مێژووی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین

مێژووی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین

بەرزانی مەلا تەها

كرۆكی بابەت

مێژووی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین مێژوویەكی دوورودرێژی هەیە، چونكە هەردوو لایان نوێنەرایەتی سوننەكانی جیهانی ئیسلامیی دەكەن، یەكەمیان لەسەر ئاستی دەوڵەتێكی ئایینیی، كە لەسەر بنەمای پێكهاتنی ئایینی – سیاسیی نێوان (محەمەدی كوڕی عەبدولوەهاب) و (ئالسعود)ەوە سەرچاوەی گرتووە، دووەمیش وەك رێكخراوێكی سەراسەریی ئیسلامی بزاڤگەریی لە پاش رووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیی لە میسر و پاشانیش ناوچەكەدا دەستی بە جموجۆڵە بەرفراوانەكانی كرد، ئیدی لە سییەكانی سەدەی بیستەمەوە سەرەداوی پەیوەندیی لەنێوان ئەم دوو لایەنەدا دروستبوو، كە خودی (حەسەن بەننا) مورشیدی ئیخوان موسلمین بناغە داڕێژەری بوو، هەریەك لەم دوو لایەنەش سوودیان لە یەكتریی وەرگرتووە بۆ پەرەپێدانی ستراتیژ و ئایندەی خۆیان له ناوچەكەدا. پاشانیش بەهۆی رووخانی سیستمی پاشایەتیی و سەركەوتنی ناسیۆنالیزمی عەرەبیی و ناسریزم لە میسردا، ئیخوانەكان گورزی گەورەیان بەركەوت، لەو قۆناغەشدا سعودیە بووە لانەی ئەوان و لەوێ پەرەیان بە جموجۆڵەكانیان دا.

لەگەڵ هەڵایسانی شۆڕشی گەلانی ئێران و جڵەوكردنی دەسەڵات لە لایەن رۆحانییەكانەوە، پەیوەندییەكانی سعودیە و ئیخوان لەقبوو، چونكە لەو دەمەدا ئیخوان بە شۆڕشی ئیسلامیدا هەڵیدەدا و سعودیەش بەم مۆدێلە نوێیەی دەسەڵاتی شیعەگەرای ئێرانیی قایل نەبوو. لە لایەكی تریشەوە، پاش سەرهەڵدانی شۆڕشە عەرەبییەكان لە وڵاتانی عەرەبیی و سەركەوتنی ئیخوان موسلیمین لە میسر، سعودیە بە تەواویی بەخۆی كەوت بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو تەوژمە ئیسلامە سیاسییەی، كە خوازیاری گەیشتن بوو بەدەسەڵات، ئەو تەوژمەش خۆی لە سەركەوتنی ئیخوان موسلیمیندا دەبینییەوە لە هەڵبژاردنەكانی میسردا، بۆیە لەو ساوە چووە بەرەی دژە شۆڕش و بە هەماهەنگیی لەگەڵ سوپای میسردا كۆدەتا بەسەر دەسەڵاتی ئیخواندا كرا، لەسەر شانۆی سیاسیی ئەو وڵاتە سڕانەوە، بەمشێوەیە سعودیە لەو مەترسییەی ئیسلامی سیاسیی رزگاری بوو، كە بە هەڕەشەیەكی جیددی دەبینی بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەكەی. لەم بابەتەدا، مەبەستمانە، بە شێوەیەكی كورت و پوخت ئاماژە بە سەرەداوی پەیوەندییەكانی سعودیە و ئیخوان موسلمین بدەین لەبەر رۆشنایی و كاریگەریی ئەو قۆناغە مێژوویانەی كاریان لەم پەیوەندییە كردووە لە پاڵ باسكردنی ئەو گۆڕانكارییانەی، كە بوونەتە خاڵی پێكڕا گەیاندن و لێكجیابوونەوەی ئەم دوو لایەنە.

 ریشەی مێژوویی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین

لە راستیدا، كاتێك دێینە سەر باسی دروستبوونی پەیوەندیی لە نێوان ئیخوان موسلمین و شێخنشینی عەرەبیی سعودیی، وا پێویست دەكات پێكهاتنی پەیوەندییەكی لەمشێیەوە بگەڕێنینەوە بۆ ئەو خاڵەی، كە هەردوو بەرەكە لە قۆناغی پێكهاتن و دامەزراندا بوون و رایەڵەی هاوبەش هەردوو قوتابخانەكەی ئیخوان و سعودیەی پێكڕا دەبەستەوە، چونكە هەردوو قوتابخانەكە هاوبەشن لە بابەتی بە سیاسیكردنی ئایین و بە ئایینیكردنی سیاسەتدا، لە قۆناغەكانی پاشتردا كێبڕكێ و شەڕەقۆچ لە نێوانیاندا دروستبوو، كە لە بنەڕەتدا ململانێی پرۆژەی سعودیی و پرۆژەی ئیخوانیی جیهانیی سوننەگەرا بوو. سعودیە لە پێكهاتنی سیاسیی خۆیدا پشتی بەستووە بە باگراوندێكی ئایینیی، كە هێز و هەرەكەتی رۆحیی لە وەهابیەتەوە وەرگرتووە لە ئاكامی هاوپەیمانیی نێوان ئالسعود و (محەمەدی كوڕی عەبدولوەهاب)دا دامەزراوە(1).

سەرەتاكانی پەڕینەوەی ئیخوان موسلمین بۆ شێخنشینی عەرەبیی سعودیە دەگەڕێتەوە بۆ سەردانی دامەزرێنەری ئیخوان موسلمین (حەسەن بەننا) بە مەبەستی بەجێهێنانی حەج، گرنگیی سەردانێكی لەمشێوەیە لە كاتێكدا بوو، كە میسر ئامادەنەبوو دان بە دەوڵەتی تازە دامەزراوی سعودیدا بنێت، هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ فشارەكانی بەریتانیا. حەسەن بەننا لە لایەن دەوڵەتی سعودیەوە پێشوازییەكی بەرفراوانی لێكراو لە لایەن دەسەڵاتدارانی سعودیەوە بەگەرمیی بەخێرهاتنی لێكرا، هەروەها لە لایەن شا عەبدولعەزیزەوە رێگەی پێدرا لە كۆنگرەی ساڵانەی مەزنە میوانانی حەجدا گوتارێك پێشكەش بكات، بەننا لە درێژەی گوتارەكەیدا رەزامەندیی خۆی بۆ دەوڵەتی نوێی سعودیە لە نسێی ئیمارەتی شا عەبدولعەزیزدا دەربڕی، هەروەها رۆژنامەی فەرمیی (أم القری)ی سعودیی، حەسەن بەننای وەك یەكێك لە مەزنە میوانانی حەج ناساند و لە ژێر ئەم ناونیشانەدا رێزیان لێنابوو “حسن البنا.. علی الرحب والسعة”. دیسان حەسەن بەننا سەردانی سعودیەی كردەوە و وەك مامۆستا لە یەكێك لە پەیمانگەكانی سعودیەدا خزمەتی كردووە. سەردانەكانی دامەزرێنەری ئیخوان شێوەیەكی تایبەتیی وەرگرتبوو، رەنگدانەوەی پەیوەندیی قووڵی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین بوو لەو قۆناغەدا(2).

فاكتەری حەج خاڵی بە یەكگەیشتنی ئیخوان موسلیمن و سعودیە بوو، هەروەها رەنگدانەوەی ئاستی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو لایەنی دەرەخست، حەسەن بەننا بە درێژایی ساڵانی (1936 – 1948) بە مەبەستی بەجێهێنانی فەریزەی حەج سەردانی سعودیەی كردووە، تەنها یەك ساڵی لێپەڕاندووە، ئەمەش سووربوونی بەننا دەرەخات بۆ بڵاوكردنەوەی بانگەوازەكەی و قسەكردن بۆ تەواوی میوانانی ماڵی خوا و پتەوكردنی پەیوەندیی بە تەواوی مسوڵمانانی جیهانەوە(3). پاش تیرۆركردنی حەسەن بەننا پەیوەندییەكانی نێوانیان بەردەوامبوو، بەتایبەت لە قۆناغی رێبەرایەتیی (حەسەن هوزەیبی)دا، ئەو لە ساڵی 1954 سەردانی سعودیەی كرد و لە لایەن شا عەبدولعەزیزەوە رێزێكی گەورەی لێگیرا، ئەم پەیوەندییە تەباییەی نێوان سعودیە و ئیخوان لە كاتێكدا بوو، كە پەیوەندییەكانی سعودیە و میسر گرژ و ناتەبابوو(4).

گەر بگەڕێینەوە بۆ سەروەختی چوونی حەسەن بەننا بۆ بەجێهێنانی فەریزەی حەج، دیدەنییەكی بەناوبانگ ئەوو شا عەبدولعەزیز پێكڕا لە ساڵی 1936 كۆدەكاتەوە، لە دانیشتنەكەدا بەننا داوا لە شاى سعودیە دەكات لقێكی ئیخوان موسلمین لەو وڵاتە بكاتەوە و رێگریی لێنەكات، بەڵام شا عەبدولعەزیز دیپلۆماتییانە داواكەی رەتدەكاتەوە و دەبێژێت “هەموومان برایانی مسوڵمانین!”. لەو ساتە بە دواوە ئیخوان موسلمین نەیتوانی لقێكی رێكخستنەكانی لە سعودیەدا بكاتەوە، تەواوی ئەو داواكارییانەشی لەمبارەوە پێشكەش بە دەسەڵاتدارانی سعودیە كران، رەتكرانەوە. هەروەها كاتێك شا عەبدولعەزیز لە ساڵی 1945 سەردانی میسر دەكات، ئیخوانەكانی میسر لە فڕۆكەخانەی قاهیرە پێشوازییان لە هاتنی شای سعودیە كردووە و دروشمی ئیسلامییانەیان وتۆتەوە. هەروەها رۆژنامەی ئیخوان موسلمین ئاماژەی بە نامە و نامەكاریی نێوان بەننا و شا عەبدولعەزیز داوە. تەنانەت كاتێك حەسەن بەننا لە ساڵی 1948 چۆتە سعودیە لە لایەن دەسەڵاتدارانی میسرییەوە هەوڵی غافڵكوژكردنی دراوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی سعودیە هەستیان بەو جۆرە مەترسییە كردووە و پاسەوانییەكی توندی شوێنی مانەوەی بەننایان كردووە(5).

بەمشێوەیە پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان درێژەی كێشا، كۆدەتاكەی ساڵی 1954 دژ بە سیستمی پاشایەتیی لە میسر پشتیوانییەكی گەورەی جەماوەریی لێكرا، ئیخوانەكان لە ریزەكانی سوپادا بەشدارییان كرد، بەڵام بەهۆی رووداوەكانی پاشترەوە ئیخوان موسلمین لەگەڵ ئەنجومەنی رێبەرایەتیی شۆڕش كەوتنە زۆرانگرتن، ئیدی ناكۆكییەكانی نێوان ئیخوان و رێبەرایەتیی شۆڕش درێژەی كێشا، (جەمال عەبدونناسر)، كە سەروكاری ئەنجومەنەكەی لەدەستدابوو بەخۆكەوت بۆ پەراوێزخستن و دوورخستنەوەی سەرجەم ناوەندەكانی هێز، ئەوانەی بەشداربوون لە كۆدەتاكەدا، سەرەتا لە سەرۆكی ئەنجومەنەكەوە لیوا (محەمەد نەجیب)ەوە دەستیپێكرد و دەستبەسەریكرد، ئینجا كەوتە گیانی ئیخوان موسلیمین و رێبەرایەتییەكەیان قۆڵبەستكراو پاشانیش ئازادكران، سەرلەنوێ لە ساڵی 1954 پاش هەوڵی تیرۆركردنی عەبدونناسر سەركردایەتیی ئیخوان دووچاری گرتن بوونەوە، چونكە ئیخوان بە ئەنجامدانی هەوڵی تیرۆركردنی ناسر تۆمەتباركرا. لەم قۆناغە توند و گرژەی نێوان ئیخوان موسلیمن و ئەنجومەنی رێبەرایەتیی شۆڕشدا، مەلیكی سعودیە كەوتە نێوەندگیریی لە نێوان ئیخوان و حكومەتی میسر، ئەمەش لە پاش یەكەم هەڵوەشاندنەوەی ئیخوان وەك رێكخراوێكی سیاسیی، لای خۆشیەوە حكومەتی میسر رەزامەندیی خۆی بۆ نێوەندگیرییەكەی شاى سعودیە دەربڕیوە. پاشانیش حەسەن هوزەیبی سەردانی سعودیەی كردو بە گەرمیی پێشوازی لێكرا، ئەمەش زادەی تەبایی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان بوو لەو قۆناغە مێژووییەدا. پاشانیش شا فەیسەڵ رۆڵی گرنگی بینی لە لێكنزیككردنەوەی ئیخوان موسلمین و دەسەڵاتی پاشایەتیی لە سعودیە، چونكە ئەوكات میسر دەیخواست شێخنشینەكانی كەنداو لە رێگەی ئاودیوكردنی شۆڕشەوە بڕوخێنێت. ئیدی گرتنەبەری شاڵاوی توند بۆ سەر ئیخوانەكانی میسر لە لایەن دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتەوە، بە ناچاریی بڕێك لە كادێران و لایەنگرانی ئیخوان روویان لە سعودیە كرد و لەوێ گیرسانەوە (6).

پاشان، دەوڵەتی نوێی میسر لایەنگری یەكێتی شورەویی بوو و پێڕەوی لە ناسیۆنالیزمی عەرەبیی و سۆسیالیزم دەكرد، عەبدونناسر رێبەرایەتیی هاوپەیمانییەكی عەرەبیی لە وڵاتانی عەرەبیی دەكرد بۆ سەرخستنی تەوژمە ناسیۆنالیستییەكان بەرەو لوتكەی دەسەڵاتی سیاسیی، لەپاڵ ئەمەشدا، دژایەتیی سیستمی پاشایەتیی لەو ناوچەكەدا دەكرد و كاری بۆ سەرنخونكردنەوەیان دەكرد، بۆیە لە ساڵی 1957 سعودیە پەیوەندییەكانی لەگەڵ دەسەڵاتەكەی عەبدونناسردا پساند، ئیخوان موسلمینیش سوودی لەم ناجێگیرییە وەرگرت و دایەپاڵ سعودیە، چونكە ئەوكات سعودیە دژی هەڵوەشانەوەی ئیخوان و گرتنی ئەندامان و لایەنگرانیان بوو. لە بەرامبەریشدا سعودیە كەوتە دروستكردنی قەوارەیەكی ئیسلامیی لە چەندین وڵات و رێكخراو بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو رەوتە ناسیۆنالیستییەی، كە میسر كاری بۆ ئاودیوكردنی دەكرد، ئیدی ئەندامانی ئیخوان لە سعودیە ئەو وڵاتەیان كردە پەناگەی ئارام بۆ خۆیان و ئەندامانی ئیخوان لە لایەن سعودیە و بژێوییان بۆ دابین دەكرا و كاریان بۆ دەدۆزرایەوە. لە باری پەروەردە و دادوەریشدا، ئەندامانی ئیخوان لە گردبوونەوە بانگخوازیی و رێكخراوە خێرخوازییەكاندا چالاكبوون، چونكە سعودیە لەو قۆناغەدا خوازیاربوو عەقڵەكان بەلای خۆیدا كێش بكات و بە دژی ناسریزمی شۆڕشگێڕیی دژە سیستمی پاشایەتیی بەكاریان بهێنێت، ئەمەش لە رێگەی گوتارێكی فیكرییەوە، هەروەها سعودیە هەنگاوی بەو ئاڕاستەیەدا دەهاژوو، كە جێپێی خۆی قایم بكات وەك دەوڵەتێكی پێشەنگ و رێبەر و بەرجەستەكردنی قورسایی سیاسیی خۆی لە هەردو جیهانی عەرەبیی و ئیسلامیی و جیهاندا (7).

لە حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی بیستەمیشدا، دەسەڵاتدارانی سعودیە نێوەندگیرییان لە نێوان ئیخوان موسلمین و جەمال عەبدونناسر و ئەنوەر سادات كردووە بۆ ئەوەی رێگە بە ئیخوان بدرێت كاری سیاسیی لە میسردا بكات، هەروەها ئەو ئەندامانەی ئیخوان، كە لە سعودیە وەك دوورخراوةی سیاسیی گەڕانەوە بۆ میسر لەناویشیاندا (عومەر تلمسانی)، كە لە ساڵی 1973وە بۆ ساڵی 1985 مورشیدی ئیخوان بوو، رۆڵی گرنگیان گێڕا لە سەرلەنوێ رێكخستنەوەی ئیخوان موسلمین لە هەردوو دەیەی حەفتا و هەشتاكاندا. تەنانەت هەندێك لە سەرچاوەكان ئاماژە بە هاریكاریی و دەستگیرۆیی دامەزراوە و دەوڵەمەندە سعودییەكان دەكەن، كە پێشكەشی ئیخوانیان كردووە بۆ دروستكردنی مزگەوت و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی و رێنوێنی ئایینیی، وێڕای پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی تەندروستیی و فێركاریی. بگرە بڕێك لە ئەندامان و سەركردەكانی ئیخوان ستایشی سعودیەیان كردووە، كە هەركات میسر لێیان گیردەكات و زۆریان بۆ دێنێت، پەنا دەبەنە سەر سعودیە و لەوێ دەگیرسێنەوە. بە پێچەوانەشەوە، لە ماوەی ساڵانی (1967-1981)دا ئیخوان موسلمین لە میسر لە چەندین بۆنەدا گازندەیان لە سعودیە گرتووە، بگرە مورشیدی ئیخوان عومەر تلمسانی سعودیەی تۆمەتباركردووە بەوەی كە دژی دروستبوونی قەوارەیەكی نیشتیمانیی فەلەستینیی بووە، بێ ئەوەی بە فەرمیی رای بگەیەنێت، لە بۆنەیەكی تردا، تلمسانی دژایەتیی پەیوەندییەكانی سعودیە – ئەمەریكای كردووە، ئیخوان دژایەتی بۆ كڕینی فڕۆكەی (ئەواكس)ی ئەمەریكیی دەربڕیوە، چونكە پێش ئەوەی ئەمەریكا بیداتە سعودیە تەواوی ئەو ئامێرە پێشكەوتووانە لابراون، كە مەترسیی بۆ سەر ئیسرائیل دروست دەكەن (8).

پاڵنەرەكانی لێكنزیكیی سعودیە و ئیخوان موسلمین

سعودیە لەو قۆناغەدا لە رێگەی چەندین فاكتەری واقیعییەوە هەوڵی بۆ كەمەنكێشكردنی ئیخوان موسلمین دەدا، ئێمە لە پێنج خاڵدا پوختی دەكەینەوە:
1.     بەردەوامیدان بە سیاسەتەكانی شا عەبدولعەزیز لە پێناو كێشكردنی عەقڵەكان لە تەواوی بوارە جۆراوجۆرەكاندا، زۆربەی ئەوانەش رۆشنبیرانیی عەرەبیی بیانیی بوون، شای سعودیە دەیویست لەم رێگەیەوە كاروباری دەوڵەت بەڕێوە ببات و پشێوییە ناوخۆییە ئایینییەكانی سعودیەش چارەسەر بكات.

2.     سعودیە دەیویست بەرەنگاریی رەوتی ناسریزمی شۆڕشگێڕیی بێتەوە و جەمال عەبدونناسر بە توندیی دژایەتیی سیستمە پاشایەتییەكانی دەكرد و پلانی لە دژیان دەگێڕا، پلانەكانیشی لە لیبیا و یەمەن سەریان گرت و فڕۆكەكانی ناوچەكانی باشووری سعودیەیان بۆردومانكرد، سعودیەش بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم رەوتە ناسرییە پەنای بردە بەر ئیخوان موسلیمین، چونكە ئەوكات ئیخوان دوژمنی باوە كوشتەی عەبدونناسر بوون، ئیدی كێشكردنی ئیخوان لەلایەن سعودیەوە لە سەر ئەم بنەمایە بوو “دوژمنی دوژمنم دۆستمە”.

3.     سعودیە دەیویست گوتاری ئایینیی ناوخۆیی پەرەپێ بدات، ئیخوان موسلمین چارەسەری ئیسلامیی قووڵیان لەدەستدا بوو بۆ چارەسەركردن و بەڕێكردنی ئەو پرۆژانەی دەوڵەت، كە گوتاری سوننەتیی سعودیە رێگریی لێدەكرد، چونكە بەشێك لە زانایانی سعودیە لەو قۆناغەدا دژی پلانەكانی پەرەپێدانی دەوڵەت و دەوڵەتی هاوچەرخ بوون.

4.     سعودیە لەو قۆناغەدا رووبەڕووی مەترسیی ناوخۆیی ببۆوە، ئەویش هەڵكشانی گوتاری رادیكالیزم و  توندڕۆیی بوو لە ناو گوتاری سوننەتیدا، هەروەها دروستبوونی رێكخراوی شۆڕشگێڕیی بەخۆوە بینی لەناویاندا ناسیۆنالیستیی، بەعسیی و كۆمۆنیستیی و هەڕەشە بوون بۆ سەر ئەم وڵاتە، هەروەها بەرهەڵستیكردنی دەسەڵاتی سعودیی لە ناو كرێكار و قوتابیانی زانكۆ بە ئاشكرا هەستی پێدەكرا، باشترین چارەسەریش بریتی بوو لە بەكارهێنانی ئیخوان موسلیمین بۆ بەرەنگاربوونەوەی تەواوی ئەو رەوتانە، جگە لە سعودیەش وڵاتانی تری عەرەبیی گوتاری ئیسلامییان لە دژی تەوژمی چەپ بەكارهێنا.

5.     سعودیە دەیویست خۆی وەك دەوڵەتێكی پێشەنگ و رێبەر بسەلمێنێت و پێگە و قورسایی خۆی لە جیهانی عەرەبیی و ئیسلامیی و جیهاندا بچەسپێنێت (9).

ئامانجەكانی ئیخوان موسلمین لە سعودیە

ئیخوان موسلمین چەندین ئامانجی هەبوو لەو وڵاتانەدا، كە ئەندامانی تێیدا گیرسابوونەوە، لە گرنگترینیان بڵاوكردنەوەی بانگەوازی ئیخوان موسلمین لە رووی فیكر و رێكخستنەوە، دەشێت لەم چەند خاڵەی خوارەوەدا پوختی بكەینەوە:

1.     دەستگرتن بەسەر پرۆسەی پەروەردە.
2.     دەستگرتن بەسەر رێكخراوە خێرخوازییەكان.
3.     دەستگرتن بەسەر ئەو دامەزراوانەی، كە خاوەن مۆركی گشتگیر بوون، وەك دامەزراوە ئیسلامییە گەورەكان، ئەوانەی خاوەن رۆڵی سیاسیی بوون.
4.     خۆخزاندنە ناو تەواوی جومگەكانی كۆمەڵگە (10).

 شۆڕشی ئیسلامیی ئێران و كاریگەرییەكانی لەسەر پەیوەندییەكانی سعودیە و ئیخوان موسلمین

لە راستیدا، سعودیە لە قۆناغی شاهەنشاهیی پەهلەوییدا هاوپەیمانی ئێران بوو لە كەنداودا، میسریش بە هەمان شێوە لەهەمان بازنەدا بوو بە تایبەت لە پاش مۆركردنی پەیمانی ئاشتیی لە ساڵی 1979، بەڵام پاش سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامیی لە ئێران لە ساڵی 1979 و دامەرزاندنی كۆماری ئیسلامیی، ئەم شۆڕشە بووە هۆی هاندانی ئایدۆلۆجیای شۆڕش لە خستنەڕووی پرنسیپەكانی بۆ هەردوو جیهانی ئیسلامیی و عەرەبیی، بە تایبەت لە وڵاتانی كەنداودا كەمینەی شیعە هەیە و ئێران هەر كاتێك بیخواستایە بە دژی وڵاتەكانیان دنەی دەدان، ئەوكاتیش هەر كە كۆماری ئیسلامیی بنجی داكوتی دروشمی “ئاودیوكردنی شۆڕش”ی بەرزكردەوە. شۆڕشی ئیسلامیی لە ئێران هاوسەنگی لە ناوچەی كەنداودا گۆڕی و میسریش لە پەیمانی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیلدا مۆركرد، بەمپێیە سعودیە یەكێك لە هاوپەیمانە سەرەكییەكانی لەدەستدا، ئەویش میسر بوو. ئێرانییەكان لە قۆناغی سەرۆكایەتیی كۆماری (ئەبولحەسەنی بەنی سەدر)ەوە باسیان لە پاوانخوازیی ئێران كردووە، تەنانەت بەنی سەدر لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ گۆڤاری (النهار)ی عەرەبیی لە 23ی مارسی 1980، وتوویەتى: “ئێران هەرگیز نە دەستەبەرداری ئەو سێ دوورگەیە دەبێت، نە دەیگێڕێتەوە”، هەروەها وتوویەتى: “بەلای ئێرانەوە ئەبوزەبی، قەتەر، عومان، كوێت و سعودیە وڵاتی سەربەخۆ نین” (10).

شۆڕشی ساڵی 1979ی گەلانی ئێران و جڵەوكردنی دەسەڵات لە لایەن رۆحانییە شیعەكان دەلاقەیەكی گەورەی لە نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمیندا دروستكرد، چونكە ئیخوان هەر لە سەرەتاوە پشتیوانییان لەو شۆڕشە كرد، سعودیەش بە هیچ كلۆجێك بەم هەڵوێستە رازی نەبوو بەتایبەت لە پاش زاڵبوونی مۆركی شیعەگەریی بەسەر شۆڕشی گەلانی ئێراندا. بەگشتیی، یەكێك لە فاكتەرە سەرەكییەكانی گەشەسەندنی تەوژمی ئیسلامیی لە میسر خۆی لە سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامیی لە ئێراندا دەبینێتەوە، كە هاوكات سەركەوتنێكی مەعنەویش بوو بۆ رەوتە ئیسلامییە هاوچەرخەكان، بەهۆی فاكتەری سەركەوتنی شۆڕش لە ئێران پارت و رێكخراوە ئیسلامییەكانی ناوخۆ و دەرێی میسر بەخێرایی كەوتنە پشتیوانیكردن لە شۆڕشی ئێران، رێكخراوی نێودەوڵەتیی ئیخوان موسلیمین بە پەلە و لەدەستپێشخەرییەكدا پشتیوانی خۆی بۆ سەركەوتنی ئەو شۆڕشە راگەیاند و شاندێكی رەوانەی ئێران كرد، شاندەكە لە ساڵی 1979 گەیشتە ئێران، هەروەها گۆڤارەكانی (الدعوە، الاعتصام، المختار الاسلامی) كەوتنە پشتیوانیكردنی شۆڕشی ئێران و جەختیان لە ئیسلامی بوونی ئەو شۆڕشە كردەوە و وێنەی رێبەرانی ئەو شۆڕشەیان لە لاپەرەكانیاندا بڵاودەكردەوە، گوتاربێژانی ئایینیی لە مینبەری مزگەوتەكانەوە كەوتنە پیاهەڵدانی ئەو شۆڕشە و رێبەرایەتییەكەی. جگە لە ئیخوان موسلیمین، رێكخراوە ئیسلامییەكانی تری میسریش كەوتنە پاڵپشتیكردنی ئەو شۆڕە، بە نموونە، (رێكخراوی جیهادی ئیسلامیی) رایگەیاند واجبە رێكخراوە ئیسلامییەكان لە میسر پشتگیریی لە شۆڕشی ئیسلامیی ئێران بكەن، لای خۆیەوە (جەماعەی ئیسلامیی) میسریی چەندین خۆپیشاندانیان رێكخست و پشتیوانییان لەو شۆڕشە كرد و گازندەیان لە پەناهەندەیی شای ئێران لە میسر كرد(11).

سەرەنجام، پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین بەهۆی سەركەوتنی باڵی رۆحانییەكان و جڵەوكردنی دەسەڵاتەوە رووی لە گرژیی كرد، بەڵام ئەندامانی ئیخوان لە سعودیە لە چالاكیی بەردەوامبوون، لەو قۆناغەشدا مورشیدی ئیخوان (محەمەد مەهدی عاكف) لە ئاخروئۆخری حەفتاكاندا بەشداریی لە كۆڕبەندی جیهانیی لاواندا كرد، كە سەر بە ئیخوان موسلمین بوون، هەروەها (مەئمون هوزەیبی) لە وەزارەتی ناوخۆی سعودیە كاری دەكرد، پاشانیش عاكف و هوزەیبی بوونە مورشیدی ئیخوان موسلمین. سێیەم مورشیدی ئیخوان عومەر تلمسانی تێڕوانینی نەرێنیی هەبوو بۆ فیكری ئایینیی سوننەتی لە سعودیە، كە لەوێ ئیخوانەكان كەوتنە ژێر كاریگەریی ئەم تێڕوانینەوە، لە كتێبەكانیشیدا سەرنجی مێژوویی نەرێنیی سەبارەت بە سعودیە نووسیوە، بەڵام شۆڕشی ئیسلامیی ئێران خاڵی وەرچەرخانە لە پەیوەندییەكانی نێوان ئیخوان و سعودیەدا (12).

پەیوەندییەكانی سعودیە و ئیخوان موسلمین لە پاش شۆڕشی 25ی یەنایەری میسر

لە ساڵی 2002ەوە پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان موسلیمن پێی نایە قۆناغێكی فرە دژوارەوە، وەزیری ناوخۆی سعودیە (نایف عەبدولعەزیز) لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی (السیاسة)ی كوێتیی لە رۆژی 23ی نۆڤەمبەری 2002 رایگەیاند: “كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین سەرچاوەی بەڵایە، تەواوی گێرمە و كێشە و دەرهاویشتەكانمان لە ئیخوان موسلمینەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەوانن ئەمجۆرە رەوت و بیروباوەڕانەیان خوڵقاندووە”. گوتەكانی نایف سەرەتای دەركەوتنی عەقڵییەتی نوێی دەوڵەتی سعودیە و رێوشوێنەكانی بوو دژ بە ئیخوان موسلمین، هەروەها سعودیە ئیخوانی تۆمەتباركرد بە وەستانەوە دژ بە جەنگی دووەمی كەنداو لە ساڵی 1991، لەپاڵ ئەمەشدا، هەڵوێستی ئەرێنیی پێشتری سعودیەی وەبیر ئیخوان هێنایەوە، كە چۆن سعودیەیان كردبووە پەناگەیەك بۆ خۆیان. تەنانەت (گراهام فولەر) گوتەكەی نایف عەبدولعەزیزی وا لێكداوەتەوە، كە دەلاقەیەكی گەورەی لەنێوان سعودیە و ئیخوان موسلمین لەسەر ئاستی جیهان دروستكردووە، هەرچەندە لە مێژە رووبەڕووبوونەوە لەنێوان وەهابیزم و ئیخوانیزمدا دروستبووە، بەڵام لە ئێستادا بەرەو گرژییەكی بەرفراوان و ئاشكرا هەنگاو دەنێت” (13).

لەگەڵ هەڵایسانی شۆڕشە عەرەبییەكان و دەستبەردابوونی حوسنی موبارەك لە پۆستی سەرۆكایەتیی كۆمار، سعودیە ترسێكی گەورەی لێ نیشت، لە هەمان كاتیشدا، رۆڵی ئیخوان بە تەواویی لە ناوچەكەدا رووی لە هەڵكشان كرد، هەر بۆیەشە سعودیە بەخۆی كەوت بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو مەترسییە، ئەویش لە رێگەی دروستكردنی بەرەی دژە شۆڕش دژ بەو هەڵكشانە گەورەیەی ئیخوان و ئیسلامییەكان، چونكە بە لای سعودیەوە ئیخوان وەك رێكخراوی دایك ئیلهامبەخشی رێوڕەوتە ئیسلامییەكانی تری ناوچەكە بوو، هەروەها سعودیە پێیوابوو میسر پێگە هەرێمییەكەی لەدەست دەدات و پرۆژەی ئیخوان موسلیمین جێگەی دەگرێتەوە. سعودیە هەر لە سەرەتاوە دژایەتیی خۆی پرۆژەی ئیخوان موسلمین دەربڕی، بۆیەشە لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی میسردا پشتیوانیی لە (ئەحمەد شەفیق) كرد دژ بە (د. محەمەد مورسی)، كە كاندیدی ئیخوان بوو، بەمپێیە سعودیە كەوتە بەرەی دژە شۆڕشەوە، سەرەنجام، كاندیدی ئیخوان سەركەوتنی بەدەستهێناو بووە سەرۆك كۆماری میسر. لە بنەڕەتدا، سعودیە لەوە تۆقی بوو میسر لە رێبەرایەتیكردنی پرۆژەی سوننی بكەوێت، هۆكاری ئەم تێڕوانینە دەگەڕێتەوە بۆ سەردانەكەی مورسی بۆ ئێران، هەروەها سعودیە تۆقیبوو لەوەی لەناوخۆی وڵاتدا بانگخوازانی سەر بە ئیخوان دەست بە جموجۆڵ بكەن، بۆیەشە ئیخوانی تۆمەتباركرد بەوەی دەخوازێت لەناو سعودیەدا رێكخستن دروست بكات. بەم هۆیەوە پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئیخوان پێی نایە قۆناغێكی ئاڵۆزەوە تا ئەو رادەیەی شا عەبدوڵای سعودیە رەتیكردەوە لە پەراوێزی لوتكەی وڵاتانی عەرەبیدا چاوی بە محەمەد مورسی بكەوێت، بەڵام سعودیە پەیوەندییەكانی خۆی لە دامەزراوەی سەربازیی میسردا پاراست و چاوپێكەوتن لە نێوان بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگریی (موراد مەوافی) و باڵوێزی سعودیەدا رێكخرا. پاشان لەگەڵ پەرەگرتنی رووداوەكانی میسر و قەومانی كۆدەتای سێی یۆلیۆ دژ بە محەمەد مورسی، سعودیە لە مۆتەكەی ئیخوان موسلمین قوتاری بوو، هەروەها سعودیە پشتیوانی لە جووڵەی سوپا دژ بە مورسی كردو لە رووی سیاسیی و ئابوورییەوە تا ئەوپەڕی توانا پاڵپشتی لە میسر كرد، لەگەڵ ئیماراتیشدا دەستیاندایە جموجۆڵی دیپلۆماسیی تا جووڵەی سوپا لە ناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا وەك كۆدەتای سەربازیی لێكنەدرێتـەوە، ئیدی گرتنەبەری ئەم هەنگاوانەی سعودیە چەندین ئامانجی پێكا، لەوانە:

1.     راگەیاندنی سەركەوتنی هاوپەیمانیی دژە شۆڕش بە رووخاندنی دەسەڵاتی ئیخوان موسلمین لە میسر.
2.     سەرلەنوێ گێڕانەوەی پێشەنگایەتیی پرۆژەی سوننی و قوتاربوون لە زۆربۆهێنانی پرۆژەی ئیخوانیی لە ناوچەكەدا.
3.     زامنكردنی پاشكۆیەتیی میسر بۆ سیاسەتە هەرێمییەكانی سعودیە و وەستانەوەی سوپای میسر شانبەشانی ئەم وڵاتە لە كێبڕكێ هەرێمییەكانیدا.
4.     هاوپەیمانە ستراتیجییەكەی (سوپای میسر)ی گەیاندە دەسەڵات و پشتیوانیی لە (عەبدولفەتاح سیسی) كرد بۆ گەیشتن بە لوتكەی دەسەڵاتی سیاسیی.
5.     شكستهێنان بە پرۆژە ئیسلامییە دیموكراتخوازەكان و ناچاركردنی رۆژئاوا بە پشتبەستن بە هاوكاریكردن لەگەڵ مۆدێلی سعودیی یاخود مۆدێلی دەسەڵاتگەرای عەرەبیی (14).

سەرچاوە و پەراوێزەكان:
1.     مسارات العلاقة بین الاخوان المسلمین و المملكة العربیة السعودی بین الواقع و التأریخ: أسامە الصید.
2.    الاخوان المسلمون و السعودیة “دعم و تأیید هنا.. حظرو تقیید هناك”، http://www.islamist-movments.com/4906.
3.    السعودیە والاخوان المسلمون: د. محمد أبو سعاد، القاهرە، ص107.
4.    الاخوان المسلمون و السعودیة “دعم و تأیید هنا.. حظرو تقیید هناك”: سەرچاوەی پێشوو.
5.    الاخوان المسلمون و السلفیون فی الخلیج: مجموعە مؤلفین، الطبعة الثانیة، 2011، ص22-24.
6.    مسارات العلاقة بین الاخوان المسلمین و المملكة العربیة السعودی بین الواقع و التأریخ: سەرچاوەی پێشوو.
7.    التیارات الاسلامیة فی مصر و مواقفها تجاه الخارج 1967-1981: د. ولید محمود عبدالناصر، الطبعة الاولی، دار الشروق، 2001، ص33-34.
8.    الاخوان المسلمون و السلفیون فی الخلیج: سەرچاوەی پێشوو، ل35-37.
9.    هەمان سەرچاوە، ل37-38.
10.  تطور العلاقات المصریة السعودیة فی ضوء المتغیرات الاقلیمیة والدولیة 1980-2002: محمود إبراهیم بسیونی، دراسة ماجستیر، كلیة الاداب والعلوم الانسانیة، جامعة الازهر – غزة، 2012، ص61-62.
11.  النظام السیاسی فی المملكة العربیة السعودیة وجمهوریة إیران الاسلامیة (رؤیة مقارنة): عبدالرزاق خلف محمد الطائی، دراسات إقلیمیة، مركز الدراسات الاقلیمیة، جامعة الموصل، ص 143-144.
12.  مسارات العلاقة بین الاخوان المسلمین و المملكة العربیة السعودی بین الواقع و التأریخ: سەرچاوەی پێشوو.
13.  هەمان سەرچاوە.
14.  هەمان سەرچاوە.