Home / مێژووی ئیسلام / وەسف و پێناسەى پێغەمبەر ﷺ بەگشتى جەستەو دیمەن ، خوو ڕەوشتى ، هەڵسوکەوتى

وەسف و پێناسەى پێغەمبەر ﷺ بەگشتى جەستەو دیمەن ، خوو ڕەوشتى ، هەڵسوکەوتى

ff5c1b9e30f20270e32a61fc79c297f3

١/ ( کان علي بن أبي طالب رضي الله عنه إذا وصف رسول الله  صلى الله عليه وسلم قال لم يكن بالطويل الممغط ولا بالقصير المتردد وكان ربعة من القوم ولم يكن بالجعد القطط ولا بالسبط كان جعدا رجلا ولم يكن بالمطهم ولا بالمكلثم وكان في الوجه تدوير أبيض مشرب أدعج العينين أهدب الأشفار جليل المشاش والكتد أجرد ذو مسربة شثن الكفين والقدمين إذا مشى تقلع كأنما يمشي في صبب وإذا التفت التفت معا بين كتفيه خاتم النبوة وهو خاتم النبيين أجود الناس كفا وأشرحهم صدرا وأصدق الناس لهجة وألينهم عريكة وأكرمهم عشرة من رآه بديهة هابه ومن خالطه معرفة أحبه يقول ناعته : لم أر قبله ولا بعده مثله ﷺ  أخرجهُ الترمذي  برقم (3638) و قال أبو عيسى: هذا حديث حسن غريب ليس إسناده بمتصل.
واتە : عەلى خوا لێی ڕازى بێ، کە وەسفى پێغەمبەرى خواى دەکرد ﷺ دەیگوت : باڵاى زۆر درێژ نەبوو وە کورتە باڵاش نەبوو ، لە نێو خەڵکیدا میانجى و دەستە پیاو دیار بوو ، قژى سەرى نەزۆر لول بوو نە  زۆریش نەرم نەبوو ، بەڵکو لە نێوان لولیی و نەرمییدا بوو ، دەموچاوى زۆر گەورەو هەڵاوساو نەبوو ، هەروەها گچکەو چەناگەو نێوچەوان لەیەک نزیکیش نەبوو، ڕووی مەیلەو بازنەیی بوو ، سوورو سپی بوو ، چاوى زۆر ڕەش بوو ن ، برژانگى درێژ بوون ، ئەندام گەورەو پتەو بوو ، جەستەى تووکاویی نەبوو ، تەنیا لەسەر سینگى و خوارووى سینگى و باسک و لاقى موو هەبوو ، دەست و پیی پتەوو بەخۆوە بوون ، کە دەڕۆیشت جەستەى بەرەوپیش دەچوو ، وەک لە لێژایی بچێتە خوار ، ئەگەر ئاوڕى دابایەوە هەموو جەستەى دەسووڕاند ، لە نێوان هەردوو شانى مۆرى پێغەمبەرایەتى هەبوو ، وە ئەو کۆتایی پێغەمبەران بوو، لە هەموو کەس سینە دەوڵەمەندتر و سەخى تر بوو ، وە ڕاستبێژ بوو ، تەباو گونجاوترو بەڕێزو حورمەتتربوو ، هەر کەسێک کت و پڕ بینیباى سامى لێ دەکرد ، وە هەر کەسێک ناسیباى و تێکەڵیی کردبایە  خۆشیدەویست ، وەسفکەرى دەڵێ : نەپێشى وى نە دواى وى کەسى وەک ویم نەبینیوە .
وەک دەبینین لەم دەقەدا عەلى کوڕى ئەبی تاڵیب –خوا لێی ڕازى بلێ – ئامۆزاو زاواى پێغەمبەرى خوا ﷺ ، بە گشتى وەسف و پێناسەى پێغەمبەرى خواى کردووە ، هەم جەستەو شێوەو دیمەنى و ، هەم ڕەوشت و ئاکارو هەڵس و کەوتى .
دیارە لە دەقى دووەمدا ، کە لە هەرکام لە حەسەن و حوسەینى کوڕى عەلى – خوا لێیان ڕازى بێ- دەیهێنینەوە ، ووردەکاریی و ڕوونکردنەوەى زۆر زیاتر لە بارەى شێوەو دیمەن و هەڵس و کەوت و ئاکارو ڕەفتارو ڕەوشت و خووى پێغەمبەرى خواوە ﷺ دەبینین و دەبیستین :
٢/  (عن الحسن بن علي قال: سألت خالي هند ابن أبي هالة – وكان وصافا – عن حلية رسول الله ﷺ وأنا أشتهي أن يصف لي منها شيئا أتعلق به -.
فقال: كان رسول الله ﷺ فخما مفخما، يتلألأ وجهه تلألؤ القمر ليلة البدر، أطول من المربوع، وأقصر من المشذب، عظيم الهامة، رجل الشعر، إذا تفرقت عقيصته فرق، وإلا فلا يجاوز شعره شحمة أذنيه، ذا وفرة، أزهر اللون، واسع الجبين، أزج الحواجب سوابغ في غير قرن، بينهما عرق يدره الغضب أقنى العرنين، له نور يعلوه يحسبه من لم يتأمله أشم، كث اللحية، أدعج سهل الخدين، ضليع الفم، أشنب مفلج الأسنان، دقيق المسربة كأنه عنقه جيد دمية في صفاء – يعني: الفضة -، معتدل الخلق، بادن متماسك، سواء البطن والصدر، عريض الصدر، بعيد ما بين المنكبين، ضخم الكراديس، أنور المتجرد، موصول ما بين اللبة والسرة بشعر يجري كالخط، عاري الثديين والبطن مما سوى ذلك، أشعر الذراعين والمنكبين وأعالي الصدر، طويل الزندين، رحب الراحة، سبط الغضب، شثن الكفين والقدمين، سابل الأطراف، خمصان الأخمصين، مسيح القدمين ينبو عنهما الماء إذا زال زال قلعا يخطو تكفيا ويمشي هونا، ذريع المشية إذا مشى كأنما ينحط من صبب، وإذا التفت التفت جميعا، خافض الطرف، نظره إلى الأرض أطول من نظره السماء، جل نظره الملاحظة يسوق أصحابه يبدأ من لقيه بالسلام.
قال: قلت: صف لي منطقه
قال: كان رسول الله  ﷺ  متواصل الأحزان، دائم الفكرة، ليست له راحة، لا يتكلم في غير حاجة، طويل السكوت، يفتتح الكلام ويختمه بأشداقه، يتكلم بجوامع الكلم، فصل لا فضول ولا تقصير، دمث ليس بالجافي ولا المهين، يعظم النعمة وإن دقت لا يذم منها شيئا ولا يمدحه، ولا يقوم لغضبه إذا تعرض للحق شيء حتى ينتصر له ، لا يغضب لنفسه ولا ينتصر لها، إذا أشار أشار بكفه كلها، وإذا تعجب قلبها، وإذا تحدث يصل بها، يضرب براحته اليمنى باطن إبهامه اليسرى، وإذا غضب أعرض وأشاح، وإذا فرح غض طرفه، جل ضحكه التبسم، ويفتر عن مثل حب الغمام.
قال الحسن: فكتمتها الحسين بن علي زمانا ثم حدثته، فوجدته قد سبقني إليه فسأله عما سألته عنه، ووجدته قد سأل أباه عن مدخله، ومخرجه، ومجلسه، وشكله فلم يدع منه شيئا.
قال الحسن: سألت أبي عن دخول رسول الله ﷺ فقال: كان دخوله لنفسه مأذون له في ذلك، وكان إذا أوى إلى منزله جزأ دخوله ثلاثة أجزاء: جزءا لله، وجزءا لأهله، وجزءا لنفسه، ثم جزأ جزأه بين الناس فرد ذلك على العامة والخاصة لا يدخر عنهم شيئا، وكان من سيرته في جزء الأمة: إيثار أهل الفضل بأدبه وقسمه على قدر فضلهم في الدين، فمنهم ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتين، ومنهم ذو الحوائج، فيتشاغل بهم ويشغلهم فيما أصلحهم، والأمة من مسألته عنهم وإخبارهم بالذي ينبغي ويقول:   ( ليبلغ الشاهد الغائب، وأبلغوني حاجة من لا يستطيع إبلاغي حاجته، فإنه من بلغ سلطانا حاجة من لا يستطيع إبلاغها إياه، ثبت الله قدميه يوم القيامة) .
لا يذكر عنده إلا ذلك، ولا يقبل من أحد غيره، يدخلون عليه روادا، ولا يفترقون إلا عن ذواق، يخرجون أدلة على الخير،قال: قلت له : أخبرني عن مخرجه، كيف كان يصنع فيه؟ قال: كان رسول الله ﷺ يخزن لسانه إلا بما يعينهم ويؤلفهم ولا ينفرهم، ويكرم كريم كل قوم ويوليه عليهم، ويحذر الناس، ويحترس منهم من غير أن يطوي عن أحد منهم بشره ولا خاتمه، يتفقد أصحابه، ويسأل الناس عما في الناس، ويحسن الحسن ويقويه، ويقبح القبيح ويوهيه، معتدل الأمر غير مختلف، لا يغفل مخافة أن يغفلوا أو يميلوا، لكل حال عنده عتاد، لا يقصر عن الحق ولا يجوزه، الذين يلونه من الناس خيارهم، أفضلهم عنده أعمهم نصيحة، وأعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة ، قال: فسألته عن مجلسه، كيف كان يصنع فيه؟
فقال: كان رسول الله ﷺ لا يجلس ولا يقوم إلا على ذكر، ولا يوطن الأماكن وينهى عن إيطانها، وإذا انتهى إلى قوم جلس حيث ينتهي به المجلس، ويأمر بذلك، يعطي كل جلسائه نصيبه، لا يحسب جليسه أن أحدا أكرم منه عليه منه، من جالسه أو قاومه في حاجة صابره حتى يكون هو المنصرف، ومن سأله حاجة لم يرده إلا بها، أو بميسور من القول، قد وسع الناس منه بسطه وخلقه، فصار لهم أبا وصاروا عنده في الحق سواء، مجلسه مجلس حكم، وحياء، وصبر، وأمانة، لا ترفع فيه الأصوات، ولا تؤبن فيه الحرم، ولا تنشى فلتاته متعادلين يتفاضلون فيه بالتقوى، متواضعين يوقرون فيه الكبير ويرحمون الصغير، يؤثرون ذا الحاجة ويحفظون الغريب.
قال: فسألته عن سيرته في جلسائه.
فقال: كان رسول الله ﷺ دائم البشر، سهل الخلق، لين الجانب، ليس بفظ ولا غليظ، ولا سخاب ولا فحاش، ولا عياب ولا مزاح، يتغافل عما لا يشتهى، ولا يؤيس منه راجيه، ولا يخيب فيه قد ترك نفسه من ثلاث: المراء، والإكثار، وما لا يعنيه، وترك الناس من ثلاث: كان لا يذم أحدا ولا يعيره، ولا يطلب عورته، ولا يتكلم إلا فيما يرجو ثوابه، إذا تكلم أطرق جلساؤه كأنما على رؤوسهم الطير، فإذا سكت تكلموا، ولا يتنازعون عنده، يضحك مما يضحكون منه، ويتعجب مما يتعجبون منه، ويصبر للغريب على الجفوة في منطقه ومسألته، حتى إذا كان أصحابه ليستجلبونهم في المنطق ويقول: « إذا رأيتم طالب حاجة فارفدوه » ولا، يقبل الثناء إلا من مكافئ، ولا يقطع على أحد حديثه حتى يجوز فيقطعه بانتهاء أو قيام.
قال: فسألته كيف كان سكوته.
قال: كان سكوته على أربع: الحلم، والحذر، والتقدير، والتفكر، فأما تقديره: ففي تسويته النظر والاستماع بين الناس، وأما تذكره – أو قال: تفكره -: ففيما يبقى ويفنى، وجمع له لله الحلم، والصبر فكان لا يغضبه شيء ولا يستفزه، وجمع له الحذر في أربع: أخذه بالحسنى، والقيام لهم فيما جمع لهم الدنيا والآخرة ). أخرجه الترمذي في (الشمائل) و أبو عبدالله الترمذي في (النعت) والإمام البهيقي في كتاب :  ( دلائل النبوة ) ، والقاضي عياض في (الشفاء) .
واتە : حەسەنى کوڕى عەلى – خوا لێی ڕازى بێ- دەڵێ : دەربارەى وەسفى پێغەمبەرى خوا ﷺ لە خاڵم (هیندى کوڕى ئەبی هالە)م پرسی ، کە زۆر باش وەسفى دەکرد ، بە هیواى ئەوە ، کەشتێکم لە وەسفى پێغەمبەر بۆ باس بکات ، تاکو پێیەوە پەیوەست بم و چاوى لێ بکەم ، ئەویش گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ بە شان و شەوکەت و بەڕێز بوو ، ڕووى وەک مانگ لە شەوى بەدردا دەدرەوشایەوە ، لە دەستە پیاو درێژتروو لە باباى زۆر کەڵەگەت کورتتر بوو ، سەرى تێرو تەواو بوو ، قژى سەرى لە نێوان گرژو لوولیی و زۆر خاوییدا بوو ، ئەگەر قژى هەر خۆی بڵاو بووبایەوە بڵاوى دەکردەوە ، ئەگەر هێشتبایەوە لە نەرمەى گوێی درێژتر نەدەبوو ، ڕەنگى سپی و ڕوون بوو ، نێوچەوانى پان بوو ، برۆیەکانى باریک بوون و درێژبوون ، بەڵام پێکەوە نەلکابوون ، دەمارێکیان لە نێواندا هەبوو لە کاتى تووڕەییدا دەجووڵا ، لووتى مەیلەو باریک و نێوەڕاستى کووڕ بوو ، ڕووناکییەکى بەسەرەوە بوو ، ئەوەى سەرنجى ووردى نەدابا وایدەزانى بەلاى درێژییدایە .
ڕیشى پڕ بوو ، ڕەشکێنەى چاوى زۆر ڕەش و سپێنەکەى زۆر سپى بوو ، ڕوومەتەکانى تەخت و لووس بوون ، زارى فراوان بوو ، ددانەکانى زۆر سپی بوون و لەیەک دوور بوون ، خەتى مووى نێوان سینگ و نێوکى باریک بوو ، گەردنى وەک بووکە شوشە بوو ، لە ساف و سپێتى زیودا ، ئەندامەکانى ڕێک و پێک و پێکەوە هاوسەنگ بوون ، بە خۆوەو دامەزراو بوو ، سینگ وسکى یەکسان بوون ، سینەى پان بوو ، نێوان شانەکانى لەیەک دوور بوون  ، ئێسک و جومگەکانى گەورە بوون ، جەستەى موودار نەبوو ، نێوان سینگى و نێوکى خەتێکى مووی باریک پێکی دەگەیاند ، بەڵام مەمکەکانى و سکى و جەستەى دیکەى موودار نەبوو ، باسکى و شانەکانى و سەرەوەى سینگى موودار بوون ، باسکى درێژ بوون ، دەستى پان بوون ، هەردوو لەپە دەست و پێیەکانى ئەستوورو گۆشتن بوون ، دەست و لاقەکانى درێژ بوون ، نێوان پاژنەو سینگى پییەکانى چاڵ بوو ، پێیەکانى ساف و لووس بوون ، ئاویان پێوە ڕانەدەوەستا ( چاڵ و چۆڵییان نەبوو) ، ئەگەر دەڕۆى باش هەنگاوى هەڵدەهێنا ( پێی بەرز دەکردەوەو نەیدەخشاند) ، وە بەلاى پێشەوەدا دەچوو ، بە ئارامى دەڕۆیشت بەڵام بە خێرایی ، کە دەڕۆیشت وەک لە لێژایی بچێتە خوار ، وە ئەگەر ئاوڕى دابایەوە بەتەواوى خۆى دەسووڕاند ، چاوى نزم دەکرد ، سەرنجدانى بۆ زەوى زیاتر بوو لە ڕوانینى بۆ ئاسمان ، بە زۆرى بەگۆشەى چاو سەرنجى دەدا ، هاوەڵانى پێش خۆى دەخستن ، هەر کەسێک پێی گەیبایە سەرەتا خۆى سڵاوى دەکرد .
(حەسەن دەڵێ) گوتم : چۆنیەتى قسە کردنیم بۆ وەسف بکە !
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ بەردەوام غەمبار بوو ، هەمیشە بیرى دەکردەوە ، ئیسراحەتى نەبوو ، زۆر بێدەنگ دەبوو ، بە پێی پێویست نەبا قسەى نەدەکرد ،سەرەتاو کۆتایی قسەى بە هەموو زارى بوو ( بە سەرى لێوو زمان قسەى نەدەکرد ) ، لە قسە کردنیدا ووشە کۆکەرەوەکانى بەکار دەهێنا ( ووشەى کەم و ماناى زۆر) ، قسەى ڕوون بوو ، بێ کەم و زیاد بوو ، تەباو گونجاو بوو ، ناتەباو خەڵک بە کەم سەیرکەر نەبوو ، نیعمەت ئەگەر گچکەش بوایە بە گەورەى دادەنا ، زەمى هیچ شتێکى نەدەکرد ، نە زەمى خواردنى دەکرد و نە مەدحیشى دەکرد ، وە ئەگەر لاى ئەو پێچەوانەى حەق گوترابایە هیچ شتێک خۆى بۆ تووڕەیی وى نەدەگرت ، هەتا هەقى سەرنەخستبایە ، وە لەبەر خۆى تووڕە نەدەبوو و تۆڵەشى نەدەساندەوە ، ئەگەر ئاماژەى کردبایە بە هەموو لەپی دەستى ئاماژەى دەکرد ، وە ئەگەر شتێکى پێ سەیر بووایە ، لەپە دەستى دەسووڕاند ، وە ئەگەر قسەى کردبایە لەگەڵ ئاماژەى دەستى پێکەوە پەیوەستى دەکردن ، وە پەنجە گەورەى دەستى ڕاستى لە بەرى لەپە دەستى چەپی دەدا ، وە ئەگەر تووڕە ببووایە ڕووى وەردەچەرخاندو پشتى لەولا دەکرد ، وە ئەگەر دڵخۆش ببوایە چاوى دەنووقاند ، پێکەنینى بە زۆرى زەردەخەنە بوو ، لە کاتى پێکەنیندا ددانەکانى وەک دەنکە تەرزەى سپی دەردەکەوتن .
حەسەن – خوا لێی ڕازى بێ – دەڵێ : ماوەیەک ئەو وەسفەم لە حوسەینى کوڕى عەلى –خوا لێیان ڕازى بێ – شاردەوە پاشان بۆم باس کرد ، تەماشام کرد پێشى من کەوتوە ، وە ئەوەى من لەبارەیەوە لێم پرسیبوو ، وە بینیم کە پرسیاریشى لە بابى کردبوو ، لەبارەى چۆنیەتى چوونە ژوورى و هاتنە دەرى و شێوەى ، هیچ شتێکى نەهێشتبۆوە کە نەیپرسیبێ .
حوسەین –خوا لێی ڕازى بێ- دەڵێ: پرسیارم لە بابم –خوا لێی ڕازى بێ- کرد لە بارەى چۆنیەتى چوونە ماڵى پێغەمبەرى خوا ﷺ گوتى : هەرکات چووبایەوە مۆڵەت دراوبوو ، جا کاتێک دەچۆوە ماڵ ، کاتى لەماڵ بوونەکەى بۆ سێ بەش دابەش دەکرد : بەشێک بۆ خوا ، وە بەشێک بۆ ماڵ و خێزانى و ، بەشێکى بۆ خۆى ، پاشان بەشەکەى خۆشى لە نێوان خۆى و خەڵکیدا دابەش دەکردو بۆ خەڵکى گشتیی و تایبەتى ، وە هیچى لێ نەدەگێڕانەوە ( هەموو کاتەکەى خۆى بۆ ئەوان تەرخان دەکرد) ، وە لەو کاتەى کە بۆ ئوممەتى تەرخان دەکرد ، مۆڵەتى دەدا کە خاوەن چاکەکان هەڵبژێرێ ، وە بە گوێرەى چاکەو پێگەیان لە دیندارییدا کاتەکەى لێ دابەش دەکردن ، جا هەیانبوو دوو ئیش و هەیانبوو کۆمەڵێک ئیشى هەبوون ، ئیدى پێیانەوە سەرقاڵ دەبوو ، وە ئەوانیشى بەوەوە سەرقاڵ دەکرد ، کە بۆیان باش بوو وە بۆ ئوممەت باش بوو ، کە پرسیاریان لێ دەکردن (خەڵ پرسیارى لەوانە دەکرد ، کە چوونەتە خزمەتى ) وە ئەوانیش هەواڵیان پێ دەدات بەوەى کە بۆیان پێویستە ، وە دەیفەرموو ( بائەوەى لێرەیە هەوال بەوە بدات کە لێرە نیە ، وە کارو پێویستى ئەوانەم پێ بگەیەنن کە ناتوانن خۆیان ئیش و پێویستییانم پێ بگەیەنن ، چونکە هەر کەسێک پێویستى کەسێک بگەیەنێتە حوکمڕانێک کە خۆى ناتوانێ بیگەیەنێ خوا پییەکانى لە ڕۆژى قیامەتدا دەچەسپێنێ ) ، ئەو جۆرە شتانە نەبووایە لەلاى باس نەدەکران ، وە جگە لەوە لە هیچ کەسى قبووڵ نەدەکرد ( واتە : قسەى دیکەى وەک زەم و غەیبەت و شکاندنى ئەم و ئەوەى لەکەس قبووڵ نەدەکرد) ، ئەوانەى دەچوونە خزمەتى بۆ وەرگرتنى زانست و شارەزایی دەچوون و هەتا تام و چێژى زانستیشیان نەکردبایە بڵاو نەدەبوون ، وە کاتێک لەلاى دەردەچوون ، دەبوونە ڕێنمایی کەرى چاکە .
(حوسەین دەڵێ) گوتم : ثێم بڵێ ، کە لەماڵ دەردەچوو چۆن بوو ، چى دەکرد؟!
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ عادەتى وابوو مەگەر شتێک پەیوەندى پێوە ببوایە ، ئەگەر نا زمانى خۆى لێدەگرت ، وە هەمیشە پێکەوە تەباى دەکردن ، واتە : هاوەڵانى و موسوڵمانان ، وە پەرتەوازەى نەدەکردن ، ڕێزى بە ڕێزى هەر کۆمەڵێکى دەگرت ، وە دەیکردە سەرپەرشتیاریان ، وە لەخەڵک ووریا بوو  و خۆى لێیان دەپاراست ، بێ ئەوەى ڕووى خۆش و ئاکارى جوانى لە هیچ کامیان لا بدات ، وە لە هاوەڵانى دەپرسى و پرسیارى لە خەڵکى دەکرد لەوەى لەنێو خەڵکیدا دەگوزەرێ ، وە شتى جوان و باشى بە باش و ڕاست دادەناو بەهێزى دەکرد ، وە شتى ناشیرین و خراپى بە خراپ دادەناو بێ هێزى دەکرد ، وە کاروبارو هەڵسوکەوتى ڕێک و پێک بوو و ناڕێکى تێدا نەبوو ، بێ ئاگا نەدەبوو نەکو ئەوانیش بێ ئاگابن و بێزار ببن ، بۆ هەر حاڵە مامەڵەى پێویستى خۆى لەگەڵ دەکرد ، لە هەق کورتى نەدەهێناو لێشى تێنەدەپەڕاند بەرەو ناهەق ، ئەو کەسانەى کەلێی نزیکتر بوو هەڵبژاردەى خەڵکەکە بوون ، وە باشترینیان لەلاى دڵسۆزترینیان بوو ، پایەدارترینیان لەلاى ئەو کەسە بوو کە چاکتر بەدەم خەڵکەوەیەو باشتر هاوکارییان دەکات .
(حوسەین دەڵێ)  : ئەوجار لەبارەى کۆڕو مەجلیسەوە لێم پرسی ؟
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ عادەتى وابوو هەمیشە بە دەم زیکرى خواوە لە مەجلیس دادەنیشت و هەڵدەستا ، وە جێگاى تایبەتى دیارى نەدەکرد (بۆ دانیشتن) ، وە قەدەغەشى دەکرد جێگاى تایبەت دابنرێن ، وە ئەگەر چووبایە لاى کۆمەڵێک ، کوێ چۆڵ بوایە دادەنیشت ، وە فەرمانیشى بەوە دەکرد ، وە مافى هەرکام لە هاونشینەکانى خۆى دەدا بەشێوەیەک کە هیچ هاونشینێک هەست نەکات کەسێکى دیکە لەلاى بەڕێزترە ، هەرکەسێک لەگەڵى دانیشتبایە یا ڕاوەستابایە ، چاوەڕوانى دەکرد هەتاکو ئەو کەسە خۆى لێ دەبۆوەو بەجیی دەهێشت ، وە هەر کەسێک شتێکى لێ داوا کردبایە ، یان بۆى جێبەجێ دەکرد یان قسەى خۆشى بۆ دەکرد ، بەجۆرێک بوو کە بەڕووى خۆش و ئاکارى هەموو خەڵکى گرتبۆوە ، بۆیان وەک باب بوو ، وە لە هەقدا لەلاى وەک یەک بوون و بە پارێزکاریی و بەزەیی و نزمییانى دەزانرا ، لە ڕیوایەتێکدا : لە هەقدا هەموویان لەلاى وەک یەک بوون ، کۆڕى وى کۆڕى هێمنیی و شەم و خۆڕاگریی و ئەمینداریی بوو ، دەنگەکانى تێدا بەرز نەدەکرانەوەو ڕێزو حورمەتەکانى تێدا نەدەشکێنران ، وە هەڵەو پەڵەکانى تێدا دووبارە نەدەکرانەوە ، بە پارێزکاریی تێیدا پلە بەندیی دەکران ، خۆ بە کەمگر بوون ، تێیدا ڕێزیان لە تەمەندار دەگرت و ڕەحمیان بە گچکە دەکرد ، وە هاوکارى باباى ئاتاجیان دەکردو لەگەڵ باباى غەریب بەبەزەیی بوون .
(حوسەین دەڵێ)  : ئەوجار لەبارەى چۆنیەتى مامەڵەى لەگەڵ هاونشینیانییەوە لێم پرسی ؟
گوتى : پێغەمبەرى خوا ﷺ هەمیشە ڕوو گەش و خۆش ڕەفتار بوو نەرم و نیان بوو ، قسە ڕەق و زبر نەبوو ، بە قڕەقڕو جنێو دەر نەبوو ، کەم و کوڕى باس نەدەکردن و زۆر گاڵتەکەر نەبوو ، ئەگەر حەزى بەشتێک نەکردبایە ، خۆى لێ بێ ئاگا دەکرد ، وە هیچ کەس لێی نائومێد نەدەبوو .
لە خودى خۆیدا توخنى سێ شتان نەدەکەوت :
(ڕیابازیی ، زۆر باس کردنى هەر شتێک ، قسەکردن لەبارە شتێکەوە کە پەیوەندى پێوە نیە )
وە لە بارەى خەڵکیشەوە توخنى سێ شتان نەدەکەوت : بە خراپى باسی کەسى نەدەکرد و عەیبى لێ نەدەگرت ، وە بەدواى عەیب و عاردا نەدەگەڕا ، وە مەگەر شتێک چاوەڕێی پاداشتى لێ کردباى ، ئەگەر نا قسەى لەبارەوە نەدەکرد ، وەکاتێک قسەى دەکرد هاونشینەکانى بێ دەنگ دەبوون ، وەک باڵندەیان لەسەر سەر هەڵنیشتبێ ، وە ئەگەر ئەو بێ دەنگ بووایە قسەیان دەکرد، وە لەلاى وى قسەیان بەیەکتر نەدەبڕى ، هەر کەس قسەى کردبایە لەلاى وى بێ دەنگ دەبوون و گوێیان دەگرت هەتا لێدەبۆوە ، کامیان پێشى قسەى کردبایە نۆرەى وى بوو .
ئەگەر ئەوان (هاونشینانى ) بە شتێک پێکەنیبان ئەویش پێدەکەنى ، وە ئەگەر شتێکیان پێ سەیر بووایە پێی سەیر دەبوو ، باباى نامۆ ئەگەر قسەى ناڕێکیشى کردبایە تەحەممولى دەکرد ، وە دەیفەرموو ( ئەگەر باباى خاوەن پیویستیتان بینى هاوکاریی بکەن ) چاوەڕێى سوپاسى لە هیچ کەس نەدەکرد ، مەگەر چاکەیەکى لەگەڵ کرابێ  ، وە قسەى بەکەس نەدەبڕی ، مەگەر تەواوى کردبایە ، ئیدى خۆى قسەکەى بڕیبایە ، یان بە تەواو کردن ، یان بە هەڵسان .
وە لە ڕیوایەتێکدا : گوتم : ئەدى بێدەنگییەکەى چۆن بوو ؟
گوتى : بێ دەنگییەکەى بە چوار جۆر بوو :
بە زانیاریی و ووریایی و ڕێکخستن و بیر کردنەوە ، (واتە : بۆ یەکێک لەو چوارانە بێ دەنگ دەبوو ، نەک بەبێ هۆ بێ دەنگ بێ) .
ئینجا ڕێکخستنەکەى بۆ چاو پێداگێڕانى خەڵکەکە بەیەکسانیی و گوێی بۆ هەڵخستنیان ، وە بیرکردنەوەکەى لەبارەى ئەوەوە بوو کە دەمێنێ ( کە دوا ڕۆژە) ، وە کەنامێنێ ( کە ژیانى دونیایە ) ، وەلەخۆ ڕاگرییەکەیشیدا هێدیی و مەند بوو ، هیچ شتێک تووڕەى نەدەکردو ، هیچ شتێک نەیدەورووژاند ، وە لە ووریاییەکەیدا چوار شتى کۆکردبوونەوە :
چاکە کردن و چاکە وەرگرتن تاکو چاوى لێ بکرێ ، وە توخن نەکەوتنى شتى ناقۆڵا تاکو وازى لێ بهێنرێ ، وە بیرکردنەوەو کۆشش کردن بۆ دۆزینەوەى ڕێی چارە بۆ چاککردنى ئوممەت ، وە هەڵسان بەو کارانەى کە کاروبارى دونیاو دواڕۆژیان بۆ ڕێکدەخات و کۆدەکاتەوە .
خوێنەرى بەڕێز !
بەسەرنجدانى ئەو دوو دەقەى سوننەت ، کە لەهەرکام لە عەلى و لە هەردووک کوڕى (حسن و حسین) ەوە – خوا لێیان ڕازى بێ- هێناماننەوە ئیستاکە هەرکام لە جەستەو شێوەو دیمەنى پێغەمبەرى خوا ﷺ ەوە خەسڵەت و ئاکارو ڕەفتارو ڕەوشت و خووى ڕەندو پەسەندیمان زۆر جوان بۆ درەوشایەوە .

________________________
پوختەى ژیاننامەى پێغەمبەرى خوا ﷺ /  عەلى باپیر
لاپەڕە  / (٧٢٩-٧٤٠)

About دیدار عثمان

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …