Home / مێژووى ئاینەکان / ئاینى زەردەشتى / ئایا زەردەشت كوردە؟

ئایا زەردەشت كوردە؟

ئایا زەردەشت كوردە؟


11/6/2011
فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی
ئەو پرسیارە چەندین جار ڕووبەڕووم كراوەتەوە.بەڵكو هەشە دەپرسن: ئایا زەردەشت پەیامبەرە؟
دیارە، كورد كەمباوەڕە، یا درەنگ باوەڕە، بەڵام وەختێك باوەڕی بە چەمكێ یا هەر شتێ هێنا، ئیتر بە ئاسانی لێی نابێتەوە. كەواتە: درەنگ شتی تازە وەردەگرێ و درەنگ وازی لێدێنێ.
ئەگەر هەر كۆمەڵگەیەك سروشتی خۆی هەبێ، ئەوە سیمایەكی سروشتی كورد درەنگ وەرگرتنە.
ئەمجاش، لەبەر ئەوەی مێشكی تاكی كورد، لە سەدان ساڵەوە، بە كەلتووری عەرەبی و فارسی و توركی و نژادی تر، ئاخێنراوە و پڕ بووە، ئیدی ئاسان نییە جێگەی شتی تازەی لێ ببێتەوە.
سروشتی مێشك، وەكو ئامانێك یا پیاڵەیەك وەهایە، ئەگەر لە هەندێ شت خاڵی نەبێ ئەوا جێگەی شتی دیكەی نابێتەوە واتە: دەبێ هەندێكی لێ بڕیژین و فڕێ بدەین تا نەختێكی دیكەی تێبكەین.
مێشكی تاكی كورد پڕاوپڕی كەلتوور و بیرو باوەڕ و فەلسەفەی خەڵكی ترە، بە واتایەكی تر… مێشكی داگیركراوە، ئەمەیان یەكەمین و سەختترین دۆخی داگیركردن و داگیركارییە، رزگاریی مرۆڤی كورد لە نەهێشتنی ئەو داگیركردنەوە دەس پێدەكات.
هەر لەو روانگەیەوەیە كە كورد خۆی بە كەمتر دەزانێ و، بڕوای بەوە نییە كە مێژوو و رابردووی دەوڵەمەندی، وەكو خەڵكی دیكە، هەیە، ئەگەر زەنگینتریش نەبێ!
وەختێ لە وەڵامی پرسیارێكدا دەربارەی زەردەشت ئەڵێین: ئەو لە نەوەكانی باوپیرانمانە و بەلانی كەم نزیكەی سێ هەزار و 500-650 ساڵ كۆنە، زۆرانێ لە كوردان قەت بە ئاسانی ئەوە وەرناگرن كە خاوەنی مێژوویەكی وەهابین؟
خۆ ئەگەر بڵێین كە زەردەشتی ئایینیش بووە، ئەوە بە ئێجگاری لالووت دەبن، كە چۆن دەبێ ئێمە میراتگری ئایینێكی 3000-4000 ساڵەین؟!
كورد هەقیەتی چونكە لە دوو هەزار ساڵ بەملاوە زیاتر گوێی لە ئایینی مەسیحی و ئیسلام بووە، جگە لە فەلسەفە و رامان و بیروباوەڕی تر كە ناتوانن لە 2500 ساڵ كۆنتر رەت ببن، لێرەدا پەلە ناكەم لە سەڵماندنی ئاینیبوونی زەردەشتی، چونكە لێكوڵینەوە و باسی جیاوازی دەوێ، هەر چەندە كتێبی ئایینی مەسیحی و موسڵمانیش ئاماژە بە زەردەشت ئەكەن، ئەویش لە ژێر ناوی(مەجووس= مەگووس= مەغووس= مەغ= مووغ= پیاوی زانای رۆحانی بەر لە زەردەشتیش، كە پێشەوای دینی و مەزهەبی زەمانی خۆیان بوونە، ئیتر فەلسەفە و ڕامانی مووغ= موبەد= پیری ئیرشادی ئایینی، چی بووە و ڕۆڵی كۆمەڵایەتی و كەلتووری و دەوڵەتدارییان چی بووە، ئەوەش لێرە وەخت و جێگەی باسی نابێتەوە.
دەگەڕێمەوە، سەر دوو خاڵی سەرەكی:
1- زەردەشت، چ پەیامبەر(بە مانای خاوەنی پەیامی خوایی) بووبێ یا نەبووبێ، ئەوە بەڵگە و لێكۆڵینەوە و زانیاری مێژوونووسانی یۆنانی و ئیرانی و كورد و عەرەب و موسڵمانانی غەیری عەرەبیش، دەسەڵمێنن كە زەردەشت كەسایەتییەكی باوەڕداری بەهرەدار و داهێنەر و زانایەكی رۆشندڵی مەزنە و شوێنەواری زیندووی لە پەڕاوی(ئاوێستادا) ماوە، كە ئیلهامبەخشی سەدان فەیلەسوف و دانایە وەك سوقرات، ئەفلاتوون، فیاغورس، ئیبن سینا، سوهەروەردی ، جەلالەدین روومی، فریدریك هیگل، نیچە و ئەوانی تر كە لە ژماردن نایەن.
2- زەردەشت لە سەردەمی ماد(میدی)یەكان و دەوڵەتەكەیان دەركەوتووە و، زۆرینەی لێكۆڵینەوەكان زەردەشت دەبەنەوە سەر بنەماڵەیەكی ناسراوی میدی كە لە رۆخی رۆژهەڵاتی دەریاچەی و ورمێ لە دایكبووە و لە چیاكانی ناوچەی ئازەربایجان بە گۆشەگیری ژیاوە و ئیلهامی خواوەندیی وەرگرتووە، ناوی(ئازەربایجان) لە واژەی(ئازەر= ئاتەر= ئاگر=- ئاهیر= ئاییر= ئاور= ئاتەش)ەوە، هاتووە كە هێمای ئاگری هەمیشە بڵێسەداری ئاتەشگە (مەعبەدی زەردەشتی) ی سەردەمی خۆیەتی. هەر هەمان ئاگری نەورۆزە كە ئاماژە بە ڕووناكییە. ڕووناكیش نیشانەی سەرەكی كەلتووری زەردەشتییە. هەر بۆیەش لە ڕێوڕەسمەكانی سەردەمی ساسانییەكاندا زۆرینەی خەڵك بە جلوبەرگی سپی دەچوونە جەژنە پیرۆزە، رەنگی سپیش هێمای پاكی و جوانی ڕووناكییە.
هەر چەندە تەماشای فەقیانە سپییەكانی كورد، تا ئەم دواییە، ئەكەم رەنگی سپی زەردەشتیانەم دێتەوە زەین، جگە لەوەش كراسی سپی لە بۆنە ئایینییەكانی عەلەوی كورد و بەكتاشی و ئیزەدی و یارسان، پاشماوەی هەمان ڕێوڕەسمە.
جا لێرەدا دەچمە سەر ئەو پرسە: كە ئایا زەردەشت كوردە؟
هەندێ جار لە وەڵامدا گوتوومە: ئایا كورد زەردەشتین؟ ئەگەر نەبووبن، ئەدی چی بوونە؟ خۆ ئەگەر بسەلمێنین كورد زەردەشتی بوونە و لە كوردستاندا شوێنەواری ئایینی زەردەشتی دیارن، ئەوە وەڵامێكی گرنگی پرسیارەكە دەدەینەوە.
یا ئەگەر (میدیبوونی زەردەشت) وەربگرین، ئەوجا تێدەگەین كە بۆچی دڵداری شاعیر گووتەتی: (ئێمە ڕۆڵەی میدیا و كەیخوسرەوین)..
واتە: پرسەكەمان لەوێوە دەسپێدەكات ئایا ئێمەی كورد نەوەی میدییەكانین؟ بێگومان، دیارە، لە زەمانی دەركەوتنی زەردەشت ناوی كورد و چەمكی كوردبوون وەك ئەمڕۆ نەبووە.
كوردی ئەمڕۆ نەوەی ئەو نەژاد و میللەتانەیە كە لەسەر ئەم خاك و ئاوەی ئێستا كە ناوی كوردستانی لێدەنێین ژیاون، ئەو میللەتانەش ناویان لە نووسراوە مێژووەكاندا ناوی هەندێكیان هاتووە، وەك: پارتی، ئیسپارتۆ، لۆلۆ، و هۆری، و …میدی، كە دیارە دەوڵەتی(میدیا)لە هەموو بەرجەستە ترو روونترە.
ماوەتەوە بپرسین: چی لە ئێمەدا ، ئەمڕۆ ماوەتەوە، كە ئەو مێژووە كۆنە، دەمانبەستێتەوە؟ وەڵام دەبێ لە دوو بواری سەرەكیدا بدۆزینەوە:
1- زمان و كەلتوور و بۆچوون و ئەفسانە و فۆلكلوور و پاشماوەی ئایینە كۆنەكانی كورد.
2- جلوبەرگ و شێوەی ژیان و نەورۆز و جەژنی پیرشالیاری هەورامان و دابوونەریتی ئیزەدی و كوردی عەلەوی و یارسان و، سیمای دیكەی كەلەپوور و سیستەمی كۆمەڵایەتی.
وەڵامی یەكلاكەرەوە لەلای من نییە.
دەڵێ لەمێژە بیر لەو پرسیارانە ئەكەمەوە، وەكو هەر كوردێكی دیكە بە شوێن پێی شوناسنامە و ریشەی مێژووییمانا دەگەڕێم.
بەش بە حاڵی خۆم، بەوە گەیشتووم، كە زمان، زیندووترین، ریشە و بنەمایەكە بە سەردەمی میدیاوە گرێماندەدات، لەوێشەوە بە زەردەشت و كەلتوورەكەیەوە. بەڵگەنامەیەكی زیندوومان لەبەردەستدایە كە پەڕاوی(ئاوێستا)یە، هەر چەندە
دەڵێن تووشی هەندێ دەسكاری بووە، ئەوەش سەیرنییە، چونكە ئەم پەڕاوە، بەخۆی مێژوویەكی سەیر و سەمەرەی هەیە، چەندین جار دزراوە وەكو ئەوەی ئەسكەندەری مەكدۆنی نوسخەیەكی ئەسڵی سووتاند و نوسخەیەكی دیكەی گواستەوە یۆنان. هەروەها لە سەردەمی ئیسلامیشەوە پەراوەكانیان سووتاندن و زەردەشتیان ناچار بوونە بیشارنەوە و بۆ ئەفغانستان و هیندستانی بینێرن.
لێرەوەیە كە ڕووبەڕووی كۆمەڵێك پرسیاری دیكە دەبینەوە: ئایا چ پەیوەندییەكی دیار و روون هەیە لە نێوان زمانی ئەمڕۆی كوردی و زمانی ئاڤێستاوە كە زمانی سەردەمی زەردەشت و میدییەكانە؟ ئەگەر هەیە و ماوە بەڵگە چییە؟

About كه‌یفی عمر

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …