ئافرەت لە ئایین و شارستانییەتەكاندا

ئافرەت لە ئایین و شارستانییەتەكاندا

 

:یوسف صابر

لە 8 مارسدا

بەشێوەكی گشتی دەتوانین بڵێین نوسین یان قسە كردن لەسەر ئافرەت هەروەها لەسەر مافەكانی ئافرەت ، دەگەرێتەوە بۆ كۆتایی یەكانی سەدەی نۆزدە , بە درێژایی سەدەی بیستیش یەكێك بووە لەدیارترین و گرینگترین بابەتەكان كە توێژینەوە و لێكۆلینەوە و قسەی زۆری لەسەر كراوە. زۆرێك لەوانەی توێژینەوەیان لەم بوارەدا كردوە كەوتونەتە ژێر كاریگەری رۆشنبیری رۆژئاوا ، بەبێ‌ ئەوەی رەچاوی ئاستی رۆشنبیری و ژیاری وكلتورو تەنانەت  ئەو واقیعە بكەن كە ئەو كۆمەلگایانە تێیدا دەژین , لەبەرئەوەی هەموو میللەتێك خاوەنی كلتور و بەهای تایبەتی خۆیەتی ، پێویستە ڕێز لەو بەهاو كلتورە بگیرێت . ببێتە سەرچاوەی ( مرجع ) یەكلاكردنەوەی جیاوازی بیر و بۆچوونەكان ، بەپێی عادات و تەقالید و یاساو رێسای هەركۆمەلگەیەك بۆ ئەو كۆمەلگەیە بڕوانین . دەرەنجامی باشترو چاكتری دەبێت ئەگینا بەپێَچەوانەوەوە دەرەنجامی نەخوازراوی دەبێت.

كاتێك باس لەئازادكردنی ئافرەت دەكرێت لێرەشدا چەند پرسیارێك خۆی قوت دەكاتەوە! مەبەست لەئازادكردنی ئافرەت چییە؟ لەچی ڕزگارو ئازاد بكرێت ؟ ئەو ستەمە چییە كە لە ئافرەت كراوە؟ ستەمكار كێیە؟ ئایا بوارەكانی كاركردنی ئافرەت چین ؟ ئەو توانایانە كامانەن, كە دەكرێت بەگەر بخرێن؟ ئەم پرسیارانە بێ وەڵامن ، چەند دروشمێكی بەربڵاون كە هەركەس و لایەنێك هەوڵ دەدا لەژێر ئەم چەترەدا بیروبۆچونە تایبەتییەكانی بڵاو بكاتەوە. ئاخر بەشێك لەوانەی بانگەشەی مافی ئافرەت و ئازادی ئافرەت دەكەن ، لەئەصلدا هەر بروایان بەمرۆڤ بوونی ئافرەت نیە, بۆیە ئێمە لێرەدا ڕووی ڕاستەقینەی ئافرەت  لە ئایین و شارستانیەتەكاندا دەخەینە ڕوو, بۆ ئەوەی هەموو لایەك بەرچاو روونیەكمان هەبێت لەم بارەیەوە:.

1_ ئاینی زەرادەشتی : . زەردەشت هانی گەنجانی دەدا زوو ژن بهێنن و شوبكەن,چونكە لەئایینی زەردەشتی ئەوەی ژنی هێناوە یان شوی كردوە چاكترو باشترە لەوەی ژنی نەهێناوە یان شوی نەكردوە, وە ئەو پیاوەی مندالی زۆرە لەخوانزیكترە چونكە رێژەی بڕوادارانی زیاد كردوە.

لەئاینی زەرادەشتی ئافرەت ئازاد بووە  لەهەلبژراردنی هاوسەری ژیانی وقەبولكردن و رەتكردنەوەی ئەو كەسەی كەداوای دەكەن, پیاوی ئاینی شاهێدی گرێبەستی مارەكردنیان دەبوو ، سوێندی دەدان خیانەت لەیەكتر نەكەن,پیاوەكە هەندێك پارەی بەباوكی كچەكەدەدا ئەگەر ژنەكە نەزۆك بوایە ئەوا بۆی هەبوو داوای پارەكەی بكاتەوە, تەڵاقدان زۆر كەم ڕوویدەدا ، چونكە بۆخیانەت دادەنرا تەنها لەم بوارانەدا نەبێت :.

1_ بەدرەوشتی لە لایەن ئافرەتەكە ( زیناكردن )

2_ كاتێك ئافرەت پاكبونوەی مانگانەی خۆی لەپیاوەكەی بشارێتەوە .

3_ ئەگەر هاتووچۆی لای ساحیر بكات .

4_ ئەگەر نەزۆك بوو .

ئەگەر ئافرەت تەڵاقدرا ، بەڵام پیاوەكە سەربەستی نەكرد, ئەوە كاتێك ئافرەتە شوی دووەم دەكاتەوە هەرمنداڵێكی ببێ‌ دەیگێرێتەوە بۆ پیاوی یەكەم . لەئاینی زەرادەشتی فرەژنی رێگە پێدراو بوو,پیاو چەند ژنی هەبوایە دەبوایە بۆ هەریەكەیان ماڵی تایبەتی هەبوایە, ئافرتی كەنیزە ئەوانەی لەجەنگ دەگیرێن ئافرەتی پلەدوون ، لەكاتی تەلاقدانی بۆی نیە هیچ مافێك داوابكات.ئەگەر پیاوێك مرد ،  كوڕی لەدوا بەجێ‌ نەما ، ئەوە ژنەكەی لەنزیكترین كەسی مارەدەكرا,ئەگەر ژنەكەشی لە ژاندا نەمابوو , ئەگەر كچی هەبێت ، كچەكەی شو بەخزمێكی دەكات هەرمندالێكی بوو، لەسەر باوكی تۆماردەكرێ‌ , تاوەكو،  وجاغ كوێر نەبێت , ئەگەر كچیشی نەبوو، ئەوا دەبێ‌ ئافرەتێكی زۆر نزیكی ، ئەو جۆرە شوەبكات, ئەگەر هیچ ئافرەتێكیشان دەست نەكەوتایە ئەوا بەسامانی مردوەكە ئافرەتێكیان بۆخزمێكی دەهێنا تاوەكو مندالەكان بەناوی ئەوبێت,هەركەسێكیش ئەوكارەنەكات وەك ئەوە وایە ژمارەیەكی زۆر گیانی بێتاوانی كوشتبێ‌ ، چونكە بۆتە هۆی پچرانی نەوەی مردووەكە .

ئافرەت لەئایینی جولەكە  :  .

باروودۆخی ژن لە نێوان جوولەكەكانیشدا لە شوێنانی تر باشتر نەبوو، ئەوان ژنیان وەك ئاژەڵ‌و كەرەسەی ماڵ هەژمار دەكرد‌و بە هۆكاری سەرشۆڕی‌و نەهامەتی خۆیان دەزانی‌و لە كاتی نوێژدا دەیان وت خوایە شوكری تۆ دەكەین كە وەك كافر‌و ژن ئێمەت نەخوڵقاندوە. یەهودیەكان ئافرەت تاوانباردەكەن بەوەی كە هۆكاربووە بۆدەركردنی ئادەم لەبەهەشت, ژن هێنان لای یەهودیەكان وەك مامەلەی كرین و فرۆشتن بووە كچەكە لەباوكی دەكڕدرێ‌ هاوسەرەكەی دەبێتە سالاری موتلەقی ئافرەتەكە, ئافرەتی بەشودراو وەك مندال َو كەم ئەندام و شێت و بێ‌ هۆش تەماشادەكرێت , بۆئافرەت نیە كرین و فرۆشتن بۆ خۆی بكات. لەكاتی مردنی مێردەكەی میراتی بۆنیە , لەكاتی بێ‌ نوێژی دا بەئافرەتێكی پیسی لەقەلەم دەدەن و خواردنی لەگەڵ ناخۆن و مێردەكەشی لەگەلی ناخەوێت .

لەتەلمودا لەسەرزاری موسی داهاتوە ئارەزوت بۆئافرەتی نزیكی خۆت نەچێت , هەركەسێك زینا لەگەڵ ئافرەتی نزیكی خۆی بكات كوشتنی لەسەرە,ئافرەتی نزیك لەتەلمودا ئافرەتی جولەكەیە,چونكە لای ئەوان زینا لەگەل ئافرەتی غەیرە جولەكە جائیزە,هاخامەكان بەتایبەتی (موشی ) دەلێت : هەرجولەكەیەك ئەگەر زینای كرد لەگەل ئافرەتێك كەجولەكە نەبێت ئەوە هەلەی نەكردووە لەبەردوو هۆ : یەكەم : لای ئەوان نیكاحی هەموو ئاینەكان بەتالە جگە لەنیكاحی یەهودی .  دووەم : ئەوئافرەتانەی لەوان نەبێت وەك ئاژەل سەیر دەكرێت گرێبەستی ژن هێنانیش لەگەل ناكرێ‌ .

ویل دیورانت دەلێت بەلای جولەكەوە شایەتی سەد ژن ئینجا بەشایەتی پیاوێكی دەخوارد ,

ئافرەت لەشارستانیەتی یۆنانی : .

یاسای یۆنانیەكان پێیان وابوو ژن هیچ سودێكی نیە جگە لەپاراستنی رەگەز, هەركاتێك ئافرەت مندالێكی ناتەواوی ببوایە دەیان كوشت گەورەترین فەیلەسوفی یۆنانی كە(ئەرستۆتالیس)ە دەلێت:پیاو بۆجوامێری ترین ئیش دروست كراوە كەبیركردنەوەیە ,ژنیش بۆ وەچەخستنەوە .

ئافرەت لەئیمپراتۆریەتی رۆمانیدا : .

لەدەستوری رۆمانی دا ئافرەت تەنها شوێنكەوتەی پیاوانبوو, لەكۆبوونەوەیەكی گەورە لەرۆما بەسترا بریاردرا ئافرەت بونەوەرێكی بێ‌ نەفس و گیانە لەرۆژی دوایی هیچ پاداشتی نیە, بروایان وابوو ئافرەت هۆكارێكی سەرەكی یە بۆفەسادوو بەد رەوشتی چونكە شەیتان ئافرەت بۆپیسكردن و فەسادی دڵەكان بەكاردەهێنێ‌, ژن لە شارەستانیەتی ڕۆمدا لە هەموو مافێك بێبەش كرابو ؟.

ئایینی مەسیحی : .

یاسای مەسیحیەت جگە لەكاردانەوەیەك بۆباری كۆمەلایەتی ڕۆمانیەكان هیچی تر نەبوو لەقێزەون تەماشاكردنی سێكس و تۆمەتباركردنی ئافرەت و هاندانی ژیانی زووگرتیەتی قەدەغەكردنی تەڵاق , تەنها لەكاتی زیناكردن نەبێ‌ هەركاتێ‌ ئافرەت بەهۆی زیناوە تەڵاق درا نەپیاوەكە دەتوانێ‌ ژنی دووەم بهێنێ‌ نەئافرەتەكەش دەتوانێ‌ شوبكاتەوە.

بۆلس دەڵێ‌ : ئافرەت هۆی یەكەمی تاوانە بۆیە ئەو لە گۆشەنیگایەكەوە ئەندامێكی ناتەواوە و توانای بیركردنەوەی نیە.

قەدیس ترۆتلیان دەلێ‌ : ژن بەڵایەكە ناچاری بیهێنی و نەخۆشیەكی حەزلێكراوە و مەترسی هەیە بۆسەر ماڵ و خێزان .پاپا دەڵێ‌ : چەند دلخۆشە ئەوكەسەی خوا كورێكی پێدەدات,چەند بەدبەختە ئەوكەسەی خوا تەنها مێیینەی دەداتێ‌ , هەرچەندە ئافرەت پێویستە بۆ زۆربوونی منداڵ , هەروەك بازرگانی پێویستە بۆ زۆر بوونی سامان .

لەسەدەی پێنجەمی زاینی دا لەكۆنگرەی (ماكۆن ) گفتوگۆیان لەسەر ئەوەبوو كەئایا ژن تەنها لاشەیە یان رۆحی ئادەمی تێدایە لەئەنجامدا هاتنە سەرئەوەی كەجگە لەدایكی مەسیح هەرچی ئافرەت هەیە رۆحی رزگاربوونی تێدانیە ..

ئافرەت لەشارستانیەتی هیندۆسەكان : .

ئافرەت هیچ كات ئازاد نەبووە لەكۆمەلگای هیندۆسی,لەتەمەنی كچێتی بەتەواوەتی لەژێر دەسەڵات و ئارەزوەكانی باوكی بووە , لەدوای شوكردنی لەژێر دەسەلاتی مێردەكەی بوو ,كەبێوەژن بوو لەژێر دەسەلاتی مندالەكانی بوو , كچ بۆی نەبوو ئەو پیاوەی باوكی بۆی دیاری كردوە رەتی بكاتەوە,خزمەتی دەكات تاكو لە  ژیان مابێ‌, هەركات مێردەكەی مرد دەبێ‌ دووربكەوێتەوە لەخۆشیەكانی ژیان , لەخواردنی خۆش جلی جوان خشل و زێر بەكارهێنان , وەتا ماوە نابێ‌ شوو بكاتەوە .

ئافرەت لەشارستانیەتی بابلیەكان : .

لەیاسای بابلی یەكان ئافرەت وەكو كەرەسەیەك وابووە بەدەست پیاوەوە,كەبۆی هەبوو لەجیاتی قەرز بیدات بەخاوەن قەرزەكەی ,لەیاسای حامۆرابی سزای بێ‌ رەوشتی لەسێدارەدان بوو,یان بەزیندوویی فرَێدەدرا ناو ڕوبار,ئەگەر كچ نەزۆك بێت و مندالی نەبێت .ئەو بڕە پارەیەی لەلایەن باوكی كورەكە یان كورەكە پێشكەشی باوكی كچەكە دەكرێت لەبری خواستنی وەردەگیرێتەوە .

 

ئافرەت لەئاینی كۆنفۆشیۆس : .

بەرای گەورەترین زانایان ئاینی كۆنفۆشیۆس ئاینی چینی یەكان بووە , ئافرەت سەرچاوەی بەدبەختی مرۆڤە , وپیاو بۆی هەبوو ژنەكەی خۆی بفرۆشتبایە ئەگەر پێویستی بكردبایە .

ئافرەت لەیەكێتی سۆڤیەت : .

شوعیەكانی یەكێتی سۆڤیەت جۆرێك لەزەواجیان داهێنا دواتر بەهۆی ئەوەی كۆمەلێك كێشەی لێكەوتەوە لێی پاشگەزبوونەوە , ئەویش زەواجی فعلی و تەڵاقی فعلی بوو , ئەگەر كچ و كورێك لەمالێكدا پێكەوە ژیان ئەوە بەفیعلی دەبنە ژن ومێرد ئەگەر جیابوونەوە هەریەكەیان چونە شارێكی تر یان خانوێكی تر ئەوە لێك جیابوونەتەوەو پێی دەوترێت تەڵاقی فعلی .

هەلوێستی لەكۆنگرە نێو دەولەتیەكان سەبارەت بەئافرەت:.

سالی 586زاینی كۆنگرەیەك لەفەرەنسا بەسترا سەبارەت بەئافرەت , لەبارەی ئەوەی ئایا ئافرەت ئادەمیزادە یان نا ؟! پاش گفتوو گۆیەكی زۆر بڕیاریاندا ئادەمیزادە ، بەڵام بۆخزمەتی پیاوو درووستكراوە . هەروەها فرۆید دەڵێ‌ :ئافرەت كەم بیرو ئەقڵ سووكە و ژیرییان كۆڵە لە ئاست تێگەیشتن  لە كارووباری ژیان , وە ئەڵێ‌ كاتی تەمەنی ئافرەت ئەگاتە 30 ساڵان ئیتر هێزو وزەی بیركردنەوەی لە گەشەكردن ئەوەستێ‌ ئا ئەوە ئافرەتە لە ڕوانگەی بیرو ژیری تیۆری فرۆیدییەوە .

لەموئتەمەری پەكین ( كەنەدا , استرالیا , ئەمریكا ) رەتیانكردەوە مەفهومی خێزان ئوسرە بەكار بهێنرێت بەلكو كەلیمەی كەپل بەكاردەهێنن هەر لەكۆنگرەی پەكین ئیعتراف بەشەش شێوازی اوسرە دەكات ( ژن و ژن , پیاوو پیاو , ژن وپیاو ). لەرێككەوتن نامەی سیداو 1994 بڕیاری دا هیچ جیاوازیەك نەمێنێ‌ لەنێوان ژن و پیاودا . جێندەر رەتكردنەوەی جنسە لەناو مرۆڤەكان واتە تۆ مەرج نیە ئافرەتی بەروالەتدا دەكرێ‌ تۆ لەشعوردا پیاوبی واتە من قەناعەتم وایە تا (20) سالی تر پیاوبم دواتر قەناعەتم دەگۆرێت دەبم بەئافرەت واتە الغاكردنەوەی ئەو وەزائیفە اجتیماعیانەی كەلەسەر ئەساسی جنس درووست دەبێت , بۆنمونە دایكایەتی بەپێی مەفهومی جێندەر پیاو ئەكرێ‌ دایك بێت ئەگەر شعور بەدایكایەتیەوەبكات , بەعەكسەوەش ئافرەت دەكرێت پیاوبێت ئەگەر شعور بە پیاوەتیەوە بكات , ئەوانە عیلاقەیان بەشعورەوە هەیە نەك بەئەعچای تەناسولیەوە

بۆچوونی چەند بیریارو فەیلەسوفێكی ڕۆژ ئاوا

بلیمەتێكی وەك ئەرەستۆ ژن بە بونەوەرێكی ناتەواو دەناسێنێ‌و پێی وایە سروشت لە كاتێكدا ژن دروست دەكات كە لە خوڵقاندنی پیاو دادەمێنێ یان ئەفلاتوون شوكرو سووپاسی خوای دەكرد كە وەك پیاو دروستی كردوە‌و بە ژن نەیهێناوەتە دنیایەوە؛ ژان ژاك ڕوسۆش بڕوای ‌وابوو كە ژن تەنیا لە بەر خاتری پیاو دروست كراوە، یانی بۆ ئەوە درووست كراوە كە لە خزمەت پیاودا بێ‌‌و بەس.

فرۆید دەڵێ‌ چی : ( ئافرەت كەم بیرو ئەقڵ سووكە و ژیرییان كۆڵە لە ئاست تێگەیشتن و لە كارووباری ژیان , وە ئەڵێ‌ كاتی تەمەنی ئافرەت ئەگاتە 30 ساڵان ئیتر هێزو وزەی بیركردنەوەی لە گەشەكردن ئەوەستێ‌ , كەچی پیاو لەو تەمەنە بەو لاوە دەست دەكات بە گەشەكردن  و فراوان بوونی بیرو هۆشی

ئافرەت لەنیمچە دوورگەی عەرەبی پێش هاتنی ئیسلام

لە نیوە دووڕگەی عەڕەبیشدا ژن وەك هۆكاری سەرشۆڕی‌و شەرمەزاری‌و ڕووزەردی پیاو دەژمێردرا‌و پیاوان لە كاتی لەدایك بوونی كچدا بۆ ماوەی چەن ڕۆژ خۆیان حەشار دەداو نەیاندەویست كەس بیانبینێ‌و بیاندوێنێ‌و ئەگەر هەلیان بۆ بڕەخسایە بە زووترین كات كچەكەیان زیندە بەچاڵ دەكرد ئافرەت لە پێش ئیسلامدا هیچ مافێكی‌ نەبوو، بێبەش بوو لە هەموو شتێك، وەكو ئاژەڵ‌ تەماشای‌ دەكرا، ببوە ئامرازێك بۆ رابواردن، سوكایەتی‌ پێدەكرا،، دەكوژرا، زیندەبەچاڵ‌ دەكرا، تەنها گوناهو تاوانی‌ ئەوەبوو كە ئافرەت بوو، ئەگەر نا هیچ تاوانێكی‌ تری‌ نەبوو، هەر لەبەر ئەوە بێباوەڕەكان زۆریان پێناخۆشبوو كاتێك كە كچیان دەبوو، لە خەم و پەژارەدا نەیاندەزانی‌ چ بكەن، هەروەكو خودا لە قورئاندا دەفەرموێ‌: وإژا بشرَ أحدهُم باڵانپی ڤلَّ وجههُ مسودا وهۆ كڤیم یتواری منَ القوم من سو‌و ما بشر به أیمسكه علی هون أم یدسُّه فی التراب ألا سا‌ۆ ما یحكمون (1)، واتە: هەر كاتێك مژدەی‌ كچ بۆ یەكێك لە بێباوەڕەكان بچێ‌، روخساری‌ رەش هەڵدەگەڕاو و خەم و خەفەت دایدەگرت، لە ناخۆشی‌ و مەینەتی‌ ئەو هەواڵەی‌ كە پێی دراوە، سەری‌ لێدەشێواو نەیدەزانی‌ چ بكا، بۆیە بیری‌ دەكردەوە ئاخۆ بەسوكایەتی‌ بەخێوی‌ بكا، یانیش زیندەبەچاڵی‌ بكا؟ ئاگاداربن خراپترین بڕیاربوو كە دەیاندا.

ئافرەت لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا

لە ئیسلامدا ئافرەت دایكە خوشكە هاوسەرە سوكان و مەوەدەو رەحمەیە ، لە ئیسلامدا نەك مافی ئافرەت دراوە بەڵكو نازی ئافرەتیش كێشراوە واتە لە ماف زیاتری پێدراوە گەیشتۆتە حەدی نازكردن بەسەر پیاویشدا، كۆمەڵگای ئیسلامی خاوەنی داب و نەریت و بەهای بەرزو جوانە رێزێكی تایبەتی بۆ ئافرەت داناوە، لە كۆمەڵگای ئیسلامی ئافرەت تا بەتەمەنتر بێت رێزی زیاتر دەبێت بە پێچەوانەی ئەو داب و نەریتە ئەو ڕووپیەی كە تا ئەو كاتەی جەستەی گەنجە رێزی لێ‌ دەگیری ، چونكە كاریان پێ‌ یەتی كاتێكیش پیر دەبێت كەس نابێتە خاوەنی و لە سەنتەر و خانەی بە ساڵاچوان بەخێو دەكرێت.

ئافرەت لە ڕوانگەی ئیسلامەوە پێش هەموو شتێك مرۆڤە بەندەی خوای گەورەشە بە حوكمی ئینسانی بوونی كەرامەت و گەورەیی پارێزراوە، ژن لە قورئاندا لە ڕوی ئینسانیەت و كەرامەتەوە وەك پیاو حیسابی بۆكراوە ئەمەش بە بەڵگەی ئەم ئایەتانە  ( والقد كرمنا بنی ادم ) بەژن و پیاوەوە ( هوالژی خلقكم من نفس واحدە)(الاعراف 189)(ێا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّژِی خَڵقَكُم مِّن نَّفْسٍ ۆاحِدَەٍ ۆخَڵقَ مِنْهَا زَوْجَهَا …) (1) سورە النسا‌و.,كە واتە ژن و پیاو لە ڕوی بە دیهاتن و رێزو كەرامەت و وەرگرتنی پەیامی خواو پاداشت و سزاوە وەكو یەكن خوای گەورە پەیامەكەی خۆی ئاراستەی ژن و پیاوان كردووە، بۆیە ژن و پیاو لە ئیسلامدا هاوشانی یەكترن لە گەڵ ئەوەشدا هەریەكەیان تایبەت مەندی خۆی هەیە.

پێوەرێكی گرینگ بۆ كەسێتی و پیاوەتی پیاو هەڵوێستی بەرامبەر ئافرەتە (ما أكرمهن إلا كریم ، وما أهانهن إلا لئیم) ئەوەی رێز لەكەرامەتی ژن نەگرێت خۆی سوك و ریسوا كردوە.

ژن وەك هاوسەر لە خێزاندا لە روانگەی ئیسلامەوە ئەهلیەتی یاسایی تەواوی هەیە لە كڕین و فرۆشتن و بەخشین بە ستنی (عقد )ی جۆراو جۆر خاوەنی ئەهلیەتی تەواوەو رەزامەندی پیاوەكەی ناوێ‌.

مەسەلەی گوێرایەلی ئافرەت بۆ پیاوەكەی بە و جۆرە ڕەهایەنیە و بۆ میزاجی پیاو بە جێ‌ نەهێلدراوە بە ڵكو یاسای هەیە و دەبێت گوێرایەڵی لەو چوار چێوەیە دەرنەچێت (لاگاعە لمخلوق فی معصیە الخالق )

لەئیسلامدا ئازاردانی دڵی دایك لە گوناهە گەورەكانە لە گەڵ ئەوەشدا دەبێت رێگای بەرەو بەهەشت چوونی باوەردارێك بە پرسگەو ئیستعلاماتی دایكێكەوە تێ‌ پەرێت، كوڕێك ئەچێت بۆلای پێغەمبەر بۆ ئەوەی ڕیًگای بدات بچێت بۆ جیهاد پێغەمبەر ئەفەرمووێت دایكت ماوە ؟ كورەكەش ئەڵێت بەڵێ‌ ، پێغەمبەر ئەفەرمووێت دەبرَۆ لەخزمەتی قاچی دابە بە خزمەت كردنی دایكت جیهاد بكەو بچۆرە بەهەشتەوە.

ئافرەتان هاوتای پیاوانن وەئەوەیان بۆ هەیە كە پیاوان بۆیان هەیە وە ئەوەشیان لەسەرە كەپیاوان لە سەریانە، ( ئوم سەلەمە ) پرسیاری لە پێغەمبەری خواكرد بۆچی قورئان هەر باسی پیاو دەكات بۆچی پرسیاری ئافرەت ناكرێت بە هۆی ئەو ئافرەتە خوای گەورە ئەم ئایەتی دابەزاند ({إِنَّ الْمُسْلِمِینَ ۆالْمُسْلِمَاتِ ۆالْمُۆْمِنِینَ ۆالْمُۆْمِنَاتِ ۆالْقَانِتِینَ ۆالْقَانِتَاتِ ۆالصَّادِقِینَ ۆالصَّادِقَاتِ ۆالصَّابِڕینَ ۆالصَّابِرَاتِ ۆالْخَاشِعِینَ ۆالْخَاشِعَاتِ ۆالْمُتَصَدِّقِینَ ۆالْمُتَصَدِّقَاتِ ۆالصَّائِمِینَ ۆالصَّائِمَاتِ ۆالْحَافِڤِینَ فُرُوجَهُمْ ۆالْحَافِڤَاتِ ۆالژَّاكِڕینَ اللَّهَ كَپِیرًا ۆالژَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ ڵهُم مَّغْفِرَەً ۆأَجْرًا عَڤِیمًا} (35) سورە اڵاحزاب),فەزل و گەورەیی هیچ رەگەزێكیانی نەداوە بەسەر ئەویتریاندا,وەلەمافی هەلبژاردنی هاوسەردا ئازادی كردوون دەسەلاتی نەداوە بەدایك و باوك ئیجباریان بكەن رۆڵی دایك و باوك لەژن هێنان و بەشودانی كچەكانیان تەنها خۆی لەئامۆژگاری و رێنمویی كردن دەبینێتەوە.

لە ئیسلامدا عیبادەتی پیاو ئافرەت یەك جۆرە  رۆژووگرتن و  حەج و نوێژ … هتد  صلو كما رایتنی اصلی

ومن عمل صالحان من ژكر او انپی

لە ئیسلامدا ئافرەت وەك پیاو توانیویەتی داڵدەی خەڵك بدات (ام هانی ) كچی ابی گالب لە كاتی فەتحی مەككەدا هەندێك لە خزمەكانی فرمانی ئیعدامیان بۆ دەرچوو ، دوو لە خزمەكانی داڵدە دابوو هاتە لای پێغەمبەری خواو گوتی یارسول اللە من دوان لە خزمانی خۆم داڵدەداوە، تەوبە دەكەن و پەشیمانی دەردەبڕن ڕای بەرێزتان چیە ئیمام علی  كەبرایەتی وتی: نا. شتی وا نیە چونكە فرمانی ئیعدامیان بۆ دەرچووەو دەبێت بكوژرێن  پێغەمبەر فەرموی ( قد أمرنا من أمرت یا ام هانی )یانی عەینی حوكمی پیاوی هەیە چۆن پیاو دەتوانێ‌ داڵدەبدات ئافرەتیش ئەو مافەی هەیە.

لە قورئانەكەی ئێمە خودای گەورە لەسەر ئافرەتێك دێتە وەڵام كاتێك ئافرەتەكە ئەچێتە لای پێغەمبەری خوا و ئەڵێ مێردەكەم وای پێوتووم و پێغەمبەریش ئەفەرموێ ئارامت هەبێ تا وەحیم بۆ دائەبەزێ و بزانم خوای گەورە چۆن حوكم لەنێوان تۆ و پیاوەكەت ئەكا، ئیتر ژنەكە بێتاقەت ئەبێ و ڕوو ئەكاتە خوا و ئەڵێ خوایە هاوارم بۆ تۆ هێنا و بەهانام وەرە: خوای گەورە وەڵامی دەداتەوە ( قَدْ سَمِعَ الڵّهُ قَوْڵ اڵّتِی تُجَادِلُكَ فِی زَوْجِهَا ۆتَشْتَكِی إِڵی الڵّهِ ۆالڵّهُ ێسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ الڵّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ (المجادلە: ١) واتە: ئەی موحەممەد، بێ گومان خوا بیستی و وەریگرت وتووێژی ئەو ئافرەتەی كە گفتوگۆت لەگەڵدادەكات دەربارەی هاوسەرەكەی، سكاڵای خۆیشی بۆ لای خوا دەبات خوایش گوێی لە گفتوگۆكەتان بوو، بەڕاستی خوا بیسەر و بینایە. ئەمە جگە لەوەی پێغەمبەری خوا -دروودی خوای لەسەر بێت- لە سەختترین كاتدا كە لەدوای مۆركردنی پەیمانی حودەیبییە ڕاوێژی بە ئوم سەلەمەی خێزانی كرد. ئەویش ئەوە بوو دوای ئەوەی بێباوەڕانی مەككە ‌بە ‌پێغەمبەریان -دروودی خوای لەسەر بێت- وت: نابێ ئەمساڵ بێیتە ناو مەككە و عومرە بكەی و ساڵی داهاتوو وەرە بۆ ئەنجامدانی عومرە. موسڵمانان زۆر دڵتەنگ و نیگەران ئەبن. پێغەمبەر -دروودی خوای لەسەر بێت- پێیان دەفەرموێت: هەستن سەرتان بتاش و حەیوانەكان بكوژنەوە و قوربانی بكەن. كەچی یەك سەحابی لەبەر بێتاقەتی و خەفەتخواردن لە بێباوەڕانی مەككە لە ‌شوێنی خۆی هەڵنا‌ستێ. ئیتر پێغەمبەر -دروودی خوای لەسەر بێت- لای ئوم سەلەمەی خێزانی باسی ئەكا. .ئوم سەلەمەش ئەڵێ: ئەی پێغەمبەری خوا، تۆ سەرت بتاشە ‌و قوربانییەكەش ئەنجام بدە،‌ دڵنیام هەموویان كە تۆیان بینی خەریكی ئەم كارەی، ئەوا ئەوانیش سەریان دەتاشن و قوربانییەكانیشیان ئەكەن. ئیتر بەم جۆرە ئوم سەلەمە گرفتەكە چارەسەر دەكا .

هەركاتێك فاگمە ئەهات بۆ لای پێغەمبەر -دروودی خوای لەسەر بێت- ئەوا لەبەری هەڵدەستێتەوەو نێوچاوانی ماچ دەكات و لەشوێنی خۆی دای دەنیشێنی ئەوە جگە لەوەی لە دوا ساتەكانی ماڵئاوایی كردنی لە حەجی ماڵئاوایی ئافرەتان لەبیرناكات و ئەفەرمووێت (اوسیكم بانسا‌و خیرا) وەسیەتتان پێ ئەكەم لەگەڵ ئافرەتەكان باشبن و ئاگاتان لێیان بێت و لەچەندان فەرموودەی تر بەگرینگیەوە باسی ئافرەتان دەكات.

ڕۆژێكیان ئەمیری ئیمانداران عومەر لە وتارەكەیدا وتی: كەس بۆی نییە مارەیی ئافرەت لە چل ئۆقیە زیاتر بكات، هەر كەسێ لەوە زیاتری وەرگرت بەشە زیادەكەی دەخەمە( بیت المال) ەوە.  لە ناو قەڵەباڵغی مزگەوت‌و لەبەر دەم كۆڕی هاوەڵاندا ئافرەتێك هەڵدەستێ‌‌و دەڵێ: ئەی عومەر ئەوە بە دەستی تۆ نییە ئافرەت چەنێ‌ وەربگرێ‌و چەنە وەرنەگرێت!! عومەر پرسی: بۆ چی؟ ئافرەتەكە وتی: چونكە خوای گەورە فەرمویەتی: ۆێ‌تَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْگَارًا فَلا تَأْخُژُوا مِنْهُ شَیْئًا… ( النسا‌و/ 20 ) ئەگەر مارەییەكی زۆرتان دا بە هاوسەرەكەتان، نابێ هیچ شتێكی لێ بگێڕنەوە‌و لێی كەم بكەنەوە. عومەر پاش بیستنی یاسا قوڕئانیەكە فەرمووی: من بە هەڵەدا چووم‌و تۆ ڕاستت پێكا!!

دەربارەی ئەوەش كە گوایە دایكە حەوا زۆری لە ئادەم كرد تا بەری دارەكە بخۆن و ئەو گوناهەكەی بە ئادەم كرد؛ ئەوا قورئان بە هیچ شێوەیەك ئاوا باسی ناكات بەڵكوو ئاوا باسی ئەكات:

فَتَڵقَّی ێ‌َدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَڵیْهِ إِنَّهُ هُۆ التَّۆّابُ الرَّحِیمُ (٣٧) (البقرە).. ئادەم لەلایەن پەروەردگارییەوە چەند وشە ‌و نزایەكی وەرگرت -بەدڵ و بەكوڵ پاڕایەوە- خوای میهرەبانیش نزاكەی وەرگرت و لێی خۆش بوو، بەپێی ئەم ئایەتە ئادەم گوناهبارەكەیە نەك حەوا ، چونكە خوای گەورە ئەفەرموێ: نزاكەی ئادەمی وەرگرت و لێی خۆش بوو.

ئافرەت لەئیسلامدا مرۆڤە و خاوەن ماف و ئەركە, بێگومان ئەم ئەرك و مافانە بەستراونەتەوە بەسروشت وفیترەتی ( فگرە ) دروست بوونییەوە, بۆ نموونە ئەركی پیاو لە ژیاندا جیاوازە لە ئافرەت و تواناكانی پیاو جیایە لە تواناكانی ژن, ئەمەش مانای ئەوە ناگەیەنێ كە ئافرەت خاوەن توانا و لێهاتوویی نییە, بە پێچەوانەوە ئافرەت توانا و لێهاتوویی لە زۆر بواری دیكەدا هەیە كە پیاو نییەتی.

ئێوە وەرن لە ئیسلام خۆیەوە ئافرەت بناسن لە خۆتانەوە تۆهمەو بوختان دامەتاشن .

 

سەرچاوەكان:

1- د.ابراهیم تاهر محمود رباتی, تایبەتمەندیەكانی ئافرەت

2- د.علی جمعە محمد,ئافرەت لەشارستانیەتی ئیسلامی دا,وەرگێرانی,أمجد محمد زاهر

3- محمود گعمە حلبی,دیاری بوك و زاوا,وەرگێرانی ,شاهۆ عمر

4- هاجەرە حمدئەمین ,كێ‌ ئافرەت لەكاردەخات .

5- جەنگی نەریتەكان ـ محمد قگب.

6- كێشەی ئافرەت و بزوتنەوەی ژنان لە نێوان وەهم و واقیعدا ، سالار حەمە علی مستەفا.