Home / بەشی مێژووی كورد / ‎ڕێککەوتنی 11ی ئازاری 1970

‎ڕێککەوتنی 11ی ئازاری 1970

‎سالار حكیم عبدالباقی

‎زانكۆی سۆران -فاكەلتی ئاداب
‎بەشی مێژوو-قوناغی چوار

‎رێککەوتنامەی ١١ی ئازاری 1970بە ڕێککەوتنی ئۆتۆنۆمی عێراق و کورد ناسراوە، هەوڵێکی بەرچاو بوو بۆ چارەسەرکردنی کێشەی عێراق و کورد. لە نێوان حکومەتی عێراق و سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، مستەفا بارزانی، لە دوای شەڕی یەکەمی عێراق-کورد گەیشتبووە. لە ڕێککەوتنەکەدا مەرجی دروستکردنی هەرێمی خۆسەری دانرابوو، کە لە سێ پارێزگاری کوردی و قەزاکانی تر پێکهاتبێت، هەروەها نوێنەرایەتی کوردی لە ئۆرگانە حکومییەکاندا بەخشی بۆ ئەوەی لە ماوەی چوار ساڵدا جێبەجێ بکرێت. بەڵام دواجار ڕێککەوتنەکە شکستی هێنا و بووە هۆی شەڕی دووەمی عێراق-کورد لە ساڵی ١٩٧٤.
‎ڕێککەوتنەکە وەک پەیامێک لە لایەن گەلی کوردستانەوە سەیر کرا کە باوەڕیان بە چارەسەری ئاشتیانەی ناکۆکیەکان لە ڕێگەی دیالۆگ و دانوستانەوە هەیە

‎. سەرەڕای گەشبینی سەرەتایی و جێبەجێکردنی هەندێک ماددە، بەرنامەی تەعریبکردنی حکومەتی عێراق لە ناوچە دەوڵەمەندەکانی کەرکوک و خانەقین و هەروەها دواخستنی سەرژمێری بۆ ناوچە جێناکۆکەکان، بووە هۆی داڕمانی ڕێککەوتنەکە تا ساڵی 1973

‎هەروەها لە بەڵگەنامە مێژووییەکان باس لە ڕێککەوتنەکە کراوە، وەک پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەمریکا، ١٩٦٩-١٩٧٦، بەرگی، کە باس لەو ئاگربەستە نائاساییە دەکات کە دوای ڕێککەوتنەکە هاتە ئاراوە و تەحەددیاتی دواتر لە جێبەجێکردنیدا

‎بڕگە سەرەکییەکانی ڕێککەوتنی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ کە بە ڕێککەوتنی ئۆتۆنۆمی عێراق و کورد ناسراوە، ئەم خاڵە سەرەکیانەی لەخۆگرتبوو:
‎دانپێدانانی زمانی کوردی وەک زمانی فەرمی.
‎دروستکردنی هەرێمێکی ئۆتۆنۆمی پێکهاتوو لە سێ پارێزگاری کوردی بە زۆرینەی کورد.
‎نوێنەرایەتی کورد لە ئۆرگانە حکومییەکان لە ماوەی چوار ساڵدا جێبەجێ بکرێت.
‎ڕێککەوتنێکی ئاشتی 15 خاڵی کە لەلایەن نوێنەرانی حکومەتی عێراق و پارتی دیموکراتی کوردستانەوە واژۆ کراوە و ئۆتۆنۆمی بە کورد لە باکووری عێراق دەبەخشێت
.
‎سەرەڕای ئەم بڕگانە، دواجار ڕێککەوتنەکە شکستی هێنا بەهۆی بەرنامەی تەعریبکردنی حکومەتی عێراق لە ناوچە کێشەلەسەرەکان و دواخستنی سەرژمێری، کە بووە هۆی داڕمانی ڕێککەوتنەکە تا ساڵی 1973
‎داواکاری کورد لە ڕێککەوتنی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ چی بوو

‎داواکارییەکانی کورد لە ڕێککەوتنی ١١ی ئازاری ١٩٧٠دا ئەم خاڵە سەرەکیانەی لەخۆگرتبوو:
‎داننان بە زمانی کوردی وەک زمانی فەرمی.
‎دروستکردنی هەرێمێکی ئۆتۆنۆم کە پێکهاتبێت لە سێ قایمقامیەتی کوردی و قەزاکانی تری تەنیشت یەکتر بە زۆرینەی کورد.
‎نوێنەرایەتی کورد لە ئۆرگانە حکومییەکان لە ماوەی چوار ساڵدا جێبەجێ بکرێت
‎ڕێککەوتنەکە وەک پەیامێکی گەلی کوردستان سەیر دەکرا کە باوەڕیان بە چارەسەری ئاشتیانەی ناکۆکیەکان لە ڕێگەی دیالۆگ و دانوستانەوە هەیە بەڵام جێبەجێنەکردنی ڕێککەوتنەکە بە تەواوی بووە هۆی سەرهەڵدانەوەی شەڕی چەکداری لە ساڵی ١٩٧٤ کە بە شەڕی دووەمی عێراق – کورد ناسراوە

‎لیستی سەرچاوەكان
‎١_ ڕیکەوتننامەی ١١ی ئازار ١٩٧٠ز لە دیدی مێژووەوە هێزی (مستەفا بارزانی)لە رێککەوتننامەکەدا
‎نووسەر: د. کەیوان ئازاد ئەنوەر
‎٢_ باردوخی سیاسی کوردستان _ عیراق
‎١١مارتی ١٩٧٠_ ١١ی مارتی ١٩٧٤
‎نووسەر: فرەیدوون عەبدالرەحیم عەبدوللا
‎٣_ باشوری کوردستان لە سالی (١٩٥٨)ەوە تا ئەمروو
‎نوسەر: د. کەوسەر عەزیز گەلالی

About دیدار عثمان

Check Also

کۆمەڵگەی کوردی لە روانگەی شەرەفخانی مێژوونووسەوە

 د. ئیسماعیل مەحموودی  پوختەی توێژێنەوە: شەرەفخانی بەدلیسی لە کۆتایی ساڵانی سەدەی شانزە بەنووسینی شەرەفنامە، مێژوونووسیی کوردی دەسپێکرد. شەرەفنامە هەڵگری مێژووی بەسەرهاتی بنەماڵە دەسەڵاتەدارەکوردییەکانی سەردەمی خەلافەتی عەباسی تا کۆتایی ساڵی(٧-١٥٩٦) واتە تا سەرەتای سەفەوییەکانە. شەرەفنامە لە ئەساسدا درێژەی هەمان نەرێتی میژوونووسییسونەتی واتە مێژوونووسیی سیاسی و عەسکەری و بنەماڵییە. بەڵام پێشەکییەکەی شەرەفنامە سەبارەت بە مرۆڤی کورد وکۆمەڵگەی کوردی دەتوانێت تا ڕادەیەک ئەم بەرهەمە مێژووییە لەبەرهەمە مێژووییەکانی هاوچەرخ و پێش خۆی جیا بکاتەوە و وەکدابڕانێک لەو نەرێتە مێژوونووسییە پێناسەبکرێت. ئەم وتارە دەیەوێت پاش ئاماژەدان بە ڕوانگەی شەرەفخانسەبارەت بە مێژوو و هەروەها ڕەوشتی میژوونوووسیشەرەفخان، تایبەتمەندییەکانی کۆمەڵگەی کوردی و مرۆڤی کوردلە ڕوانگەی ئەم مێژوونووسەوە ڕوون و شی بکاتەوە. ئەم وتارە پێیوایە لە ڕوانگەی شەرەفخانی بەدلیسیەوە، ئاییینیبوون، غیابی عەقڵانییەت، پەرتەوازەیی، غیابی ئەندیشەییەکگرتن، ویستی یەکتر کوژی، بیرنەکردنەوە لە داهاتوو، گرنگیدانی بە  نازناوی ئازایەتی و ڕێگەپێنەدان بۆ دامەزرانیدەسەڵاتی کوردی ، گرنگترین تایبەتمەندییەکانی مرۆڤی کورد وکۆمەڵگەی کوردیین کە  لەم وتارەدا بە شێوازی شیکاری گوتاردەخرێنە بەر باس و توێژێنەوە. وشەسەرەکییەکان: مێژوونووسیی کوردی، شەرەفخان، شەرەفنامە، کۆمەڵگەیکوردی، شیکاری گوتار. پێشەکی: هەزارەی دووەم– لە ساڵژمێری ئیسلامیدا– سەرەتای دەرکەوتنیمێژوونووسی کوردستان و مێژووی دەسەڵاتە کوردییەکانە. «شەرەفنامە“یان میژووی موفەسسەڵی(تێروتەسەلی) کوردوستان» یەکەمین مێژووی کوردستانە کە لە ساڵی(١٥٩٦/١٠٠٥ ) و لە سەر دەستی شەرەفخانیبدلیسی(١٦٠٣-١٥٤٣ ) نووسراوە. هەزار ساڵ ئامادە نەبوون و غیاب لە ڕەوتی مێژوونووسی، شتیکنییە کە بکرێ چاوی لێ داخرێت و بە ئاسانی بە سەریدا تێپەڕێتو دواهات و دەرنجامەکانی ڕوون نەکرێتەوە و خوێندنەوەیان بۆنەکرێت، درێژە کێشانی گوتاری بە گاڵتەجاڕ کردن و پەراوێزخستنی کورد، تێکەڵ کردنی ڕابردووی بە وەهم و ئەفسانە، پەرەپێدانی هەڵوێستی بێدەنگی بەرامبەر بە مێژووی کورد، کێشەیسا‌غ کردنەوە و پەردە هەڵدانەوە لە سەر ڕابردوو و قەیرانیناسنامەی ئەمرۆی ئینسانی کورد و کۆمەڵگەی کوردی، لە ڕیزیبەرچاوترین دەرنجامەکانی ئەم غیابەیە کە  شەرەفنامەویستووییەتی بەشێکی ئەم غیابە پڕبکاتەوە. …