Home / مێژووى ئاینەکان / ئاینى ئیسلام / مێژووی حەوزەی نەجەف و حەوزەی قوم كێبەركێی پێگەو ململانێی سیاسەت

مێژووی حەوزەی نەجەف و حەوزەی قوم كێبەركێی پێگەو ململانێی سیاسەت

یاسین تەها
پێشەكی
هەموو شیعەكان لەسەر شوێنكەوتنی ئیمام عەلی و نەوەو وەچەكانی كۆك و یەكدەنگن، بەڵام لە وردەكاریی مەزهەبەكەیاندا بەسەر چەندین گروپ و قوتابخانەی جیاجیادا دابەش دەبن كەرەنگە بگەنە دەوروبەری 100 دەستەو گروپ(1)، هەندێكجار لەناو یەك گروپ و قوتابخانەشدا دابەشبوونی ورد و لاوەكیی هەیە، وەك ئەوەی ئێستا لەنێوان هەردوو حەوزەی ئاینی قوم و نەجەف. ئەم دوو حەوزەیە هەرچەندە وەك یەك سەر بە مەزهەبی جەعفەریی دوازدە ئیمامین و ناكۆكی و جیاوازیی گەورەو زەقیان نییە، بەڵام لەهەندێ دیدو میتۆدی كاركردندا ڕا جیایی و جۆرێك لەكێبەركێ و ململانێی ناواخن لە نێوانیاندا هەیە. ئەم باسە هەڵوێستە لەسەر باكگراوەندو تەوەرە سەرەكییەكانی ئەو ناكۆكییانە دەكات.

مێژووی حەوزەی نەجەف و حەوزەی قوم
مێژووی دروستبونی حەوزەی ئاینی نەجەف هێندەی مێژووی خودی مەزهەبی شیعە كۆنە و پاشخانێكی رۆحی و مەزهەبی گەورەی هەیە، هۆكاری ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی عێراق جگە لە ئارامگای ئیمام عەلی و حوسێن و عەباسی كوڕی، مەڵبەندی غەیب بوون و دووبارە دەركەوتنەوەی ئیمام مەهدییە كە پایەیەكی بنەڕەتی عەقیدەی شیعەگەرییە (2)، نەك هەر ئەوە بەڵكە بەشی زۆری ئەو رووداوە مێژوییانەی تان و پۆی مەزهەبی شیعە پێكدەهێنن لەسەر خاكی عێراق رویانداوە، هەر لەسەرەتاشەوە دەركەوتنی شیعە پەیوەندی توندوتۆڵی بە مێژووی عێراقەوە هەیە و نەجەف و كوفە و كەربەلا لانكەی یەكەمی بیری شیعەگەریین (3).
لەسەر ئاستی قوتابخانەو حەوزەی ئاینی، مێژووی حەوزەی نەجەف دەگەرێتەوە بۆ سەدەی یازدەیەمی زاینی، لەم كاتەدا بەشی زۆری مەلا و رێبەرە شیعەكان بەهۆی باڵادەستبوونی توركە سەلجوقییەكانەوە لەبەغدای پایتەخت بارگەو بنەی خۆیان پێچایەوە بەلارەوشاری نەجەف.ئەم كۆمەڵە مەلایەی شیعە كە ئەبو جەعفەری توسی گەورەیان بوو،دراوسێیەتی و سایەی گڵكۆی ئیمام عەلی ـ یان كردە پایتەختی رێبەرایەتی ئاینی خۆیان و لە شاری كوفە تەنیشت نەجەف ئەبو جەعفەری توسی وانەی پێ دەوتنەوە (4). پایەو گرنگیی كوفەش دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی ماڵ و بارەگای حوكمڕانی ئیمام عەلی لەخۆ گرتەوەو ماڵەكەی ئیمام عەلی و مەزارەكەی ئێستای لە ناوەڕاستی نەجەف تەنها 13 كم لە یەكترەوە دوورن بەپێی نەخشە نوێیەكانی ئێستا.
لە ئەدەبیاتی ئاینزای شیعە و ویژدانی ئەم پێكهاتەیەدا نەجەف پێگەیەكی زۆر گرنگی هەیە و پێیانوایە پیرۆزترین خاكە بەلای خوداوەو نازناوی “الأشرف” ی پێبەخشراوە، هەندێ گێڕانەوەی شیعە باس لەوە دەكەن مانەوەی شەو و رۆژێك لە تەنیشت ئارامگای ئیمام عەلی یەكسانە بە پەرستشی 700 ساڵ، هەندێ گێڕانەوەیتر باس لەوە دەكەن ناشتن لە گۆڕستانی ئەم شارە مردووەكە ئەپارێزێت لە سزای ناو گۆڕ، بۆیە گەورەترین گۆڕەستانی لێیە كە ناوی “وادی السلام”ە (5) و باس لەوە دەكرێت 6 ملیۆن روفاتی تێدا بێت.
هەرچی حەوزەی ئاینی قوم ـ یشە سەرەتای دەركەوتن و ناوبانگ پەیداكردنی لەناو حەوزە ئاینییە بچووك و ناوچەییەكانی ئێران دەگەرێتەوە بۆ سەرەتای بیستەكانی سەدەی ڕابردوو. ئەم حەوزەیە لە پەنا ئارامگای فاتیمەی كچی ئیمام موسای كوڕی جەعفەری حەوتەم ئیمامی شیعەكان (799 زاینی مردووە) دامەزراوە لەسەر دەستی عەبدولكەریم حائری یەزدی (1936 مردووە) كە پاش گەشتی خوێندنی سامەڕا و نەجەف و كەربەلا لە قوم لەنگەری گرتووە (6)، بەهۆی ئەوەشی حەوزەی قوم بووە لانكەی نەیارانی رژێمی پەهلەوی عەلمانی و دۆستی رۆژئاوا، وردە وردە كەوتە ركابەریكردنی حەوزەی نەجەف كە هەمیشە رەوتی میانڕەویی و سیاسەتی هەڵكردن لەگەڵ رژێمە حوكمڕانەكان بەسەریدا زاڵ بووە (7).
هەرچەندە لە هەندێ كاتدا رێبەرایەتی شیعەی جیهان بە عێراقیشەوە كەوتوەتە شاری قوم وەك سەردەمی مەرجەعیەتی سەید حوسێن بروجەردی كە بۆ ماوەی 15 ساڵ (1961 مردووە) مەرجەعی بێ ركابەری شیعە بوو (8)، بەڵام رێبەرایەتی سەرەكیی شیعە هەر لە نەجەف بووەو لە كۆی چوار رێبەرایەتی جیهانی شیعە، سیانیان (أبو حسن الموسوی ـ1946 مردووە ـ محسن الحكیم ـ 1970 مردووەـ أبو قاسم الخوئی ـ 1992 مردووە) با رەگەزنامەشیان ئێرانی بووبێت بەڵام لە نەجەفەوە سەرپەرشتی شیعەی جیهانیان كردووە و پەیڕەوییان لە هیڵی دینداری نەجەفی كردووە(9).
دروستبونی درز لە رێبەرایەتی نەجەف بۆ شیعەی جیهان دەگەرێتەوە بۆ دەركەوتنی خومەینی وەك رێبەرێكی سیاسی و ئاینی كاریزماتیكی شیعە و سەركەوتنی شۆڕشی ئێرانیی لە 1979 و گۆڕینی رێبازی حوكمڕانی لەم وڵاتە بۆ پراكتیزەكردنی تیۆری ویلایەتی فەقیه. ئەم پێشهاتە نوێیە كە نەك لەسەر ئاستی سیاسی بەڵكو لەناو خودی مەزهەبی شیعەشدا بۆ خۆی شۆڕشێكی فیقهی و فیكری بوو، ناوبانگی حەوزەی قومی هاوئاست كرد لەگەڵ حەوزەی دێرینی نەجەف كە هەمیشە لە ژێر چاوی دەزگا سیخوڕیی و داپڵۆسێنەرەكاندا بووە بەتایبەت پاش هەڵایسانی جەنگی عێراق ـ ئێران لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو (10) تەنانەت هەندێ سەرچاوە باس لەوە دەكەن بەهۆی رێوشوێنەكانی رژێمی بەعسەوە لە ساڵی 1985 ژمارەی فەقێ ئاینییەكانی ئێران لە نەجەف كەمتر بووە لە 150 فەقێ لە كاتێكدا دەوروبەری هەشتا ساڵ بەر لەو وادەیە 800 فەقێ بووە، لە ساڵی 1994 یش رژێمی بەعس فەرمانیكرد بە دورخستنەوەی فەقێ و مەلا شیعە بیانییەكان و پاش ئەم بڕیارە لەكۆی 8 هەزار پیاوی ئاینی شیعە كەمتر لە هەزار كەس لە نەجەفدا مایەوە (11)، ئەمەش دەرگای بۆ بۆ حەوزەی قوم كردەوە كە ببێتە پەناگەو قیبلەنومای خوێندكارە ئاینییەكانی شیعەو جێگە بە نەجەف لێژ بكات وەك مەڵبەندی سەرەكیی فێرخوازانی شیعە.

كێبەركێ حەوزەی قوم و حەوزەی نەجەف
سروشتی ململانێ و ناكۆكییەكانی نێوان قوم و نەجەف كە دوو مەڵبەندی سەرەكیی شیعەگەرین ریشەیەكی لە پێشینەیان هەیە و بە جۆرێك لە جۆرەكان تێكەڵن لەگەڵ ململانێ و كێبەركێ ناوچەگەریی و سیاسیی نێوان عێراق و ئێران، هەندێكجاریش پەیوەستن بە خودی مەلا و كەسایەتییەكانی شیعە (12).
كاتێك سەفەوییەكان لەسەرەتای سەدەی 16 زاینی كۆنترۆڵی ئێرانیان كرد و شیعەگەرییان كردە مەزهەبی سەرەكیی دەوڵەتەكەیان مەلا و بانگخوازی شیعەیان لە باشوری لوبنانەوە برد بۆ قوم و شارەكانیتری ئێران نەك لە نەجەف كە جمەی دەهات لە مەلای ناوداری شیعە، لەمبارەیەوە بیرمەندی گەورەی ئێرانی مورتەزای موتەهەری دەڵێت “زانایانی جەبەل عاملی لوبنان مافی زۆریان بەسەر گەلی ئێرانەوە هەیە”. لە زۆرێك لە ناوەندەكانیشدا وەها باوە كە شیعەی ئێران قەرزاری شیعەی لوبنانن (13).
لە پاش سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران لە ساڵی 1979 حەوزەی قوم بوو بەمەرجەعیەتی دەسەڵاتی سیاسی ئەو وڵاتە و پشتو پەنای تێزی ویلایەتی فەقیه. بەپێی ئەم تێزە كە ئیمام خومەینی پەرەی پێداوە وەلی فەقیه هەمان دەسەڵات و ویلایەتی پێغەمبەر (د.خ) و ئیمام عەلی هەیە بەبێ زیادو كەم (14) ئەمەش بنەمای حوكمی ئاینی و مەزهەبی ئێرانییە، هەر مەلایەكیش كە لەم حەوزەیە پشتیوانیی لە ویلایەتی فەقیه نەدەكرد و لە غیابی ئیمامی زەمان كە مەهدی مونتەزەرە دامەزراندنی حكومەتی ئیسلامیی پێ باش نەبوو دەنگی كپكراو دوور خرایەوە (15)، بەڵام مەرجەعیەتی نەجەف هەر لەسەر هەمان میتۆدی خۆی مایەوە و خۆی بەدوورگرت لە بیرۆكەی دامەزراندنی حكومەتی ئیسلامیی و سەپاندنی دەسەڵاتی شەرعزان بەسەر وڵاتدا، بەتایبەت لەسەردەمی رێبەرایەتی ئایەتوڵڵا خوئی (1970 ـ 1992 ز) كە ئەوەندەی بكرێت دوور كەوتەوە لە قسەكردن لە سیاسەت و سەری خۆی لەناو حەوزەی نەجەف كز كردبوو، تەنانەت دەگێڕنەوە لە نزیك ماڵەكەیدا لە نەجەف بارەگای حیزبی شیوعی هەبووە بێئەوەی فەرمان بەكەس بكات هەڵبكوتنە سەریان و بێئەوەی داوای حوكمڕانی شەرعزانەكان بكات وەك خومەینی، ئەمەش بوو بەگرفت بۆ ئێران چونكە بوونی مەرجەعێكی گەورەی شیعە كە دان بە پرەنسیپی ویلایەتی فەقهیدا نەنێت كێشەی گەورە بۆ شەرعیەتی ئەم تێزە ئاینییە دروست دەكات لەبەر ئەوە مەرجەعەكانی لایەنگری ویلایەتی فەقیه لە ئێران هەمیشە بە رق و نیگەرانی لە نەجەفیان ڕوانیوەو هەوڵی كۆنترۆڵكردن و بە پاشكۆكردنیان داوە(16).
لەدوای خوئییەوە مەرجەعیەتی شیعە لە نەجەف لە نێوان ئایەتوڵڵا سیستانی و ئایەتوڵڵا محەمەد سادق سەدردا بەش بوو، هیچ كام لەم دوو مەرجەعە، لایەنگری ویلایەتی فەقیه نەبوون و كاركردنیان لە حەوزەی نەجەف لەسایەی رژێمی بەعسدا، لە بەرپاكردنی شۆڕش و كودەتا پێ باشتربوو، لە وكاتەوەشی كە سیستانی جێگای خوئی مامۆستای گرتەوە (1992) ئێرانییەكان كەوتن هێرشكردنە سەری و بە مەرجەغی ئینگلیزی ناویان برد (17) چونكە سەرباری ئەوەی سیستانی خۆی ئێرانییە، بەڵام وەك هەر رۆڵەیەكی پێگەشتوی نەجەف رای لەگەڵ ویلایەتی فەقیهدا نییەو لایەنگریی لە رێبازی شۆڕشگێڕانەی مەرجەعیەتەكانی ویلایەتی فەقیه ناكات، ئەم جیاوازییە زەقەش بەمدواییە و لەمیانەی رووداوەكانی قەتیف و ئیحسای سعودیە و لە سێدارەدانی پیاوی ئاینی شیعەی سعودیە(باقر نمر النمر) دا زەقتر دەركەوتن، كاتێك سیستانی تەنها پرسەنامەیەكی نارد بۆ شیعەكانی رۆژهەڵاتی سعودیە (18)، بەڵام خامنەیی هێرشی توندی كردە سەر سعودیە و باسی لەوەكرد نابێت ئەوە بەبێ دەنگی تێپەڕ ببێت (19)، بەدوای ئەمەشدا لایەنگرانی خامنەیی و ئێرانییەكان هێرشیان كردە سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لە تاران و سوتاندیان.

كۆتایی
حەوزەی نەجەف یەكەم مەڵبەندو یەكەم پێگەی پێگەیاندنی فێرخوازانی شیعەی عێراق و جیهانە، بەڵام هەندێ بارودۆخ و پێشهاتی سیاسی و جوگرافی و حەوزەی قومیان كردوە بە ركابەری. كێبەركێی نێوان حەوزەكانی نەجەف و قوم كۆنە و دەگەرێتەوە بۆ سەردەمێكی زۆر دێرین، تەوەری سەرەكیی ئەم كێبەركێیەش لەسەر ویلایەتی فەقیه و حوكمڕانی شەرعزانە و هەمیشە نەجەف پارێزگاریی لە رێبازی دووركەوتنەوە لە سیاسەت كردووە، بەڵام ئێران و حەوزەی قوم هەمیشەی ئیشتیهای بۆ پەلهاویشتن بۆ عێراقیان هەیە، چونكە لە لایەكك بوونی ركابەرێكی وەك نەجەف بۆ بیری ویلایەتی فەقیه شتێكی ترسناكە، لە لاكەیتر هەرچی پیرۆزییە گەورەكانی شیعەیە جگە لە ئیمام رەزای مەشهەد هەموی لە نەجەف و كەربەلا و سامەڕا و بەغدان.

پەراوێز و سەرچاوەكان
(1)محمد الحسين آل كاشف الغطاء: أصل الشيعة وأصولها مقارنة مع المذاهب الأربعة، دار الاضواء، بيروت، 1990م.
(2) رشید الخیون، الأدیان والمذاهب بالعراق، مطبعة السبحانی،لا140.
(3) رشید الخیون، الأدیان والمذاهب بالعراق، لا 263.
(4) الذهبی: سیر أعلام النبلاء، مؤسسە الرسالة، 2001، ج 18، لا 335.
(5) محمد جواد تقی: قم المقدسە وبزوغ الحوزة العلمیة، شبكة النبأ، بڵاوكردنەوە 2015-02-03، سەردان 30 ئازاری 2016.
(6) رشید الخیون، الأدیان والمذاهب بالعراق، لا 297.
(7) صلاح الخرسان، الإمام السید باقر الصدر فی ذاكرة العراق، مطبعة الوسام، لا 337 _353.
(8) محمد جواد تقی: قم المقدسە وبزوغ الحوزة العلمیة، شبكة النبأ، بڵاوكردنەوە 2015-02-03، سەردان 30 ئازاری 2016.
(9) د. علی المؤمن، مظهر من تاريخ المرجعية الشيعية ..المرجعيات الشيعية المطلقة في القرن العشرين، موقع صوت العراق، بڵاوكردنەوە، 9_5_2015. سەردان 30 ئازاری 2016.
(10)رشید الخیون: 100 عام من الإسلام السیاسی فی العراق _الشیعە، مركز المسبار، لا 118 _133.
(11) يوسف محسن: تاريخ المجتهدين.. من فتوى التنباك الى انتفاضة 1991، صحیفة الصباح، بڵاوكردنەوە 5_3_ 2013، سەردان 7نیسانی 2016.
(12)عبدالحسین الأمین وآخرون: المرجعية الشيعية _ صراع بين قم والنجف وتلامذة الخوئي، الوسط، العدد 81، بیروت طهران، بڵاوكردنەوە، 16_8_1993، لا 10_16.
(13) فراس حمیة، هل أصبح شیعة لبنان تابعین لإیران، رصیف 22، بڵاوكردنەوە 5_2_2016 سەردان 5 نیسانی 2016؛ د. محمد ناهض القويز: حزب الله فی المشرحة، جریدة الریاض، ژمارە 17129، 18_5_2015، لا 6.
(14) الخمینی: الحكومة الإسلامیة، مركز بقیة الله، ط3، لا 92.
(15) قاسم طولاني: رجال دين يتحدون سلطة “ولاية الفقيه،ترجمة عبد اللطيف شعيب، موقع قنطرة، بڵاوبونەوە، 13_7_2007، سەردان 4_4 _ 2016.
(16) أیاد جمال الدین: مبدأ ولاية الفقيه بين المفاهيم الشيعية والتجربة الخمينية،حوار أجراه ملهم الملائكة: موقع القنطرة، بڵاوكردنەوە 12_7_2014 سەردان، 4_4_2016.
(17) علی معموري: موقف النظام الايراني من حوزة النجف، المونیتور، 13_8_2013، سەردان 2_4_2016.
(18) رسالة تعزية الى أهالي القطيف، موقع السیستانی (http://www.sistani.org/) 4 شعبان1436 ه، سەردان 8 نیسانی 2016.
(19) خامنئي يشجب إعدام النمر، موقع الجزیرة نت (http://www.aljazeera.net/) 3_1_2016، سەردان 8 نیسانی 2016.

About دیدار عثمان

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …