ئاینی زەردەشتی لە نیوان تێڕوانینی ئیسلامی و مەزدەکیەت دا

ئاینی زەردەشتی لە نیوان تێڕوانینی ئیسلامی و مەزدەکیەت دا

ئاینی زەردەشتی وەکو زۆربەی ئاینەکانی تر باش تێپەڕینی چەند ھەزار ساڵێک  بەسەر  ئەم ئاینەدا  وە دوورکەوتنەوەی خەڵکی لە بنەچەی ئاینەکە   وەکو چۆن دینی مسیحی ‌ لە سەدەکانی ناوەراستدا بەھۆی سیاسەتەوە خەڵکی بەتەواوەتی لە بنەما سەرکیەکانی ‌دینی مەسیحیەت دور کەوتبونەوە بە ھۆی کایگەری  سیاسی وە ئابوری و زۆر کارتیکەری تر وە  بۆیە  دیانەتی زەردەشتیش لەمە لادانە بەدور ، بەدوور نەبوە بەڵام  ئەگەر بە شێوەیەکی  بابەتیانە سەیر مێژوی خومان بکەین ،لە کاتیکدا ئەبینین کەزۆر بە سادەی ئەبێزێنریت وە ناشرین ئەکرێت ، بەبێ بەڵگە  بۆیە من لێرەدا وە  لەم بابەتەدا ھەوڵمداوە کەوا ئەو ڕون بکەمەوە وە ئەو تەم مژە  لە سەر ئەو چەواشەکاریە ڕابماڵم وە ڕاستی بابەتەکە بخەمە پێش چاو، وئەو وە گەوجاندن بە ڕامبەر وھەست کردن بەکاڵفامی بەرامبەر لە لایەن ھەندێک وە بەناوی مامۆستای ئاینیەوە بەبێ ئەوەی کەوا ھەست بە لێپرسراویەتی بکرێت ، وە گرنگی مێژو بزانرێت وە بیر بکریتەوە لە کاریگەری مێژو لە سەر بیر تاکی کورد دورست بونی  گیانی ولات دۆستی ، ، ئەگینا لە چ شوینێکی دنیا گونجاوە کوا مەشاعیت دینداریی ێت وە چونە لای دایک کەسانی نزیک خوا ناسی بیت ، ئەمە تەنانەت لە گەل غەریزەی ئاژەڵیشدا یەک ناگرێتەوە وەک وەھمێک بۆ بەرامبەر ، چا چ قادرە  باو پاو باپیرانمان کەوا نمونەی ڕەوشت بەرزی بونە تاوکو ئەم ساتە ، وە کەم وینەیەش بونە بەبەراورد بە ھەمو کۆمەڵگاکانی جیھان ، مێژوش ئەوەی سەلماندوە کەپێش ھاتنی دینی ئیسلام کورد کە پەیرەوی دینی زەردەشت بون ھەر  ڕەوشت بەرزبون  ، بۆیەئەبێت  بە چاوکراوەیی  مێژو بخوێنینەوە نەک برەو بدات بەو ژەھرەی سەدان ساڵە کە دوژمنانی گەلە کەمان ڕشتویانە ، کەزۆر دورە لە گەورەیی خوا وپەیامە ئاسمانیەکانەوە ، لە کاتیکدا زۆرترین ویکچونەکان لە نێوان دیانتی زەردەشتی و ئیسلامدایە و مەبەست لەمەش تەنھا  برەودانە بەشەریعت و کەلتوری شمشیر و ڕەچەلەکی عەرەبی ،  بۆیە جیاکردنەوەی  کەلتور لە دین بەتایبەتی کەلتوری عەرەبی لە دین  ئیسلامی بەردەوامی لە ناو بازنەیەکی ھەڵەو خۆخۆریدا دەسۆڕێنەوە ، وە لەیەکتر تەکفیر کردن زیاتر ھیچی سەوز نابێت ، وە لە کۆتایدا کەلتور ، دیرۆک و ئەدب تەنانەت زمانیشمان ون دەکەین لە کۆتایدا تاکی کوردی دەکەویتە ناو فەوزای خۆونکردنەوە ، وە لە وێشدا گرانە کەوابتوانێت خۆی بدۆزیتەوە ، وەدەبێت بەشێک لە ستراتیجی دوژمن . …

ئەسلی بابەتەکە ( خاڵی شێواندنەکە ).
ھەرچەندە  بە ھۆی ڕوخانی ئمپراتۆریتی ساسانی لە سەردەمی ( ئەردەوانی سێھەمدا )ھەمو ئەو سەرچاوەو کتیب و بابەتە میژویانەی ولاتی ئێران لە دەست  چوو وە لە ناوبرا ، بە ھەر حال  یەکیک لەو سەرچاوە حاشا ھەڵنەگرانە ( ھرمودورس ) خویندکاری ئفلاتون باسی زەردەشتی ئەکات پێش جەنگی ( تەروادە) کە دەکاتە ٥٠٠٠ ساڵ پێش لە دایک بونی حزرەتی مسیح  ئەسڵی باسەکە لێردا دەست پێدەکات  . ئەوەیە پاش تێپەڕبونی چەندین ھەزار ساڵ بە سەر  دیانەتی زەردەشتیدا توشی گەلێک تەنگەژە وبوە  بە ھۆی ناھەمواری باری سیاسی وە ئابوری وە کۆمەلایەتی  واتە لە سەردەمی ڕوخانی کۆتا پادشای ئێراندا بە دەستی ئیسلام  پێنج ھەزارو پێنج سەدساڵ تێپەڕبوبوو بەسەر کوچی دوای  پێغەمبەر  زەردەشتدا   ،” !؟ ئەگەر بەراوردی بکەین بەدینی ئسلام  لەم کاتەدا کە ئەم باسە دەکەین ھزارو چوارد ساڵ بەسەر لە دایک بونی پێغەمبەر(د.خ) لیبێت تیپەر ئەبێت ، ئیسلام لەم کاتەدا توشی کەلیک تەنگەژەبوە لە باواری واقعدا.
لە سەردەمی پادشای ساسانی ( کەی قوباد٤٤٨ – ٥٣١)  زاینی دا بە ھۆی بڵاوبونەوەی ھەژاری  وشکە ساڵی  بارودۆخی سیاسی وە جەنگی یەک لە دوایەک  و قەیران وایکرد کەوا جیاوازیەکی چینایەتی زۆر بڵاوببێتەوە لە ناو کۆمەڵگادا، وە کۆمەڵگای ئێرانی دابەش بوو بو  بەسەر  چوار چیندا ئەو چینانە چینی خانەدانەکاندا  و چینی ڕوحانیەکان  چینی ئەرستوکراتی ( فەرماندانەی جەنگیەکان) و وە چینی سڤیل (چوتیار وپیشەگەرانی ) ئەگرتەوە کە  چەوساوە بون ،  لە بنکی ھەرەمی کۆمەڵگادا  وەک  ئاشکرا یە کەوا  داد پەروەری بەبنەمای پەیامە ئاسمانیەکان دادەنرێت ،وە خەڵکی وە سەرکردەکان لەو دەمدا  لە بنەماکانی دینی زەردەشتی دور کەوتبونەوە وە ھەر بۆیە  وە قورسای ئەم کارەش زیاتر لە سەر شانی پیاوانی ئاینی دەکەوت و لە ڕوی ئەخلاقیەوە ، وە لەم کاتەدا (موزدک ) وەک تازەگەرەوەیەیکی دیانەتی زەردەشتی وە یان وەک مەزھەبێکی نویی ناو دینی زەردەشتی  دەردەکەوت کەخۆیی( موبەدی) واتە پیاوی ئاینی پلە بەرزی زەردەشتیان بوو ، ھەندێک لە سەرچاوە مێژویەکان   پیوایە کە مەزدەک  لە  ڕۆما بوە لە سەردەمانی (دیۆکلیس) دا وەپاشان کۆچی کردوە  بۆ ئێران ، وە ھەندێکی تریش پیان وایە کەوا کە لە ناوچەی کرماشانی ئیستاوە وە پەیدا بوە  یعقوبی وە کریستن سن  وە پەیامەکەشی  بریتی بووە لە وە گەڕانەوە بۆ( ئاڤێستا )و لێکدانەوەی نویی بۆ( گاتا) کانی  ئەم کتیبە ئاسمانیە  پیی وابوە کەوا خەڵکی زۆر لە دین دورکەوتونەتەوە  وە بە یارمەتی چەندین پیاوانی ئاینی سەردەمی خۆیی ‌  لە کاتیکدا ئەو ناھەمواریەی بارو دۆخی سیاسی دەولەتی ساسانی  وایکرد  کەوا  وەک پیاویکی  دێنی و ئەم کارەبکات  بۆ ڕزگارکردنی کۆمەڵگە  لەو نایەکسانیە وە ھەروەھا کۆمەڵگەی ئێرانیش لەو سەردەمەدا  بە ھۆی دابەش بونی چینایەتیەوە دەی نالاند  قورسای زۆر لە شانی ( چینی جوتیار و چینی پیشەگەر )کە ھەر داھاتیکی کشتوکالی وبەھەمیکیان  ھەبو بە باج وخەراج لیان دەسیندرا وەزەویە کانیان لێزەوت کرابوو  ، لە لایەن چنەکانی سەرەوە وە  لەکاتێکدا  کەوا ھەمو کۆگا و خەزینەی خانەدانەکان  پربوو  ، وەحەرەم سەرای خانەدانەکان و چین ئەرستوقراتیەکانەوە  پڕبو لە کەنیزەک ئافرت ‌ بۆیە مەزدەک دژ بەوە جیاوازیە چینایەتیە وەستایەوە ، وە لێرەدا بەریەک کەوتن ڕودەدات لەگەڵ دەسەلاتی سیاسیدا لە سەردەمی قوباد پادشای ساسانی دا ، وە قوباد تارادەیەکی زۆر باوەڕی پێدێنیت ، تەنانەت (کریستن سن ) دەڵیت وەک ھاوکار و ھاوبەشیکی خۆی لە دەسەلاتدا سەیری دەکات وە بە قوباد  دەڵێت ؟“ خودا منی ناردوە تاوەکو دینی زەردەشت تازەبکەمەوە چونکە خەڵکی  (زەند ئاڤستا )یان لە بیرکردو“ و دور کەوتونەتەوە لە لە پەیامی زەردەشت ، وە بویە  “ )مەزدەک دەڵێت خواوەند رسق و ڕۆزی بەیەکسانی بەسەر دورستکراوانی خۆیدا دابەشکردوە ، بۆیە  کەسانیک ئەو بەشەیان قۆرخکردوە  بۆ خۆیان  بۆیە ئەبیت لیان وەربگیرێتەوە تەنانەت ئەگەر بەزۆریش بێت ئەبێت ئەم کارەبکریت “((خواجە ملک گوسی )  وە ئەوبنەمایانەش کە دەیگریتەبەر  بۆ ئەمکار  دەڵی دەبێت  ژنی  ئەو  پیاوە خانەدانان و نەجیبزادە و فەرماندانەی  کەوا کوژرابون لە جەنگە  یەک لە دوایەکەکانی ئێران ڕۆم و ئەرمینستان جاریکی تر بتوانن بدرینەو بە چینی ھاوشانی خۆیان یان خواروو خۆیان ،کە لەوەپێشدا ئەم کارە واتە  ژن و ژن خوازی  ، لە بین چینەکاندا قەدەغەبوو ، وە و ژنی فەرماندەکان نائەبو پاش مردنی مێردەکانیان شویانبکردایەتەوە ، وەھەروەھا کویلە کان ئازاد بکرێ،  ئافرتانی حەرەم سەرای خانەدانەکان کانیش دەبێت ئازاد بکرێن بەویستی خۆیان  بەدریت بە کەسانێک کەوا بێژن بی خیزانن ، و ھاوبەشی  بکرێت لە ئاگر کردنەوە دورست کردنی خۆراک و داھات .
ئایا مەشاعیەت بوە ؟ یان نا !
کەوا دەڵێت مشاعەت ھەبوە یانا ‌ ، بگرە بە پێچەوانەوە تنۆپکی ئەخلاق بونە ، بڕیاری ھەلوەشاندنەوەی کویلایەتی لە گەڵ ئەوەشدا لێک نزیک کردنەوەی چینەکان  و نەھێشتنی چینایەتی وە ئازادکردنی ئافرتکان بوە وە دابەشکردنی بەویستی خۆیان بەسەر کەسانیکی تردا کەوا ژنیان نیە وە توانا ژن ھینانیان نەبوە ، بۆیە ھەندێک لە مێژو نوسان پیان وایە کەوا ، ئەم زیادە ڕەویە لە سەر بیری ھاوبەشی کردن ، لە لایەن خانەدانەکانەوە وەک تۆمەت بۆیان ڕێکخراوە چونکە مزدەک ھەمو شتێکی لە دەستیاندا دەرکرد  ، وە باشترین بە ڵگەش بۆ ئەم تۆمەتە ئەوەیە کەوا ، بناغەی مزدەکیەت گەڕانەوەیە بو ئاڤێستا وە لە ھێچ دەقێکی ئاڤێستادا ئاماژە بە مشاعیەت و ئباحەیە نەکراوە بۆیە  بە درێژای مێژوی چەند ھەزار ساڵەی  ناوچە  چەندین پادشا  ھەبون  کەوا شاز بون لە ھەڵسوکەوت وەک لە نیوان پادشاکانی میێری کۆندا وە یاخود لە  لە بابلی کۆندا وە ایرانیش لەم حاڵەتەبەدەرنیە  و ڕویداوە  لە نیوان ئەندامانی یەک خێزانی شاھانشاھیدا بە بیانوی جۆر بەجۆر وەکو ھیشتنەوەی سلالەی مەلکی لە دەسەڵاتدا ، وەنەھیشتنی تێکەلبونی بەخوینی تر وە  ئەمەش وەک  حالەتێکی بێزینراو دەگێرریتەوە وەک ئەفسانە لە سەردەمیکی دیاری کراودا درێژەی نەکێشاوە .
ھەر بویە لە ماوەیەکی کەمدا  پێگەی (کەی قوباد) پادشای ساسانی  لەق دەکات  ، لە ھەمو لایەکەوە خەڵکی لێی ھەڵدەستن وە زۆرێکیش لە پیاوانی ئاینی  زەردەشتیانی ئەو سەردەمە  پشگیرخۆیان بۆ مەزدەک دوپات ئەکەنەوە ، وە قوباد ڕازی دەبێت کەوا دەرکی عمبارەکانی گەنم و جۆ بکاتەوە بۆ خەڵکی تاوەکو لە وشکە ساڵی ڕزگاریان ببێت ئەمەش خانەدانەکان بەتەواوەتی بیزارئەکات چونکە مال و سەروەتیان ئەکەویتە مەترسیەوە ، ھەندێک لە مێژو نوسان پیان وایە کەوا بنەمای سازشکەی قوبات ئەوە بوە کەوا قوباد لە بناغەدا باوەڕی تەواوی بەوە بوە کەوا نایەکسانی ھەیە وە لادانیکی زۆر ھەیە لە بنەما کانی دیانەتی زەردەشتلەو سەردەمەدا ، ھەندێکی ترپیان وایە وە دەڵێن نەخێر  ھەڵگەرانەوەی خەڵکی بەجۆریک  بەھێز بوە کەوا ناچاریشی دەکەن کەوا  قوباد مل بۆ داواکانیان کەچ بکات ، وە سەر ئەنجام ، وە کۆمەڵگای ئیرانی  توشی شڵەژاویەکی زۆردەبێت ،چونکە  چینایەتی  کۆمەڵگای ئێرانی بەتەواوەتی لیک ھەڵدەوەشێنێتەوە ، خانەدانەکان  ڕوبەڕوی دەسەلات دەوەستنەوە ، وە تا کار دەگاتە ئەوەی کەوا قوباد پادشای دەولەتی ساسانی دەکوژرێت … ھتد  .
بەم شێوەیە  تاوەکو سەردەمی ( نەوشیروان ) کەوا کوڕی سیھەمی قوباد  باش مردنی باوکی وەبراکانی ئەچیتە سەر تەختی پاشایی ، بە یارمەتی خانەدانەکان ، و پیاوانی تری زەردەشتی  و ڕۆژێک وەک یادی سەروەریەکانی  سوپای ساسانی  دیاری دەکات وە ھەمو مەزدەکیەکان  لەو  یادەدا بانگەێشت دەکات ، وە ھەر بۆیەش ‌ ئەو ڕۆژەش بەرۆژی لە ناوبردنی مەزدەکیەکان لە مێژودا ناوزدەکرێت   کەتیدا٨ ھەزار وە ھەندیک سەرچاوەش دەڵێن ١٢ ھەزار مەزدکی تیدا  لە ناو برد ،کە شەخێی  مەزدەک خۆی ھێنایە سەر تەختەی  شانۆی یادەکە وە ، بەشیوەیەکی زۆر قێزەون ، دەیکوژێت وە ئەوانتریش  بە شێوەیەک کەوا سەریان بۆناو خاک وە قاچەکانیان بۆسەرەوە ،لە ناودەبات پروسەی ڕیشکیش کردنی مەزدەکیەکان بە درێژای حوکمی نەوشیروان بەردەوام بوو ، وە ھەروەھا ، نەوشیروان بڕیار ئەدات کەوا ھەرچی نوسرای ئەوان ھەیە لە ناوببرێت تا بەتەواوتی بنبڕبکرێن ، ھەندییان ھەلھاتن بۆ وڵاتانی دەوروبەر ئەوکاتی ئێران لەویێ خۆیاندەگرنەوە
(خرمند ) کە ھاوسەری مەزدەکە ھەڵدیت  بۆ ،‌ ناوچەی ئەستەخر لەوی لەژیر ناوی خرمەند بە ردەوامی دەدات بە مەزھەبی مەزدەکیەت ‌ ، وە ئەم  ژنە فەرماندەیەکی زۆر ئازاو  شەڕکەریکی  لێھاتو بوە  کە لەزۆر سەرچاوە کان لێھاتوی ئەم ژنە باسکراوە ،وە ئەو ناوچەیەدەکەن بە بنکەی خۆیان وە بەردەوامی دەدەن  بەکارەکانیان  بویە خرم سەرکردایەتی  جولانەوەی کی زۆر مەزن دەکات دژ بە ئیمپراتور فارس ، وە خرم ھەڵدەستیت بە ناردنی پیاوانی دینی بەھەمولایەکی وڵاتدا ، لە ژێر ناونیشانی جیاوازدا بۆ بڵاو کردنەوەی ئاینی زەردەشتی  تاوەکو ھاتنی ئیسلام داگیرکردنی ئمپراتوریەتی فارس لە سەردەمی  یەزدگوردی سێھەمدا  ،
بۆیە من لێرەدا تەکید لەسەر مەزدەکیەت ئەکەمەوە چونکە  مەزدەک ھەوڵی گەرانەوە ئەدات جارێکی تر بۆسەر دیانەتی زەردەشت وە کو چۆن (مارتن لوسر ) تازەگەری دەکات لە دینی مەسیحدا لە سەدەکانی ناوەراست دا وە جۆن ھەوڵی جیاکردنەوەی دین دەدات لە دەوڵەت وە ڕزگار کردنی گومەڵگای ئەوروپی لەزۆڵم و زۆری دەسەلات پشت بەستو بەدین کەوا ، یان لە ئسلامدا بە (موجدد ) ناودەبرێت ،  بۆیە مەزدەک  ھەوڵی ھەڵوەشاندنەوەی چینایەتی وە داوە  دادپەروەری لە ناو خەلکیدا واتە ھەرکاتیک ستەم بوبیت ، بیری زەردەشتی وە مەزدەکیەت   بەرز بوەتەوە وەک دەنگێکی  زیندو ، وە ھەر لە سەردەمی عەباسیەکاندا وە  ئەمەویەکانیشدا چەندین شەڕی خویناوی بوە  بەھەمان شێوە  ،نمونەشیان سەردەمی بابەک کوردیدا  ( بابک کوری عبدللە  زردشتی ) کە بەبابەکی کوردی ناسراوە لە  چەند روبەڕوبونەوەیەکیدا لە سەردەمی ئەمویەکاندا توشی کێشە دەبێت  وەدەشکیت ، بۆیە ھەوڵی خۆڕیکخستنەوەی ھیزدەدات وە  توانی سوپای والی  ارمینیا و ئازربیجان تێک بشکینیت ، لە چەندین شەر  ، وە لە ڕوبەڕوبونەوەی کۆتایدا بەبرینداری دەستگیر دەکرێت ، وە دەیبەن بولای( معتسم باللە ) وە معتەسم پێ دەڵێت “ بابک ئەوەی تۆکردت کەس پێشتر نەیکردوە بۆیە ئەبێت تحمولی سزا کەی بکەیت ، وە ھەر بۆیە معتسم بڕیاری بڕینی دەستو قاچی ئەدات ، بەزندوی ، وە بابک بە بە خوێنی دەستی دەموچاوی خۆی سوردەکات بۆیە موعتسم پیی ئەڵێت  بۆاتکرد ؟ ئەویش لە وەلامدا دەڵێت تاوەکو خوێن لە لەشمدا  دەردەچوو  ڕەنگم زەرد دەرنەکەویت ، واھەست بکەیت کە ترساوم ، ئەنجا  فرمانی بڕینی زمانی ئەدات لەگەل دەرھێنانی دڵی ، پاشان فرمانی بڕینی سەری ئەدات وەناردنەوەی سەرکەی بۆبەغداد  وە ھەلواسینی بەیەکیک لە پردەکانی بەغداد دا ، تاوەکو ئاشکرا بێت لە ھەمو لایەنگرانی کەوا بابەک نەماوە  بە ھۆی ئەو پێگە جەماوەریە زۆرەی کەوا بابک ھەیبو لە دەمدا وە ئازایەتی و لیھاتوییەوە ، بۆیە  روحی پاکی زەردەشتیەت وە داد پەروەری بەدریژای مێژو بەردەوامی  ھەبوە ھەرجارەوە لە ژێر ناونیشانیکدا.
لە کاتیکدا کەوا نوشیران کەسیکی زرەدشتی بوە لە سەر بنەماکانی ئاینی زەردەشت گەورە بوە لێردا پرسیارێک سەرھەڵ ئەدا ت ؟ تەنانەت لە زمانی زۆرێک لە یاران و یاوەرانی پێغمبەری  (د.خ) دەگێڕنەوە کەوا وەتویەتی لە سەردەمی پادشایەکی داد پەروەردا ھاتمەژیانەوە  وە سەرسام بوە بە نەوشیروان  لە داد پەروەری وە حاتمی تائی لە بەخشندەی و میوان دۆستیدا وەک ئاشکرایە کەوا شاری مەکەش ئەوناوەندە بازرگانیە بوە کەوا ھەمو قافڵەکانی ھیند و ئیرانی پیدا تێپەڕبوە  وە بە ھاوەلانیش  باشیش ئاگاداری گوڕانی سیاسی ەی کومەڵایەتی کۆمەڵگاکانی تربون ، بەتایبەتی گۆمەڵگای ئیرانی ؟ ئایا بۆچی  نوشیروان ئەم کارەی کرد ، وە ھەستا بە  کۆکوژکردنی مەزدەکیەکان ، لە کاتیکدا لە میژوی ئێران و  جیھان دا بە نمونەی داد پەروەری ناودەبرێت ، وەلە ھەمان کاتێشدا نەوشیروان  سودی لە مەزدکیەت وەرگرت بۆ ڕێکخستنەوەی دەسەلاتی خۆیدا…!
یەکەم : ھەندێک  لە مێژو نوسان پیان وایە کەوا مەزدەک ھۆکاری کوشتنی باوکی  نەوشیروان (کی قوباد )  پاشای ساسانی بو لە کاتێکدا کەوا  ئەم  منداڵ بوو وە ، بۆیە وەک تۆڵەسەندنەوەیەکی  باوکی
دووەم :ھروەھا ھوکاری تری لاوازبونی چینی دەسڵاتدار واتە(خانەدانەکان ) کە ئەم چینەش زۆر پێویست بون بۆ فورمی دەوڵەت لەو سەردەمانەدا کە کەوەک دەولەتیکی بەھیز دەربکەویت بتوانێت بەرگەی گورزی دەوروبەربگرێت .
سێھەم : وە ھەروەھا مەزدەکیەکان ھۆکاریک بون بۆ نا سەقامگیرەیەکی لە دەسەلات وە کومەڵگەدا وە ڕێگر بوون لە دورست بونی دەوڵەتیکی تۆکمە  وە سەرچاوەکەشی  دەگەرایەوە ‌ بۆ ئەوە ھەڵوەشاندنەوەی چینایەتی  کە چەند ھەزار ساڵێک بو کۆمەڵگای ئێرانی لەسەر بنیادنرابوو .
چوارەم : ترس لە بەرپاکردنی شۆرش دژ بە حکومەت نەوشیروان یان کودەتاکردن بەسەریدا  وەک چۆنبەسەر باوکیدا کرا .
سەرچاوەکان :
١.    کریست سن . ارتور ، ایران در سازمان ساسانیان : وەرگێڕانی رشید یاسمی ،ێدایماێر،تھران ،١٣٨٤
٢.    مسعودی مروج الژھب ,ومعادن الجوھر، ابوقاسم پایندە ،تھران پناگاە ترجمە و نشر کتاب ١٣٧٤
٣.    امحمد بن اسحاق بن ندیم ، فھرست
٤.    خسرویی. مزدک دنیای نو
٥.    مختێر دربارە تاریخ مزدک . پرتو علوی
٦.    شیخ الحجازی محمد علی ، امام جامع الفتح الاسلامی  (مقالە فی موقع  الالکترونی الرسمی ) لشیخ
وریا سەردار