مێژوی تۆپی پێ‌ و مۆندیال بەگێڕانەوەی ئێدواردۆ گالیانۆ

مێژوی تۆپی پێ‌ و مۆندیال
بەگێڕانەوەی ئێدواردۆ گالیانۆ

شوان ئەحمەد

ئێدواردۆ گالیانۆ(١٩٤٠-٢٠١٥) حیكایەتخوانێكی گەورەی ئەمریكایی لاتین و عاشقێكی سەرسەختی تۆپی پێیە. خاوەنی چەندین بەرهەمی ئەدەبی گرنگە، وەك (ئاوێنەكان، یادەوەری ئاگر، شاخوێن بەرە كراوەكانی ئەمریكای لاتین، منداڵانی ڕۆژگار، وشە گەڕیدەكان، كتێبی ئاوێزاندن و … هتد).
ئەو کوڕە یاخیەکەی شاری مۆنتیڤیدیۆیە. خەڵكی وڵاتی ئۆرگوایی و وڵاتی یاریزانانی وەك فرانشیسكۆلی و لویس سوارێز و ئەدیسۆن كاڤانی و گۆدین و مۆسێرێلا و…. هتد.
وەك قەدەری خەڵكی كیشوەری ئەمریكای لاتین وەهابێت، ئەوانەی نابن بەحیكایەتخوان و چیرۆك نوس و ڕۆماننوس، دەبن بەئەستێرەی تۆپی پێ‌ و ئەوانەشی چانسی ئەوەیان نابێت وەك یاریزانی تۆپی پێ‌ دەركەون، دەبن بەحیكایەتخوان.
بەهەر لایەكی ئەمریكای لاتیندا ڕوو وەرگێڕی یان یاریزانی تۆپی پێ‌ دەبینی، یاخود چیرۆك نوس و حیکایەتخوان. بڕوانە ئەرژەنتین: (خۆرخەلویس بۆرخیس و ئەرنستۆ ساباتۆ و ئەلبرتۆ مانگوێل و لویس گرۆس، لەپاڵ ماریۆ كامبس و دانیال باسێریلا و خوان ریكلمی و سبستیان ڤیرۆن و لیۆنێل میسی و هیگواین و ماسكیرانۆ و دی ماریا و دیبالاو ئەگویرۆ و دیگۆ ئەرماندۆ مارادۆنا)دا.
بڕوانە شیلی (ئێزابێل ئەلەندی و نێرۆدا، لەپاڵ زامۆرانۆ و سالاس و كلاودیۆ براڤۆ و ڤیدال و ئەلێكسیس سانشێز)دا. بڕوانە بەرازیل: (پاولۆ كۆیللۆ و جۆرج ئامادۆ، لەپاڵ زیكۆ و ڕۆناڵدینۆ و نەیمار و ڕۆماریۆ و ڕۆناڵدۆ و کۆتینیۆ و سوكرات)دا.
بڕوانە پیرۆ: (فارگاس یوسا ، لەگەڵ كلاودیۆ پیزارۆ و كۆبیلاس و ڤارڤان و گێریرۆ)دا. بڕوانە كۆڵۆمبیا: (گابرێل گارسیا ماركیز، لەگەڵ ڤالدێراما و كوادرادۆ و ڕادمێل فالكاو و خامیس ڕۆدریگێز)دا. ئەڵبەت ئەم قسانەش بەجۆرێك لەجۆرەكان بۆ ئێكواردۆر و پاراگوای و بۆلیڤیا و فەنزوێلاش هەر ڕاستن.
لەدەسپێكی ئەو كتێبە زۆر نایابەیدا كەتەرخانی كردووە بۆ گێڕانەوەی مێژووی پۆپی پێ‌، لەسەردەمی فیرعەونەكانەوە تا بەسەرەتاکانی سەدەی بیست و یەک دەگات، لەگەڵ ماجەرای مۆندیال هەر لەیەکەم مۆندیالی ١٩٣٠ ئۆرگوایەوە تا مۆندیالی 2002 لە ژاپۆن و كۆریای باشور، لەژێر سەردێڕی (كرة القدم في الشمس والظل)دا، گالیانۆ زۆر ڕاشكاوانە دان بەوەدا دەنێت كەوەك هەموو خەڵك و خوای وڵاتەكەی (یان ڕاسترە بوترێت وەك خەڵك و خوای كیشوەرەكەی)، حەزی بەوەبووە ببێتە یاریزانی تۆپی پێ‌.
وەك خۆشی دەڵێت یاریزانێكی زۆر لێهاتوو بووە (بەڵام تەنها لەشەودا و لەخەویدا وەهابووە)، كاتێک ڕۆژ بۆتەوەو لە كوچەو كۆڵانەكاندا یاریكردووە، گۆج و قاچ خوار و بێكەڵك بووە. ساڵ دێت و دەڕوا و قەناعەت بەخۆی دێنێ‌ كەبوون بەیاریزان خەونێكی دوورە دەستە، لەبری ئەوە دەبێتە بینەری هەمیشەیی تۆپی پێ‌ و كوشتەی یاری جوان و ئاست بەرز (بەیاریگاكانی دنیادا دەگەڕێم و دەپاڕێمەوە بۆخاتری خوا، با یاری جوان ببینین. سەروەختێكیش یارییەكی جوان دەبینم، سوپاسگوزاری ئەم موعجیزەیە دەبم، بێ‌ ئەوەی گوێ‌ بدەمە ئەوەی ئەو یانەو ئەو هەڵبژاردەیە كامەیە كەئەو یاریە جوانەی كردووە).
بەر لەو دانپێدانانە، گالیانۆ كتێبەكەی پێشكەش بەو منداڵانەدەكات كەساڵانێكی زۆر بەر لەنوسینی، لە (كالیا دی لاكۆستا) دەیانبینێ‌ و لە فتبۆڵێن گەڕابوونەوەو بەدەم ڕێگاوە ئەم گۆرانیەیان وتووە:

براوەبین یان دۆڕا و هەرپێی دڵخۆش دەبین
دڵخۆش دەبین گەربدۆڕێین یان براوەبین

ئەم كتێبەی ئێدواردۆ گالیانۆ ئێجگار سەیرە. من بۆخۆم لەتەمەنی نۆساڵیمەوە (1978-مۆندیالی ئەرژەنتین) بە بەردەوامی سەیری فتبۆڵێن دەكەم و بەوردی ئاگاداری یانەكان و هەڵبژاردە جیهانیەكانم، بەڵام ئەوەی لەم كتێبەدا خوێندمەوەو ئەو زانیاریانەی لێرەدا دەسگیرم بوون، لەهیچ نوسراو كەناڵێكی وەرزشیدا نەمبینیووەو نەم بیستووە.
ڕاستە كتێبەكە تەنها هەر باس لە فتبۆڵێن ناكات و مێژوویەكی سەرومڕ واقعیانەی ئەو یاریە ناگێڕێتەوە، چونكە وەك تێكڕای نوسینەكانی دیكەی گالیانۆ، سیاسەت بەچڕوپڕی لێرەشدا ئامادەیەو وەك بەرهەمەكانی تری، مێژوو تێكەڵ بەئەندێشە و فانتازیاكراوە.
كتێبەكە باسی فتبۆڵێنە، بەڵام شان بەشانی سیاسەت. مێژووی تۆپی پێیە، بەڵام بەفانتازیا و ئەندێشەی خۆیەوە. گالیانۆ كەناتوانێت ببێت بەیاریزان و ئەستێرەی تۆپی پێ‌، بەنوسین لەسەر مێژووی ئەو یارییە تۆڵەی خۆی دەكاتەوە. كە ناتوانێت ببێت بەهونەرمەند و نیگاركێشیش، بەوە سەبوری خۆی دەداتەوە كە بەوشە وێنە بكێشێت.
گەر گالیانۆ لەهێنانەدی خەونەكەیدا بۆ بوون بەیاریزانی تۆپی پێ‌ سەركەوتوو بوایە، ئەوا دەچووە ڕیزی سوارێز و كاڤانی و فرانشیسكۆلی و ڕۆماننوسێكی گەورەمان لێ‌ بزردەبوو. ئەوكات ژمارەیەكی زۆر گۆڵ و پاس و لێسەندنیمان دەبینی، بەڵام لەم كتێبە پڕ چێژ و پڕ زانیاری و فانتازیایەی بێبەش دەبووین كەنمونەی لەكتێبخانەكانی دنیادا كەمە.
هەر لەسەرەتاوە خەمێكی گەورەی ئێدواردۆ گالیانۆ لەكتێبەكەیدا (كرة القدم في الشمس والظل)، ئەوەیە كەمێژووی تۆپی پێ‌ سەفەرێكی غەمگین و دڵتەنگە، كاتێك ئەو وەرزشە لەخۆشی و چێژبینینەوە وەردەگۆڕێت و دەبێتە ئەرك و كاری زۆرە ملێی. ئەو پێیوایە كاتێك ئەم وەرزشە بوو بەپیشە، ئیدی جوانی خۆی دۆڕاند. لەدنیایی پیشەگەریدا جگە لە بردنەوە و دەسكەوت چنینەوە هیچی دی گرنگ نییە.
تۆپی پێ‌ لەسایەی سستمی سەرمایەداریدا لەگەمەیەكەوە بۆتە نمایش، نمایشێك كە كەمێكی كەم لەقارەمان و زۆرێكی زۆر بینەری هەیەو ئەوەش تۆپی پێیەكە بۆ تەماشاكردن. ئەو نمایشە لەئێستادا، بۆتە یەكێك لەبزنسە پڕ داهاتەكان لە جیهاندا.
فتبۆڵێن بەوپێیەی بۆتە بزنس، بزنسمانەكان دێن و یانەكان دەكڕن، یاریزانەكان دەفرۆشن و دەكڕن و بەخواستن دەیانهێنن و دەیاندەن بەیانەكانی دی. بەدرێژایی (183) لاپەڕە كەقەوارەی كتێبەكەیەو وەك زۆربەی زۆری بەرهەمەكانی دیكەی (ساڵح عەلمانی) وەریگێڕاوەتە سەر زمانی عەرەبی، باس و خواسی تایبەت و گرنگ و سەرنج ڕاكێش و عەنتیكەی, لەسەر دنیای فتبۆڵێن تێدا دەبینین.
هەر لەگۆڵپارێزەوە (كە گالیانۆ بە دەرگاوان و شەهید و لێبوك و بت و پەشیمان) ناوی دەبات و پێیوایە, تاكە كەسێكە كەمەحكومە بەوەی، یاریەكە لەدورەوە ببینێ‌ و دواتریش هەرچی گلەیی و گازندە هەیە ڕووبەڕوی ئەو دەبێتەوە، گەر شكست بخۆن.
ئەم بونەوەرە لەسەرەتادا وەك (دادوەری ناویاریگاكان) دەبوو وەك قەلەڕەش ڕەش بپۆشێت، بەڵام ئێستا بۆی هەیە هەموو ڕەنگێك لەبەربکات.
ئەو گۆڵ تۆمار ناكات، بەڵكو ڕێ‌ لەگۆڵكردن دەگرێت. هاندەران هەرگیزاو هەرگیز لەهەڵەی گۆڵپارێزەكان خۆش نابن، چونكە هەڵەی ئەوان قورسەو ڕەنگە ببنە باعیسی دۆڕاندنی نەك تەنها یارییەك، بەڵكو لەدەست دانی پاڵەوانیتیەكیش.
بەکورتیەکەی گالیانۆ وەك سەربازی گوم ناو و قوربانی، سەیری گۆڵپارێزان دەكات.
كەدێتە سەرباسی بنج و بناوانی تۆپی پێ‌، گالیانۆ پێیوایە وەك هەمووشتەكانی دیكەی دنیا و (لەتۆپی پێشدا)، چینیەكان یەكەمین میللەتی دنیابوون كەپێش پێنچ هەزار ساڵ ئەو یارییەیان كردووە. پاشان چۆتەلای ڕۆمانەكان و یۆلیۆس قەیسەر لەفتبۆڵێندا لێهاتووبووە، بەڵام نیرۆن وەهانەبووە. لەڕێی ڕۆمانەكانیشەوە بەدوورگەكانی بەریتانیا گەیشتووەو ئەوانیش بەسەر تاسەری دنیادا بڵاویانكردۆتەوە.
ڕێساكانی ئەم وەرزشە لەسەردەمی شاژنە ڤیكتۆریاوە دادەنرێن و لەساڵی 1870 تیپەكانی سكوتلەندا لەناو یاریگادا، خۆیان لەسەر پێكهاتەی (بەرگری- ناوەند- هێرشبەر)ڕێك دەخەن. هەر لەو ساڵەشدا ژمارەی یاریزانان دیاریی دەكرێت (كە یانزە یاریزان دەبێت).
لە ساڵی 1871 گۆڵپارێز بۆی هەیە تۆپ بەدەست بگرێت. ساڵی 1872 دادوەر بۆ یارییەكان دادەنرێت. ساڵی 1880 دادوەران سەعات لەدەست دەكەن، تاكاتی دیاریكراوی یاریەكان بزانن. ساڵی 1891 دادوەران بۆیەكەمجار شاوەر هەڵدەگرن. ساڵی 1904 بۆ یەكەمجار فیفا لەدایك دەبێت.
بەگشتی كتێبەکە تەرخانە بۆ باس و خواسی مێژوی فتبۆڵێن لەئەمریكای لاتیندا (وەك ئەوەی گالیانۆ دەنگ و سەدا و مێژونوسی ئەو كیشوەرە بێت)و وەك تێكڕای بەرهەمەكانی دیكەی، وەك چەقی دنیا لەئەمریكای لاتین دەڕوانێت.
ئەو پێیوایە وەك سەمای تانگۆ، تۆپی پێش بۆ یەكەمجار لەگەڕەكە هەژار و دورە دەستەكاندا، دەستی پێكردووە. سەرەتای ئەو وەرزشەش لەبۆینس ئایرسی ئەرژەنتین و مۆنتیڤیدیۆی ئۆرگوای و ڕۆدی جانیرۆ و ساوباولۆی بەرازیل و لەناو خەڵكە هەژار و نەدارەكەی ئەو شوێنانەدا سەریهەڵداوە. تاوای لێدێت دەبێتە ئەفیونی گەلان و (ئەفیونی ئەمریكای لاتین بەگشتی).
ئێدواردۆ گالیانۆ لەژیانیدا بەدبەختی و چەرمەسەری زۆری دیووە، بەدەست دیكتاتۆرە بەژمارە زۆرەكانی وڵاتەكەی و كیشوەری ئەمریكای لاتینەوە، هەروەها بەهۆی نەداری و هەژاری و دەربەدەریەوە زۆری چەشتووە، بەڵام لەوەیاندا خۆش بەخت بووە كەتوانیویەتی هەموو ئەوانە بكاتە تێكست گەلێكی چێژبەخش و بەڕاستگۆیی، مێژووی ئێش و ئازارەكانی كیشوەرە خێر لەخۆنەدیووەكەیمان بۆ بگێڕێتەوە.
هەروەها خۆش بەختیش بوو كەتوانی لەماوەی ژیانیدا بەچاوی خۆی (بێلێ‌ و مارادۆنا و میسی و فرانشیسكۆلی و گارنیشیا و سوارێز و…. هتد)و یارییە جوانەكانیان ببینێ‌. ئێمەی خوێنەرانیش خۆش بەختین كە لەنووسین و بەرهەمە سیحراوییەكانی بەهرەمەندبووین.

(ئەم بابەتە پار ساڵ لە ڕەخنەی چاودێردا بڵاوکراوەتەوە).