Home / مێژووى جیهان / کاریگەرترین جەنگەکان لەسەر نەوت

کاریگەرترین جەنگەکان لەسەر نەوت

کاریگەرترین جەنگەکان لەسەر نەوت

228306197-264845867636001139328457534

(پێنج جەنگی نەوت لە جیهاندا)…

لە سەد ساڵی رابردودا نەوت هۆکارێکی بەردەوام بوە بۆ دروستبونی جەنگ. وڵاتان جەنگیان هەڵگیرساندوە یان ستراتیژیەتیان بەکارهێناوە بۆ بەدەستهێنانی کێڵگە نەوتیەکان و رێگریان کردوە لە رکابەرەکانیان لە بەدەستهێنانی نەوتی خاو، کە بە هۆکاری سەرەکی دادەنرێت لە ئابوری و بازرگانی و دامەزراندنی هێزی سەردەمیانە.

سەرباری هەمو ئەوانەش، وڵاتان لەوە گەیشتون کە نرخی بەدەستهێنانی نەوت لەوانەیە زۆر زیاتر بێت لە نرخی فرۆشتنی لە دەرئەنجامی ئەو جەنگانەی کە ئەنجامیان داوە بۆ بەدەستهێنانی نەوت، لەم راپۆرتەشدا ئاماژە بە دیارترین ئەو جەنگانە دەکەین، کە کۆتاییەکەی کارەسات و هەوڵی شکستخواردو بوە. 

1. جەنگی زەریای هێمن
بڕیاری ژاپۆن بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ لەگەڵ ئەمەریکادا لە کانونی یەکەمی ساڵی ١٩٤١ لەبەر چەند هۆکارێک بو لەوانە لەشکری ژاپۆنی و  ناکۆکی لە دەستبەسەرداگرتنی (چین) لەوکاتەدا، پرسیاری جەوهەری لێرەدا ئەوەیە! کێ هێزی دەسەڵاتدار بوە لە زەریای هێمن؟ 

پاڵنەری سەرەکی بۆ جەنگ ئەو رێگرییە بو کە ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپا دایاننابو بۆ پرسی نەوت لە مانگی ئابی ١٩٤١دا، بەهۆی ئەوەی ژاپۆن دەستی بەسەر چیندا گرتبو، ژاپۆن نەوتی ناوخۆیی نیە لە هەمان کاتدا بازرگانی زۆر گەورەی پیشەسازیە و هێزی ئاوی و ئاسمانی پێویستی بە نەوت هەیە.

سەرکردەکانی ژاپۆن درکیان بەوە کرد لەنێوان دو هەڵبژاردەدان، کشانەوە لە روبەڕوبونەوەی ئابڵوقەی ئابوری و دەستبەرداربونی خواستە ئیمپریالیەکانیان یان سود وەرگرتن لە داگیریەکانی هیتلەر لە ئەوروپای رۆژئاوا بۆ دەستبەسەراگرتنی کێڵگە نەوتیەکان لە کەناراوەکانی هند. لەگەڵ ئەوەشدا  لەوکاتەی کە ئەوروپیەکان بێهێزن لە داکۆکی کردن لە سەروەت و سامانەکانیان، ویلایەتە یەکگرتوەکان کەشتی جەنگی بەهێزی هەیە کە دەتوانێت دەستوەردان بکات ئەوکاتەی کە یەکیان نەگرت.

تێکشکاندنی  کەشتیە جەنگییەکانی ئەمەریکا لە زەریای هێمن لە پیرل هابور کێشەی نەوتی ژاپۆنی چارەسەر نەکرد، دەستبەسەرداگرتنی کێڵگە نەوتیەکانی ئاسیا ئاسان بو، بەڵام گەڕاندنەوەشی بە رێگەی دەریایی ئاسان نەبو، لە دەوروبەری ساڵی  ١٩٤٥ ئابڵوقەی ئاویی ئەمەریکی لەڕێی هێزی دەریای ئەمەریکی قافڵەی بارهەڵگرە نەوتیەکانی ژاپۆنیان تێکشکاند و لەجیاتی دابینکردنی پێداویستیە نەوتیەکان ئەم جەنگە بوە هۆی تێکشکاندنی ئیمپراتۆریەتی ژاپۆن.

2. ستالینگراد
ئەگەر بمانەوێت سەرکردەیەک بە ئالودەی نەوت ناو ببەین ئەوا چانسی ئەم ناوە بۆ (هیتلەر)ە کە گلەیی دەکردو دەیگوت (ژەنەڕاڵەکانی وڵاتەکەم هیچ شتێک نازانن دەربارەی لایەنی ئابوری جەنگ).

بەڵام لەڕاستیدا خۆیشی هیچی نەدەزانی جگە لە ناردنی تانکە سەربازییەکان بۆ دەستبەرداگرتنی نەوت. ئەڵمانیا لە یەکێک لە هەوڵەکانی لە هێرشێکی لە ناکاویدا بۆ سەر یەکێتی سۆڤیەت شکستی هێنا. لە هاوینی ساڵی ١٩٤١ تاکو مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٢ هێزی ئەڵمانی بە پێی پێویست بەهێز بو بۆ هێرشکردن لە یەک سێکتەردا بۆ سەر  لەشکری فراوانی روسیا بە مەبەستی گرتنی کێڵگە نەوتیەکانی قەوقاز. لەگەڵ ئەوەی پرۆسەکە بە شێوەیەکی باش بەڕێوە دەچو هیتلەر سەرکەوت بە گەیشتن بە ستالینگراد لە مانگی ئابدا، بەڵام کۆسپیان هاتە رێگاو دەبوایە یان هێزەکانیان بەش بەش بکەن یاخود روەو باشور بڕۆن بە مەبەستی دەستگرتن بەسەر کێڵگە نەوتیەکان .

هیتلەر هەوڵی بەدەستهێنانی هەمو شتێکی دەدا، هەستا بە دابەشکردنی هێزەکانی ئەڵمانیاو بەشێکی نارد بۆ داگیرکردنی ستالینگرادو بەشەکەی تری رەوانەی قەوقاز کرد، هەردو هێزەکە زۆر نزیک ببونەوە لە سەرکەوتن بەڵام هەردوکیان تواناو هێزی پێویستیان نەبو بۆ تەواوکردنی ئامانجەکەیان و نازیەکان نەیانتوانی دەست بەسەر سەنتەری نەوتدا بگرن لە گروزنی و باکو لەگەڵ خۆدەرخستنیشیان بەوەی کە ئاڵای ئەڵمانیایان چەقاند لەسەر چیای ئالبورس کە بەرزترین چیایە لە قەوقاز . لەو کاتەدا روسیەکان هێزەکانیان کۆکردەوە بۆ ئەنجامدانی هێرشی بەرامبەر لە ستالینگراد ئەمەش بوە خاڵێکی وەرگەڕان لە ئاراستەی جەنگی جیهانی دوەمدا .

3. جەنگی عێراق و ئێران 
جەنگی نێوان عێراق و ئێران بۆ ماوەی هەشت ساڵ بەردەوام بو کە بوە هۆی تێکشکانی هەردو سوپاکە. هەردولا هەوڵیاندا بۆ هێرشکردنە سەر یەکتر لە رێگەی نەوتەوە. عێراق جەنگی بارهەڵگرەکانی دەستپێکرد ساڵی ١٩٨٤ لە رێگەی هێرش کردنە سەر بارهەڵگرە نەوتیە ئێرانیەکان و کەشتیە بازرگانیەکان، ئێران بە هێزی ئاسمانی و ئاوی وەڵامی دایەوە دژی کەشتیە عێراقیەکان و هێرشی کردەوە سەر ناوچە نەوتیەکان و لەوە خراپتریش هەستا بە چاندنی مینی دەریایی لە کەنداو، نزیکەی ٤٥٠ کەشتیی کردە ئامانج لەگەڵ ئەمەشدا هیچ لایەکیان نەیانتوانی لایەکەی تر تێکبشکێنن یاخود ناچاری بکات خۆی بەدەستەوە بدات، بەڵام ئەمەریکا هاوکاری عێراقی کرد لە بەگژداچونی ئێران.

4. ئابڵوقەی ‌سەدام حسین لەسەر کوەیت
لە ساڵی ١٩٩١ عێراق دەستدرێژی کردە سەر کوەیتی دراوسێی بەهۆی ئەو ناکۆکیانەی لەسەر قەرزەکان هەیانبو و زیادەڕەوی کوەیت لە دەرهێنی نەوت و داواکارییەکانی عێراق بەوەی کە کوەیت بەشێکە لە خاکی عێراق، عێراق زۆر بە ئاسانی دەستدرێژی  کردەسەر کوەیت، بەڵام ئەم دەستدرێژیە عێراقی روبەڕوی ئەمەریکا کردەوە کە یارمەتی دابو پێشتر لە دژی ئێران، لەگەڵ ئەو دەستێوەردانەی ئەمەریکاشدا سەدام حسین پێداگری کرد لە جوڵاندنی سوپاکەی، لە ئەنجامدا ٥٠٠ هەزار سەربازی ئەمەریکی نارد بۆ سعودیە، ئەمەش بوە هۆی ئەو جەنگەی کە ناسرابو بە گەردەلولی بیابان و بوە هۆی شکاندنی سوپای عیراقی، لە رابردودا سەدام یەکێک لە هەرە بەهێزترین سوپاکانی هەبو لە جیهانی عەرەبیدا، بەڵام سەدام  بۆ نەوت هەوڵی دەدا و ئەمەش بوە هۆی تێکشکانی.

5. جەنگی ئەمەریکا دژی عێراق 
مشتومڕێکی زۆر رویدا لە بارەی جەنگی نێوان ئەمەریکا و عێراق لە ساڵی ١٩٩١ بۆ ٢٠٠٣ دا، بە پاساوی نەوت چەند ساڵێک درێژەی کێشا، هەتا چەند هۆکارێکی تریش هەبون بۆ دەستێوەردانی سەربازی و فراوانکردنی مەودای کەنداو، چونکە زۆر ئەستەمە بڕوا بکەین ئەمەریکا نیو ملیۆن سەرباز بنێرێت بۆ دەستدرێژیەکانی کامیرۆن و نێجیریا، مانەوەی سوپای ئەمەریکا لە سعودیە رێخۆشکەر بو بۆ هاندانی دروستبونی ئوسامە بنلادن و قاعیدە و روداوەکانی ١١ ی سێپتێمبەر لە کۆتاییدا.

زە ناشناڵ ئینتیرێست
لە ئینگلیزیەوە/ کاڵێ

About زريان احمد

Check Also

ژنانی قاجار

طارق احمد علی ، خویندكاری ماستەر لەبەشی مێژوو پێشەكی           بەشێكی گرنگی مێژووی هەموو كۆمەڵگاكانن …