Home / مێژووی ئیسلام / عوسمانییەكان زۆر گرنگییان بە هونەری ئەورووپایی داوە

عوسمانییەكان زۆر گرنگییان بە هونەری ئەورووپایی داوە

عوسمانییەكان زۆر گرنگییان بە هونەری ئەورووپایی داوە

هونەر لە مێژووی تورکیادا

دیارە تورکیا لە مێژووی هونەردا، یەكێك بووە لەو وڵاتانەی بایەخێكی زۆری بە هونەرە جۆرەجۆرەكان داوە و چەندان هونەرمەندی هەمەچەشنی لە وڵاتان هێناوە و هونەری وڵاتەكەی پێشخستووە. هێشتا كاریگەریی هونەری عوسمانی بەسەر هونەری جیهانەوە هەیە. وەك پێشتر ئاماژەمان پێ كرد، ده‌سه‌ڵاتی عوسمانی به‌سه‌ر سێ قۆناغدا دابه‌ش بووه‌: سه‌ره‌تا و ناوه‌ندی و دوادوایی له‌ قۆناغی ناوه‌ندیدا. ده‌سه‌ڵاتی عوسمانی له‌ ڕۆژئاواوه‌ گه‌یشته‌ ناوه‌ڕاستی ئه‌ورووپا و له‌ ڕۆژهه‌ڵاتیشه‌وه‌ ناوه‌ڕاستی ئاسیا و سه‌رتاسه‌ری ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و وڵاته‌ عه‌ره‌بیه‌كان و خودی ده‌ریای سپیشی به‌ده‌سته‌وه‌ بووه‌. له ‌هه‌مان كاتدا گرنگییان داوه‌ته‌ ته‌لارسازی و سازنده‌گی و هونەری جۆراوجۆر، به‌تایبه‌ت له‌ سه‌رده‌می سه‌ڵاتینی وه‌ك سوڵتان سه‌لیمی دووه‌م و سوڵتان مورادی سێیه‌م، سینانی ته‌لارساز و سلێمان قانوونی. به‌ نموونه‌ی زه‌رافه‌تی میعماری ده‌درێن له‌ قه‌ڵه‌م و تا به‌ ئه‌وڕۆ به‌ یه‌كێك له‌ داهێنراوە به‌ناوبانگه‌كانی جیهانی ته‌لارسازی ده‌ژمێردرێن. لە دوادوایی سەدەی پازدەمدا، عوسمانییەكان لەگەڵ هونەری ئەورووپاییدا ئاشناییان پەیدا كرد. هەر لەو دەمەدا محەمەد فاتیح، چەندان شێوەكاری بەتوانای لە چەندان وڵات بۆ شاری قوستەنتەنییەی تازە داگیركراو داوەت كرد. (چەنتیلەی بلینی) یەكێك بوو لەو شێوەكارە بەتوانایانە، هەر ئەو بوو لە سەدەكانی تردا پۆرتەرەیەكی لە ڕوخساری سوڵتانی داگیركەر دروست كرد. لەبەر ئەوەی پێوەندیی ڕاستەوخۆی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لەگەڵ وڵاتانی ئەورووپاییدا گەرم بوو. عوسمانییەكان زۆر گرنگییان دا بە هونەری ئەورووپایی. توركیای عوسمانی بەئاسانی هونەری ئەورووپایی و ڕەسم و ڕەواڵی ئەورووپایی وەرگرت، بە وردییش كاری تیادا كرد و لەگەڵ هونەری خۆیدا تێكەڵكێشی كرد.

لە سەدەی نۆزدەمدا هونەرمەندانی عوسمانی، زۆرتر لەسەر سیستەمی سروشت كاریان كردووە، لەنێوان ئەو هونەرانەیدا، هونەرمەند (عوسمان حەمدی) بەرجەستەترینیانە، هەر ئەو توانی هونەرە جوانەكان لە شاری ئەستەنبۆڵ دابمەزرێنێ و كۆمەڵێك هونەرمەندی ئەورووپایی وەك مامۆستا لە ساڵی 1883ز دابمەزرێنێ، ئەم زاتە ساڵانێكی زۆر لە ئەورووپادا بووە و توانیویە تەواوی سەبكە هونەرییەكان شی بكاتەوە و كاریشی پێ بكات. لەو ئەكادیمییەیدا هونەرمەندی باشی پەروەردە كرد، وەك: (ئیبراهیم چلی)، (خەلیل پاشا)… ئەم دوو هونەرمەندەیش ڕەوانەی ئەورووپا كران، لە گەڕانەوەیاندا كەوتنە كاركردنی دیمەنەكان، ئەو قۆناغە بە (كۆمەڵەی چلی) ناسراوە. لە شەڕی یەکەمی جیهانییدا، ئەوانە جێگەی مامۆستا بیانییەكانیان گرتووە و گۆڤارێكی هونەرییان دەركردووە.

لە جوولانەوەی (ئەتاتوورك) مستەفا كەمال پاشا، هونەرمەندان گرنگییان بە بەشی ئاسیایی شاری ئەسەتەنبۆڵ دا، وەزیری ئەنادۆڵی بوو بە سومبولی هونەری هونەرمەندان، سەرۆكی ئەو كۆمەڵە هونەرمەندە كەسێك بوو بەناوی (تەمێك ئیسماعیل).

دروستبوونی حكوومەتی جەمهووری لە تورکیادا لە 1923ز، ئەتاتوورك لە بنەماوە كەوتە گۆڕینی ئەوەی دیاردەی عوسمانی بووە، ناوی نا (چاكسازیی نوێگەرایی)، ئەوە بوو بە لایەنگری هونەرمەندان بۆ هونەر و سەبكی ئەورووپایی، وەك: خۆیسم، كۆبیسم، سیونیسم… زۆری نەكێشاوە كۆمەڵەی جۆراوجۆری تر هاتنە مەیدانەوە، ئەنجوومەنی هونەریی سەربەخۆیان لە 1920ز دروست بووە. هونەرمەندانی وەك: ڕەفیق ئاپیك، نۆرەلا برك، ڕائوونی چەلەبی، حەمید گورلە، راتب عەشیریی پەیكەرتاش. زۆر ناكێشێت ڕەفیق ئاپێك و هاوڕێیەكی جیا بوونەتەوە و لە ساڵی 1933ز كۆمەڵەیەكیان دروست كردووە، زۆری نەكێشاوە بڕێك لە هونەرمەندانی ناسراو بوونەتە ئەندامانی ئەو كۆمەڵەیە، وەك: نورولا برك، بەدری ڕەحیمی، ئەیووب ئۆغلۆ، ئەشرەف ئۆرون، موردید ئۆغلۆیی پەیكەرتایش… ئەو كۆمەڵە كەوتنە كارەوە بۆ وەدەرخستنی هونەری میللیی تورکیا، بڕێك لەوانە لە پاریسدا لەژێر چاودێریی هونەرمەندی فەرەنساوی (لووت گرومیر) كاریان بە شێوەی هەندەسی كردووە ، بۆ نموونە، نووروڵا برك، سوودی لە گلیم و قالیچە دەستكردەكانی ناو عەشایری تورکیا برد و بەكاری هێنا. دەوڵەت كەوتە یارمەتیدانی ئەو گرووپە. لە ساڵی 1940 گرووپێكی دیكە كەوتنە كارەوە، (نووری ئاییم، سەلیم تۆران، ئونی ئاریاش، عابدین دینۆ، فارووق مۆریل، پەیكەرتاش یوسف قەرەتای) ئەوانە پێیان وابووە دەبێ هونەر ئاوێنەنمای كۆمەڵگە بێت.

لە ساڵی 1950ز دوو هونەرمەند: (سەیری برگڵ، سحەت بوراك)، پێگەی هونەرییان لە تورکیادا ناو و باوی زۆری پەیدا كرد، ئەو دوو هونەرمەندە كارەكانیان لە یەك جیاواز بوو. لەو ساڵانەیدا شێوەی ئینتیزاعی لە تورکیادا پەرەی سەندووە. بە شێوەیەكی گشتیی لە ساڵی 1960ز پەیڕەوی سێ سەبك بوونە، دەستەی یەكەم شێوەی ئینتیزاعی جیهانییان پەیڕەوی دەكرد. دەستەی دووەم ئەوەی لەناو خەڵكدا دەگوزەرا، هەوێنی كارەكانیان بووە. دەستەی سێیەم، لەنێوان ئەو دوو دەستەیدا ئاستی ناوەڕاستیان هەڵبژاردووە.

هونەری پەیكەرتاشین لەدوای ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانیدا دەستی بە كار كردووە، كۆمەڵیك هونەرمەندی پەیكەرتاش لە ساڵی 1930 هاتبوونە مەیدانەوە، وەك: (ڕەشید عەشیر، ئەجوەد ئۆغلۆ، مورید ئۆغلۆ). هەر لەو كاتەیشدا هونەرمەندانی وەک: (راتب عەشیر، زهر و مورید ئۆغلۆ، كەنعان بونتاش) بۆ خوێندنی هونەری پەیكەرتاشین بەرەو ئەورووپا ڕۆیشتن، پەناهێنانی پەیكەرتاشانی ئەڵمانی لە زەمانی دەسەڵاتی نازی بۆ تورکیا، توانی كۆمەڵێك گەنجی تورکیا فێری پەیكەرتاشین بكات، وەك: (حوسێن ئۆرگان، یاوز گۆری، رەحیمی ئاتبەز، ئیلخان كۆمان، توورگوت پوورا، شادی چیلیك)، خۆ ناكرێ ناوی پەیكەرتاش (عەلی تۆمان گیرمانیری)ش لەبیر بكەین، هەروەها (هكسی بەها، چاوش گیل، كوردل كورای، ئارشی، سەلیم یوگام…)، ئەم هونەرمەندانە پەیڕەوی سەبكی هونەریی جۆراوجۆر بوونە، دووان لەو هونەرمەندانە: (ئاكسیل، بەدری بیگم)، توانییان شۆرەتی جیهانی بەدەست بهێنن.

About دیدار عثمان

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …