چوار شه‌ممه‌ , تشرینی یه‌كه‌م 16 2024
Home / مێژووی ئیسلام / شارستانیه‌ت / بنەماكانی ڕوانین بۆ مێژووی ئیسلامی – بەشی سێیەم

بنەماكانی ڕوانین بۆ مێژووی ئیسلامی – بەشی سێیەم

mezhw41

بنەماكانی ڕوانین بۆ مێژووی ئیسلامی – بەشی سێیەم
نووسینی نهاد جلال حبیب الله
پاشئەوەی چەند باسێكی پێشومان شیكاركرد لەسەر مێژووی ئیسلامیی، باشوایە ئێستاش باسی كۆمەڵێك بنەمای سەرەكی بكەین كە موسوڵمان دەبێت لەو روانگەیەوە بڕوانێتە ئەو مێژووە، چونكە لەڕاستیدا هەندێك هەڵەی خوێندنەوەو تێگەیشتن و بڕیاردانی موسوڵمانان بەدیدەكرێ لە روانینیان بۆ مێژووی ئیسلامیی كە دەبێت راستبكرێنەوە، هەرچەندە ئەم بنەمایانەی باسدەكرێن مەبەست لەوە نییە كە ئەمانە هەموویان راستكردنەوەی هەڵەی موسوڵمانانن، بەڵكو كۆمەڵێكی زۆری ئەو بنەمایانە لای زۆرینەی موسڵمانان روونن.

گرنگترین بنەماكانی روانینمان بۆ مێژووی ئیسلامیی بریتین لە:

١ـ مێژووی ئیسلامیی مێژوویەكی مرۆڤایەتییە:

ئەو تێڕوانینەی وادەبینێت كە مێژووی ئایینەكان یان هەر مێژوویەك كە مرۆڤ تێیدا بەشدارە بەدەرە لەمێژووی مرۆڤایەتی، ئەوە دوچاری هەڵە تێگەیشتن بووە كە سۆزو بنەمای خۆی بخاتە مەیدانێكی واقیعییەوە.

مێژووی ئیسلامی مێژوویەكە كە مرۆڤەكان تێیدا بەشدارن و لەسەر رۆڵی بەرچاوی مرۆڤەكان رێكردەی خۆی دەبڕێت، بەڵكو خودی ئایینەكە بۆ ڕێنیشاندانی مرۆڤەكان هاتووە [وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ] الأنعام: ١٢٢.

مرۆڤەكانیش رۆڵی خۆیان دەنوێنن لەبەردەم ئەو ئایینەدا كە ئایا دەیكەنە چرای رووناكی رێگەیان یاخود دەبنە دوژمنی و دەیانەوێت بیكوژێننەوە و حەزیان لە تاریكییە [يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ]الصف : ٨.

لە مێژووی مرۆڤایەتیدا دەبێت ئامادەبین كەموكورتیی مرۆڤەكان لەبەرچاوبگرین، بەڵام دەبێت بزانین كەموكورتیی مرۆڤەكان بەڵگەنییە بۆ كەموكورتی ئەو رەوشەیان لەو پێناوەدا كە مرۆڤەكان بەكاریدەهێنن، بۆنموونە كەمتەرخەمیی و كەموكورتیی موسوڵمانان نابێتە بەڵگەی كەموكورتیی ئایینی ئیسلام یان بكرێتە پێوەر بۆئەوەی كە بەكارهێنانی ئایین مایەی كەموكورتیی مرۆڤەكانە، بەڵكو ئایین كەموكورتیی مرۆڤەكان كەمدەكاتەوە، چونكە بەدڵنیاییەوە ئیسلام توانی كەموكورتی و كەمتەرخەمیی كۆمەڵێك لەمرۆڤەكان كەمبكاتەوەو شارستانێتییەكیان بۆ دروستبكات كە تا ئەمڕۆش درێژەدەكێشێت. بابڕوانینە دیدی ئیسلام بۆ مێژووی موسوڵمانان، كە هەر لەپێش ئیسلامەوە تا ئەمڕۆ باری موسوڵمانان لە قاڵبی مرۆڤبوونیاندا باسدەكات و لەو پلەوپایە بەرزتریان ناكاتەوە. خوای گەورە لە بارەی پێغەمبەری ئازیز ئادەم(عليه السلام) و حەوای دایكمان و نەوەكانیانەوە دەفەرموێت: [قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ (٣٨) وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ] البقرة:٣٨.

دواتر لەبارەی پێغەمبەرەكانی دیكەوە باسی ئەو كارانەیان دەكات كە خوای گەورە بۆیان راستدەكاتەوە هەر لەكارەكەی یونس (عليه السلام) و نوح (عليه السلام) و موسا (عليه السلام) و داود (عليه السلام) و محمد (صلى الله عليه وسلم) كە هەموویان لە قورئانی پیرۆزدا هاتوون، بەڵام ئەوانە نیازی خراپیان نەبووە، بەڵكو لەو كارەیاندا نیازی خێریان هەبووەو سەرەنجامێكی وای بووە، خوای گەورەش دەفەرموێت: [..وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا]طه :١١٥

بۆیە ئەگەر خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا باسی ژیانی پێغەمبەران (علیهم السلام) بكات لە قاڵبێكی مرۆڤایەتییاندا، موسوڵمان چۆن دەكرێ‌ ژیانی موسوڵمانان لەو قاڵبە بباتەدەرێ‌، ئەگەریش خوای گەورە ئەو تێكەوتنەی پێغەمبەران (علیهم السلام) باسبكات، موسوڵمان چۆن دەتوانێت راستیی موسوڵمان نەخاتەڕوو، بەڵام وەك چۆن قورئانی پیرۆز راستی و چارەسەرەكەی دەخاتەڕوو، دەبێت ئێمەش ئەو هەنگاوە قورئانییە بنێین.

٢ـ مێژووی ئیسلامیی گێڕانەوەیەكی دروستە:

زۆربەی كات كە دەچینەوە بۆ سەرچاوەكانی مێژوو لە لای مێژوونووسان بەگشتی، دەبینین زۆرێكیان وەك رۆمانێك یان باسكردنی رووداوێك مێژوو تۆماردەكەن بەبێئەوەی بنەمای زانستی بەكاربهێنن بۆی، واتە سەرچاوەكە خۆی لێڵە، ئیدی دەبێت نووسینەكانی دواتر چیبن، بەڵام لە مێژووی ئیلاسیدا ئەم خاڵە كەمتر بەدی دەكرێ‌، بەڵكو زۆر بەكەمی بەدیدەكرێ‌، چونكە لای زانایانی ئیسلام زانستی رجال (جەرح و تەعدیل) هەیە كە هەڵسەنگاندن دەكات بۆ كەسەكان، هاوكات سەنەد لە گێڕانەوەی مێژووییدا بەكاردێت، سەنەد: واتە گێڕانەوەی رووداوێك دەمبەدەم و لەچەند كەسێكەوە، جا زانایانی ئیسلام بە زانستی (جەرح و تەعدیل) هەڵسەنگاندن و شیكاریدەكەن، بە كەسەكانی سەنەدەكە راستی و ناراستیی گێڕانەوەكان دەخەنەڕوو، بەڵام ئەمە لەلای گەلان و ئایین و مێژوونووسانی دیكە بەكارنایەت مەگەر كەمێك نەبێت، زانستی فەرموودە كە لەناو موسوڵماناندا زۆر بڵاوەو دەكەوێتە پێش راستكردنەوەی گێڕانەوەكانی فەرموودەكان، ئەم زانستە بەشێوەیەكی نیمچە سادەتر بەكاردێت بۆ گێڕانەوەی مێژوویی بەمە دەتوانین بەشێوەیەكی ئاسانتر راستییەكان جیابكەینەوە لە هەڵەو كەموكورتییەكان.

توێژەرانێك بۆ تۆماری مێژووی ئیسلامیی دەچنەوە سەر چەند سەرچاوەیەك كە ناحەزانی ئەم مێژووە تۆماریانكردووەو بە ئارەزووی خۆیان چونیانویستووە لەشێوەی رۆمان و چیرۆكێكدا مێژووی ئیسلامییان خستۆتەڕوو، بەڵام دەبێت موسوڵمانان دڵنیابن كە راستترین نووسینەوە بۆ مێژووی ئیسلامیی ئەو سەرچاوانەن كە زانایانی پێشوومان دڵسۆزانە و دادوەرانە تۆماریان كردوون بەبێ‌ ئەوەی بكەونە ژێر فشاری دەسەڵات یان بەرژەوەندیی یان ئارەزووی خۆیان یان تەنانەت كینەی دەروونی، بەڵكو بەو پەڕی كینەوەلانانەوە بڕیاری دادوەرانەیان داوە لەسەر دوژمنەكانیشیان، هەروەك كۆمەڵێكیان بەزیرەك و كۆمەڵێكی تر بەئازا و هەندێكی تر بەسۆزدارو هەندێكی تر بەسەخاوەتمەندو هەندێكی تر بەداوێنپاك و ..تاد. وەسفدەكەن لەگەڵ ئەوەیشدا دوژمنی موسوڵمانان بوون و خراپەیەكی زۆریان هەبووە بۆ موسوڵمانان.

٣ـ مێژووی ئیسلامیی تەنها مێژوویەكی سیاسیی نییە:

هەڵەیەكی گەورە لە نووسینەوەی مێژووی جیهانی بەگشتی و مێژووی ئیسلامیی بەتایبەتیدا روویداوە كە بریتییە لە تۆماركردنی مێژووی سیاسیی ئیسلامیی و سەپاندنی بەسەر بوارەكانی تریداو پشتگوێخستنی بوارەكانی دیكە كە ئەمە لەخۆیدا دەركەوتنی ناڕێكی و كەموكورتیی نووسینەوەكەیە ئەگەر بێتوو بوارەكانی تریشی لەگەڵدانەبێت، چونكە لەڕاستیدا بوارە جۆربەجۆرەكانی شارستانییەتێك هەموویان پێكەوە كاردەكەنە سەر یەكتری بابوارێكیشی زاڵبێت بەسەر هەموویاندا، رۆژهەڵاتناسان زیاتر سوودیان لەم هەلە وەرگرتووەو توانیویانە روخساری مێژووی سیاسی بسەپێنن بەسەر مێژووی ئیسلامیدا تا ڕۆڵە كاریگەرو كاراكانی دیكەی مێژووی ئیسلامیی بشاردرێنەوە، بەمەیش ئامانجی سەرەكییان دێننەدی كە بریتییە لە بەكەم نیشاندان یان خراپ نیشاندانی مێژووی ئیسلامیی.

بەڵێ‌ ئاساییە بۆ مێژوونووسانێكی رێژەیی كە بڵێن دەسەڵاتی موسوڵمانان لە ئەندەلوسدا لاوازبووەو هێزیان تێكشكاوەو موسوڵمانانیان هۆشمەندو بەهێزنەبوون تا لەبەردەم شاڵاوی خاچپەرستاندا خۆبگرن، بەڵام شتێكیان بیرچووە كە لەشاڵاوی خاچپەرستیدا بۆسەر ئەو ناوچەیە (٨٠٠)هەزار نووسین هەبووە كە نزیكەی (٧٩٨)هەزاریان بەدەستی خاچپەرستان لەناوبراون. دەی ئەو هەموو فرە لایەنییە چییە كە توانی شارستانێتییەك بنیادبنێت كە رۆڵەكانی بتوانن لەناوچەیەكی سنورداری كەمدا ئەو هەموو نووسینە ئامادەبكەن یان ئەو شارستانێتییە گەورەیە بخەنەڕوو كە شوێنەواری ژیارێكی لەوێ‌ بەجێهێشت.

بەڵێ‌ ئەوە شتێكی دیارە كە مەیدانی سیاسی كاری خۆی دەكاتە سەر بوارەكانی دیكەی شارستانیەت، وەك بواری كۆمەڵایەتی و ئابووری و ئایینی و فیكری و زانستی و ..تاد.

بەڵام ئەی ئەگەر مەیدانی سیاسی لەناوچوو ئەو مەیدانانەی دیكەی ئەو شارستانێتیە چەندە خۆیان دەگرن و كیانی رۆحیی شارستانێتییەكە دەپارێزن، واتە شارستانیەت تەنها بەمەیدانی سیاسییەوە نەبەستراوە، بەڵكو سیاسەت پایەیەكە لە پایەكانی شارستانیەت، بەڵێ‌ بەكەوتنی ئەو پایە گورزێكی گەورە بەر ئەو شارستانێتییە دەكەوێت بەڵام لەناوناچێت تا بوارەكانی دیكەش لەناونەچن.

كاتێك مەغۆل شاڵاویانهێنا بۆسەر جیهانی ئیسلامیی و كیانی سیاسیی ئەو دەوڵەتەیان لەناوبرد، نەیانتوانی شارستانێتیی ئیسلامیی لەناوببەن، بەڵكو ئەو شارستانێتییە لەبوارەكانی دیكەوە هێندە بەهێزبوو توانی كیانی سیاسیی بەرامبەرەكەی بخاتە ژێر ركێفی خۆی و بیگۆڕێت بەكیانێكی سیاسیی نوێ‌ بۆ خۆی. دەی ئەگەر ئەو بوارانەی دیكە هێندە كاراو بەهێزبن، چۆن دەكرێ‌ لەبیربكرێن و بەبواری لاوەكی دابنرێن؟! ئایا دەتوانین بەمێژووی سیاسیی موسوڵمانان بڵێین مێژووی ئیسلامیی؟ ئەی ئەگەر وابێت دەمێكە مێژووی ئیسلامیی كۆتاییپێهاتووە، بەڵام خۆ هێشتا موسوڵمانان كیانی رۆحی و كاریگەریی فرەلایەنیی خۆیان هەیە لەسەر جیهان بەگشتی بەجۆرێك لەبەرامبەر هەر لەمپەرێكدا خۆیان دەگرن و سەرلەنوێ‌ خۆیان دێننەوە مەیدان. دەی بەدڵنیاییەوە لەمێژووی ئیسلامیدا هێزی سیاسی بەندە لەسەر هێزەكانی دیكە و وابەستەیە پێیانەوە نەوەك تاكە رۆڵی هەبێت.

مێژووی ئیسلامییش بێباكبووە لەوەی كە بەنەمانی هێزە سیاسییەكەی لەناوبچێت، بەڵكو دەتوانێت خۆی بگرێتەوە سەر لەنوێ‌ و كیانێكی بەهێزتری سیاسیی دروست بكاتەوە.

٤ـ ئامانجی مێژووی ئیسلامیی بەرپاكردنی دەوڵەتی ئیسلامی بووە:

لە ئایینی ئیسلامدا كاركردن بە بێ‌ ئامانج نییە، بانگەوازیش كە كارێكی ئیسلامییە ئامانجی پێگەیاندن و بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی ئیسلامییە بۆ بەهێزكردن و پاراستنی و بەرگری لەوەیش هێزی جیهادی بەكاردێت تا دەوڵەتی ئیسلامیی بە بوارە هەمە چەشنەكانییەوە دامەزرێت و هەر لە بواری پەرستشی تاكەوە تا پەیڕەوی یاسای دەوڵەتی، بەواتایەكی پوخت (كتاب یهدی وسیف یحمی).

پەیامێك بۆ رێنمایی و چەكێك بۆ پارێزگاریكردن و پەیڕەویی پەیامەكە، ئەم جێبەجێكارییە بەشێوەیەكی وردو دروست لە ژیانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و خەلیفە راشیدینەكاندا بەدیاردەكەوێت هەروەك سەرچاوە مێژووییەكانیش شایەتی بۆ ئەوە دەدەن و شتێكی حاشاهەڵنەگرە. لەسەردەمی دواتریشدا هەمان ئامانج دەگیرایەبەر، بەڵام گرفت لەوەدایە لەهەندێك بواری رێگەی گەیشتن بەو ئامانجە لادراوە، واتە ئامانج هەمان ئامانج دەبێت، لە كۆمەڵگەو دەسەڵاتدا، بەڵام رێڕەوەكە هەڵەدەبێت بەهۆی ئەوەی هەندێك لەسەركردەكان خۆیان لەو ئامانجە جودادەكەنەوە، هەندێكیشیان لەڕێڕەوی گەیشتنەكەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لادەدەن، بەڵام لەبەرئەوەی لادانەكە ریشەیی نەبوو بەخەسڵەتێكی دیارەوە توانی بگاتە ئامانجە دەستنیشانكراوەكە كە بنیاتنانی دەوڵەتی ئیسلامیی و بانگەوازكردنە بۆی.

بەشێوەیەكی گشتی ئەمڕۆش موسوڵمانان هەوڵ و رەنجیان بەخەرجدەدەن، تاكە ئامانجیان بنیاتنانەوەی دەوڵەتی ئیسلامییەو بەس، مەگەر كەمینەیەك نەبێت كە ئامانجیان بووەتە چاكسازییەكی كۆمەڵایەتی لەڕوانگەی ئیسلامەوەو بیریان لای دەوڵەت نییە، بەڵام ئەوانیش ئەوە بۆ بەهێزكردنی رێگەی دروستكردنی دەوڵەتی ئیسلامیی دەكەن.

٥ـ مێژووی ئیسلامیی تەنها سەردەمی دەسەڵاتدارێتیی ئیسلامیی نییە:

هەڵەیەك بەدیدەكرێ‌ لای هەندێك كەس كە دەڵێن مێژووی ئیسلامیی تەواو بوو، یان وا باسیدەكەن كە تەواوبووبێت و بوونی نەمابێت لەدوای نەمانی دەسەڵاتی ئیسلامیی. هەندێك كۆتایی دەوڵەتی عەبباسی دادەنێن بەكۆتایی مێژووی ئیسلامیی، چونكە سەردەمی عوسمانی بەسەردەمی ئیسلامیی دانانێن، هەندێكی دیكە داڕمانی دەسەڵاتی عوسمانی بەكۆتایی مێژووی ئیسلامیی دادەنێن و دوای ئەوە ناخەنە قاڵبی مێژووی ئیسلامییەوە، لەڕاستیدا ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە، چونكە ئەگەر سەردەمێك لە مەككەدا دەسەڵاتی ئیسلامیی نەبووبێت و موسوڵمانان تەنها لەهەوڵدابووبن بۆ گەیاندن و سەرخستنی ئایینەكەیان. خۆناكرێت ئەو ماوەیە بەمێژووی ئیسلامیی دانەنرێت، یان سەردەمێك كە مەغۆل هات بۆ نێو دەسەڵاتی ئیسلامیی و روخاندیان ئایا ئەو سەردەمی بێدەسەڵاتییە بەسەردەمی نێو مێژووی ئیسلامیی دانانرێ‌؟ بەڵكو لە هەر سەرچاوەیەكی مێژوویی ئیسلامیدا باسیلێوەكراوە، بەهەمان شێوەش كاتێك دەسەڵاتی عوسمانی دادەڕمێ‌ و موسوڵمانان بێ‌ دەوڵەت دەمێننەوە، ناتوانین بڵێین ئەوە سەر بە مێژووی ئیسلامیی نییە هەركەسیش ئەوە بڵێت ئەوا كەوتۆتە گێژاوی نەبوونی شارەزایی لە مێژووەوە، چونكە هەركیانێك كاتێك مێژووەكەی كۆتاییپێدێت كە دەسەڵاتە هەمەچەشنەكانی بەتەواوی لەدەستبدات وەك دەسەڵاتی رۆحی و سیاسی و كۆمەڵایەتی و فیكری و ..تاد.

٦ـ ناكرێ‌ مێژووی ئیسلامیی لەبوارە رۆحییەكەی جیابكرێتەوە:

زۆركەس هەن كە بەچاوێكی ماددییەوە دەڕوانن بۆ هەموو شتەكان، لەوانەیش روانینیان بۆ مێژووی مرۆڤایەتی كە بەوپەڕی جیهانە ماددییەكەی دەروونیانەوە سەیری دەكەن و لێكدانەوەی بۆ دەكەن، بێئاگا لەوەی كە ئەو لێكدانەوەیە زادەی بەرهەمی دەروونی ئەو كەسانەیە نەوەك بڕیارێك كە مرۆڤایەتی بڕیاری لەسەردابێت و چەسپابێت. ئەوەی خاڵی تێبینییە بەدرێژایی مێژووی مرۆڤایەتی باس لە شتێك كراوە كە بریتییە لە كاریگەریی دەرووونی، یان هێزی پاڵنەری نەبینراو، یان هەر ناوێكی دیكە كە هەردەستە و كۆمەڵ و كەسانێك ناوێكی لێدەنێن، گرنگ ئەوەیە هەموویان جەختدەكەنەوە لەسەرئەوەی هێز یان لایەنێكی نەبینراو لەم بوارەدا بەشدارە.

مێژووی ئیسلامیی بێبەشنەبووە لەو لایەنە نەبینراوە و بە رۆحییەت ناویدەبەن، رۆحیەتێك كە موسوڵمانان كردوویانە بە جەوهەری هەوڵەكانیان، بەڵكو ئەو رۆحیەتەیە كە جەستە دەخاتەكار بۆ پێكهێنانی كیانێكی ئیسلامیی، پێدەچێت ئەوەی باوەڕی بە بەهەشت و دۆزەخ و خۆشەویستیی خواو پێغەبەرەكەی (صلى الله عليه وسلم) نییە، گاڵتەیلێبێت كە كەسێك هەبێت گیانی بۆ ئەوە بەختبكات و باوەڕی نییە بەو شتە، بەڵام بۆ موسوڵمانان ئاساییە بەماڵ و گیانەوە خۆیان بكەنە قوربانیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و لە پێناویدا هەر هەوڵێكبدەن، بەڵكو لەپێناوی بەجێگەیاندنی فەرمانی خواو پێغەمبەرەكەیدا (صلى الله عليه وسلم) خەویان لەچاوانیان دەتۆراندو ماڵ و وڵاتی خۆیان بەجێدەهێشت، هەندێك بۆ جیهادو هەندێكی تر بۆ زانست و بانگەواز، ئەمەیش بەڕوونی لەژیانی زانایانی ئیسلامییدا بەرچاودەكەوێت.

بۆیە ئێمە ناتوانین كاتێك قسە لەسەر مێژووی ئیسلامیی دەكەین، بەلێكدانەوەیەكی سیاسیی یان ماددی یان رێكردەیی یان …تاد، لێكیبدەینەوەو بوارە رۆحیەتییەكەی لێلابدەین، بەڵكو دیارە كە جیهادو فتوحات لەلای موسوڵمانان بە پلەی یەكەم لەپێناوی بەرزكردنەوەی پەیامی خواو شەهیدبووندا دەكرێ‌، وەك ئەو هاوەڵەی كە باسی بەهەشت و ژیانی لای خواو نەمانی تاوانەكانی دەبیستێت، تەنها بە ئەو بیستنە ئامادەیە چەند دەنكە خورماكەی دەستی فڕێبدات و گیانی بخاتەسەردەستی و بیگێڕێت بەهەموو لایەكدا، تا بەختیبكات لەپێناوی خوای گەورەدا، بەڵكو موسوڵمانان بەو پەڕی تامەزرۆییەوە رۆژانە نزای شەهیدییاندەكردو بێباكانەش بۆ وەرگرتنی زانست و گەیاندنی پەیامی خوا خەویان لە چاوانیان دەتۆراند بەمەبەستی چاوەڕوانیی پاداشتی دواڕۆژ.

٧ـ دابەشبوون و مەزهەبگەرایی مێژووی ئیسلامیی شلۆقكردووە:

كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پەیامی خۆی دەگەیەنێت و دواتر خەلیفەكانی راشیدین دێن، بەرەبەرە لە دوای ئیمامی عومەرەوە دەرگای فیتنە دەكرێتەوەو لەو دەرگای فیتنەیەوە بەڵایەك روودەكاتە موسوڵمانان كە بریتییە لە:

١ـ دابەشبوونی موسوڵمانان و وەستان لەڕووی بەهێزبوون و فراوانخوازی و بەرەوپێشچوونیان، بەڵكو خوێن كەوتە نێوان موسوڵمانانەوە.

٢ـ دەركەوتنی دەستەگومڕاكان و هەندێك دەستەی لادەرو هەندێكی ناكۆكیش، ئەمانە كۆمەڵێكیان خۆیان لە ئایینی ئیسلام بردەدەرەوەو هەندێكیان لەسەر رۆحی ئایینەكە گیرسانەوەو هەندێكی تریش لە ئایینەكەدا مانەوە، بەڵام هەرچۆنێك بێت یەكڕیزیی موسوڵمانان تێكشكاو چەند رێگەیەك جودابوونەوە كە دوای ماوەیەك تێپەڕبوون نێوانەكەیان هێندە زیادیكرد كە هەرگیز بەیەك نەدەگەیشتنەوە.

٣ـ دەركەوتنی مەزهەبگەرایی لەنێوان دەستە جیابووەكانیشدا، بەڵكو لەناو خودی رێگە بەردەوامەكەدا مەزهەبگەراییەك روویدا كە دواتر ئاكامی زۆر سەخت و شلۆقی لێكەوتەوەو خوێنڕێژی و كینەو لێكدوركەوتنەوە پەیدابوو لە نێوانیاندا وەك نموونەی دیاری شاری بەغداد.

٨ـ مێژووی ئیسلامیی ناچێتە بازنەی بیروباوەڕی ئیسلامییەوە:

پێش هەرشتێك دەبێت ئەوەمان لەبەرچاوبێت كە بنەماكانی بیروباوەڕی ئیسلامیی لەسەردەمی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دا دانران و خوای گەورەیش بڕیاری كامڵی لەسەردان [..الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي..]المائدة:٣

بۆیە ناتوانین بڵێین مێژووی ئیسلامیی بەشێكە لە بیروباوەڕی ئیسلامیی مەگەر ئەو قۆناغەی كە مێژووی ئیسلامە و قورئان و سوننەت دەستنیشانیان كردووە، نەوەك ئەوەی كە دواتر دێت.

ئەگەر قسەیەك كراو وترا خەلیفەیەكی ئەمەوی یان عەبباسی یان عوسمانی هەڵەیەكی كرد، شتەكەیش لە دیدی مێژووییەوە راستبوو، ئەو كاتە ئەوە ناچێتە سنووری بیروباوەڕەوە كە بڵێین شتەكە وانییە ئەگەر نا بیروباوەڕمان زیانی لێدەكەوێت، بەڵكو دەبێت دان بەو راستییەدا بنێین و دڵنیابین بیروباوەڕ لەوەدایە.

پێویستە ئەو دوو خاڵە لێكجودابكەینەوە:

١ـ مێژوو پێوەرە بۆ بیروباوەڕ.

٢ـ بیروباوەڕ پێوەرە بۆ مێژوو.

ئێمە دەزانین بیروباوەڕی ئیسلامیی قۆناغێكی تەواوی خۆی بڕیوەو كامڵە، بەڵام مێژوو لەڕێگەی بەردەوامی خۆیدایە بۆیە دەبێت لەو كاتەدا بەپێوەرە تەواوەكە مێژوو بپێوین، واتە بۆنموونە رووداوێكی مێژوویی دەهێنین و لەبەردەم تەرازووی بیروباوەڕدا پێوانەیدەكەین ئەو كات بڕیاری لەسەردەدەین، واتە پاش دڵنیابوون لەڕاستیی رووداوە مێژووییەكە، دەبێت بیروباوەڕ پێوانە دابنێت بۆ رووداوەكە.

٩ـ نەیارانی مێژووی ئیسلامیی زۆرن:

با موسوڵمانان و ناموسوڵمانانیش هەموویان بەڕوونی ئەوە بزانن كە مێژووی ئیسلامیی نەیارانێكی زۆری هەیە، بەڵكو نەیارانی مێژووی ئیسلامی لەگەڵ جیاوازیی نێوانی خۆیاندا ئامادەن كۆببنەوە لەسەر دژایەتیكردنی دوژمنی هاوبەشی سەرسەختیان. جا پێویستە لەسەرمان لە دیدی ئەو نەیارانەوە نەڕوانینە مێژووی ئیسلامیی، چونكە ئەوانە پێشئەوەی مێژووی ئیسلامی بخوێننەوەو قسەی لەسەربكەن، بڕیاری خۆیان داوە كە چۆن سەیری مێژووی ئیسلامیی بكەن، بۆیە لەكاتی خوێندنەوە و شیكاری مێژووەكەدا لە جیاتی گەڕان بەدوای راستیدا، ئامانجیان پاڵپشتیكردنی بڕیاری پێشینەیانە.

ئەمانە بەگشتی چەند بنەمایەكبوون بۆچۆنێتیی روانینمان بۆ مێژووی ئیسلامیی، جا دەتوانین چەند بنەمایەكی تریش بێنینە پێشچاو كە لێرەدا باسنەكرابن.

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

ڕۆڵی بنەماڵەی بەرمەکی پێش دەسەڵاتی هارونەڕەشید.

گەرمیان حەسەن هێزە شۆڕشگێڕەکانی عەباسی لە ساڵی ١٣٢ک/٧٤٩ ز چوونە ناو کوفە و ئەبو سەلەمەی …