كورد و كوردستان ل سەردەمێ‌ عەباسیان

دلۆڤان هالۆ / زاخۆ
كورتیەك ل دوور مێژوویا عەباسیان
عەباسی نەڤیێ‌ (عەباسێ‌ كوڕێ‌ عەبدولموتەلبێ‌) مامێ‌ پێغەمبەری یە (س.خ) سالا (98ك) سالەك بوو كو مفایەكێ‌ گرنگ هەبوو د مێژوویا دروست بوونا بنچینەیا دەولەتا عەباسی دا، ل دەوروبەرێن سالا (100ك – 719ز) بانگەشا عەباسیان دەركەڤت و ئێكەمین بارەگایێ‌ وان باژێڕێ‌ (سلمیە) بوو ل وەلاتێ‌ شامێ‌، د ئەنجام دا بانگەشا عەباسیان سەركەڤتن ب دەستڤەئینا و ل سالا (132ك -749ز) دەستهەلاتا بەنی (ئومەیە) ب ئێكجاری ب دوماهی هات و بەنی (عەباس)ی خەلافەت وەرگرت و بنەمالا عەباسیان جهێ‌ بنەمالا ئەمەویان گرت و خەلافەتا عەباسیان دامەزراند، خەلیفەیێ‌ دووێ‌ (ئەبو جەعفەر ئەلمەنسور) ل سالا (145ك -762ز) بنیاتا باژێڕی بەغدایێ‌ دانا و كرە پایتەخت و بڤێ‌ چەندێ‌ عێراق كرە ناڤەندا خەلافەتا نوی یا عەباسیان.
كورد و بانگەشا عەباسیان
بێ‌ گومان كوردێن چیا و شارەزوورێ‌ پشتگیریا بانگەشا عەباسیان كر و د ئاستەكێ‌ بەرفرەه دا پەیوەندی ب سۆپایێ‌ عەسیان كرن، تا كو وی ڕادەی كو هژمارا وان گەهشتە (5) هزار كەسان (عەبدولمەلكێ‌ كوڕێ‌ یەزیدی) تا كو دەستپێكا سالا (132ك – 749ز) ل شارەزوورێ‌ مابوو و ل دەمێ‌ كو خەلیفەیێ‌ ئەمەویان ب ڤێ‌ پێشڕەویێ‌ زانی ل (حەڕان)ێ‌ ب هێزەكا خەلكێ‌ شام و جەزیرێ‌ پاشڤەچوون و ل كەنارا زیێ‌ مەزن سەنگەر گرت.
ڕۆلێ‌ كوردان د دامەزراندنا دەولەتا عەباسی دا
پشتی كەفتنا دەولەتا ئەمەوی ل شامێ‌ ل سالا (661-750ز) ب هاریكاریا بەرچاڤ یا سەركردەیێن كوردێن خوراسانێ‌ (ئەبو موسلمێ‌ خوراسانی) ب هاریكاریا برازایێ‌ وی (بابەكر خورەمێ‌ خۆراسانی) عەباسیان سەردئێخن و هەر د وێ‌ سالێ‌ دا دەولەتەكا نوی ل جهێ‌ دەولەتا ئەمەوی ل بەغدا د دامەزرینن بناڤێ‌ دەولەتا عەباسی ل سالا (750-1250ز) ب سەروكایەتیا (ئەبو ئەلعەبباس) لێ‌ ماوێ‌ دەستهەلاتا وی بتنێ‌ (2) سالان ڤەكێشا.
كورد و بزاڤ و چالاكی یێن چەكداری ل سەر دەمێ‌ عەباسیان
ل سەردەمێ‌ عەباسیان هۆزێن كوردان ل زۆربەیا دەڤەرێن كوردستانێ‌ ب ئەگەر و پالدەرێن جۆراو جۆر ب كومەكا چالاكی و لڤینێن سەربازی رابوون دژی كاربدەست و دام و دەزگەهێن دەولەتێ‌، ئەڤ كار و چالاكی یێن سەربازی دژی دەولەتێ‌ ئەگەرەكێ‌ بنەڕەتی بوو كو كورد ل جڤاكا ئیسلامی و چینا دەستهەلاتداران بهێنە هشیار كرن و ب چاڤەكێ‌ دوژمن كارانە لێ‌ تەماشە بكەن.
كورد د سۆپایێ‌ عەباسی دا
ژمارەكا بەرچاڤ ژ میرێن بیانی یێن عەباسیان كورد بوون و ژ ناڤچەیێن جۆراو جۆر یێن كوردستانێ‌ هاتبوونە بەغدا یان ژی ژ ئەگەرێ‌ دلمانێ‌ ژ پاشایێن ئەیوبیان رێزێن لەشكەرێن ئەیوبیان بجه دهێلان و بەرەڤ بەغدا دهاتن، زۆربەیا جاران عەباسیان ب سینگەكێ‌ بەرفرەه پێشوازیا وان دكر و پوستێن ژ هەژی بۆ وانان تەرخان دكرن.

باژێرێ‌ كوردنشین (حلوان) ل سەردەمێ‌ عەباسیان
باژێرێ‌ (حلوان)ێ‌ ب ئێك ژ باژێرێن كەڤنێن كوردنشین دهێتە هژمارتن كو دكەڤیتە دناڤبەرا سنوورێ‌ هەرێما چیا و ڕەشە خاكا عێراقێ‌ دا، ل سەر رێكا بازرگانی یا خۆراسانێ‌ مەزن، و خالا پێكڤە گرێدانا بەغدا بوو ب ڕۆژهەلاتا ئیسلامێ‌ ڤە.
دوو سۆپا ب سەركردایەتیا (ئەحمەدێ‌ كورێ‌ یەزیدی) و (عەبدوللایێ‌ كورێ‌ حەمیدی) هاتنە رەوانە كرن كو هەر سۆپایەك ژ (20) هزار سەربازان پێك هاتبوو، داخواز ژ وان هاتە كرن كو خۆ ل باژێرێ‌ (حلوان) ێ‌ موكوم بكەن، چونكی باژێرێ‌ (حلوان)ێ‌ پێگەیەكێ‌ ستراتیژی هەبوو.
ژبەر جهێ‌ ستراتیژی یێ‌ باژێرێ‌ (حلوان)ێ‌، و پشتەڤانیا ئاكنجی یێن وێ‌ ل بزاڤێن دژی خەلافەتا عەباسی، باژێر ببوو مەلبەندەكێ‌ گرنگ بۆ دوژمنان.

كورد و كوردستان ل دوماهیا سەردەمێ‌ عەباسیان ل سالێن (575-656ك/ 1179-1258ز)
خەلیفە (الناصر) شیا دەستهەلاتێ‌ بۆ سەر گەلەك ناڤچەیێن كوردستانێ‌ بزڤرینیتەڤە و راستەوخۆ ژ لایێ‌ نوینەرێ‌ خەلافەتێ‌ یان سەركردەیێن توركێن كویلە یێن سەر ب خەلافەتێ‌ ڤە بهێتە برێڤەبرن، ب تایبەت ناڤچەیێن ( لورستان و داقوق و دەربەندی حلوان) واتە ئەو دەڤەرێن كو هەڤسنورێ‌ عێراقێ‌ نە، د هەمان دەم دا (سەردار و كوێخا) و سەرۆك هۆزێن كوردستانێ‌ ژی كول ژێر دەستەهەلاتا وان دا پلە و پایەیێن رەها هەبوون و رێز ل خەلافەتێ‌ دگرت.
ژێدەر:-

1- عەباسیەكان- مێژووی سەردەمی خەلافەت، نووسینی د. یوسف العرش- وەرگێرانی رووپاك كاخدر حەمە، چاپی دووەم، چاپخانەی ڕۆژهەلات- هەولێر (2012) دەزگای چاپ و بلاوكردنەوەی ڕۆژهەلات. لاپەرە (5-6).
2- كورد و كوردستان لە ڕۆژگاری خیلافەی ئیسلامیدا، د. زار سەدیق توفیق، چاپی سێیەم چاپخانەی رۆژهەلات- هەولێر (2013)، لە بڵاوكراوەكانی خانەی ئاوێر بۆ چاپ و بلاوكردنەوە ژمارە (84). لاپەرە (63-82-84-85 -317-326).
3- پانۆڕامای دیرۆكی دێرین و نوێی كورد (400 پ.ز-1975ز) بەرگی یەكەم، نوری كەریم، چاپخانەی چوار چرا- سلێمانی (2016). لاپەرە (149).
4- حلوان لە سەردەمی خەلافەتی عەبباسی تا روخانی میرنشینی عەننازی (132-511ك/750-1117ز) هەمزە كاكە یاسین، چاپخانەی حاجی هاشم- هەولێر (2013) لاپەرە (5-68-72).