پێنج شه‌ممه‌ , تشرینی یه‌كه‌م 10 2024
Home / مێژووی ئیسلام / شارستانیه‌ت / ڕۆشنبیری غەزالی وڕێبازی لە لێكۆڵینەوەدا

ڕۆشنبیری غەزالی وڕێبازی لە لێكۆڵینەوەدا

ڕۆشنبیری غەزالی وڕێبازی لە لێكۆڵینەوەدا

پێشەكی وەرگێڕ:

خوێنەری ئازیز ئەوەی لام گرنگە بە خوێندنەوەی ئەم بابەتە گەورەیی و زانایی ئیمامی غەزالی لەبیر نەكەیت. بەڵكو ئەو یەكێك بووە لە قەڵاكانی پارێزگاری لە ئەهلی سوننەو جەماعە. پشت بەخوا بەم زوانەش بابەتێكی تر دادەبەزێنین لەسەر گەورەيی رۆڵی ئەو ئیمامە لە بەرگریكردن لە ئیسلام و موسڵمانان. ئەم بابەتەی یەكەمجارمان دانا تا ئەم لایەنەی لەبەرچاو بگرن. دواتریش كە لایەنی رۆڵ و گەورەییەكەیتان بینی زێدەڕۆیی لە هیچ كامیاندا نەكەن. بۆیە ئەم بابەتە بە دژایەتی ئیمامی غەزالی سەیر مەكەن بەڵكو پشت بەخوا لە بابەتی دووەمدا گەورەیی رۆڵی ئەو زانایە دەبینن.

ڕۆشنبیری غەزالی وڕێبازی لەلێكۆڵینەوەداEmam Xazale

غەزالی بە بەڵگە و نیشانەی ئیسلام (حجة الاسلام) و پێشەوا (ئیمام) ناسراوە لەگەڵ ئەوەی رۆشنبیریە ئیسلامیەكەی سنوردارە بەتایبەت لە زانستی فەرمودەدا، بۆیە لە كتێبەكانیدا بە گشتی و لە كتێبی (احیا‌ء علوم الدین)ی دا بەشێوەیەكی تایبەت فەرموودەی لاوازی زۆری هێناوە. چەندین زاناش ئەمەیان لەسەر تۆمار كردووە وەك ئەبوبەكری تەرتوشی كە لەبارەیەوە دەڵێت: ( ئەبو حامید كتێبی احیا ْ ی پڕكردووە لە درۆ بەدەم پێغەمبەری خواوە ( (جا لەسەر زەویدا كتێبێك بەدی ناكەم زیاتر لەو كتێبە فەرموودەی ناڕأستی تێدا بێت).

 

ئیبنول جەوزیش لە كتێبەكەیدا (المنتظم) و (تلبیس و ابلیس) شتێكی زۆری لەبارەوە هێناوە، لەوانە لە (المنتظم)دا دەڵێت : (لە قودسدا كەوتە نوسینی كتێبی ( احیاْ ) و دواتر لە دیمەشقدا تەواوی كرد، بەڵام لەسەر مەوهەبی سۆفیگەرایی دایناو تیایدا یاسای فیقهی وەلانا).

هەروەها دەڵێت: پاشا چاوی خشاند بە كتێبەكەی ئەبوو تالیبی مەككی ( كە كتێبێكی قوت القلوب)ە و قسەی سۆفیگەرا كۆنەكانە، بەمەش بەیەكجار لە پێویستی و خواستی فیقهی دوریگرت لە كتێبی (اڵاحیا‌و)دا فەرمودەی هەڵبەسترا و بێ‌ سودی زۆری هێناوە جگە لە كەمێكیان نەبن، ئەمەش لەبەر ئەوەی شارەزای لە (نەقڵ) وەرگرتن و زانینی فەرمودەدا كەم بووە.

زەهەبی لە كتێبی (سیرأعلام النبلا ْ)دا لەبارەیەوە دەڵێت: ( شارەزایی لە ئاسار دا نەبوو و هیچ شارەزاییەكی لەو سوننەتانەی پێغەمبەر(كە عەقڵ لێیان تێناكات).

غەزالی خۆی دان بەودا دەنێت و لەنوسینی (قانون التأویل)دا دەڵێت: (لەزانستی فەرموودەدا بارگەو بنەیەكی كەمم پێیە)

سەبارەت بە لایەنەكانی تری رۆشنبیریشی، ئەوا ئیبن تەیمیە شیكاری دەكات و دەیگێڕێتەوە بۆ سەرچاوەكانی لەو نوسینەیدا كە هاتووە (السبعینیة) جا دەڵێت: مادەی بەردەستی ئەبو حامد مادەیەكی كەلامیە لە مامۆستایەكەوە (مەبەستی جوەینییە) لە (ئیرشاد) و (شامیل) (رێنوێنی و گشتگیری)و ئەو جۆرانە كە لە قازی ئەبوبەكری باقەلانیەوە وەریگرتووە، بەڵام لە ئوسوڵی فبقە دا زیاتر مەزهەبی ئیبن باقەلانی وەرگرتووە- مەزهەبی وەستا و سەوابگیری موجتەهیدان و شتی لەو جۆرە- بۆ ئەمەش چی لە ئەبو زەیدی دەبوسی و كەسانی بر لەبواری قیاس (پێوان) و شتانی لەو جۆرەدا وەرگرتبوو دایە پاڵ ئەوە. لەزانستی كەلامیشدا ڕێگەی مامۆستاكەی خۆی گرتەبەر بەدوور لە قازی ئەبوبەكر، مامۆستاكەی لە ئوسوڵًی فیقە دا بەلای مەزهەبی شافیعی و رێگەی ئەو زانایانەدا ئەچوو كە لەڕێگەی (الواقفة) دروستتر بوو.

ماددەی ئەبو حامد لە فەلسەفەدا لە وتەی ئیبن سیناوە بووە. بۆ ئەمەش دەوترێت (شیفا ئەبو حامیدی نەخۆش خست) هەروەها وتەی هەڵگرانی پەیامەكانی (ئیخوان و صەفا) و پەیامەكانی ئەبوو حەیانی تەوحیدی و هاوشێوەكانی وەردەگرت. لەبواری سۆفیگەراییشدا-كە باڵاترین زانستەكانی بوو تەواو وابەستەی بوو- زۆربەی ماددەی بەردەستی لە وتەی شێخ ئەبوتالیبی مەككی یەوە وەرگرت لە (المنجیات) باسی دەكات…. جا بەگشتی لەوتەی ئەبوو تالیبەوە وەرگرت بەڵام ئەبوتالب توندتر و باڵاتر بوو ئەوەیش لە (ریع المهلكات) باسی دەكات زۆربەی لە وتەكانی حارسی محاسیبی لە كتێبی (الرعایة)دا وەرگرتووە.

وتەكانی ئیبن تەیمیە لەوپەڕی دروستی و وردەكاریدایە، چەند زانایەكی تریش هەندێ‌ لەوەیان باسكردووە، لەوانە قازی ئەبوبەكر ئیبن عەرەبی خوێنكاری غەزالی كە-بەپیتی گێڕانەوەی زەهەبی- دەڵێت: (ئەبو حامیدی مامۆستامان فەیلەسوفەكانی قوتدا، دواتر ویستی بیانهێنێتەوە و فڕێیان بدات بەڵام نەیتوانی)

ئەبوبەكری تەرتوشی ( كە لەساڵی 520ی كۆچیدا كۆچی دوای كردووە) لەبارەیەوە دەڵێت كە غەزالی كتێبی (احیا ْ علوم الدین)ی بە مەزهەبەكانی فەیلەسوفەكان و واتاكانی پەیامەكانی ئیخوان و سەفا دا ڕۆشتووە كە پێیان وایە كە پێغەمبەرایەتی دەستكەوت و بەدەستخستنە).

هەروەها زەهەبی و ئەبو عەبدولڵا موحەممەدی كوڕی عەلی مازری (كە لەساڵی 536ك دا كۆچی دوای كردووە) باسی ئەوە دەكەن كە غەزالی بە فەلسەفە و بە پەیامەكانی ئیخوان و سەفا كاریگەر بووە، مازری زیاتر لەوە دەڕوات و دەڵێت كە بەنوسینەكانی ئەبو حیانی تەوحیدیش كاریگەر بووە.

زۆرێك لە لێكۆڵەرە نوێ‌ و هاوچەرخەكان باس لە كاریگەربوونی بە فەلسەفە و بە ئیبن سینا بەشێوەیەكی تایبەت دەكەن، دكتۆر سولەیمان دنیا لە كتێبەكەیدا (الحقیقة فی نظر الغزالی)بەدور و درێژی باسی ئەوەی كردووە، ئەو پێی وایە غەزالی لە زانستی كەلامدا چەند كتێبێكی داناوە- بەڵكو لە فەلسەفەشدا كتێبی هەیە- وەك كتێبی (تهاتف الفلاسفە) تا خەڵكی گشتی ڕازی بكات، بەڵام ئەو كتێبە دەربڕی ڕاوبۆچونی راستی غەزالی نیە، ئەو بۆ ئەمە قسەی غەزالی لە كتێبەكەیدا (جواهر القران)بەبەڵگە دەهێنێتەوە كە دەڵێت: (مەبەستی ئەم زانستە (زانستی كەلام) پاسەوانی كردنی بیروباوەڕی گشتی خەڵكە لە شێواندنی بیدعەگەران، ئەم زانستە لێوانلێوی ئاشكرا كردنی راستیەكان نیە، ئەمەش پەیوەندی بەو كتێبەوە هەیە كە لە(تهافت الفلاسفە) دامانناوە و لە بەرپرچ دانەوەی باتینیەكاندا هێناومانە لەو كتێبەی ناسراوە بە (المستظهری)و لەكتێبی (حجة الحق و القواصم الباطنیة)و كتێبی (مفصل الخلاف فی اصول الدین).

ئەو زانستە ئامێر و ئالەتێكی هەیە كە بەهۆیەوە ڕێگەی مشتومڕ دەناسرێت، بەڵكو ڕێگەكانی پێویست بە بەڵگەی حەقیقی، ئەمەشمان لە كتێبی (محك النچر) و كتێبی (معیار العلم)دا بەشێوەیەك یەكلای كردۆتەوە كە فیقە ناسان و ئەهلی كەلام شتی وایان نەبووە، كەسێكیش چاك زانیاری لە بارەیانەوە نەبێت متنانەیشی بە ڕاستی بەڵگە و گومان نیە).

دكنور سولەیمان دونیا لەمەوە ئەوە وەردەگرێت كە وتەكەی غەزالی ئەوە دەگەیەنێت بیروڕأی فەیلەسوفان لە بنەڕەتدا لای ئەو پوچەڵ نین، بەڵكو بۆ بۆ خەڵكی گشتی پوچەڵن (ئەوەش باسی دەكات كە ڕێگەی فەلسەفە و مەنتیق بەڵگەیە بە پێچەوانەی كەلامەوە كە پشت بە مشت و مڕ دەبەستێت.

مامۆستا مونتجومری وات هەمان ڕای دكتۆر سلێمان دنیا ی هەیە بەو بەڵگەی كاری غەزالی لەیەك دەربڕیندا پوخت دەكاتەوە كە تیایدا باس لەوە دەكات (غەزالی زانستی كەلامی لەسەر بنەڕەتێكی فەلسەفی داڕشتووە)

غەزالی لە كتێبەكەیدا (المنقذ من الضلال) دان بەوەدا دەنێت كە بەچەند نوسینێكی شێخە سۆفیەكان كاریگەر بووە و دەڵێت. 🙁 بۆ بەدەستخستنی زانستیان بەخوێندنەوەی كتێبەكانیان دەستم پێكرد وەك كتێبی( قوت القلوب) ی ئەبو تالیبی مەككی رەحمەتی خوای لێ‌ بێت و كتێیەكانی حارپی محاسبی و بەشە دەقە بەجێماوەكانی جونەید و شبلی و ئەبو زەیدی بەستامی- خواگیانیان پیرۆز ڕابگرێت-و چەند شێخ و زانایەكی تری شۆفیەكانیش.

غەزالی لە چەند كتێبێكیدا هەوڵی داوە ئەوە ڕون بكاتەوە كە ئەو بە كاریگەری لێوەرگرتن بەو كتێبانە كاریگەر بووە نەوەك نەوەك بە كاریگەری شوێنكەوتن، بەڵام ئێمە تێبینی ئەوە دەكەین كە كاریگەریەكی زۆری بە كتێبی (الاخلاق عند الغزالی) تێبینی كراوە بەوەی كە لێكچونێك لە داڕشتنی بەشەكانی دوو كتێبەكەدا هەیە هەروەك لێكچونێك لە بابەتەكانی پشت بەستن (التوكل) و بەشی خۆشەویستی تایبەت (المحبة الخاصة) هەیە.

زۆرێك لە لێكۆڵەران و زانایان ئاماژەیان بە ڕاڕای و نا سەقامگیری و ڕاجیاوازی غەزالی كردووە، لەوانەیش ئین توفەیل لە كبێبەكەیدا (حی بن یقڤان) كە لەبارەیەوە دەڵێت: (كتێبەكانی شێخ ئەبو حامیدی غەزالی بەپێی لێدوانی لەگەڵ جەماوەر و زۆرینەدا لە شوێنێكدا پەیوەستی هەیە و لە شوێنێكی تریشدا هەڵی دەوەشێنێتەوە، هەوروەها بڕوای بە چەند شتێك نیە و دواتر ڕاكەی دەگۆڕێت.

لەناو ئەوانەی فەیلەسوفەكان بڕوایان پێی نیە و لەكتێبی (التهافت)دا هێناویەتی ئەوەیە بڕوایان بە حەشری جەستەكان نیە و پاداشت و سزا بۆ گیان و دەرونە تایبەتەكان دەچەسپێنن، پاشان لە سەرەتای كتێبی (المیزان) دا دەڵێت ئەو بیرو باوەڕە بە یەكلای و بێگومان بیرو باوەڕی شێخەكانی سۆفیگەراییە، پاشان لە كتێبی (المنقذ من الضلال و المفصح بالاحوال دا دەڵێت بیرو باوەڕی وەك بیرو باوەڕی سۆفیگەرایی یەو پاش لێكۆڵینەوەیەكی دورو درێژ گەیشتۆتە ئەوە) دكتۆر سولەیمان دنیا لە كتێبەكەیدا بەرپەرچی ئەوە دەداتەوە كە غەزالی بڕوای بە زیندوو بونەوەی ڕۆحانی هەبێت، بەڵام چەند شوێنێكی تردا دەگەڕێتەوە و دەڵێت شوێن زۆربەی قسەكانی فەیلەسوفەكان بەگشتی و ئیبن سینا بەتایبەتی كەوتووە، لەباسی گیان و دەرونیشدا بەتەواوەتی شوێن ئیبن سینا كەوتووە بەتایبەت لە كتێبەكەیدا ( معارج القدس فی مدارح معرفة النفس) ئیبن تەیمیە لە پەیامی (السبعینیة) هەمان ڕا باسدەكات و دەڵێت: (نوسەری (الجواهر) لەبەرئەوەی زۆر ڕوانیویەتیە وتەیان و بەردەوام بووە لەگەڵیاندا، زۆرێك لە قسەكانی ئەوانی هێناوە هەرچەندە لەشوێنی تردا دژ بە زۆرێك ڕاو تێڕوانینەكانیان دەوەستێت، لەكۆتاییەكانی وتەكانیدا یەكلای دەكاتەوە و دەڵێت كە وتەكانیان لەڕووی زانست و دڵنیاییەوە (یقین) سودی نیە، بەڵكو ئەمە لە ڕووی ئەهلی كەلامیشدا بەكار دێنێت و لە كۆتا ماوەیدا سەرقاڵی صەحیحی بوخاری و موسلیم بوو و تا كۆچی دوای كرد سەرقاڵی ئەوە بوو).

غەزالی لە كتێبەكەیدا (المنقذ من الضلال)باسی ئەو گومانەمان بۆ دەكات كە هۆشی داگرتبوو و ئەو تەنگژە عەقڵی و دەرونیەی دوای ئەوە توشی بوو بوو، باس لەوە دەكات گومانی لە هەستپێكراوەكان پەیدا كرد، پاشان لە شتە عەقڵیەكاندا تا ئەوەی –وەك باسی خۆیمان بۆ دەكات-وای لێهات (ماوەی نزیكەی دوومانگ بە حوكمی حاڵ نەوەك بە حوكمی دەربڕین و گوفتار (النطق والمقال) لەسەر مەزهەبی سفسگە لەو دوو گومانەدا بووم تا خوای گەورە لەو نەخۆشیە شیفای دام) ، ئەو لە چەند شوێنێكی تردا سودی گومان دەخاتە ڕوو و لەكۆتایی كتێبی (المیزان العمل)دا دەڵێت : (ئەوەی گومان نەكات ناڕوانێت، ئەوش نەڕوانێت نابینێت، ئەوەش نەبینێت لە نابینایی و تاریكیدا دەمێنێتەوە).

هەندێ‌ لە لێكۆڵەرەوان پێیان وایە غەزالی تا ساڵی488ی كۆچی كە تەمەنی نزیكەی چل ساڵی بوو گومانی لەگەڵدا بوو.

غەزالی ئەومان بۆ ڕوون دەكاتەوە بۆ كەس دروست نیە هەموو ڕاكانی بۆ هەموو خەڵك واڵا بكات چونكە ئەو لە كتێبەكەیدا (الفسطاس المستقیم) خەڵكی بۆ سێ‌ دەستە دابەش دەكات:

أ : خەڵكی گشتی كە سەلامەت و نەگۆڕن، ئەمانە دەستەو كۆمەڵی بەهەشتن.

ب: تایبەتمەندان كە دارودەستەی زیرەكی و بەرچاو ڕونی و ڕونبینین.

ج : لەنێوانیاندا دەستەیەك دێنە كایە كە دەستەی مشت و مڕ و ئاژوەگێڕین و شوێن ناڕونیەكانی قورئان دەكەون تا ئاژاوە و خراپە بنێنەوە.

ئەم دابەشكاریە هەمان دابەشكاری فەیلەسوفەكانە- و دابەشكاری ئیبن سینایە بە شێوەیەكی تایبەت-كە خەڵك دابەش دەكەن بۆ خەڵكی گشتی و سادە (خیتابیەكان) ئەهلی كەلام (جەدەلیەكان)فەیلەسوفەكان (بەڵگە هێنەرەوەكان)

بۆ ئەمەش غەزالی لە (میزان العمل)دا دەڵێت: مەزهەب سێ‌ قۆناغی هەیە:

1- ئەوەی كە كەس لە خۆهەڵنان و دانوستانەكاندا دەمارگیری بۆی هەیە، ئەوەش ڕون دەكاتەوە كە هۆكاری ئەوەش ئەوەیە مەزهەبی ئەو ناوچەیە كە تیایدا سەری هەڵداوە و مەزهەبی خەڵك و مامۆستاكانیەتی ئەمەش یان مەزهەبی ئەشعەری یان ئیعتیزال یان ……هتدە.

2- مەزهەبی ئیرشاد خوازان یان ئەوەی ڕەنگ دەداتەوە لەسەر ئەوەی بەسود وەرگرتن و ئیرشاد خوازی هاتبویە ڕێی، ئەمە بەپێی ئیرشاد خوازەكان جیاوازی هەیە، جا ئەگەر سروشتی كەسەكە وشك بێت پێی ناوترێت خودی خوای گەورە لە شوێنێكدا نیە و لەناو جیهان و لە دەرەوەیشیدا نیە و نە پەیوەستی جیهانە و نە لێی جیایە، بەڵكو پێویستە ئەوەی لا بچەسپێت كە خوا لەسەر عەرشەو …..هتد.

3- مەزهەبی سێ‌ یەم كە كەسێك بڕوای وایە نهێنی نێوان ئەو و خوای گەورەیە و تەنها خوا ئاگاداریەتی و تەنها لای كەسێك باسی دەكات كە لەو ئاگاداریەدا هاوبەشیەتی یان گەیشتووەتە پلەیەك كە ئاگاداریوون لەوە قبوڵ بكات و لێی تێبگات.

ئەمە هۆكاری ئەوە بوو وا لەغەزالی بكات چەند كتێبێك بۆ خەڵكی گشتی و چەند كتێبێك

تر بۆ تایبەتمەندان بنوسێت و هەندێجار بەو كتێبانە ناوی دەنان كە دەبوو بۆ كەسانی تایبەت بن و لەوانی تر بشاردرێنەوە.

لێكۆڵەران لە دیاریكردنی ئەو كتێبە تایبەتیانە (یان ئەوانەی كە دەبێت لە كەسانی بر بشاردرێنەوە) جیاوازیان هەیە، بەڵام لەسەر ئەوە یەكدەنگن كە غەزالی چەند كتێبێكی لەو شێوەیە داناوە و چەند بیرێكی تێدا داناوە كە نەدەكرا بە ئاشكرا بیان ڵێن لەبەر خەڵكی گشتی وەك ئەوەی ترس هەبوو لەوەی كە گومڕا ببن، ئەوەش لە ناونیشانەكانی كتێب و نوسینەكانیدا ڕون دەبێتەوە وەك (الاقتصاد فی الاعتقاد) و ( الجامع العوام عن علم الكلام) و (المضنون به علی غیر اهله).

ئەو ڕێبازەی كە غەزالی لە هێرش بردنە سەر نەیارەكانیدا گرتۆتیە بەر خۆی لە كتێبەكەیدا (تهافت الفلاسفە)دا بۆمان دەخاتە ڕوو و دەڵێت : بزانن مانای ئاگاداركردنەوەیە لە چاكی بیرو باوەڕی لەسەر فەیلەسوفان و پێی وایە رێبازەكانیان بەخستنەڕوی لایەنەكانی قوڕبەسەریان لە ناتەواوی و راجیایی بەدورە، بۆیە من ناچمە ناو ڕەخنە لێگرتنیان مەگەر بەشێوەی چەند داوایەكی ناڕەزایی، نەوەك بەشێوەی بانگەشەكەرێكی سەلمێنەر تا ئەو بیروباوەڕەیان پوچەڵ بكەمەوە و جارێك پابەندی مەزهەبی موعتەزیلەیان بكەم و جارێكی تریش پابەندی مەزهەبی كەرامیە و جارێك پابەندی مەزهەبی رافچیە یان بكەم و تەنها لەیەك مەزهەبی تایبەتدا بتوێمەوە، بەڵكو هەموو دەستەكانیان لە دژ بكەم بەیەك، چونكە هەموو دەستەكان پێدەچێت لە دورو درێژەدا لێمان جیابن، ئەوانەش بەرەو ڕووی بنەڕەتەكانی ئاین دەبنەوە، دەی با ئێمەش بەسەریاندا سەركەوین، چونكە لەكاتی سەختی و توندیەكاندا ڕق و كینەكان نامێنن.

ئەمە واتای ئەوەیە غەزالی لەپێناو ئەوەی فەلسەفە دابڕمێنێت و كەم و كورتی و پوچیەكانی بخاتە ڕوو هیچ لای گرفت نیە قسەی موعتەزیلە و كەرامیە و نەیارەكانی تریشە وەربگرێت، ئەمەش ڕێبازێكە بەتەواوەتی پێچەوانەی حەق و پێچەوانەی رێباوی ئیبن تەیمیە وەك لەخاڵێ‌ دواتری باسەكەماندا دەیبینین.

لەو باس و خواسە گرنگانەی پەیوەندیان بە قسەكردن لەسەر ڕۆشنبیری غەزالیەوە هەیە نیشاندانی ئاستی ئەو سلبیەتەیە كە غەزالی بەرامبەر ئەو روداوە گەورە سیاسی یانە لەسەری بوو كە لەكاتی ژیانیدا رویان دەدا، خاچپەرستان لەساڵی 491دا ئەنتاكیەیان داگیركرد، پاشان لەكۆتا كانگی ئەو ساڵە دا (مەعرەتو نوعمان)یشیان داگیر كرد و تیایدا سەد هەزار كەسیان كوشت، پاشان هەموو وڵاتیان بڕی و كەوتنە كوستن و بڕی و تاڵانكاری و كاولكاری و لەساڵێ‌ 495دا قودسیشیان وێرانكرد، هەواڵێ‌ ئەمە گەیشتە بەغداد و دڵەڕلوكێ‌ سەریهەڵدا و خیلافەت پشێوی تێكەوت (غەزالی زیاتر لە بەغداد دا بوو هیچ هەڵوێستێك و جوڵەیەكی نیشان نەدا، پاشان ئەو یانزە ساڵ دوای ڕوخانی قودس و كەوتنە دەست فرەنجە خاچ پەرستەكان ژیاو بەزمانیش باسی نەكردن لەكاتێكدا لێی چاوەڕوان دەكرا خەڵكی هان بدات تا لەدژیان بجەنگن) .

دكتور عومەر فەروخ هەوڵ دەدات لە هۆكارەكانی ئەو هەڵێستە بكۆڵێتەوە و دەیگێڕێتەوە بۆ دوو هۆكار : یەكەم : نەخۆش كەوتنی غەزالی و تەنگژە دەرونیەكەی، دووەمیش: گرتنە بەری رێگەی تەسەوف بوو، هەموو سۆفیەكان لە جەنگی خاچ پەرستاندا هەڵوێستێكی ئارامگرتن و بێدەنگی یان نواند و پێیان وابوو ئەوە سزای سەركەشیەكانی موسڵمانانە.

About كه‌یفی عمر

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …