنگاو بە هەنگاو بهێنێ‌، وتاری نووسەری گەورەی ئەمریكا دیڤید ئەگناتویس باس لە تێپەڕبوونی 100 ساڵ بەسەر سایكس بیكۆدا دەكات‌و تیایدا ئاماژە بەوە دەدات كە ئەو رێككەوتنە وڵاتانی لاوازی وەك عێراق‌و سوریای دروست كردووە، ئەوەی لەم ماوەیەدا روویداوە، بەڵگەی بەهێزە بۆ ئەو چوارچێوە ئیمپریالیستەی بەریتانیاو فەرەنسا لە ناوچەكەدا دروستیان كردووە، نە سوودی هەیەو نە دەشتوانێ‌ بەردەوام بێت.

هەروەها ئەگناتویس دەنووسێ‌: عێراق‌و سوریا بە كردەیی دابەشبووە بەسەر چەند ناوچەیەكدا كە شەڕ لە نێوانیاندا هەیەو بوونەكەشیان لەسەر بنەمای ئیتنیكییەو دەوڵەتی ناوەندی لە هەردوو وڵاتەكەدا لەناوچوون‌و هەر هەوڵێكیش بۆ یەكپارچەیی شكست دەهێنێ‌، بۆیە داوا دەكات جۆرێك لە حوكمی فیدراڵ یان كۆنفدراڵاپەیڕەو بكرێ‌، بۆیە ئەمریكا ناتوانێ‌ لە ململانێكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵبێت كە ئۆباما پڕوپاگەندەی بۆ دەكات بەوەی ئەمریكای لەو ململانێیە هێناوەتە دەرەوە، ئەوەش وەبیر ئۆباما دەهێنینەوە كە تێوەگلان لە ململانێكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەبێ‌ پلانی راست‌و دروست، رەنگە ئەمریكا تووشی كارەسات بكات، سیاسەتی قۆناغ بە قۆناغ نابێتە پاساو بۆ نەبوونی ستراتیژێكی روون وەك لە ئەزموونی ئەمریكا لە ڤێتنام‌و كۆریادا دەرئەكەوێ‌، بۆیە پێویستە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەمریكا سەركردایەتی جەنگەكە بكات، بەڵام نەك لە پشتەوە وەستان‌و تەماشا كردن، بەڵكو وەك دەوڵەتی زلهێز بچێتە ژێر ئەركەكانیەوە، بەو بۆنەیەشەوە كوردەكان رەنگە نەتوانن وابەستەی رێككەوتننامەی سایكس بیكۆ ببن‌و بە تێپەڕبوونی 100 ساڵ بەسەر ئەو رێككەوتنەدا، رەنگە خۆی لە خۆیدا بەرەو هەڵوەشانەوە بچێت‌و شەرعیەتی یاسایی خۆی لەدەست بدات، كوردیش دەرفەتێكی بۆ بوون بە دەوڵەت دەستبكەوێت.