Home / ناوداران / یاسا ناس و دڵسۆزی ڕێبازی كوردایەتی مەحموود بەگی بابان 1920– 1998

یاسا ناس و دڵسۆزی ڕێبازی كوردایەتی مەحموود بەگی بابان 1920– 1998

18644583_1425642930851149_738808580_n

محموود

ئا: كەریم شارەزا

یاساناس، پەرلەمانتار، وەزیری كورد و دڵسۆزی رێبازی كوردایەتی مەحموود بەگی كوڕی جەمیل بەگی كوڕی مەجید پاشای بابان ، لە ساڵی 1920 دا لە شاری كفری لە پارێزگای كەركووك هاتۆتە دنیاوە . بە ڕەچەڵەك دەچێتەوە سەر میری ناوداری كورد ئەحمەد پاشای كوڕی خالید پاشای بابان . قۆناغەكانی خوێندنی سەرەتایی لە كفری، ناوەندیی و ئامادەییش لە شاری بەغدا تەواو كردووە.
ماوەیەك لە زانكۆی ئەمریكی لە شاری بەیرووت خوێندوویەتی ، ئینجا خوێندنی یاسای لە كۆلێجی حقووق لە بەغدا لە ساڵی 1943 دا تەواو كردووە و بووەتە پارێزەرێكی یاسا ناسی شارەزا . ئەم زاتە لە ساڵی 1944 دا بە نووسەری یەكەم لە دادگای مەدەنی دامەزراوە و پاش چەند مانگێك كراوە بە لێكۆڵەرەوەی دادوەریی، ئینجا بووەتە جێگری دادوەر لە دادگای ئەعزەمیەی بەغدا. لەكانوونی دووەمی ساڵی 1950 دا كراوە بە دادوەری سزا لە بەغدا، نموونەی دادوەری سەركەوتوو بووە لە بواری كارە یاساییەكەی خۆیدا . مەحموود بەگ لە ساڵی 1951 دا بە نوێنەری خانەقین بۆ پەرلەمانی عیراق هەڵبژێردراوە، لە دەوروبەری 1953 – 1954 – 1958 وەك نوێنەری كفری بۆ ئەو پەرلەمانە هەڵبژێردراوەتەوە. ئەم زاتە لێهاتووە لە 15 ی كانوونی یەكەمی 1957 دا بە وەزیری تەندروستی دامەزراوە. لە دوا وەزارەتی سەردەمی حوكمی پاشایەتی لە عیراق لە 3 ی ئاداری 1958 تاكو 14 ی تەمووزی ئەو ساڵە وەزیری دەوڵەت بووە . مەحموود بەگ بەو ناوەی كە پەرلەمانتارێكی هوشیاری كورد بووە لە چەند كۆنگرەیەكی پەرلەمانی جیهانی بەشداریی كردووە ، لە وانە: لە ساڵی 1952 دا لە كۆنگرەی (بیرەن)ی پایتەختی سویسرا، كۆنگرەی هەڵسنكی پایتەختی فنلەندە لە سالی 1955 و كۆنگرەی لەندەن لە 1957 دا وەك نوێنەری عیراق بەشداریی كردووە .
مەحموود بەگ و خەباتی كوردایەتی : ئەو كەسەی بیەوێ‌ خزمەتی نەتەوەكەی خۆی بكات ، لە هەر پایە و شوێنێك بێت لە دەستی دێت خزمەتی میللەتەكەی خۆی بكات و بەشداریی لە چارەسەركردنی كێشەكانی بكات. مەحموود بەگیش یەكێك بووە لەو كەسە دڵسۆزانەی كە هەمیشە دڵسۆزیی خۆی بۆ نەتەوەكەی، مافە رەواكانی دەربڕیوە و خزمەتی میللەتەكەی كردووە . لەو كاتەی كە حكوومەتی بەغدا لە ساڵی 1954 دا بە مەرسوومێك هەموو كۆمەڵە و یانەیەكی هەڵوەشاندەوە، یەك لەوانە (یانەی سەركەوتنی كوردان) بوو لە شاری بەغدا . مەحموود بەگ وەك پەرلەمانتارێكی دڵسۆزی كورد ، هەوڵێكی زۆری داوە تاكو توانی مۆڵەتی دامەزراندنەوەی یانەكە وەرگرێتەوە، بكرێتەوە بە مەڵبەندێكی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی كورد لە پایتەخت، هەر ئەویش بوو حەقی ئیمتیازی دەرچواندنی گۆڤارێكی ئەدەبی و رۆشنبیری كوردی بە ناوی (هیوا) وەرگرت، كاری سەر نووسەری بە (حافز مستەفا قازی) و دوای ئەویش بە (دوكتۆر هاشم دۆغرەمەچی) سپارد . بەم هەنگاوەیشی خزمەتێكی زۆری نەتەوەكەی خۆی لە رووی رۆشنبیریی و كۆمەڵایەتی كرد و لەو كاتەی كە خوالێخۆشبوو مەعرووف جیاووك بە دامەزرێنەری یەكەمی ]یانەی سەركەوتن[ دادەنرێ‌، بەوەی كە لە رۆژی 30ی ئایاری 1930 لە ئاهەنگێكی گەورەدا دامەزرانی یانەكەی راگەیاند ، دەبینین مەحموود بەگی بابان بە دامەزرێنەری دووەمی ئەو یانەیە دادەنرێ‌ ، بەوەی كە لە 1954 دا مۆڵەتی فەرمی كردنەوەی بۆ وەرگرتەوە . لەو دەمەی كە وەزیر بوو سەردانی خواڵخۆشبوو شێخ ئەحمەدی بارزانی كرد كە لە خوارووی عیراق لەگەڵا بارزانیەكانی دیكە گیرا بوو، داوای لە حكومەتی عیراق كرد بیان گوێزێتەوە بۆ شارەكانی كوردستان . مەحموود بەگ لە دوای شۆڕشی ئەیلوولی رزگاریخوازی كورد لە 11/9/1961 لەو دەمەی كە لە دەرەوەی عیراق دەژیا ، لە رێگەی ئێرانەوە هاتەوە كوردستان و چاوی بە بارزانیی نەمر كەوت، ئامادەیی خۆی پیشاندا بۆ هەر خزمەتێك پێی بسپێردرێ‌. لە گەرانەوەی بۆ تاران تووشی رووداوی ئۆتۆمبێل بوو و قاچی شكا و تووشی ئازارێكی زۆر بوو . ئەم زاتە دڵسۆزەی كورد ماوەیەك لە وڵاتی سعوودیە گیرسایەوە لە وەزارەتی ناوخۆی ئەو وڵاتە كرا بە راوێژكار، هەر لەو رێگەیەوە توانی پەیوەندیی لە نێوان شۆڕشی كوردستان و هەندەران پەیدا بكات، وا بكات حكوومەتی سعوودیە وەفدێكی كوردی بانگهێشت بكات كە بریتی بوو لەبەرێزان: سامی عەبدولڕەحمان و موحسین دزەیی، بۆ یەكەم جار كێشەی كورد راستەوخۆ بە دەوڵەتی دراوسێ‌ و نزیكەكان راگەیەنرا . مەحموود بەگ ماوەیەكی زۆریش لە شاری لەندەن نیشتەجێ‌ بوو، لەو شارەدا پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ شۆڕشی كورددا هەبوو، ئەو پەڕی دڵسۆزیی بۆ سەرۆك مەسعوود بارزانی هەبوو . ئەویش بە چاوێكی پڕ رێزەوە سەیری دەكرد . كاتێك كە ئەو زاتە لەو شارە لەندەن نەخۆش بوو و لە یەكێك لە نەخۆشخانەكانیدا كەوتبوو ، لەو دەمەدا سەرۆك مەسعوود بارزانی سەردانی ئەو شارەی دەكرد ، كە هەواڵی نەخۆشیەكەی زانی هەر لە فرۆكەخانەوە یەكسەر چووە سەردانی بۆ هەوڵ پرسینی . مەحموود بەگ لە ساڵانی دوا دوای ژیانی رووی كردە وڵاتی ئوردن و لە شاری (ئیربد) نیشتەجێ‌ بوو ، تاكو لە تەمەنی 78 ساڵیدا لە رۆژی 8/6/1998 دا لەو شارەدا كۆچی دوایی كرد، تەرمەكەی بەرێزێكی زۆرەوە لە شاری (عەممان)ی پایتەختی ئەو وڵاتە نێژرا .
سەرچاوە : 1 – میر بصری – أعلام الكرد – لندن 1991 .
2 – نامەیەكی تایبەتی ریزدار موحسین دزەیی لە رۆژی 1/6/2002 دا.

18643809_1425642914184484_1740998318_n

About دیدار عثمان

Check Also

شێخ عوبەیدوڵڵا نەهری سەرکردەیەکی رووناکبیری

نووسینی هیواساعدیئایینی و مرۆڤایەتی بووە کە هەڵگری فەلسەفەی یەکسانی و ئازادی و سەربەخۆیی بووە بە …