مەسعود محەمەد، فەیلەسوفێك بەكوردی بیری دەكردەوە

״ژیانێك گەر هیچ پەیامێكی نەبێت خاوەنەكەی رایگەیەنێت، نزیك دەبێتەوە لەهەبونی میكانیكی״

״وەك دەزانن، مەودای هەڵە كردن لەبوارێكی بەردەوام گۆڕاوی وەك سیاسەت‌و ئابوریدا، زۆر لەوە فراوانترە كە لەكاری موختەبەری یا بابەتی بەڵگەداری جێگیردا هەیە. گەورەترین‌و دیارترین هەڵە ئەوەیە مرۆڤ شتێک بكاتە بیروباوەڕی هەتا لەكۆتاییدا كەڕێی گۆڕانكاری تێدا هەبێ‌، باوەڕی سیاسی‌و ئابوریش ئەگەر بون بەئایدۆلۆژیا، جۆرە شێتییەكەو دوور نییە قاڵب بەستنەكەی ببێتە تابوت״.

نوسەرو بیرمەندی كورد ناوی تەواوی مەسعود محەمەدی جەلیزادەیە لەساڵی ١٩١٩ لەشاری كۆیە لەبنەماڵەیەكی ئایینی‌و زانست پەروەر لەدایكبووە. گەشتی خوێندنی لەساڵی ١٩٢٦دا لەكۆیە دەستپێكردووەو قۆناغەكانی ناوەندی‌و ئامادەیی لەهەولێر لەساڵی ١٩٤٠دا تەواوكردووەو ساڵی ١٩٤٥ بڕوانامەی كۆلێژی مافی لەبەغدا بەدەستهێناوەو لەساڵی ١٩٥٣دا لەشاری سلێمانی وەك دادوەر دەستبەكار بووەو هەمان ساڵیش بووەتە نائیبـی كۆیە لەپەرلەمانی عێراق.

لەكتێبی (نوسین‌و ئازادی) كە لەنوسینی مەسعود محەمەدە باس لەوە دەكات كەجارێك لێیان پرسیووە چی دەزانی دەربارەی خوێنەری خۆت؟

ناوبراویش لەوەڵامدا دەڵێت: خوێنەرانی من فرە جۆرن، هەیە نەیارە بەگشت نوسینێكمو هەناسەی سوار دەبێت، هەیە بێ‌ چ هۆیەكی من دەربارەی خۆمی بزانم، دڵڕەش بوختانكاری لای دەسەڵاتە، هەیشە هەراسانە، چونكە لەو باسانە نادوێم ئەو پێیخۆشە. هەیە تەماشاچی پەسەندكار، هەیە تینوی نووسینەكانمەو چاوەنۆڕ. هەستدەكەم ژمارەی ئەو رۆشنبیرانەی لەنوسینەكانم دەگەڕێن، ژمارەیان زیاد دەكات. خەڵكی ساكار، لەو لاوانەی بەپەیژەی فەرهەنگیدا هەڵدەكشێن، بەتایبەتی لەكورد لەنێو پێوی خوێنەرانمدا ئێستا بەرهەستن. ئەمانە داواكارییان زۆر بووە لەنمونەی بەرهەمەكانم واژۆی خۆمی لەسەر بێ‌، منیش دەیاننێرم بۆ لاوانی نەدیوو.

نزیكەی دوو سەدو پەنجا لەبەرهەمی (بۆ گۆرباشۆڤی مەزن: لەگەڵ سڵاوو رێز) بەدیاری چوون، بەر لەوەی یەك فلس لەداهاتی كتێبەكەم بێتە دەست. ئەمەش نوكتەیەكی هێنایەوە یادم كەدەڵێ‌ بابایەك سەردانی دۆستێكی نیگاركێش دەكات لەستۆدیۆكەی، دەبینێ‌ پڕیەتی لەتابلۆی نایاب میوان بەهونەرمەند دەڵێ‌: دیارە كاتی خۆی باشت لێفرۆشتون. نیگاركێش لەوەڵامدا دەڵێ‌ بەڵێ‌، ئەمڕۆ كۆتو كراسێكم فرۆشت، بەڵام دوابەشی بەرهەمەكە لەدەستپێكی باشتر بوو. كتێبەكان لەبازاڕدا نەمان، مەگەر چەند دانەیەك نەبێت لای خۆم    گلمدانەوە.

ئەو خوێنەرانەی باوەڕیان بەدروستی نوسینی من هەیە، ترسی ئاشكراكردنی لایەنگیریان بۆم بەنوسین نەشكاندووە. یەك لەهۆكارەكان دەگەڕێتەوە بۆ ملكەچیەكی درێژخایەنی چاپەمەنی ــ بەتایبەتی كوردییەكان‌و مەڵبەندی فرۆشیارییان بۆ بیرۆكەی وەها كە لەدەراوی ئایدیۆلۆژییەوە نووسینەكانم دەدزێنن. لەم بوارەدا، تا ڕادەی شادمانی بەبەشی خۆم رازیم، چونكە گەر بەختی خۆم لەماڵی ئەم دونیایە بەسەر بكەمەوە، دەبینم لەبرەوی نووسینەكانم بەختێكم هەیە لەهیچ بوارێكی دیكەدا نموونەی    نییە.

مەسعود محەمەد لەدەمی خوێندكاریدا لەكۆلیژی ماف هاوپۆل‌و دۆستی دڵداری شاعیر بووەو بەیەكەوە زۆربەی ئێواران سەردانی ساڵۆنی وێژەی خاتوو (بەهیە فەرەجوڵڵا)ی كچە كوردی میسریان لەگەڕەكی ئەعەزمیەی بەغدا كردووە، كەئەوسا ئەو خاتوونە زانایەی كورد مامۆستای (كۆلیژی كچان) بووە لەبەغداو لەو ماڵەدا بەردەوام كۆڕی فەلسەفی‌و هزری سازكراوە. هەر بۆیە لەوساتەوە مەسعود محەمەد فەلسەفەو شیكردنەوەی دیاردەی كۆمەڵایەتی‌و ئابورییەكان بووەته‌ خولیای.

ئەو مامۆستا لێهاتووە لەژیانی كۆمەڵایەتی‌و رامیاریدا گەلێك فەرمان‌و ئەركی گرتە ئەستۆ وەك نوێنەری خەڵكی ناوچەی كۆیە لەپەرلەمانی عێراق لەهەردوو خولی ساڵانی ١٩٥٣ و ١٩٥٤و پاشان لەدوای شۆڕشی ١٤ی تەمموزی ١٩٥٨یشدا كرا بەئەندامی لیژنەی چاكسازی كشتوكاڵ لەعێراقداو لەگەڵ چەند یاساناسێكی دیكەدا یاسای چاككردنی كشتوكاڵ‌و ئاودێریان داناو هەر بۆیە ئەو یاسایە لە٣٠ی ئەیلولی ١٩٥٨دا بەناوی (یاسای چاككردنی كشتوكاڵ لەكۆماری عێراق) دا بڵاوكرایەوە.

لەساڵی ١٩٦٤دا مەسعود محەمەد بەناوی بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستانەوە كرا بەوەزیری وڵات لەكابینەی (تاهیر یەحیا) دا تاكو ساڵی ١٩٦٥و لەكۆتایی شەستەكانی سەدەی رابردودا كرا بەئەندام لە (ئەنجومەنی گشتی خدمە)و لەپاش دامەزراندنی كۆڕی زانیاری كوردی لە ٢٩-٨-١٩٧٠دا لەشاری بەغدا كرا بەئەندامی كارای كۆڕی زانیاری‌و بەجێگری سەرۆكی دەستەی كۆڕو لەدوای حەفتاكانی سەدەی رابردودا مامۆستا مەسعود وەك سەرۆكێكی كارا لەكۆڕەكەدا مایەو ە.

لەدوای راپەڕینە مەزنەكەی گەلی كوردستان لەبەهاری ساڵی ١٩٩١‌و مامۆستا گەڕایەوە كوردستان‌و تاكو لەڕۆژی ١-٤-٢٠٠٢ لەنەخۆشخانەی رزگاری هەولێر كۆچی دوایكردو هەواڵی مەرگی ئەو بیرمەندەی كورد كوردستانی خەمباركردو لە٢-٤-٢٠٠٢ لەگۆڕستانی دەروێش خدر لەكۆیە لەتەنیشت گۆڕی مەلای گەورەی باوكییەوە بەخاك سپێردرا.

بەشێك لەبەرهەمە كوردییەكانی بەزمانی كوردی ئەمانەن: (حاجی قادری كۆیی،  كە سێ‌ بەشە، وردبوونەوەیەك لەچەند باسێكی زمانی كوردی، چەپكێك لەگوڵزاری نالی، چەند حەشارگەیەكی زمانی كوردی، مرۆڤ‌و دەوروبەر، بەرەو شەقامی ئاخاوتنی كوردی، گەشتی ژیانم)، جگە لەم بەرهەمە كوردییانە ناوبراو بەزمانی عەرەبیش چەندین بەرهەمو بابەتی هەیە لەوانە (اعاد التوازن الی میزان – مختل – المجمع العلمی الكردی، الی غورباشوفت العضیم، التفسیر البشری للتاریخ، المجتمع البشری لمازا یشبەمستشفی المجانین).

مامۆستا مەسعود محەمەد لەكتێبی (بۆ گورباشۆڤی مەزن: لەگەڵ سڵاوو هیواخوازیدا) باسی گفتوگۆیەكی خۆی لەگەڵ یەكێك لەماركسیستەكانی ئەو دەمەدا دەكات‌و ئاماژە بۆ ئەوەدەكات كە لەكۆتایی چلەكاندا قسەی سەیرو سەمەرەی لەماركسیستەكان بیستووە، وەكخۆی دەڵێت: ״باسی شتی وایان دەكردو دەیانوت خۆشویستنی زۆری باوك بۆ منداڵەكەی بۆ خوڵقاندنی بۆرژوای چڕ دەگەڕاندەوە، منیش لەیەكێكیانم پرسی ئەی ئاخۆ خۆشویستنی چۆلەكەو سەگ بۆ بەچكەی خۆیان بۆ چی دەگەڕێتەوە؟ تۆ بڵێی بۆرژوا غەریزەی شێواندبن؟ بێدەنگ بوو!״.

مەسعود محەمەد بیرمەندێكی گەورەی كوردو روناكبیرێكی مەزنی كوردستان بوو سەرچاوەكانی فەلسەفەی هیگڵ‌و ماركسی بەوردی خوێندبوەو لەگەڵ باری ئابوری‌و كۆمەڵایەتی كوردستان بەراوردی دەكردو لەگەڵ هەندێ لایەنی پۆزەتیڤ‌و لەدژی هەندێ لایەنی نێگەتیڤی بوو.

ناوبراو لەیەكێك لەوتە مەزنەكانیدا دەڵێت: ״ژیانێك گەر هیچ پەیامێكی نەبێت خاوەنەكەی رایگەیەنێت، نزیك دەبێتەوە لەهەبونی میكانیكی، رۆژو شەوی بەسەردا دێت هەر وەك بەسەر زیندەوەری دیكەو بەسەر كاڵای بێ گیاندا دێت بێ‌ هیچ هەڵاوێردنێك״. مەبەستی مامۆستا لەم قسەیە ئەوە بووە كە دەبێت هەموو مرۆڤێك خاوەن ئەركو پەیامێكی خزمەتگوزاری‌و بەرهەمدار بێت.

مەسعود محەمەد كە بەنوسین دەهاتە گۆڕەپانی دەمەتەقێ‌و وتوێژ، باوەڕی خۆی بوێرانە دەردەبڕی‌و شێوازێكی تایبەتی هەبوو لەنوسیندا كە لەگەڵ بەرنامەی لێكۆڵینەوەی زانستیدا نەدەگونجا وەك ئەوەی ئەوەندە گوێی بەپۆلێنكردنی بابەتی نوسینەكانی نەدەدا، ناونیشانی سەرەكی‌و سەردێڕی لاوەكی بەسەریەكەوە پێشكەشدەكردن‌و باكی نەبوو گەر پتر لەسەد لاپەڕە لەنوسینەكانی لەژێر یەك ناونیشانی یاخود بێناونیشان بخاتە بەردەم خوێنەر.

سەبارەت بەدونیای نوسیین‌و نوسەرانیش ناوبراو بۆچونی وایە كەنوسەر هەیە بەزۆر خۆی دەترنجێنێتە نێو دنیای ناودارانەوەو بەوتەی ئەو سواری كەشتییەكانیان دەبێ‌ بۆ ئەوەی لەتەكیاندا بپەڕێتەوە بۆ دونیای ناوداری‌و گرنگیبوون.

لێرەدا مەسعود محەمەد نمونە بۆ قسەكانی دەهێنێتەوە دەڵێت: ״تەنانەت كەسێكی وەك (محەمەد حەسەنێن هەیكەل) گەرچی پێویستی بەوە نییە خۆی لەسەر گۆچانی كەسی دیكە راگرێ‌، بۆنە دروست دەكات‌و شارەزایانە دەروازە دەكاتەوە بۆ خۆ بەیانكردنێكی بێتاوانانە، تێیدا باس لەوەدەكات دۆستایەتی هەیە لەگەڵ ناودارانی سەر زەوی. ئەگەر خۆڕاپەرموونی خۆی بكردایەتە سەرشارو ئاشكرای كردبا كەهەوڵدەدات بۆ دابینكردنی ئەو خواستەی هەیەتی بۆ ناسینی كەسانی مەزن، هەم زۆر گونجاوتر دەهات لەگەڵ ئەو هەموو زیرەكی‌و ئەو ناودارییە سەرسوڕهێنەرەی، هەم دەشی پاراست لەڕەخنە بگرە لەتواناكانیشی زیاد دەكرد. مەبەست ئەوە نییە زیانی پێ‌ بگەیەنم، ئەوم بەنمونە هێنایەوە، چونكە ناوی بەهێزەو مشتومڕ دەبڕێ‌״.