مێجرسۆن

مێجرسۆن كێیە:

مێجرسۆن لە ساڵی (1881) لە بەریتانیا لە دایك بووە  لە تەمەنی (16)ساڵی خوێندنی دواناوەندی تەواو دەكات لە سەرەتای ژیانی  فێری (فرەنسی) دەبێت  ، وە مێجرسۆن لە شانۆ و میوزیك شارەزای هەبووە ، وە دواتر خۆشەویستی بۆ  رۆژهەلات  وای لێدەكات  لە ساڵی (1902) لە تەمەنی (22) ساڵی بچێتە ئێران وەكو فەرمانبەر لە شاهەنشای لە ئێران وە لە ساڵی (1903) دەچێتە شاری (بەزدەم) لە ڕۆژهەتی  ئێران ، دواتر مێجرسۆن  چوار ینەكانی ((خیان)) وەردەگێرێت بۆ سەر زمانی  ئینگلیزی  وە لە ساڵی (1904) دەچێتە شاری (بوشەهر) لەوێ‌ لە بانقێك كاردەكات و هەر لەوێ‌ نزیك دەبێتەوە لە خەلك  و وە لە مەجلیسەكان لە گەڵیان دادەنیشیت وە شارەزای لە فقه و مەزهەبی شیعە پەیدا دەكات . وە دواتر مێجرسۆن لەساڵانی (1906 و 1907) دەبێتە  بەرێوبەری بانك ، دواتر ماوەیەك لە كرماشان ماوەتەوە و فێری زمانی كوردی دەبی دواتر لە سلێمانی شیوە زاری سۆرانی فێر دەبێت،ئەمەش سەرەتایی پەیداكردەنی ئاشنایەتی  بوو لەگەڵ كورد .

ئایە مێجرسۆن چۆن شارەزای ناوچەكانی كوردستان و ژیانی خەلكی كوردستان بووە :

دوای ئەوەی مێجرسۆن شارەزای پەیدا دەكات لە ناوچەكانی ئێران و دواتر ناوچەی سلێمانی  وە فێری زمانی كوردی دەبێت وە زۆرێش لە گەل خەلك و مەجلیسەكانیان دا دەنیش وە شارەزای ئاداب و كلتوریان دەبوو ، وە چەندین پۆستەی هەبوو لە ناوچەكانی ئێران ، بۆیە مێجرسۆن دوای ئەم كارانە دەگەرێتەوە  بەریتانیا ئەمجارە لە بەرگی پیاوێكی كورد یان فارسی بە ناوی (غولام میرزا حسن شیراز)ێ‌  دێتە كوردستان ، كەپێشتر تا رادەێك شارەزای ناوچەكانی كوردستان و زمانی كوردی بوو بوو، دواتر مێجرسۆن لە دیاربكر  بەرەو رووباری دیجلە دەروات وە دەگاتە موصل وە دواتر دێتە  هەولێر و كركوك وە دەچێتەوە سلێمانی  بۆ ماوەی (6مانگ) دەمێنیتەوە وەكو بازرگانێكی بچووك خۆی دەناسێنیت كە لە ئێرانەوە  رۆن دەهێنێت بۆ سلێمانی ، بۆیە لەم ماوەیە دا شیوەزاری سۆرانی باش فێر دەبێ‌ وەلە گەل خەلكی ناوچەكە پەیوەندی دروست دەكات و وە ماوە ماوەش راپۆرت و زانیاری لەسەر ناوچەك و خەلكەكە دەنێرێت بۆ حكومەتی بەریتانیا ، بۆیە دواتر كۆمپانیایەكی نەوتی ئینگلیزی داوا لە مێجرسۆن دەكات كە لە گەڵیان هاوكاربێت یان هاوكارییان بكات بۆیە دەچێتە ئەوێ‌ و دەبێتە یاریدەدەری كونسولی بەریتانیا لە قەسری (شیرین) لە رۆژئاوای ئێران  دواتر لە ساڵی (1914) كە جەنگی یەكەمی جیهان روودەدات  (مێجرسۆن ) لەگەل (20كەس) دەستگیر دەكرێت لە بەغدا لەلایەن  دەولەتی (عوسمانی) وەرە وانەی شاری (مێرسین) دەكرێت لە توركیا، بەڵام دواتر ئازاد دەكرێن . پاش ماوەیەك مێجرسۆن دەچێتە  بەصرا وە دەبێتە نوسەر لە رۆژنامەی ((بەصرا تایمز))  وە دواتر لە ساڵی (1915) دوای سالێك دەبێتە یاریدەدەری كونسولی بەریتانیا لە شاری (دیزفول) لە ئێران لە دوای تەواوبوونی جەنگی یەكەمی جیهان (سۆن) وەكو كەسێكی سیاسی بەریتانیا دەچێتە عیراق و لەوێش بۆ كوردستان ، لەسەرەتا وەك بازرگابێك ناسرا بەڵام دواتر بووە بە حاكمی سیاسی  و لە هەمووناوچەكانی  كوردستان  دەسەڵاتی پێدەدرێت لە ناوچەكانی سلێمانی لەبەرامبەر ((شێخ محمود) رادەوەستێت .چونكە كەسەرەتا دەچێتەوە سلێمانی خەلك وادەزانن هەر بازرگانەكەی جارانە بۆیە پەیوەندی دەكات بەخەلكی ناوچەكانی رانیە و هەلەبجە و سەرۆك هۆزەكان بانگهێشتی دەكەن ، دواتر كۆمەلێك كارمەندی  ئینگلیز دەهێنی و دەیانكات بە راویژكاری ناوچەكانی كوردستان .مێجرسۆن بۆ ماوەی (3)ساڵ لە كوردستان حاكمی سیاسی بوو لە ساڵی (1919 _1922) ئەم ماوەیە سۆن توانی مۆدێلێكی تازە لە بەرێوبردن بهێنیتە ناو شار و ناوچەكەوە،بێگومان سەرەرای سیخورێ‌ كردن و كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر كورد و كوردستان و ناوچەكان لەلایەن مێجرسۆن بۆ حكومەتی بەریتانیا بەڵام هەندێك كاری باشیشی كرد بۆ كورد و خەلكی ناوچەكە سەرەرای وەستانی دژی شێخ محمود .

بابزانین كارە باشەكانی مێجرسۆن چی بوو بۆ كوردستان وە لە چ لایە نێك بوو:

وەك مێجرسۆن خۆی شارەزای شانۆ و میوزیك و وە ماوەیەك سەر نوسەری رۆژنامەی بەصرا تایمز بوو بۆیە هەوڵەكانی زیاتر لە بواری  رۆشنبیری  بوو وە مێجرسۆن ئامانجی ئەوە بوو كە كورد لە ناوچەكە گرنگی بدەن بە زمانی خۆیان ، چونكە رۆشنبیرەكان لەم سەردەمە زیاتر توركی یان فارسیان دەزانی ، بەڵام سۆن دەیویست كوردەكان داببرێت لە تورك و فارس وە فێری زمانی كوردییان بكات ، جا لەو رێگەیەوە  دەستی كرد بە دامەزراندن و هێنانی چاپخانەیەك لە شاری سلێمانی وە لەم چاپخانەیە رۆژنامەی ((پێشكەوتن)) لە (19/نیسانی /1920) دەردەچوو كەباسی رۆژگاری ئەو سەردەمە و بابەتی ئەدەبی و زمان و مێژووی سیاسی تێدا باس دەكرا كەچەندین ژمارەی لێ‌ دەرچوو كەهەندیكیان كرانە بە (بعپ) وەئەم چاپخانە یە هەندێ‌ كتێبی بڵاوكردەوە دەربارەی  زمان و ئەدەبی كوردی .

كارێكی تری سۆن بریتی یە لە دامەزراندن و كردنەوەی  قوتابخانە لە شاری سلێمانی  بە ناوی ((سعادە الاولین)) بەزمانی كوردی  دەخوێندرا مەهەندێك جار سۆن وانەی تێدا دەوتەوە .

لە بواری رێكخستن و ئاوە دانكردنەوەی   شاردا  چەندكارێكی كردووە  كەهەڵسا بە چاككردنەوەی رێگا و بانە و بەستنەوەی بەشاری سلێمانی بە دەوروبەری لەلایەكی تر لە ناو شار دا ئەسپ و گالیسكەی قەدەغەكرد .

لە رووی بێكاری هەوڵی داوە خوول بۆ گەنجی بێكار بكاتەوە بۆ فێر بوونی پیشەیەك لە بواری ئەلكترۆنی  و میكانێك كە مووچەیان (50) رووپەیە بووە .

كارێكی تری گرنگی بریتی بوو لەوەی  بریاری دا پارە و داهاتی ناوچەكانی سلێمانی نەگەرێتەوە بۆ بەغدا بەلكو خەرج بكرێت بۆ شاری  سلێمانی

مێجرسۆن لە پال ئەو كارە ئیداریانەی دەیكرد وەكو حاكم لە رووی رۆشنبیری و بازار و بازرگانی لە پال ئەمەشدا راپۆرتەكانی خۆی بلاو دەكردەوە لە ساڵانی (1919_1922) چەندین نوسراوی  بلاو كراوەی  هەیە لە بواری  زمان و ئەدەبی كوردی مێژووی ناوچەكانی كوردستان و هۆزەكوردییەكان  ، وەچەند ووتارێكی هەیە لەسەر شیوە زاری  سلێمانی و ئەلف و بێ‌ كوردی ،ئەدەبی كوردی و شیعرەكانی گۆران و مێژووی كوردستان ،باسی شاری سلێمانی دەكات (سلێمانی ناوچەیەك لە كوردستان ) .

مێجرسۆن دوای ئەم هەموو كارانە لە ساڵی (1923)لە تەمەنی (42) ساڵی كۆچی دوای دەكات

تایبەتمەندێتی مێجرسۆن وەكو كەسێكی جاسوس  وە وەكو حاكمێك كاری كردووە ئەمە لایەنی بە هیزی مێجرسۆن بووە .

بخوا كەسی خەم خۆر دەزانیت  چۆن كارەكانی خۆی رابپەرێنێ وەك سۆن لە ماوەی (3)ساڵ چۆن خزمەتی شاری سلێمانی كرد سەرەرای دژایەتی كردنی هەندێك شۆرشی كورد لەم ماوە كەمە چەند شتێكی باشی كرد بۆ ئەم شارە دەبا ئیمەش تۆزێك چاو لە كارە باشەكانی مێجرسۆن .

نــەوزاد عـــەلـــی سـلـێــمـان

خـــوێــنـدكــاری مـیـَژووی گــشـتــی