نەستوورییەكان چۆن هاتنە کوردستان؟

سەردەمانە تێفكرین یەكێكە لە نیازەكانی ئەمڕۆی بەشەرییەت، دوور لە هەر دەمارگرژییەك، چ ئایینی بێت یاخود نەتەوایەتی، یا حزبی یان خێڵەكی. گرفت لەوەدایە، لە وڵاتی خۆماندا لە دەوروبەر و دەرودراوسێكانماندا دەمارگرژی دیاردەیەكی ڕۆژانەیە. یەكێك لە سەردەمدارانی برا توركەكانی هاوسێمان گوتوویەتی: “ئەوەی توركی نەزانێت ناڕواتە بەهەشت”. بە قسەی ئەو برادەرە دەمارگرژە بێت، موحەمەدەلموستەفایش بەهەشت نابینێ، مەگەر فریای خۆی بكەوێت و توركی فێر بێت.

چەند رۆژێك لەمەوبەر، لەگەڵ دوو برادەری ئاشووری كەوتینە باسەوە، كەم كەم بۆم دەركەوت، ئەو دوو برادەرە لایان وابوو ئێمەی كورد داگیركەرین و ئەم سەرزەوی و خاكەی پێی دەڵێن كوردستان لە مێژوودا هی ئەوان بووە و ئێمە داگیرمان كردووە. ئیتر درێژەپێدانی باسەكەم بە نەزۆك زانی، تەنیا گوتم: كەواتە ئێمە لە هوتێلداین و هەر دەبێ چۆڵی بكەین!

ئیتر درێژەم نەدایە باسەكە، لە دواییدا بۆم دەركەوت چەند برادەرێكی ترم گوێگری ئەو جۆرە توڕەهاتانەی بوونە، بۆیە بڕیارم دا بەگوێرەی سەرچاوە باوەڕپێكراوەكان، لەم ڕووەوە بنووسم. بەداخەوە ئێمەی كورد نەك دەربارەی ئەو باسە، دەربارەی زۆر گرفت و مێژووی ڕابردوومان بێ سەرچاوەین. كەوتمە پشكنین لە سەرچاوەی (عەرەبی، فارسی، ئینگلیزی) دونیایەك هەقایقم كەوتە بەرچاو. ئەوی سەرسامی كردووم، بەم هەموو مێژوونووسەوە، بەم هەموو كۆلێژی مێژووە، كە لە وڵاتەكەماندا هەن، نەكۆشاون ئەو جۆرە بۆچوونە گەوجانە بخەنە درۆوە. بەندە دوور نەڕۆیشتم، پەنام بردە بەر مێژووی خودی مەسیحیەت، كە بەوردی لەم ڕووەوە دواوە، بەتایبەت دەربارەی نەستوورییەكان (الناطرة)

لە ئایینی پیرۆزی مەسیحیەتدا هاتووە، كە حەزرەتی مەسیح لە دوو جەوهەر پێك هاتووە، دوو جەوهەری لە یەكەوە نزیك (مرۆیی و خودایی) تێكەڵاو نەبوونە و پێكەوەبوونە، لە (تەعمید)ەوە دەستی پێ كردووە، لە بە خاچكێشانی حەزرەتی مەسیحدا دوایی هاتووە، جا بۆیە ناكرێ بگوترێت حەزرەتی مەریەم خوایەكی بووە بە ناوی مەسیح، بەڵكوو مرۆڤێكی بووە، جەوهەری تێكەڵی جەوهەری پەروەردگار بووە، لە بەخاچكێشاندا لێك جوێ بوونەتەوە. یەكەمین كەس ئەو بیروڕایەی خستە بەرچاو (نەستوریوس پەتریركی قوستەنتینییە) بووە، پەیڕەوانی ناسراون بە (الناطرة) لەم كاتەوە كەنیسە مەسیحییەكان ئەو بیروبۆچوونەیان ڕەت كردووەتەوە. كۆبوونەوەی چاوساغانی مەسیحیەت لە شاری (ئفس)دا لە ساڵی 431 بۆچوونی قەشە نستوریوسیان ڕەت كردەوە، بەسەر ئەو ڕەتكردنەوەیشدا بۆچوونی نەستوریوس بڵاو بووەوە، بەتایبەت لەناو مەسیحییەكاندا، كە ئەودەم ئەو دۆڵە كە پێی دەگوترێت دۆڵی دوو ڕووبار، پایتەختی دەستەڵاتی ئیمپراتۆریەتی ساسانییەكانی تیادا بووە بەناوی (تیسفۆن)، عەرەبەكان پێیان گوتووە (المدائن)، لەولاشەوە دەستەڵاتی مەسیحیەت (بتریك نستوریوس) دوور خرایەوە بۆ ناو سارای میسڕ و لەوێڕا تیاچوو. دوای پەلاماری سوپای ئیسلام بۆ سەر ئێران و دەستەڵاتی ساسانی و لەناوچوونی ئیمپراتۆریەتی ساسانی و دامەزراندنی ئایینی ئیسلامی لە ئێراندا، هەروەها دەستەڵاتی ئیسلامی لە ئێراندا، هیچ توندوتیژییەكی دەربارەی نەستوورییەكان نەنواند. ئیتر هەروا مایەوە تا سەردەمی دەستەڵاتی عەباسییەكان، دەوڵەتی عەباسی نەوازشی كەنیسەی (جاثلیق)ی دەكرد، كەوا بە كەنیسەی نەستوورییەكان ناسراو بووە، زۆر لە پزیشك و حەكیم و ئەهلی سەواد و وەرگێڕان لەناو کەنیسەی (جاثلیق)دا هەبوونە، خەلیفەی عەباسی و فەرمانڕەوایانی عەباسی ڕێز و حورمەتیان لێ گرتوون و دوای ئەوەی هۆلاكۆخان بەغدای گرت و دەستەڵاتی عەباسیی لەناو چوو، مەغۆلەكان ڕێزێكی تایبەتیان لە نەستوورییەكان گرت، لەبەرئەوەی ژنە دەستەڵاتدارەكەی هۆلاكۆخانی مەغۆڵ، پەیڕەوی ئایینی نەستوورییەكان بووە، بەڵام ئەو ناز و نەوازشە درێژەی نەكێشاوە، ئەوانیش وەك خەڵكە زۆرەكە تووشی جەبەڕووتی مەغۆل هاتوون، بەناچاری تیسفۆنیان بەجێهێڵاوە و ڕۆیشتوون بۆ چیای ئەلقووش و ئامێدی و پانتایی مووسڵ و کەنیسەی سەرەكییان لە (دیر مار هورمزد) لە چیای ئەلقووشدا دروست كردووە. بەسەر ئەو هیجەرەتیشدا، نەستوورییەكان لە ئازار و تاڵان و بڕۆی دەوڵەتی (ئاق قوینلو) بێبەش نەبوونە، یانی سەدەی پازدەهەم، بەڵام لە سەدەی حەڤدەهەم بەملاوە دەستەڵات و توانای پاپای كاسۆلیكی ڕۆژ بەڕۆژ بەربڵاوتر بووە، زۆربەی زۆری كەنیسە ڕۆژهەڵاتییەكانی قووت داوە، وەك: (ماروئییەكان، ملكیە، یەعاقییەكان) و ئەوانی تریش، هەروەها ئەساتیرەی مووسڵ و دێهاتی پانتایی مووسڵ و دیاربەكر. ئەوانە ئایین و مەزهەبی كۆنی خۆیان گۆڕیە سەر مەزهەبی كاسۆلیك، ئەو گۆڕانكارییە گرفتی لە ناوەكەدا دروست كردووە، نەستوریەت ناوێكی نەتەوایەتی نەبووە، بەڵكوو دەگەڕێتەوە بۆ قەشە نەستوریوس، كە ڕۆما و پاپاویەت ئەوەیان بە لادان لە ئایینی مەسیحیەت (هرتەقە) داناوە، بۆیە ناوی نەستووری نەگونجاوە لەگەڵ مەزهەبی كاسۆلیكدا، جا بۆیە (پاپا) ناوێكی تازەی بۆیان دانا بەناوی (كلدان) ئەو ناوەیش نە هیچ بنەمایەكی نەتەوایەتی نە ئایینی نەبووە، هەتاوەكوو زمانەوانی و مێژوویی تەنیا پاڵپشتیی كردووە بە تەورات ئاماژەی كردووە بە (اور الكلدانیین)، ئەوەیش حاشاهەڵنەگرە (ئور) كلدانی نەبووە و سۆمەرییە. كلدانییەكان دەوڵەتی سۆمەری دووهەمیان دروست كردووە، ئیدی ئاوا نەستوورییەكان، ئەوانەی ئایینی خۆیان لە نەستوورییەوە گۆڕیە سەر كاسۆلیك، بە (كلدان)ی ناو بران و کەنیسەكەیان بە كلدانی ناسرا. لەڕاستیدا هیچ پەیوەند و پۆیەكیان بە كلدانی و نەستوورییەوە نییە و كەنیسەیەكی كاسۆلیكیی تەواوە، تەنیا (قەداس)ی بە زمانی سریانی تێدا خوێندراوەتەوە، كە زمانی نەستوورییەكان بووە، ئەو ڕێوڕەسمە لە تەواوی ناو مەسیحیەت و دۆڵی دوو ڕووبار و سووریا و دوورگەی فوراتدا هەر وایە.

لە ناوەڕاستی سەدەی هەژدەهەمدا هیچ نەستوورییەك بەدی نەدەكرا، جگە لە بڕێك تیرەی لێرەولەوێی دەڤەری هەكاری نەبێت، كە تا ئێستا لەسەر مەزهەبی خۆیان ماونەتەوە. لەبەر ئەوەی ئەو ناوە بەلای دەستەڵاتی مەسیحیەتەوە بێزراوە و قابیلی قەبووڵ نەبووە. چاوساغە (المبشرون) بەریتانییەكان (مەسیحی) لە دوادوایی سەدەی نۆزدەهەمدا ناوێكی تر، كە بە باڵای ناوی (كلدان)یان ناو نا (كەنیسەی ڕۆژهەڵاتی ئاشووری)یە، كە بۆنی هەستی نەتەوایەتیی لێ بێت، زمانەكەیشان بەشێكە لە زمانی سریانی، كە زمانی نەستوورییە و بە كاسۆلیك بۆنەكان هیچ پۆ و پەیوەندێكی بەسەر زمان و فەرهەنگی كۆنی ئاشوورییەوە نییە و نەبووە. ئەمە مێژووە و حاشاهەڵنەگرە. سەرچاوەكان هی خودی ئایینی مەسیحیەتە، نەك ئیسلام و نەك منی كورد.

بەندە لێرەوە داوا لە برا مێژوونووسەكان دەكەم، تۆزێك لەو وردە بۆچوونە گەوجانە بدوێن، تا ئێمەی كوردی ماڵوێران و خاك داگیركراو، بەپێی لۆژیك و دیكۆمێنتی باوەڕپێكراو، كە زۆر بەدەستەوەن، لە كۆڕ و پانێل و بۆنەكاندا، دوور لە دەمارگرژی بخرێنە بەرچاو. داوەت لە برا ئاشوورییەكانمان بكەن بۆ بەشداربوون لە باسەكاندا، ماوەتەوە ئەوەی بڵێم: بەندە چەندێك ڕەگەزم بڕواتە سەر مەغۆڵ یان قەبیلەی (ملسای) لە ئەفریقا، برادەرانی ئاشووریی ئێستایش هەر ئەوەندە پەیوەندییان بە ئاشوورییە كۆنەكانەوە هەیە.