Home / مێژووى ئاینەکان / ئاینى ئیسلام / كۆنەقینی شیعەو ئال سعود لە كەربەلاوە تا سەنعا

كۆنەقینی شیعەو ئال سعود لە كەربەلاوە تا سەنعا

آل سعود وعقدة الشرف

كۆنەقینی شیعەو ئال سعود لە كەربەلاوە تا سەنعا

نوسینی/ یاسین تەها؛ ماستەر لەمێژوو شارستانیەتی ئیسلامی

دەسپێك
لەو پانتاییەی پێیدەوترێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست شەرێكی نیمچە راگەیەنراوی مەزهەبی لەنێوان بەرەی شیعەكان بەسەرۆكایەتی ئێران و بەرەی سوننە بەسەرۆكایەتی عەرەبستانی سعودی هەیە. نوێترین پێشهاتی ئەم ململانێ تایفییەش پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی بەربڵاوی وڵاتانی ئیسلامییە بە سەرۆكایەتی سعودیە بەپاساوی دژایەتی تیرۆر بەبێ ئێران و بەبێ سوریاو عێراق كە خاكەكەیان بووەتە مۆڵگەی سەرەكیی دەوڵەتەكەی داعش. ئەم هاوپەیمانێتییە نوێیەی سعودیە تا ڕادەیەك لەسەر هەمان ریتم و شێوازی “هاوپەیمانێتی عەرەبی” پێكهێنراوە كە لەلایەن سعودیەوە بۆ هێرشكردنە سەر حوسییە شیعەكان لە وڵاتی یەمەن پێكهێنرا. لەم بابەتەدا رەهەندە مێژوییەكانی پێكدادان و ناكۆكیی قوڵی سعودیە لەگەڵ ئاراستە شیعییەكانی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەخەینە بەر باس.

سەرەتاكانی لێكترازان و لێكەوتەكانی..
لەوەتەی بنەماڵەی ئال سعود كە بەرەچەڵەك دەگەرێنەوە بۆ سەر بەكری كوڕی وائیل لەبیابانەكانی نیوە دورگەی عەرەبی وەكو كاربەدەست و فرمانڕوا سەریانهەڵداوە، پەیوەندییەكی زۆر خراپیان لەگەڵ تایفەی شیعەدا هەیە. گرژی نێوان ئەم دوو لایەنەش بەشێكی زۆری زادەی پێكدادانی بەرژەوەندیی و خراپی پەیوەندیی دراوسێیەتییە، چونكە وڵاتانی سعودیەو بەحرەینی دراوسێی رۆژهەڵاتی یەكێكن لەكۆنترین مەڵبەندەكانی نیشتەجێبوونی پەیڕەوانی شیعەگەریی هەر لەسەدەی نۆیەمی زاینییەوە كە سەدەی راستبونەوەی قەرامیتە شیعەكانە تا دەگاتە ئێستا كە زۆرجار رێژەیان بە 15% كۆی دانیشتوانی وڵاتی سعودیە دەخەمڵێنرێت. بوونی ئەم رێژە شیعە دژە باوەش لەناو جوگرافیای سعودیەدا رێژەیەكی زۆرە بۆ وڵاتی حەرەمەین كە دەیەوێت رێبەرایەتی جیهانی سوننە بكات و بەفەرمیی پەیڕەویی لە ئاینزای سەلەفیەتی وەهابی دەكات.
رەنگە مێژووی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی شیعەو بنەماڵەی ئال سعود كە لەمێژە هاوپەیمانی نزیكی ئەمەریكان و حوكمی گەورەترین وڵاتی بەرهەمهێنەری نەوت دەكەن،بگەرێتەوە بۆ ئەو كاتەی كە میر محەمەد بن سعودی باپیرە گەورەی ئەم بنەماڵەیە، كە ئەو كات تەنها حوكمڕانیی میرنشینی درعیەی دراوسێی ریازی دەكرد، لەساڵی 1744ز هاوپەیمانێتی ستراتیژیی و درێژخایەنی لەگەڵ رێبەری گەورەی سەلەفییەكان، شێخ محەمەد عەبدولوەهاب گرێ دا بۆ دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی دین و دونیا لەنێوان هەردوكیان(ابن بشر: تاریخ نجد، 1/33_40). وەك زانراویشە لەسەردەمی ئیمام ئەحمەدی كوڕی حەنبەل (241ك/855ز مردووە) و ئیبن تەیمییەوە (728ك/1327ز مردووە) تا سەردەمی محەمەد عەبدلوەهاب و سەردەمی ئێستاش،ناوەكانی سەلەفی و شیعە هەمیشە گوزراشت بووە لەدوالیزمەیەكی ناكۆك و ئەمە بوەتە شتێكی زانراوو نەگۆڕ لەفەرهەنگی مەعریفی ئیسلامیدا. لەدیدی سەلەفییەكاندا حوكمی شیعە هەندێ جار دەگاتە ڕادەی كوفری بەواح و ئاشكرا، زۆرێكیش لەبەرهەمە سەلەفییەكانی لەچەشنی (منهاج السنة النبویة) ی ئیبن تەیمییەو فەتواو بەرهەمەكانی محەمەد عەبدولوەهابیش بەتایبەت تەرخان كراون بۆ سەركۆنەكردن و رەتكردنەوەی كۆی باوەڕو سروتە شیعییەكان، لەگەڵ جەختكردنەوە لەپێویستی شەڕكردن لەگەڵیان و بنەبڕكردنی باوەڕەكەیان لەناو پەیڕەوانی ئاینی ئیسلام. محەمەد عەبدولوەهاب كە باوكی رۆحی دەوڵەتی سعودیەی یەكەم بوە لەفەتواو رونكردنەوەكانیدا شیعەكان بە “درۆزن” و  “لەڕێ دەرچوو” و “لەسوننەت دەرچوو” و “لەئیسلام دەرچوو” لەقەڵەم دەدات (رسالة فی الرد علی الرافضة ل 42_113).
سەلەفییەکان پێدادەگرن لەسەر ئەوەى “شیعەکان شوێنکەوتە و میراتگرى هەڵگەڕاوە و دووڕوەکانن.. درۆزنترین گرۆى نێو مێژوى دورودرێژى ئیسلامن” . سەلەفییەکان، لەناساندن و شرۆڤەکردنى شیعەدا بیرى شیعەگەرێتى بە”ئایدۆلۆژیاى خەڵکى عەجەم وعەوام” دەناسێنن و شوێنکەوتوانیشى بە خەڵکانى “کاڵفام، حەماسیى، کەللە رەق، خائین، فێڵباز و دەستبڕ، عاتیفى” ناودەبەن .
هاوپەیمانێتی ئال سعودو سەلەفییەكان بەرێبەرایەتی محەمەد عەبدولوەهاب كە بەرەنجامی “گەڵاڵەنامەی درعیە”ی نێوان هەردوولایە ناوەڕۆكی فیكری و پەیكەری سیاسی دەوڵەتی سعودیەی یەكلاییكردۆتەوە لەبەرژەوەندی بیری سەلەفی و حوكمی رەهاو پشتاوپشتی ئال سعود، ئەمەش بەردەوام درزو كەلێنێكی گەورە لەنێوان شیعەكان و بنەماڵەی فرمانڕەواو قەوارەی دەوڵەتی سعودیەدا دروست دەكات و رێگرە لەهەر چەشنە دانوستان و نزیكبونەوەیەكی نێوان ئەم دوو لایەنە، بەهۆی ئەوەشی “باچاوەشی ئاینی” سعودیی و دامەزراوە ئاینییە سەلەفییەكانی تری ئەم وڵاتە كە سەروكاریی رەوشی ئاینی وڵات دەكەن، رێورەسم و سروتە ئاینییەكانی شیعە بەشیرك و بیدعە دەزانن و لەوەرزەكانی حەج و عومرەدا رێگریی لێ دەكەن و جارجارەش هێز لەدژیان بەكاردەهێنن، هەمیشە كێشەو هەراو زەنا لەنێوان شیعەكان و دەسەڵاتدارانی سعودیەدا لەم بۆنە ئاینیانەدا دروست دەبێت، ئەمساڵیش (2015) بەهۆی مردنی 464 هاووڵاتی ئێرانییەوە لەمەشعەری مینا بەهۆی پاڵ پالێنەوە و برینداربوونی سەدانی تر ڕق و قینی شیعەكان بەرانبەر دەسەڵاتدارانی سعودیە گەشتە لوتكەو بە سەبەبكاری سەرەكیی ئەم رووداوەیان دەزانن و بە خراپی ئیدارەدان و كەمتەرخەمیی تۆمەتباریان دەكەن.

هێرشەكانی سەر كەربەلا:
لەپاش مردنی رێبەری دەوڵەتی سعودیەی یەكەم محەمەد بن سعود (1765ز) كە سەلەفیزمی كردە ئاینزای فەرمی دەوڵەتەكەی، بەپێی سیستمی پشتاوپشت كوڕە گەورەكەی جێگای گرتەوە بەناوی میر عەبدولعەزیز كە زاوای رێبەری گەورەی سەلەفی محەمەدی كوڕی عەبدولوەهابە. بەپێی سەرچاوە مێژوییەكانیش عەبدولعەزیز بن محەمەد بن سعود زیاتر لەباوكی كۆمەك و پشتیوانیی پێشكەش بەبیری سەلەفی و محەمەد عەبدولوەهابی خەزووری كردوە، لەسەر دابودەستوری باوی سعودیەش نازناوی “ئیمام” ی پێ بەخشراوە كە پایەیەكی ئاینی بەرزە بریتییە لە حوكمڕانی دین و دونیا (ابن بشر: تاریخ نجد” 1/100).
شا عەبدولعەزیز هەر بەدرێژەدان بەرێبازە سەلەفییە دژە شیعەكەی باوكی نەوەستاوە، بەڵكو لەناو ماڵی خۆیاندا هێرشی كردۆتە سەریان و لەشكری كۆكردەوە بۆ سەر شاری كەربەلا كە ئارامگای ئیمام حوسێنی كوڕی عەلی لەئامێز دەگرێت و لەزەینی هەموو هەڵگرێكی بیری سەلەفیدا لانكەی شیرك و بیدعەو خورافیاتە، لەكاتێكدا بەلای شیعەكانەوە خوا لەپێش شاری مەككەی قیبلەی موسوڵمانانەوە ئەم شارە (كەربەلا)ی دروستكردوەو چاكەو فەزڵیشی لەو زیاترە، هەروەها پێیانوایە بەهەمانشێوەی مەككە كەربەلاش حەرەمێكی ئەمینەو پارێزگاریكردنی ئەركێكی ئاینییە( الطوسی: التهذيب ج6، ص 72).
ئەم هێرشانەی سەر شاری كەربەلا كە بەناوبانگترینیان لەساڵی 1802 رویداوە، تێكەڵكراوە بە تۆمەتباركردنی هەندێ لە شیعەكانی كەربەلا بەپێشێلكردنی ئاگربەست و پەیماننامەكانیان لەگەڵ میرانی ئال سعود و پەلاماردانی كاروانە بازرگانییەكان لەلایەن خەڵكی ئەو شارەوە. هەرچۆنێك بێت و هێرشەكان هەر پاساوێكیان هەبێت سەرەنجام برینێكی قوڵی خستۆتە نێوان تایفەی شیعەو سەلەفییە سعودییەكانەوە كە تائێستاش ساڕێژ نەبووە، چونكە تا هەنووكەش سەرچاوەو ئۆرگانە شیعییەكان هێرشەكەی 1802 بەقەسابخانەو كۆمەڵكوژیی شیعە ناو دەبەن و داوای قەرەبووكردنەوەی لەسعودیە دەكەن، هەروەها باس لەوە دەكەن  كە پێنج هەزار لەخەڵكی كەربەلای تێدا كوژراوە، لەوەش كارەساتتر بەلای ئەوانەوە روخاندنی گومەزو نەخش و نیگارەكانی سەر ئارامگاكانی ئیمام حوسێن و سیمبولەكانیتری شیعەیە لەگەڵ بەغەنیمەت بردنی هەموو ئەو دیاریی و سەوقاتییە گرانبەهاو زێڕین و فەرش و یاقوت و مەرجان و پۆشاكە ئاوریشمانەی كە لەناو مەرقەدی ئیمام حوسێن دانرابوون(السيد محسن الأمين: كشف الارتياب ل20/جعفر السبحاني: مع الوهابيين، ل 17 ). سەرچاوە هاوچەرخەكانی ئەم هێرشە قەبارەی دەسكەوتی سعودییەكان لەهێرشی 1802 ی سەر كەربەلا بەئەژمار نەكراو دەدەنە قەڵەم  لەبەر زۆری قەبارەو گرانی نرخەكەیان، هەروەها ئاماژە بەكوژرانی دوو هەزار لەخەڵكی كەربەلا دەكەن لەو هێرشانەدا، دواتريش “ئيمام” عەبدولعەزیز بن سعود بەپێی شەریعەتی غەنیمەت كە دەرهەق بە بێ باوەڕان پیادە دەكرێت دەسكەوتەكانی كەربەلای دابەشكردوە بەسەر سوپا سعودييە هێرشبەرەكەدا بەجۆرێك پیادە پشكێك و سوارچاك دوو پشكى بەركەوتووە، پێنج یەكی دەسكەوتەكانیش بۆ بەیتولمال “خەزێنەی دەوڵەت” تەرخانكراوە (ابن بشر: تاريخ نجد، 1/491).

نەجەف و سەلەفییەكانی سعودیە
لەیادەوەری شیعەكان و سەرچاوە ئاینی و مێژوییەكانیاندا لەپاش خەلیفەی موتەوەكیلی عەباسیی هیچ كاتێكیتر ئارامگای ئیمام حوسێن بەمجۆرەی سەردەمی ئال سعود كاول نەكراوە و ئازار نەدراوە.جیاوازیی نێوان هەڵمەتی موتەوەكیل و سعودییەكان ئەوەیە خەلیفە موتەوەكیل لەپاش روخاندنی گڵكۆی ئیمام حوسێن، خانوەكانی چوار دەوریشی خاپور كردوەو جێگای قەبرەكەشی كردووە بەكشتوكاڵ و ئاوی تێبەرداوە، تا ئاسەوارەكەی كوێر ببێتەوە (الطبري: تاريخ الرسل والملوك، 9/ 185)، بەڵام سعودییەكان پاش خاپوركردنی مەزاری ئیمام حوسێن و شاری كەربەلا بەجێیانهێشتووەو بەرەو نەجەف بەڕێكەوتوون، ئەگەر شورەی شارەكەو بەرگریی خەڵكەكەی نەبوایە ئەوا ئەویش بەهەمان دەردی كەربەلا دەچوو.
جگە لەم جارەش چەند جارێكیتر سەلەفییەكانی سعودیە پەلامارەكانیان بۆ سەر نەجەف دووبارە كردۆتەوە، لەترسی تاڵانكردنیش نەجەفییەكان ناچاربوون شتە گرانبەهاكانی سەحنی ئیمام عەلی بگوازنەوە بۆ كازمییەی بەغدا (لونكریك: أربعة قرون من تأريخ العراق الحديث،3/247). هەروەها لە ساڵی 1806 دیسانەوە سەلەفییە سعودییەكان هاتونەتەوە بۆ سەر كەربەلا، بەڵام ئەمجارەیان نەیانتوانیوە بەهۆی شورەی قایمی شارەكەوە زەفەری پێ ببەن و بچنە ناوییەوە (ابن بشر: تاریخ نجد، 1/295). ساڵێكیش پاش هێرشەكانی كەربەلا كەسێكی شیعەی خەڵكی ئامێدی كە سەرچاوە سعودییەكان بەكوردی دادەنێن تۆڵەی لە میر عەبدولعەزیز محەمەد بن سعود كردۆتەوە لەكاتی نوێژكردندا لەمزگەوتێكی درعیە لەتەمەنی 85 ساڵیدا بەخەنجەر تیرۆری كردووەو هەر لەوێشدا لەتۆڵەی ئەم كارەی كوژراوەتەوە (عثمان بن بشر النجدی: عنوان مجد فی تاریخ نجد، 1/264).

ئەنجام
مێژووی پەیوەندی عەربستانی سعودیەو پێكهاتەی شیعە ئاڵۆسكاوو پڕ لەكێشەیە، ناكۆكی نێوان هەردوولاش زیاتر ناوەڕۆكێكی فیكریی و عەقیدەیی هەیە و تێكەڵ بە كێشمەكێشی بەرژەوەندیی سیاسی و نفوز بووە، ئەمەش ئەگەری كپكردن و كەمكردنەوەی رووبەرەكەی قورستر دەكات. بەپێی سەرچاوە مێژوییەكان لەسەدەی 19 هێرشەكانی سعودییەكان بۆ سەر نەجەف و كەربەلا جیهانی شیعەی هەژاندوەو لەئێران پادشای قاجار جاڕی ماتەمینی لەسەرانسەری وڵات راگەیاندوەو شیعەكانی ئێران رەشیان پۆشیوە، بەڵام سەرقاڵیان بەشەڕی روسەكان لەباكوری ئێران رێگەی نەداون بەهانای نەجەف و كەربەلاو شیعە هاو ئاینزاكانیانەوە بێن لەعێراق دژ بەسعودییەكان. لەئێستاشدا بەهۆی ئەوەی ئێران پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ روسیا هەیە درێغی ناكات لە هەوڵی دەستشكانەوەی ئال سعود لە لوبنان و سوریاو عێراق و یەمەن و بەهەر نرخێك بووە نەیهێشتوە تا ئێستا لایەنگرەكانی سعودیە بچنە ناو شاری سەنعای پایتەختی یەمەنەوە كە گرنگیی زۆری هەیە بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئال سعود.

سەرچاوەكان:
1_ ابن بشر، عثمان بن عبدالله: عنوان المجد فی تاریخ نجد، تحقیق عبدالرحمن بن عبداللطیف آل الشيخ، دارة الملك عبدالعزيز (27).
2_ الطبري: تاريخ الرسل والملوك، دار التراث، بيروت، ط2، 1967م.
3_ الطوسي، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام في شرح المقنعة للشيخ المفيد، تحقيق، محمد جعفر شمس الدين، دار المعارف، بيروت، 1992م.
4_ جعفر السبحاني، مع الوهابيين في خططهم وعقائدهم، ط1، طهران، مؤسسة الفكر الاسلامي، 1406 هجري.
5_ ستيفن همسلي لونكريك، اربعة قرون  من تأريخ العراق الحديث، ط3، بغداد: مطبعة جعفر الخياط، 1992.
6_ محمد بن عبدالوهاب: رسالە فی الرد علی الرافضة، تحقیق: أبوبكر بن عبدالرزاق النهمی، دار الآثار، صنعاء، ط1، 2006م.
7_ موقع ساسة بوست: قصة الشیعة فی السعودیة ما بين اضطهاد النظام الحاكم واتهامات الولاء لإيران لینكی بابەت: (http://www.sasapost.com/shiia_in_saudi_arabia/)

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …