History Of Kurdistan مالپه‌رێكی تایبه‌ته به مێژووی كورد و جیهان
گەلی کورد بەشداری سەرکەوتنەکانی جەنگی دووەمی جیھانی دژ بە فاشیزم بووە.
بیرمەندی گەورەی رووس ڵۆمانۆسۆف دەڵێت، ئەو میللەتەی رابردووی خۆی نەزانێت، داهاتووشی نیە.
كوردانی سۆڤیەت لە ناو سوپای سوور لە جەنگی دووەمی جیهانیدا
گەلی کورد بەدرێژەی مێژوو، بەبێ جیاوازی دابەش بوون و شوێنی نیشتەجێبوون، هەمیشە جەنگاوەن لە پێناوی مانەوە لە ژیاندا و، ئازادی و بەدەستهێنای مافە سەرەتاییەکانی خۆیان. جەنگی دووەمی جیهانی کە بە گەورەترین کارەساتی مرۆی لە مێژوودا هەژمار دەکرێت، ملیۆنان سەرباز و هاوڵاتی سڤیل لەم جەنگەدا بوونە قوربانی. هەموو ساڵێک لە ٩ ئایار، رووسیا و گەلانی سۆڤیەتی پێشوو کە بەشداربوون لەو سەرکەونتە مەزنە، بە شانازییەوە ئاهەنگ دەگێرن. کوردانی سۆڤیەتیش وەک هەموو نەتەواکانی تری سۆڤیەتی کۆن ئەو شەرەفەیان بەرکەوتووە شانازی بەسەرکەوتن و دەستکەوتە روحیەکانیەوە بکەن، لە پاڵ گەلانی سۆڤیەتی کۆن ئاهەنگی رۆژی سەرکەوتن بەسەر فاشیزمدا دەگێرن. 
سەرەتای پەیوەندی کورد و رووس
بەگوێرەی سەرچاوە و دیکۆمێنتە میژووییەکان، سەرەتای پەیوەندییەکانی کورد و رووس دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی شەڕەکانی نێوان قەیسەر و ئیمپراتۆریەتی رووسیا لەگەڵ هەردوو ئیمپراتۆریەتی سەفەوی و عوسمانیەکان. بە بڕوای کوردناسی بەناوبانگی رووس تاتیانە ئەریستۆڤە كه لە پەرتووکی کوردی زە کەڤکازیا (کوردەکان ئەودیوی قەفقازیا) ئاماژه‌ى پێكردووه یەکەمین دیکۆمینتی یاسایی سەبارەت بە بوونی کورد لە ناو ئیمپراتۆریەتی رووسیادا دەگەڕێتەوە بۆ پەیماننامەی گوڵستانی ساڵی ١٨١٣ زاینی نێوان ئیمپراتۆریەتی رووسیا و سەفەوییەکان، هەروەها پەیماننامەی تورکمانی ساڵی ١٨٢٩ نێوان ئیمپراتۆریەتی رووسیا و عوسمانیەکان. بە گوێرەی پەیماننامەی گوڵستان مافی نیشتەجێبوون دراوە بە نەتەوەکانی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی سەفەویەکان بۆ ئەوەی بژین لەناو خاکی ئیمپراتۆریەتی رووسیادا. لە یەکەمین سەرژمێری دانیشتوانی ئیمپراتۆریەتی رووسیا لە ساڵی ١٨٩٧ کوردە موسڵمان و ئێزدیەکان ژمارەیان ٩٩٤٤٩ کەس بووە. لە سەرەتای سەدەی ٢٠ کورد لە ناو ئیمپراتۆریەتی رووسیا بەرەسمی وەک یەکێک لە نەتەوە زۆرینەکانی ناو ئیمپراتۆریەتی رووسیا هەژمارکران. لەم بارەوە چەتۆیێڤ لە پەرتووکە پربایەخەکەی خۆی بە ناوی ( مێژووى په‌يوه‌نديه‌كانى رووسيا و كورد باس لە پێدانی رەگەزننامەی نیشتەجێبوونی بۆ یەکەمین جار لە ژێر دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی رووس بە ٤٠٠ خیزانی کورد دەکات لە ساڵانى نێوان ١٨٠٥ بۆ ١٨١٣. دواتر ١٠٠٠ خێزانى ترى كورد له ناوچه‌كانى ژێر ده‌سه‌ڵاتى ئيران و ٢٥٠ خێزانى تری سه‌ر سنوره‌كانى ئيمپراتۆريه‌تى عوسمانيه‌كان مافى نيشته‌جێبونيان له ناوچه‌كانى ناگۆرنى كاره‌باخ پێدرا.
کوردانی سۆڤیەت کێن؟
كوردانى سۆڤيه‌ت به‌و كورده نيشته‌جێبوو و له‌دايكبووانه‌ى ناوچه‌ى ژێر ده‌سه‌ڵاتى ئيمپراتۆريه‌تى رووسيا و يه‌كێتى سۆڤيه‌تى پێشوو و، هەروەها وڵاتانى يه‌كێتى ده‌وڵه‌تانى سه‌ربه‌خۆى ئێستادا ده‌وترێت. ژماره‌ى دياريكراوى كوردانى سۆڤيه‌ت له‌به‌ر زۆر هۆكارى سياسى و كۆمه‌ڵايه‌تى، (ئه‌سيميله‌يشن و راگواستن) كه كوردانى سۆڤيه‌ت رووبه‌رووى بونه‌ته‌وه، له‌به‌ر ده‌ست نييه.
به‌گوێره چه‌ند داتايه‌كى نافارمى کوردانی سۆڤیەت لە ٪٢ کوردانی ھەموو دنیا پێکدەھێنن. زۆرجار ئەوان بە گرینگترین و مێژووی ترین دیاسپۆرای کورد لە دنیادا ھەژمار دەکرێن. لەگەڵ ئەوەی ئەمرۆ بە ناوچەیەکی فراوانی زۆربەی وڵاتانی سۆڤیەتی کۆندا بڵاوبونەتەوە، بەڵام کوردانی سۆڤیەت
بە شێوەیەکی گشتی دابەشی سەر چوار بەش دەکرێن:
١- کوردانی تورکمانستان، دێرینترین دیاسپۆراكانى كوردان ، نزیک ٣٠٠ ساڵ لەمەوبەر روویان له‌و
ناوچه‌يه كردووه كه ئه‌مرۆ به تورکمانستان ناسراوه. ژمارەیان بە ٣٠٠ ھەزار کورد مەزندە دەکرا
دواتر لە ٩٠٪ رووبه‌رووى راگواستنى زۆره ملێ و به‌شێكيشيان ئاره‌زوو مه‌ندانه بوونه‌وه. ژمارەیەکی کەمی ئەو کوردانە لە شارە جیاوازەکانی ئەو وڵاتەدا ماونەتەوە و دەژین.
٢- کوردانی ئەرمینیا و ناخیچێڤان کە به‌شێكى (ناوچەی ناگۆڕنی کارەباخ) ،و کوردانی جۆرجیا. کورد لەو ناوچانە لە سەدەکانی ١٨و١٩ پەیدابوون، لە ساڵی ١٨٠٤ بۆ ١٨١٤ لە سەردەمی شەڕەکانی ئیمپراتۆری عوسمانیەکانن و رووسەکان لە کوردستانی باکور ھاتوون.
کوردانی ئەرمینیا لە نێوان ٣٥ بۆ ٤٠ ھەزارە، و کوردانی کارەباخ نزیکەی ١٠ ھەزار كه‌سه.
بەشەکەی تریان کە دەکەونە جۆرجیا بەھەمان شێوە لە سەدەکانی ١٩ و ٢٠ پەیدابوون، کە بەشێکیان لە کوردستانەوە ھاتوون، به‌شەکەی تریان کوردی ئەرمینیان بەهۆی راگواستنەکانی ساڵانی ١٩٣٧ و ١٩٤٤ ستالین چونەتە جۆرجیا. ژمارەی کوردانی جۆرجیا ئەمرۆ نزیکەی به ٤٠ بۆ ٥٠ ھەزار كه‌س مه‌زنده ده‌كرێت.
٣- بەشی سێھەمیان بەهەمان شێوە لە ئەنجامی راگواستنەکانی ساڵانی ١٩٣٧ و ١٩٤٤ بڵاوبونەتەوە
بەناو زۆربەی وڵاتانی سۆڤیەتی پێشوو لەوانە رووسیا، کازاخستان، قرغستان، بەشێکی کەمیشیان لە ئۆکرانیا و ئۆزپاکستان و بیلارووسیان. بەگوێرەی وتەی کوردانی کازاخستان بێت نزیکەی ٢٠٠ بۆ ٢٥٠ هەزار کورد لە کازاخستان بوونی ھەیە. ھەروەها لەناو خاکی رووسیای فیدراڵ پشت بەستن بە سه‌رژمێرى ساڵى ٢٠١٠ رووسيا ٢٣٢٣٢ كه‌س وه‌ك كورد وه ٤٠٥٨٦ كه‌س وه‌ك ئێزدی خۆیان سەرژمێر کردووە. به‌ڵام له هه‌مان كاتدا پشت به‌ستن به دیکۆمێنتێکی ئەنجومەنی دوومەی پەرلەمانی رووسیا نزیکەی ٢٥٠ ھەزار کورد لەناو خاکی رووسیا دەژین.
٤- کوردانی ئازربايجان ھەزاران ساڵە لەسەر ئەو زەویە نیشتەجێن، بەگوێرەی ھەندێک سەرچاوەی
مێژووی کورد نزیکەی ٢٠٠٠ ھەزار ساڵ لەمەوبەر له‌و ناوچه‌يه‌دا ژياون.
جێگای ئاماژەیە بەگوێرەی زانیارینامەی سۆڤیەتی ساڵی ١٩٣٧ نیوەی زیاتری کوردانی سۆڤیەت لە
ئازربايجان دەژیان، لە کاتی ئێستادا ژمارەیان زیاتر بە نیو ملیۆن مەزندە دەکرێن، بەڵام بەداخەوە
کوردانی ئەو بەشە زیاتر لە ھەموو بەشەکانی تر کەوتونەتە ژێر کاریگەری ئەسیمیلاشین، زۆربەیان
زمان و کلتوری نەتەوەی خۆیان لە بیرکردووە. وه‌ك ده‌وترێت سه‌رۆكى ئازربايجانيش ئيلخام ئه‌لئێڤ كورده. پاش رووخانی یەکێتی سۆڤیەت مافی کورد پشت گوێ خران، ناوچەیەکی دیاریکراو تایبەتیان وەک زۆربەی گەلانی تری سۆڤیەت بە کوردانی سۆڤیەت بەرەوا نەبیندرا.
کوردانی سۆڤیەت لەسەر ئاینی موسڵمان و ئێزدین، کوردە سۆڤیەتیەکانی نیشتەجێی جۆرجیا و ئەرمینیا و بەشی زۆرینەی رووسیا لەسەر ئاینی ئێزدین، کوردە نیشتەجێبوەکانی کازاخستان و قرغستان و ئازربایجان و ئۆزپاکستان و تورکومانستان و بەشێکی رووسیا موسڵمانن. لە سەرەتای ساڵانی ١٩٩٠ پرسی کوردستانی سوور دووبارە زیندوبۆوە، بەڵام دواتر ئەم پرسە دامرکێندرایەوە بەهۆکاری سیاسی دەرەکی و، دژایەتیەکانی پەکەکە بە قسەی وەکیل مستەفاێڤ. لەسەردەمی نوێدا لەسەر ئاستی ئەندام پەرلەمانێک لە هەریەک لە وڵاتانی رووسیا و ئەرمینیا و جۆرجیا بەشدارن لە سیستەمی سیاسی ئەم دەوڵەتانە. لەهەمان کاتدا فدراسیۆنی کوردانی سۆڤیەت لە ساڵی ٢٠١٦ دوای هەوڵ و ماندوبونێکی زۆرمان وەک دامەزراوەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کلتوری لە کوردە نیشتەجێبوەکانی وڵاتانی سۆڤیەت کۆن پێکهاتووە، و دەستیان کردووە بە چالاکی سەرەتای لە بواری کلتوری و کۆمەڵایەتی و سیاسیش. لە راستیدا دەرفەتێکی زێرینە بۆ هەرێمی کوردستان، هیچ نەبێت بۆ بنیاتنانی پەیوەندێکی بەهێز لە رێگای ئەم فدراسیۆنەوە لەگەڵ کوردانی سۆڤیەت و ئەو وڵاتانە.
کوردانی سۆڤیەت لەناو جیۆسیاسی ئیمپراتۆریەت و زلهێزەکاندا
لە هەموو ماوەی سەردەمی فەرمانڕەوایی هەر دوو ئیمپراتۆریەتی رووسیا و عوسمانی ١٢ جار شەڕی گەورە لە نێوانیاندا روویداوە. لەکاتی جەنگەکاندا گەلی کورد جێگای بایەخ و گرینگی هەردوو لایەن بووە، بەتایبەتی بۆ ئیمپراتۆریەتی رووسیا. هەموو کات وەک لایەنێکی کەم و کورتی ژێردەسەڵاتی عوسمانیەکان تەماشای گەلی کوردیان کردووە، و لە ماوەی جەنگ و ئاڵۆزییەکانی نێوانیان هەوڵی بەکارهێنانی گەلی کوردیانداوە. جێگای ئاماژە پێدانە لە ماوەی حکومرانی ئیمپراتۆریەتی رووسیا پەیوەندیێکی توندو تۆڵ هەبووە لە نێوان گەلی کورد بەگشتی و رووس و نەتەوە قەفقازیەکاندا. کورد وەک نەتەوەکانی تری قەفقاز مافی ژیان و بەشداریکردنی لە دەسەڵات و سوپادا هەبووە. مینۆرسکی دیپلۆمات و کوردناسی بەناوبانگی رووس دەنووسێت کوردەکان لە ناو سوپای ئیمپراتۆریەتی رووسیا خاوەن هێزێکی تایبەت بوون لەناو ریزەکانی سوپای رووسیا دژ بە عوسمانیەکان جەنگاون.
پاش شۆڕشی ئۆکتۆبەر و هاتنە سەر دەسەڵاتی بەلشەڤییەکان لە ساڵی ١٩١٧ تاڕادەیەکی زۆر گۆڕانکاری بەسەر سیاسەتی رووسیادا هات. کاتێك شۆڕشی ئۆكتۆبەر سەركەوت، لە سەرەتادا یەكێك لە كارە هەرە گرنگەکانی شۆڕشگێڕانی سۆڤیەت و لێنین کە لە بەرژەوەندیی کورد کردیان، شەرمەزارکردنی پەیماننامەی سایکس-بیکۆ ١٩١٦ بوو. لە كۆنگرەی گەلانی رۆژهەڵات لە ساڵی ١٩٢٢ لە باكۆی پایتەختی ئازەربايجان، كە لینین و بەلشەویاکان پەسەندیان كرد. کە دواتر دروستبوونی کۆماری کوردستان (کوردستانی سوور) ناسراوە بەدوای خۆیدا هێنا، کە تا ساڵی ١٩٢٩ بەردەوام بوو. هه‌رچه‌نده شۆڕشى ئۆكتۆبه‌ر و يه‌كێتى سۆڤيه‌ت تا مانەوەی لێنین لەژیاندا رۆڵێكى يه‌كجار گرينگى گێرا له ژيانى كوردانى سۆڤيه‌ت, له سه‌رده‌مى يه‌كێتى سۆڤيه‌تدا کوردان رزگاريان بوو له نه‌خوێنده‌وارى و دواكه‌وتووى, هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا كوردانى سۆڤيه‌ت چوونه به‌ر خوێندن له كۆمار و شاره جياوازه‌كانى مۆسكۆ و لينگراد و باكو و ێريڤان هتر، له هه‌مان كاتدا رۆژنامەی ریاتازە و راديۆى دەنگی کوردی ێریڤانیان دامه‌زراند کە رۆڵی زۆر گرينگی له ژيانى كوردانى سۆڤيه‌تدا گێراوه, چه‌ندان شاعير و هونه‌رمه‌ند و زانا و كوردناس و رۆژهه‌ڵاتناسى به‌ناوبانگيان تێدا ده‌ركه‌وت. به‌ڵام به‌داخه‌وه دواتر زۆر بەڵگە و دیکۆمێنت ئاشکرابوون کە باس لە رۆڵی کاریگەری سۆڤیەت دەکەن لە دژی مافەکانی گەلی کورد کە لە پەیمانی سیڤەردا هاتبوون. هەروەها تورکەکان لە رێگای کۆماری ئازەربایجانی سۆڤیەتەوە بەردەوام دژایەتی ئەم یەکە کوردیەیان کردووە، هەر ئەم دژایەتیکردنە بووە هۆکاری ئەوەی کوردەکان خۆیان داوا بکەن یەکەئیدارەیەکەیان هەڵبوەشێتەوە. ئەم سیاسەتەی کاربەدەستانی ئازەربايجان بە دڵنیاییەوە دەستی هاوکۆلکە تورکە کەمالیەکانی تێدابووە. مارشاڵى يه‌كێتى سۆڤيه‌ت ئیڤان باگره‌ميان له ياداشته‌كانى خۆيدا ئاماژه‌ى به قاره‌مانيه‌تى كوردانى سۆڤيه‌ت كردووه له پاڵ سوپاى سۆڤيه‌ت دژ به فاشيزم. له‌گه‌ڵ ئه‌و سياسه‌ته خراپانه‌ى ستالين و راگواستنيان به زۆره ملێ. جێگاى ئاماژه پێدانه كوردانى سۆڤيه‌ت سێ جار رووبه‌رووى سياسه‌تى ره‌گه‌ز په‌رستى و راگواستن بونه‌وه به‌بيانووى هاوكاريكردنى دوژمن, به تايبه‌تى ساڵانى ١٩٣٧ و ١٩٤٤. به‌ڵام وه‌ك دكتۆر كنياز سه‌رۆكى فدراسيۆنى كوردانى سۆڤيه‌ت ئاماژه‌ى پێده‌كات راگواستنى ١٩٨٨ و ١٩٩١ به‌هۆكارى شه‌ڕى ناگۆڕنى كه‌راباغ, ئاره‌زومه‌ندانه بوو, بۆيه كورده ئێزديه‌كان به بيانوى موسوڵمان نه‌بوون توانيان بمێننه‌وه لە ناوچەکانی خۆیان بە تایبەتی لە ئەرمینیا و جۆرجیا.
شه‌ڕى دووه‌مى جيهانی كه ٦ ساڵى خاياند له نێوان به‌ره‌ى هاوپه‌يمانان (سۆڤيه‌ت و ئه‌مريكا و به‌ريتانيا و فه‌ره‌نسا و چين هتر) دژ به به‌ره‌ى فاشيزمى (نازى ئه‌ڵمانياو ئيتالياى شۆفێنيزم و يابانى ديكتاتۆر). چەتۆێڤ لە پەرتووکی بەشداری كورد لە شه‌رى نيشتيمانى گه‌وره‌ی له ساڵى ( ١٩٤١- ١٩٤٥) ده‌نوسێ كوردانى سۆڤيه‌ت لە ماوەی شەڕی دووەمى جیهانى رۆڵ و بەشداری کارایان هەبووە دژ بە نازیی فاشیزم، بگرە چەند سەرکردەو قارەمانێکیان تێدا هەڵکەوتووە و چەندین کەسایەتی دیار کە لەم شەرانەدا کوژراون نازناوی پاڵاوانی نیشتیمانی سۆڤیەت و رووسیایان پێسپێدراوە.
هەرچەندە ژمارەیەکی زۆر کورد نازناو و مەدالیای پاڵەوانیەتی سۆڤیەتان پێبەخشراو، بەڵام بەهۆی ناو و نازناوەکانیان کە هەمان ناو و نازناوی میللەتی ئەو کۆمار و ناوچانەی تێیدا ژیاون بەکارهێناوە وەک نازناوی ئازەری و ئەرمەنیەکان. لەوانە پاڵەوانی سۆڤیەت و خاوەنی مەدالیای سەرکەوتن ب. ئەنامالائێڤ و د.خ فارۆێڤ و ی.ئ ماخمودیان ئ.ئ ئوسمانۆڤ ئ.ی شارۆێڤ و گ.ر داڤیدۆڤ و م.م میرزۆێڤ و د.ۆ ئەدژۆێڤ و خ.ش مورادۆڤ لژافۆ ئامۆیان سیباندۆڤ و باکیر مستەفاێڤ ئاڤاز ڤێردیێڤ و س.م دژافارۆڤ و و.ئ ئازمانۆڤ و ر.ئ داڤرێشیان و قەناس بەدەست ن.ئ نەڤرۆزۆڤ کە لە ساڵی ١٩٤٢زیاتر لە ٣٠ سەربازی دوژمن و قەناس بەدەست دەپێکێت، پۆڵاتبێگەڤە فەریق عەگیدەفیچ، هەروەها باس لە رۆڵی سەرکردەی هێزی دەریای ئازەربایجان بە ناوی جەنگیز ێڵدرم دەکات کە دەورێکی زۆر گرینگیان گێڕاوە لە چەسپاندنی دەسەڵاتی سۆڤیەت لە ناوچەکانی سیبریا و قەفقازدا، ئەمانەو زۆر کوردی تری سۆڤیەت مەدالیای پاڵاوانی سۆڤیەتیان پێ بەخشراوە.
بەرژەوەندی نەتەوەی و، گەلی کورد
لەو چەند ساڵانەی رابردوو پرسی کورد و ماف و هەڵوێستەکانی رابردوو و ئێستاشمان چالاکانە تر زیاتر لە هەموو کات لەسەر ئاستی باڵای دەوڵەتان هەڵدەسەنگێندرێن و لێکدانەوەی جیاوازیان بۆ دەکرێت. ئەمرۆ قەیرانێکی تری نێودەوڵەتی لە نێوان بەشداربوان و سەرکەوتوانی جەنگی دووەمی جیهانی سەریهەڵداوە لەسەر نوسینەوە و گێرانەوەی مێژوو و رووداوەکانی جەنگ و دەستکەوتەکانی، بەجۆرێک رۆژانە زۆر لێدوانی جیاواز لەسەر ئاستی دیپلۆماتی وڵاتانی دنیا لەسەر ئەم بابەتە دەدرێت، بە تایبەتی لە نێوان رووسیا و دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریکا. تا کار گەیشتە ئەو ئاستەی سەرۆک پوتین لەسەر هەڵوێستێک باڵوێزی پۆڵندا لە ئەڵمانیا بە حەرام زادە و بەراز وەسف بکات.
دەوڵەتانی جیهان لە بەرژەوەندی نەتەوەی خۆیان رووداوەکان باس دەکەن و دەینوسنەوە. گەلی کورد بە زۆر هۆکاری جێۆسیاسی کەوتۆتە چەقی زۆربەی رووداو و ململانێ یەک لەدوایەکەکانی سەردەمی نوێ. ئەوەی پەیوەندی بەو قەیرانەوە هەیە لەلایەک دەوڵەتێکی وەک رووسیا گەلی کورد وەک بەشداربوو لە سەرکەوتنە مەزنەکانی جەنگی دووەمی جیهانی دژ بە فاشیزم هەژمار دەکات و بانگهێشتی ئاهەنگی سەرکەوتنەکانی ئەم رووداوە مێژووییەمان دەکات، لەلایەکی ترەوە دەوڵەتێکی وەک ئەمریکا کە هاوپەیمانی سۆڤیەت و دەوڵەتانی تری سەرکەتوو لە جەنگی دووەمی جیهانی دژ بە فاشیزم گلای و گازاندە ئاراستەی گەلی کورد دەکات کە گوایە هاوکاری سوپای ئەمریکایان نەکردوون لە جەنگی دووەمی جیهانی.
٩ ئایاری ٢٠١٨ یادی ٧٣ ساڵەی سەرکەوتنی رووسیا بوو بەسەر نازیدا. رووسیا بۆ یەکەمین جار بانگهێشتی هەرێمی کوردستانی کرد بۆ بەشداریکردن لەم سەرکەوتنە مەزنە و ئاهەنگێڕان بەم بۆنەیەوە. زۆر كه‌سايه‌تى سياسى ديارى جيهانى له‌وانه سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئاماده‌ى ئەو مەراسیمە بوون. نێچیرڤان بارزانی وەک نوێنەری کورد و کوردستان بەشداری یادی ٧٣ ساڵەی سەرکەوتنی سۆڤیەتی بەسەر فاشیزمدا کرد. بەشداریکردنی جەنابیان ئاماژەی بایەخدان و گرنگی دەوڵەتی رووسیا بوو بە پێگەی ھەرێمی کوردستان لەناو کوردانی هەموو دنیا و ھاوکێشەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بە گشتی .
پێشکەشکردنی نامیلکەیەک لە لایەن نێچیرڤان بارزانییەوە بە سەرۆکی رووسیا ڤلادیمێر پووتین بە ناوی (پەرتووکی یادەوەریەکان) کە ناوەرۆکی نامیلکەکە باسی لە بەشداری کوردانی سۆڤیەت دەکات لە تەنیشت گەلی رووس و نەتەوەکانی تر دژ بە فاشیزم. کە خۆم به هاوكارى سايتى رياتازه دروستکەر و دانەری ئەم ناميلكه مێژوویە بووم. ئه‌م ناميلكه‌يه له كۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه له نوسينه‌كانى چه‌تۆێڤ و ئه‌و زانيارييه تازانه‌ى له‌لايه‌ن خزم و كه‌سوكارى به‌شداربوانى کوردانی سۆڤیەت لە جه‌نگى دووەمی جيهانى نێردرابوون كه ماوه‌يه‌كى زۆره له‌گه‌ڵ سايتى رياتازه خه‌ريكى كۆكردنه‌وه‌يانين، به‌رنامه‌مان وابوو بۆ ئه‌م ساڵى یادی يۆبیليه‌ى ٧٥ ساڵه‌ى سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر فاشيزم ئه‌م ناميلكه‌يه بکەینە په‌رتوك و به چوار زمانی جیاواز بڵاوبكرێته‌وه, به‌ڵام به‌هۆى هاتنه پێشى کۆڤید-١٩، پرۆژه‌كه‌مان راگرت بۆ كاتێكى گونجاو تر.
گرینگی ئەم پرۆژه دیکۆمێنتارییە لەوەدايه ، لە لایەک ئێمە وەک یەکەمین دامه‌زراوه‌ى ياساى نیـمچە ده‌وڵه‌تى کوردی له هه‌رێمى كوردستان نیشانی دوڵەتانی دنیا و رووسیاش دەدەین کە شانازی بە هاوکاری و پشتگیری شۆڕشگێرە مێژووییەکانمان دەکەین لە هەر شوێن و جێگایەکی ئەو جیهانە بن، و دەمانەوێ ئەم رووداوانە بکەینە هۆکاری بنیاتنانی پەیوەندیی باشتر و گەورەتر لەگەڵ رووسیا. له‌هه‌مان كاتدا ده‌توانين وه‌ك به‌ڵگه‌يه‌كيش بيانخه‌ينه به‌رده‌ستى سه‌رۆك ترامپ كه گلاى هه‌بوو كورد له شه‌ڕى دووه‌مى جيهانى هاوكارى ئه‌مريكا و هاوپه‌يمانانى نه‌كردووه دژ به فاشيزم. لەم بارەوە رۆژهەڵاتناسی رووس دکتۆر نیکۆڵای بوگای دەڵێت كورد له جەنگی دووەمی جیهانی دەورێکی زۆر گرینگ و گەورەتریان گێراوە لەوەی باس دەکرێت، تەنانەت هێزێكى فيداى کوردی کە ژمارەیان ٤٠٠ سه‌ربازبووە لەناو سوپای سۆڤیەت به‌شدارى ئازادكردنى ئه‌وروپاى رۆژهه‌ڵات و ته‌نانه‌ت ئه‌ڵمانيا و نه‌مسا و شه‌رى نۆرماندى فه‌ره‌نسایان كردووە، دواتریش هه‌موویان بوونه‌ته قوربانى. روناکبیری گەورەی رووس میخایل لۆمانۆسۆف دەڵێت، ئەو میللەتەی رابردووی خۆی نەزانێت، داهاتووشی نیە.
سەرچاوەکان:
١- تاتیانە ئەرستۆڤە. کوردەکانی ئەودیو قەفقاز.١٩٦٦
٢- خالید چەتۆێڤ. مێژووی پەیوەندیەکانی رووسیا و کورد. ١٩٧٠
٣- خالید چەتۆێڤ. بەشداری کوردانی سۆڤیەت لە جەنگی گەورەی نیشتیمانی ١٩٤١-١٩٤٥. چ/ن ٢٠١٣
٤- د. دانەر ئەبوبەکر. پەرتوکی کورد لە سیاسەتی روسیادا.٢٠١٩
٥- ستانیسڵاڤ ئیڤانۆڤ. چارەنوسی کوردانی سۆڤیەت.٢٠١٤
٦- سایتی ئەلیکترۆنی ریاتازە. کوردانی سۆڤیەت. ٢٠١٦.
د.دانەر ئەبوبەکر/ مۆسکۆ
