Home / مێژووى جیهان / مێژووی هەرێمی کشمیر و کێشە لەگەڵ هیندستان و پاکستان و چین

مێژووی هەرێمی کشمیر و کێشە لەگەڵ هیندستان و پاکستان و چین

download

مێژووی هەرێمی کشمیر و کێشە لەگەڵ هیندستان و پاکستان و چین
کشمیری گەورە 
یەکەم/ناوی فەرمی: ناوی فەرمی بوونی نییە.
دووەم/پایتەخت: بوونی نییە.
سێیەم/ ژمارەی دانیشتوان:15.000.000 کەس.
چوارەم/ ڕووبەر: 261.720 کیلۆ مەتر چوار گۆشەیە. بەشی هیندستان: 128.250کیلۆ مەتر چوار گۆشەیە ئەوەش ئەکاتە 49% ی خاکی کشمیر، بەشی پاکستان:86.270 کیلۆ مەتر چوار گۆشەیە ئەوەش ئەکاتە 33% ی خاکی کشمیر، بەشی چین:47.200 کیلۆ مەتر چوار گۆشەیە ئەکاتە 18% ی خاکی کشمیر.
پێنجەم: لە 5 ویلایەت پێکهاتووە کە دابەش کراوە بە سەر 28 پارێزگا کە ئەوانیش لە 152 شارۆچکە (قەزا) پێکهاتووە لەگەڵ 2 شارەدێ (ناحیە) لە هەرێمی سەنجانی وڵاتی چین.
شەشەم/ نەتەوە: کشمیری 76% ، نەتەوە هیند وپاکستانییەکان 20% ، هان 1% ، نەتەوەچینییەکان 1% ، تاجیك 1% ، ئیگۆر 1%.
حەوتەم/سنووری جوگرافی: وڵاتی کشمیری گەورە بە سەر وڵاتانی هیندستان و پاکستان و چین دابەش کراوە، کە لە باکوورەوە بە هەر دوو وڵاتی چین و ئەفغانستان وە لە خۆرئاواوە بە وڵاتی پاکستان وە لە باشوورەوە بە وڵاتی هیندستان وە لە خۆرهەڵاتەوە بە وڵاتی چین دەورە دراوە.
هەشتەم/ شارە گرنگەکانی: لە بەشی هیندستان بریتییە لە شارەکانی ئانتاگ،کولگام،پولواما،شۆپیان،سریناگار،گاندیربال،باندیپۆری،باراموللا،کوپوارا،کاثوا،جامۆ،سامبا،ئودهامپور،ریاسی،راجۆوی،پۆنچ،دۆدا،رامبان،کیشهوار،لە،کارگیل. لە بەشی پاکستان بریتییە لە شارەکانی میرپور،موزەففەرئاباد،پۆۆنچ،کانچی،گیلگیت،دیامیر. لە بەشی چین شاری گرنگی کمشیر بوونی نییە.
نۆیەم/ بەشەکانی وڵاتی کشمیری گەورە:
بەشی هیندستان
هەرێمی کشمیری هیندستان:
یەك/ناوی فەرمی: هەرێمی جامۆ و کشمیر
دوو/ پایتەخت: سریناگار.
سێ/ ژمارەی دانیشتوان: 8.000.000 کەس.
چوار/ ڕووبەر: 128.250 کیلۆ مەتر چوار گۆشە.
پێنج/ دابەشی کارگێری: لە 3 ویلایەت پێکهاتووە ، دابەش بووە بە سەر 22 پارێزگا کە ئەوانیش پێکهاتووەن لە 138 شارۆچکە (قەزا).
شەش/ نەتەوە: کشمیری 77.5% ، نەتەوە هیند وپاکستانییەکان 22.5%.
حەوت/ سنووری جوگرافی: ئەم هەرێمە ئەکەوێتە باکووری وڵاتی هیندستان ، کە لە باکوور و خۆرئاواوە بە هەرێمی کشمیری پاکستان ، وە لە باشوورەوە بە هەر دوو هەرێمی پونجاب و هیماچال پرادیشی هیندستان ، وە لە خۆرهەڵاتەوە بە هەر دوو ناوچەی کشمیری چین دەورە دراوە.
هەشت/ شارە گرنگە کانی: ئانتاگ،کولگام،پولواما،شۆپیان،سریناگار،گاندیربال،باندیپۆری،باراموللا،کوپوارا،کاثوا،جامۆ،سامبا،ئودهامپور،ریاسی،راجۆوی،پۆنچ،دۆدا،رامبان،کیشهوار،لە،کارگیل.
بەشی پاکستان 
هەرێمی کشمیری پاکستان:
یەك/ ناوی فەرمی: ئازاد جامۆ و کشمیر وگیلگیت-بالیتستان
دوو/ پایتەخت: موزەففەرئاباد.
سێ/ ژمارەی دانیشتوان: 6.000.000 کەس.
چوار/ ڕووبەر: 86.270 کیلۆ مەتر چوار گۆشە.
پێنج/ دابەشی کارگێری: لە 2 ویلایەت پێکهاتووە ، دابەش بووە بە سەر 6 پارێزگا کە ئەوانیش پێکهاتووەن لە 20 شارۆچکە (قەزا). شەش/ نەتەوە: کشمیری 80% ، نەتەوە هیند وپاکستانییەکان 20%.
حەوت/ سنووری جوگرافی: ئەم ئەکەوێتە باکووری خۆرهەڵاتی پاکستان ، کە لە باکوورەوە بە وڵاتی ئەفغانستان وە لە خۆرئاواوە بە ویلایەتی خیبیرپاختخوای پاکستان و لە باشوورەوە بە ویلایەتی پونجاپی پاکستان وە لە خۆرهەڵاتەوە بە ویلایەتی بە هەرێمی کشمیری هیندستان و هەرێمی کشمیری چین دەورە دراوە.
هەشت/ شارە گرنگەکانی: میرپور،موزەففەرئاباد،پۆۆنچ،کانچی،گیلگیت،دیامیر.
بەشی چین
 هەرێمی کشمیری چین:
یەك/ ناوی فەرمی: ناوی فەرمی بوونی نییە.
دوو/ پایتەخت: بوونی نییە
سێ/ ژمارەی دانیشتوان: 1.000.000 کەس.
چوار/ ڕووبەر: 47.200 کیلۆ مەتر چوار گۆشە.
پێنج/ دابەشی کارگێری: لە 2 شارەدێ (ناحیە) پێکهاتووە ، کە یەکەمیان ناوی ئاکسای چینە لە شارۆچکە (قەزا) ی هۆتان لە پارێزگای هۆتان لە هەرێمی شینجیانگ ، وە دووەمیان ناوی شارەدێ (ناحیە) ی ترانیس کاراکۆرم (کارالیگیك) لە شاری ئۆتۆنۆمی تالسگۆرگانی تاجیك لە پارێزگای کاشگار لە هەرێمی شینجیانگی چین.
شەش/ نەتەوە: کشمیری 40% ، هان (چین) 15% ، تاجیك 15% ، ئیگۆر 15% ، نەتەوەچینەکانی تر 15%. حەوت/ هەر دوو شاردەێ (ناحیە) کەی هەرێمی کشمیری چین ئەکەوێتە ناو هەرێمی شینجیانگی وڵاتی چین
ئەلف/ شارەدێ (ناحیە) ی ئاکسای چین: ئەکەوێتە باشووری هەرێمی شینجیانگی چین، کە لە باکوور و خۆرئاوا و باشوورەوە بە تەرێمی شینجیانگی چین و لە خۆرهەڵاتەوە بە هەرێمی کشمیری هیندستان دەورە دراوە.
باء/ شارەدێ (ناحیە) ی ترانیس کاراکۆرم (کارالیگیك): ئەکەوێتە باشووری خۆرهەڵاتی هەرێمی شینجیانگی چین ، کە لە باکوور و خۆرهەڵاتەوە بە هەرێمی شینجیانگی چین و لە باشوورەوە بە هەر دوو هەرێمی کشمیری وڵاتی هیندستان و هەرێمی کشمیری وڵاتی پاکستان وە لە خۆرئاواوە بە هەرێمی کشمیری پاکستان دەورە دراوە.
مێژووی هەرێمی کشمیر و کێشە لەگەڵ هیندستان و پاکستان و چین
ئەم وڵاتە لە کۆنەوە مرۆڤی لێ نیشتەجێ بووە و بەشێك لە نیمچە کیشوەری هیند بەوەش لە لایەن حاکمە بوودایی و هیندۆسییەکان حوکمڕانی کراوەن .
بەڵام کاتێك دینی ئیسلام گەیشتە کشمیر پێشوازیان لێ کرد و بوونە موسڵمان ئەوەیش لە ڕێگەی کەسایەتێك بە ناوی بولبول شا توانی زۆرینەی هەرێمەکە بکاتە موسڵمان و خۆشی بوو موسڵمان و ناوی لە خۆی نا سەدرەدین و ساڵێك دواتر دینی ئیسلام پەڵ وپۆی هاویشت بەوەش زۆرینەی بوودایی و هیندۆسەکاتی کەشمیر بوون بە موسڵمان واتا دانیشتوانی هەرێمەکە لە زۆرینە بوودایی و هیندۆسییەوە بووە زۆرینە موسڵمان ، ئەوە بوو لە ساڵی (1339ز) لە لایەن شاە میر (1339_1342ز) دەستی بە کشمیردا گرت ئەوە بوو لە نێوان ساڵانی (1339_1561ز) نزیکەیی (20) شا لە خانەوادەی شاە میر فەرمانڕەوایی کەمشیریان کردووە وە لەو ماوەیەدا وڵاتی کشمیر گەشەسەندنی بە خۆیەوە بینی وە لە نێوان ساڵانی (1561ز) کشمیر کەوتە دەست ئیمپراتۆریای مەگوڵی هیند وە لە ساڵی (1809ز) شا میهراجا گادانگیت سنگ (1809_1839ز) شای ئیمپراتۆریای سیخ وە پاش ئەوەی لە ساڵی (1858ز) ئینگلیزەکان بە تەواوی دەستی بە تەواوی نیمچە کیشوەری هیند گرت و خرایە سەر ڕاجی هیندی بەریتانی ( 1858_1947ز) ئەوە بوو خانەوادەی میهراجا گادانگیت سنگ لە سەر تەختی فەرمانڕەوایی هەرێمی کشمیر مانەوە بەو مەرجەی باج بدەن بە کۆمپانیای خۆرهەڵاتی هیندی بەریتانیا ئەوە بوو تا ساڵی (1947ز) بەردەوام بوو، پاش ئەوەی لە ڕێکەوتی (15_8_1947) نیمچە کیشوەری هیند بە سەر دوو دەوڵەتی هیندستان و پاکستان دابەشکرا کە هەرێمەکانی نیمچە کیشوەری هیند لە (362) هەرێم پێکهاتبوو. ئەوە بوو ئەنجوومەنی کۆنگرەی کشمیر لە ڕێکەوتی (19_9_1947) بڕیاری دا کشمیر بچێتە پاڵ پاکستان بەڵام میر هیری سنگ میری هەرێمی کشمیر لە ڕێکەوتی (26_11_1947) نامەیەکی بۆ حاکمی گشتی بەریتانی لۆرد مۆنت بیتن لە نیمچە کیشوەری هیند نارد تێدا دووپاتی ئەوەی کردووە کە کشمیر ئەچێتە پاڵ وڵاتی هیندستان ئەوە بوو شۆڕشی موسڵمانان لە دژی حوکمی خانەدانی میهراجا گادانگیت سنگ دەستی پێکرد ئەوە بوو سوپای هیندستان بەدەم داوای حاکم هینری سنگ چوو و لە دژی شۆڕشی کشمیرییەکان وەستایەوە هەرووەها سوپای پاکستان بۆ پشتیوانی لە شۆڕشگێڕان خاکی کشمیری بەزاند توانی پێشڕەویی بکات دەستی بە سەر لە (33%) ی خاکی کمشیردا بگرێت و خسیتە سەر پاکستان بەوەش بووە شەڕی نێوان سوپای هیندستان و پاکستان بەرپا بوو کە لە ڕێکەوتی (22_10_1947) تا ڕێکەوتی (1_1_1949) بەردەوام بوو لەو ساڵەدا نەتەوە یەکگرتووەکان توانی ئاگر بەست بە هیندستان و پاکستان بکات وە لە ساڵی (1957ز) کۆمەڵەی دامەزرێنەری کشمیر چوونە پاڵ هیندستانی پەسند کرد ، وە جارێکی تر جەنگ لە نێوان هیندستان و پاکستان لە سەر خاکی کشمیر بەرپا بوو وە لە ڕێکەوتی (28_10_1962) تا ڕێکەوتی (21_11_1962) چین و هیندستان جەنگ لە نێوانیان بەرپا ئەوە بوو چینی دەست بەسەر دوو ناوچەی کەشمیری هیندستان بگرێت وە لە ڕێکەوتی (5_8_1965) تا ڕێکەوتی (23_9_1965) جەنگ لە نێوان هیندستان و پاکستان لە سەر خاکی کشمیر بەرپا بوو تا ئەوە بوو بە ناوبژیوانی ئەمریکا و نەتەوە یەکگرتووەکان جەنگەکە وەستا وە لە ڕێکەوتی (28_6_1972) هیندستان و پاکستان ڕێکەوتننامەی شملایان واژۆ کرد بە پێی ئەو ڕێکەوتننامەیە تەواوی بڕیارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان هەڵوەشایەوە سەبارەت بە کشمیر و ڕێگە نەدرێ کێشەی کشمیر ببێتە کێشەێکی نێودەوڵەتی و دۆخەکە لە نێوان هیندستان و پاکستان لە سەر کشمیر نە جەنگ نە ئاشتی بوو وە لە ڕێکەوتی (3_5_1999) تا ڕێکەوتی (26_7 _1999) جارێکی تر جەنگ لە هیندستان و پاکستان لە ناو خاکی کشمیر بەرپا بوو وە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی داوای لە لایەن بە شەڕ هاتووەکان کرد دەستەجێ شەڕ بوەسێنن وە تا ئێستە جار جار ملمڵانێی لە نێوان پاکستان و هیندستان لە سەر کشمیر بەرپا بووە وە ماوەی چەند ڕۆژێکە لە هەرێمی کشمیری هیندستان و هیندستان خۆپیشاندان لە دژی بڕیاری حکومەتی ناوەندی هیندستان دەستی پێ کردووە کە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی مادەی (370) ی دەستووری هیندستانی دا بەوە پێیە حوکمی ئۆتۆنۆمی کشمیری هیندستان هەڵئەوەشێتەوە و ڕاستەوخۆ هەرێمەکە بە دەسەڵاتی ناوند ئەبەسترێتەوە و هەرووەها لە هەرێمی کشمیری پاکستان خۆپیشاندانی پشتیوانی لە خۆپیشاندەرانی هەرێمی کشمیری هیندستان دەستی پێکردووە و هەرووەها وڵاتی پاکستان هێزەکانی سوپای وڵاتەکەی خستووە حاڵەتی ئامادەباشییەوە بۆ بەرەنگار بوونەوەی ئەگەری جەنگ لە نێوان هیندستان و پاکستان.
ئامادەکردنی: چۆمان تەقێدین

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

جینۆسایدی ئەمریکی بۆ “هیندییە سوورەکان”،  ڕاستییە مێژووییەکان‌و بەڵگە سەلمێنراوەکان

ڕاگەیاندنی وەزارەتی دەرەوەی چین، ساڵی٢٠٢٢ لە ئینگلیزییەوە: محەمەد حەمەساڵح تۆفیق زاراوەی “جینۆساید”، کە لە وشەی …