History Of Kurdistan مالپه‌رێكی تایبه‌ته به مێژووی كورد و جیهان
مامۆستا فاتیحی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس نووسەرێکی گەورەو مێژوویەکی لەبیرکراو
د.ئاراس محه‌مه‌د سالح
مامۆستا فاتیحی مودەڕیس لە بنەماڵەیەکی زانستی ئەدەب پەروەر لەدایک بووە، ئەم مامۆستا لە خێزانێکدا چاوی کردووەتەوە پڕبووە لە ئەدەب و شیعری جوان، گوێچکەی بە خرچەی قەڵەمێکی گەورە زرنگاوەتەوە، قەڵەمەکەی مامۆستای مودەڕیس کە کێوەکانی کوردستان لە ئاست گەورەییدا شەرم دەکەن، مامۆستا فاتیح لە ژینگەیەکی عیرفانی و لە سرشتی پڕ لە جوانی سەراسیمەی بیارەی بوکی هەوراماندا چاوی کردووەتەوە، ئەو ژینگە ئەدەبی و عیرفانی و پر لە عیشوەی جوانییە کاریگەری زۆریان هەبووە لەسەر ئەم مامۆستا بەهرەمەندە بۆیە هەر مناڵیەوە خولیای شیعرو دیوانی شاعیران بووەو بووەتە شاگردێکی دڵسۆزو بەتوانای مامۆستای مودەڕیسی باوکی.
مامۆستا فاتیح لە شەوی هەینی 7/1/1927 لە گوندی نێرگسەجاڕ لە دایک بووە، لەو کاتەدا باوکی مەلای ئەو گوندە بووەو حوجرەو فەقێی هەبووە، هەر لەو ساڵەدا مامۆستا مودەڕیس لەسەر داوای شێخی بیارە دەچێتە خانەقای بیارەو دەبێتە مامۆستای خوێندنگە گەورەکەی ئەو شارە، مامۆستا فاتیح لەو ژینگە جوانەدا چاوی کردوەتەوەو دەوروبەری خۆی ناسیوە، جگە لە سروشتە جوانەکەی ئەو شارە، کۆبوونەوەی سەدان فەقێی شوێنە جیاوازەکانی کوردستان و دەرەوەی کوردستان لە خوێندنگەی بیارەدا هاوکارێکی باش بوون بۆ ئەم مامۆستا بەهرەمەندە ئاسۆی بیری فراوان بکات و سود لە دەوروبەری وەربگرێت.
سەرەتای خوێندنی لای باوکی بووە، بۆ تەواوکردنی خوێندن چەند شوێنک گەڕاوە، لە کۆتاییدا لای باوکی ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتووە، چەند ساڵێک لەژێر چاودێری باوکیدا دەرسی بە فوەقێیان وتوەتەوە، بە مەلایەتی چووەتە گوندی مۆرتکەی بازیان و پاشان گوێزراوەتەوە بۆ گوندی بزەینیانی شارباژێڕ، لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردوودا بەهۆی کاری سیاسیەوە گیراوەو لە نوگرە سەلمان زیندانی کراوە، لە ساڵی 1957 ئازاد کراوەو گەڕاوەتەوە سەرکارەکەی.
دوای گواستنەوەی مامۆستای مودەڕیس بۆ کەرکوک و پاشان بۆ بەغداد مامۆستا فاتیح دەچێتە بەغدادو دەبێتە مامۆستای قوتابخانە، لەگەڵ مامۆستاییدا بەردەوام بووە لە نووسین و چەندین گوتاری بڵاوکردوەوەتەوە، لە هەمان کاتدا لە ڕادیۆی کوردی بەغداد بەرنامەی هەبووە، لە ڕۆژنانەی (التاخی) و (برایەتی) و (عێراق)دا کاری کردووە.
مامۆستا فاتیح ڕۆڵی گەورەی هەبووە لە هاوکاری کردنی باوکیدا لە ساغکردنەوەو لێکۆڵینەوەی دیوانی شاعیراندا، لە زۆربەی ئەو شاکارانەی مودەڕیسدا مامۆستا فاتیح وەک لێکۆڵەری دووەم هاوکاری باوکی کردووە، هەر بەهۆی هاوکاری ئەو و مامۆستا موحەمەدی برایەوە مامۆستای مودەڕیس دەتوانێت دیوانی شاعیرانی وەک مەولەوی و نالی و مەحوی و سالم و فەقێ قادری هەمەوەند ساغ بکاتەوەو بە لێکۆڵینەوەی بە پێزەوە چاپیان بکات.
لە بەرهەمەکانی مامۆستا فاتیح:
دیوانی نالی
دیوانی مەحوی
دیوانی سالم
دیوانی فەقێ قادری هەمەوەند
شەرحی عەقیدەی مەرزیەی مەولەوی.
شەترەنجباز. بە تەنها.
گەشتی بیارە (شیعر) بە تەنها.
مامۆستا فاتیح لە چامەی (گەشتی بیارە)دا بەشێوەی شیعر ژیانی خۆی دەگێڕێتەوەو وێنەیەکی جوانی ئەو مێژووە پڕ لە یادگاریە تۆمار دەکات، لە شێوەی هۆنینەوەی ئەو چامەیەدا شێن پێی (گۆران)ی گەورە هەڵدەگرێت و دەیان وێنەی جوانی شیعری جوان بەهەست و دەست و پەنجە ڕەنگینەکەی دەکێشێت، ئەم مامۆستا بەهرەمەندە دوای چل ساڵ دابڕان بە گیان گەشتێک دەکات و دەگەڕێتەوە بۆ دەڤەری شارەزور و هەڵەبجەو هەورامان و ئاهو ناڵەی بۆ تەمەنی بەسەرچوو هەڵدەڕێژێت و دەڵێت:
قیبلەم گەشتێکە، قیبلەم گەشتێکە
پاش چل ساڵ غوربەت، خەونە گەشتێکە
بۆ زێدی دڵگیر، بۆ بەهەشتێکە
بۆ لوتکەی چیا بۆ پێ دەشتێکە
بۆ جێگایەکە عومری مناڵیم
تەمەنی گەنجی و دەمی دڵ قاڵیم
لەوێ بەسەرچوو، هەموو گیان هیوا
ئاسۆی ئاواتم نەدەبوو ئاوا
جێی حەسانەوەم حوجرەی فەقێ بوو
لەگەڵ هەڤاڵان دەمەتەقێ بوو
بۆ (بیارە)یە گەشتی ئەم جارەم
کە پەروەردەی ئەو شاخ و بنارەم.
مامۆستای بەهرەمەند زۆر شارەزایانی لە ناخی خۆی دواوەو گەلە خوێندنگەی بیارەدااوەتەوە بۆ کاتی مناڵی و هیوا ڕەنگاوڕەنگەکانی و سەردەمی دڵقاڵی بەهەزاران خەیاڵی گەورەو بەدینەهاتوو، ئەوەی سەنتەرە لە بیرەوەرەیەکانی‌دا وەک جێگا (بیارە)یە، چونکە لە بیارەدا چاوی کردوەتەوەو دەستی و بەخوێندن کردووەو هەر لەوێشدا کۆتایی پێهێناوە، ئەمە جگە لە سروشتی جوانی چیاو کانی و چەم باخ و ئەو ژینگە عیرفانی و ئەدەبیەی لەو شارەدا هەبووە.
سروشت کە تارای بوکی پۆشیوە
هەموو لای ڕەنگین ئەم دیواودیوە
چریکەی بولبول، پێکەنینی گوڵ
پەپولە دەفڕێ لەم چڵ بۆ ئەو چڵ.
ئەم وێنە شیعرەیە جوانە مەگەر تەنها (گۆران)ی مەزن بتوانێت وێنەی بکێشێت، وەسفکە هێندە ڕوونە خوێنەر واهەست دەکات خۆی لەو سروشتەدایەو هەست بە بۆنی گوڵ و سرپەی پەپولەکان دەکات و بە خەیاڵ لێیان ڕادەمێنیت.
پەڵە پەڵەی هەور، ڕەش و سپی و شین
گرتوویە باوەش ئاسمانی نەخشین.
لێرەدا تەواو هەست بەوە دەکرێت شاعیر شوێن پێی (گۆران)ی هەڵگرتووە لە وەسفی سروشتی جوانی هەوراماندا، گۆران دەڵێت:
کۆمەڵە شاخێکی بەرزو گەردن کەش
ئاسمانی شینی گرتوەتە باوەش.
هەردوو شوێنکە لای مامۆستا (فاتیح) و (گۆران) هەر چیا سەرکەشەکانی هەورامان و دیمەنە سیخراویەکانی بیارە و ئاسمانە شینکەی سەر سەری چیاکانە.
گەیمە (تافا) و (چەمی خواجایی)
بە چەپا ڕۆیم بەرەو ئاوایی
دیوی ئەمدیوی ملەگای چنار
قەڵای ڕوخاوی عوسمانی ئاسار
کە شکامەوە بە دیوی باخا
هەڵزنیم بەقەد تولەڕێی شاخا.
هێندە وێنەکانی جوان گرتووە شاعیر خوێنەر دەخاتە ئەندێشەی سەفەرێکی خەیاڵی و وا هەست دەکات خۆی ڕێگا دەکات، یان سەیری وێنەیەکی ڤیدۆیی دەکات و لە کەوتن و هەستانەوەی ئەو ڕێبوارە ماندووە دەڕوانێت بەناو باخ و چناو و توتڕکەکاندا ڕێگا دەکات.
لەم باخ بۆ ئەو باخ، تەڵان بە تەڵان
هەنگاوم دەنا لەمیان بۆ ئەویان
بەروژوور لای چەپ (ملەی چنار) بوو
ژوانگەی هەزاران یار و دڵدار بوو.
بەناو تەڵان و چڕی باخات و سێبەری سورەچنارەکاندا تێپەڕ دەبێت، لەگەڵ هاژەو کەفچەڕاندنی جۆگەو ئاوەکان و کنالەیلی باخەوانەکاندا دەگاتە ناودێ و سەردانی کۆڕی عاریفانی خانەفای جاویدانی دەکات و دەڵێت:
لەوسەری کۆڵان حەوشی خانەقا
بۆ دەستەی سۆفی وەک ئاوی بەقا
حەوشی خانەقا سەیری کوێت بکەم؟
سەر لەکام حوجرەو کام ڕێ و جێت بدەم.
یەکێک لەو شوێنانەی لە گەشتی بیارەی مامۆستا (گۆران)دا لەسەری وەستاوە، خانەقای بیارە و سورەچنارەکان و کۆڕی گەرمی عاریفان و خوێندنەوەی شیعرو شرۆڤەی ئەدەبی بووە، بەهەمان شێوە مامۆستا فاتیحیش لەگەڵ ئەوەشدا خۆی پەروەردەی ئەو ژینگە بووە، ئەویش بەو ژینگە ئەدەبی عیرفانیە کاریگەرەو لەسەری وەستاوە.
خانەقای سەرووی هەمیشە جەنجاڵ
فەقێ و دەرزو دەور، گرمەو دەمەقاڵ
(میرزا عەبدوڵا) ئاوازی شمشاڵ
(کورتێ) و (گەوهەرێ) و (نایێ) و (یارغەزاڵ)
کە میرزا ئەهات شمشاڵ لێ بدا
سۆفی چلەکێش ئەکەوتە سەدا
خەڵوەتخانەکەی لە بیر ئەچوەوە
هەستی نەئەکرد ڕۆژە یان شەوە.
دەروێش عبدوڵاو شمشاڵ ژەنینە سیحراویەکەی هەمان دەروێش عەبدوڵای (گۆران)، دەروێش عەبدوڵا بە هونەری شمشاڵ ژەنینەی ناخی شاعیرانی بزواندوەو بەشێوەیەکی وەها نەیتوانیوە لە ئاست ئەو دەنگە سیحراویەدا بێ دەنگ بن.
مامۆستا فاتیح لە کۆتایی چامەکەیدا خۆی ناگرێت و دان بەگەورەیی (گۆران)دا دەنێت لە وەسفی جوانی سروشتی هەورامان و وێنە شیعریە بەرزەکانیدا:
ڕێگا ئەڤینە، هەوا ئەڤینە
ئاسمان ئەڤینە، کوا ڕق؟ کوا کینە؟!
ناوت زیندووە (گۆران)ی مەزن
تەنها لە خۆت دێت وەسپی خاک و ژن!
سیاچەمانە، سیاچەمانە
هەورامان جێگەی سیاچەمانە.
لە دوای وێنەیەکی وردی بیارەو چۆنیەتی ژیان و گوزەران و هاتنی هەزاران خواناس عەشقی عیرفانی بۆ ئەو شارەو خانەقاکەی، لە کۆتاییدا دەڵێت:
دنیا قەشەنگە، ژیان جوانە
کردەی ڕەنگینی دەستی یەزدانە
لام نیشتمانی خەڵکیش پیرۆزە
جەژنی خەڵکیشم لا وەک نەورۆزە
بەڵام چی کۆشکە لەسەر ڕووی بیسات
لای من ناگات زنجێکی وڵات
کوردستان بابەم، کوردستان دایەم!
بێشکەی مناڵی و دەنگی لایلایەم.
مەخابن مامۆستای شەیدای جوانی کوردستان و سروشتە کەم وێنەکەی، لەدوای ساڵانێکی زۆر لە غوربەتدا جارێکی تر مەرگ مۆڵەتی نادات بگەڕیتەوە نیشتمان و تێر هەوای پاکی وڵات هەڵمژێت و تێرتێر بۆنی گوڵ و نێرگس بکات، لە ڕۆژی 61/5/1991 دوور لە زێدی خۆی و لە شاری بەغدا کۆچی دوایی دەکات و هەر لەوێ لە خاکێکی نامۆدا بەخاکی دەسپێرن و چانسی ئەوەی نابێت گۆڕەکەی بێتەوە کوردستان بۆ هەتاهەتایە بۆنی خاکی نیشتمان بکات، درود بۆ گیان مامۆستا فاتیح و خانەوادە خزمەتگوزارەکەی.
