نامەیەكی« سیگمۆند فرۆید» دەربارەی«چارلی چاپلن»

نامەیەكی« سیگمۆند فرۆید» دەربارەی«چارلی چاپلن»

لەساڵی 1931،« سیگمۆند فرۆید» و «چارلی چاپلن» لەوپەری ناو و ناوبانگی خۆیاندابوون. درەوشانەوەی  «چارلی» بووە هۆی  دروست بونی بازرگانی بوكەڵەی «چارلی» و چاپكردنی كتێبی كۆمیدی . لەلایەكی ترەوە وەك نیشانەیەك بۆ خۆشەویستی و ناوبانگی كەسایەتی ئەم هونەرمەندە ئاهەنگیان بۆساز دەكرد  بەناوی ( نوری مانگ لەسەر چارلی چاپلن دەدرەوشێتەوە)  . وە  لەلایەن «فرۆید»یشەوە وەك كەسێكی ناسراوی ناو كۆمەڵكە ئەژماركرابوو.
هەروەك چۆن «چارلی» بەدیارترین سیمای دونیا هەژماردەكرا، ئاوهاش «فرۆید» ناسراوترین بیرمەندو هزری ئەو سەردەمەبوو. بەڵام هیچ بەڵگەیەك بوونی نییە كە ئەم دووانە بەیەكەوە ڕووبەڕووبكاتەوە چونكە هەریەكەیان بوارێكی تایبەت و پسپۆرییەكی جیاوازیان هەیە. «فرۆید» بەڕاشكاوی بێزاری و ڕقی خۆی بەرانبەر بەسینەما و پیشەسازی سینەما ڕاگەیاندبوو، «چارلیش» زۆر بەدەگمەن كارەكەی فەرامۆش دەكر تەنانەت بۆ چونە دەرەوەش    لەشارەكەی.

هەستی «فرۆید» بۆ سینەماو و هەستی سینەما بۆ ئەو بەرانبەرنەبوو.  ئەگەر چی هەمیشە نەفرەتی دەكرد لە «هۆلیود»، بەڵام هەرگیز «هۆلیود» نەیدەتوانی چاوپۆشی بكات لەبیر و زانستی ئەو.  هەربۆیە لە ساڵی   1925  « ساموئل گلدون » سەرۆكی كۆمپانیایەكی فلیمسازی بوو پێشبینی 100 هەزار دۆلاری بۆ كرد وەك پیسپۆڕێ ڕاوێژكاری دەرونزانی لە فیلمی« انتونی و كئلوباترا» ، هەروەها داوای لێكرد كە تیۆریە دەرونشیكارییەكانی خۆی لە سینەمادا  جێبەجێبكات. بەڵام نەك تەنیا گوێی لێی نەگرت بەڵكو لە نامەیەكی تا ڕادەیەك بێ‌ ڕێزانە خواستەكەی ڕەتكردەوە. دەقی نامەكەش لەڕۆژنامەی «نیۆرك تایمز» بڵاوكرایەوە. «فرۆید» تەنیا وەڵامی  داخوازی هونەرمەندانی بەشێوەی دەستەواژەی ڕێزدارو دەنوسی .
«فرۆید» گەلێك بابەتی لەسەر كەسانی هونەری و ئەدەبی خستۆتە بەر توێژینەوە لەوانە بابەتی «باوك كوشتن»  لە ناو چیرۆكەكانی «فیودر داستایفسكی»، هەروەها هەندێ‌ شتی لەسەر قۆناغی منداڵی «لیۆناردۆ دافینچی» نوسیوە،  هەروەها هزری خۆشی دەربارەی كاریگەری سۆزداری بەرهەمەكانی «میكل انژ»  خستبووە ڕوو. بەڵام لە ساڵی 1931 لە نامەیكدا كە بۆ هاوڕێیەكی خۆی دەنێرێت پەیوەندی  خۆی بەرانبەر «چارلی چاپلن» دەخاتە ڕوو. سەیركردنی فیلمەكانی «چارلی چاپلن»  لەلایەن ئەم كەسەوە كە بێزاربووە لەسینەما، بۆهەموان شتێكی باوەڕنەكراوبوو لەویش سەیرتر ستایشكردنی «چارلی» بووە لەلایەن ئەم پزیشكە دەرونییەوە.
ئاخر «فرۆید» لە بری بە كەم تەماشاكردنی ، ئەوی وەك بلیمەتێكی گەورە و لەبیرنەكراو هەژماركردبوو. تەنانەت لەو كاتەدا كە «چارلی» تازە سەردانی شاری (ڤێنا)ی كردبوو ئارەزووی خۆی بۆ سەردانیكردنی ئەم ئەستێرەی سینەمایە خستبووە ڕوو بەڵام ( بەبڕوای فرۆید چارلی تەحەمولی سەرمای سەختی «ڤێنا» نەكردبو بۆیە زوو گەڕابۆوە). لەم نامەیەدا «فرۆید» نیگای دەرونشیكارییانەی خۆی سەبارەت بە ئاوڕدانەوەی لە فیلمەكانی چارلی كردووە. بە پێی گوتەكانی تەواوی كاروبەرهەمەكانی هونەرمەندان پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی بە قۆناغی منداڵییانەوە هەیە، چارلی چاپلیش بەدەرنییە لەم  یاسایە.
هەربۆیە «فرۆید» لە شیكردنەوەی فیلمی(homeless) ، ئەوەدەخاتە ڕوو كە لەم فیلمەدا «چارلی» بەوردی قۆناغی منداڵی خۆی كە قۆناغێكی سەرزەنشتكراوبووە پیشاندەدات. ئاخر گەورەبوون لە لەندەن لەسەدەی (19) و بوونی باوكێكی زۆر هەژار  و هەمیشە ئامادەنەبوو ، لەگەڵ دایكێكی نەخۆش  ناو بەناویش كەوتۆتە نێو جێگاوە لەبنكەی نەخۆشییە دەرونییەكان ، هەموو ئەمانە بیرەوەری ژیانی ئەون. «چارلی» تەواوی قۆناغی منداڵی خۆی لە نەواخانەو دەزگای تایبەتی منداڵانی هەژار بردۆتەسەر.

لەساڵانی داوتر،«چارلی» دەستیكرد بە گونجاندنی بەشێك لە ژیان و بیرەوەری منداڵی خۆی لە نێو فلیمەكانی. بۆنمونە لە كورتە فلیمی (شەقامی ئارام) دەوری بۆلیسێكی ئەحەمەق دەبینی كە بەمەبەستی تەمێكردنی دراوسێیەكی نالەبار نێردرابووە ئەو شوێنە. لە كاتێكدا شوێنی( Location ) ئەم فیلمە شەقامەكانی باشوری لەندەن بوو، هەمان ئەو شوێنەی كە ئەوی تێدا  لەدایك ببوو. تەنانەت  كەسایەتی بە ناوبانگی (لنگان) لە فیلمی «homeless» لەبەر ڕۆشنایی كەسایەتییەكی واقیعی بەرهەم هاتووە كەناوی «رامی بینگیز »بووە، كە كەسێك بووە هەمیشە خوماربووە  بە جۆرێك بەملاو ئەولادا كەوتووە. ئەم كەسە بەشێكی زۆری بیرەوەریەكانی منداڵی «چارلی» پێكدەهێنێت.
ئەمەش دەقی تەواوی ئەو نامەیەیە كە «فرۆید» بۆدكتۆرێكی هاوڕێی خۆی ناردووە و تێیدا شیكردنەوەیەكی ژیانی «چارلی چاپلن»ی خستۆتەڕوو:
دكتۆری ئازیز: پاساوی تیۆرییەكانی «دەرونزانی خود» بۆ من  ئەزمونێكی بەنرخە. ئەگەر چی من شارەزایی و كارامەییەكی باشم لە قسەكردن و گوێگرتن نییە، ئەما ئارەزومدەكرد بمتوانیبایە بە شێوەیەكی تر لەگەڵ تۆدا بدوامایە نەك بە نامەگۆڕینەوە،  دەزانی كە چەند ڕۆژی ڕابردوو من و «چارلی چاپلن» پێكەوە لە شاری «ڤێنا» بووین ، دەتوانی بڵیی سەركەوتوبوم لەوەی كە چاوم كەوت پێی، بەڵام ئەو بەرگەی سارد و سەرمای ئێرەی نەگرت و  هەرزوو ئێرەی جێهێشت. گومانی تێدانییە كە ئەو چ هونەرمەندێكی گەورەیە ئەگەر چی هەمیشە وەك كەسایەتییەكی نمونە و تایبەت، لاوێكی بێ‌ دەسەڵات، بێ‌ كەس، هەژار و لاواز  لە ناو فیلمەكانی دەردەكەوێت بەڵام لە كۆتایدا هەموو شتێك بەخۆشی و شادی كۆتایی دێت بۆی. تۆ پێتوایە كە «چارلی» بۆ نواندنی ڕۆڵەكەی (منی واقیعی خود) فەرامۆش دەكات؟ نەخێر بە پێچەوانەوە، ئەو زۆر بە وردی كەسایەتی واقیعی «خود » لە قۆناغی نیگەرانی و شپەرزەیی منداڵی خۆی تۆماردەكات. چونكە ئینسان ناتوانێت لەدەست بیرەوەرییەكانی هەڵبێت. ئەو كارەی كە ئەمرۆكە «چارلی» دەیكات بۆ قەرەبوكردنەوەی كەساسی وسوكایەتیەكانی قۆناغی منداڵییەتی. دەتوانرێت ئەو وەك نمونەیەكی سادە و ڕۆشن دابنرێت لەسەر سەلماندنی كاریگەری ڕابردوو لەسەر كەسایەتی ئێستای ئینسان.

كەواتە ئەم گریمانە پێمان دەڵێت كە تەواوی دەسكەوتەكانی هونەرمەندان پەیوەستە بە بیرەوەرییەكانی منداڵیان. سەركوتكردن و نائومێدبونیان بووە هۆی ئەوەی كە ئێمە بگەیەنێتە هۆشیاری یەكی نوێ‌ كە گەلێك بەنرخ و بەسوودە بۆمان. لەم ڕووەوە یەكجار بوێری گرتمی تا لێكدانەوەی یەكێك لەگەورەترین كەسایەتیەكانی دونیا «لیۆناردۆ دافنشی» بگرمە ئەستۆ، بەڵام بەداخەوە شتێكی زۆر دەربارەی ئەو نازانین تاوەكو بەلایەنی كەمەوە ئەوە لە كەسانی تر بگەیەنین كە تابلۆی»   the virgin and the child »   بەبێ‌ ناسین و زانینی قۆناغی منداڵی وێنەكێشەكە لێكدانەوەكە كارێكی بێ‌ مانایە.

لەوانەیە تۆ بڵیت ئەی بۆچی خانم «یرت»،( ژنە ئەكتەرێكی دەیەكانی ساڵانی 1900بووە) لەهەموو ئەو كەسایەتیە جیاوازانەی ڕۆڵی بینیوە لە نێو فیلمەكانی توانیوێتی بەو پەڕی كارامەییەوە سەركەوتوبێت لەهەموو ڕۆڵە جیاوازەكانیشی وەك ڕۆڵی: مرۆڤێكی پاكو گوناهبار،داوێن پاك و داوێن پیس،تاوانبار و بێ‌ گوناه. منیش لەگەڵ تۆ هاوڕام ئەمە نیشانەی توانا و گونجاندنی ئەو دەردەخات لەگەڵ ئەو ڕۆڵە جیاوازانەی  كە بینیوێتی. بەڵام من مەبەستم نییە لەوەی كە بەدواداچون بۆ منداڵی و ئەزمونی قۆناغی لاوێتی ئەو بكەم و هونەرەكەی بخەمە ژێر پرسیارەوە. ئەگەرچی حەزدەكەم ئەم كارە ئەنجام بدەم بەڵام ئەوەی كەمن قۆڵ بەستدەكات ئەوەیە كەدەزانم لەوانەیە بەهۆی ئەو  ئەنجامە نەخوازراوەی لە كاتی شیكارییەكە دێتە بەردەستمان ببێتە هۆی ناكۆكی و پەشێوی. لەبەرئەوە نامەوێت هاوڕێیەتی وخۆشەویستمان كە پەیوەندییەكی قوڵی لە نێوانمان دروست كردووە كاڵ ببێتەوە.

لەگەڵ ئەو پەڕی ڕێز وخۆشەویستم بۆ تۆ و خانم یرت
دڵسۆزت سیگمۆند فرۆید

سەرچاوە:
literature/literature-papers
وەرگێڕانی: ئاكام جەمال محەمەد