Home / مێژووى ئاینەکان / ئاینى ئیسلام / شیعەكانی سعودیە لە نێوان ناكۆكی مێژوویی و بەریەككەوتنی مەزهەبیدا [بەشی یەکەم]

شیعەكانی سعودیە لە نێوان ناكۆكی مێژوویی و بەریەككەوتنی مەزهەبیدا [بەشی یەکەم]

Silhouettes of People Holding Flag of Saudi Arabia

شیعەكانی سعودیە لە نێوان ناكۆكی مێژوویی و بەریەككەوتنی مەزهەبیدا [بەشی یەکەم] بەرزانی مەلا تەها

كرۆكی بابەت
بە گشتیی، لاكردنەوە لە شیعەكانی سعودیە، پێویستیی بە گەڕانەوە و تەتەڵەیەكی بابەتیانەی قووڵی مێژوویی و سەرەتاكانی دروستبوون و پەرەگرتنی ناكۆكیی و ململانێی نێوان سوننە و شیعە هەیە، كە ئێمە لەم بابەتەدا نامانەوێت بچینە ناو ئەو وردەكارییە ئاڵۆز و باڵۆزە و راستەوخۆ دەچینە ناو پانتایی ناڕەزایەتیی شیعەكانی سعودیەوە وەك دەرهاویشتەی جیاكاریی مەزهەبیی و پێشێلكردنی مافی كەمینەیەكی تایفیی لە ناو جەمسەری سوننەگەرایی و زاڵكردنی مەزهەبی سەلەفیی بەسەر مەزهەبەكانی تردا، چونكە شیعەكان لە مێژووی هاوچەرخی ئەم وڵاتەدا توانا و لێوەشاوەییان شەلەل كراوە و رۆڵیان لە ژیانی گشتییدا قارسكراوە. هەڵبەتە، بە نزیكەیی، شیعەكان رێژەی 15%ی كۆی دانیشتوانی سعودیە پێكدێنن، لە رووی سیاسیی، ئابووریی، كۆمەڵایەتیی و فەرهەنگییەوە داواكاریی خۆیان هەیە و دەسەڵاتدارانی سعودیە تۆمەتبار دەكەن بە هەڵاواردنی مەزهەبیی و جیاكاریی لە سەرجەم ئاستەكاندا دژ بە كەمینەی شیعە لەم وڵاتەدا، كە هیچ حسابێكیان بۆ ناكرێت و لە تەواوی ناوەندە زیندووەكاندا پەراوێزخراون و رێگە بە جموجۆڵەكانیان نادرێت.

شیعەكانی سعودیە زیاتر كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی شیعەكانی تری ناوچەكە بە تایبەت عێراق، ئێران، بەحرێن و لوبنان. لە عێراقدا بەو پێیەی دامەزراوەی ئایینیی شیعە نوێنەرایەتی ئینیتمای عەرەبیی شیعەگەریی كردووە و رۆڵی گرنگی گێڕاوە لە بڵاوكردنەوەی شیعەگەرایی و دروستكردنی حەوزەی زانستیی لە چەقی كەنداو و جەزیرەی عەرەبیدا، كە زانستە ئیسلامییەكانی تێدا خوێنراوە و بۆتە مەڵبەندێكی گەورەی بڵاوكردنەوەی شیعەگەریی لە ناوچەكەدا، كە لە ئێستادا ئەو كاریگەرییانە بەدیار دەكەون.

لێرەدا رۆڵی (قوتابخانەی شیرازیی) بە نموونە دێنینەوە، كە زۆرترین كاریگەریی لەسەر شیعەكانی سعودیە هەبووە، چونكە زانایانی شیعەی سعودیە لە رێگەی نەجەف و كەربەلاوە دەستیان بە حەوزەی زانستیی شیعە لە عێراق گەیشتووە و هەر لێرەشەوە توانیویانە پلەی ئیجتهیاد لە مەزهەبی شیعەدا بەدەست بهێنن. كەوابێ عێراق و ئێران بەو پێیەی یەكەمیان جەمسەری شیعەگەریی عەرەبیی و ئەوەكەی تریشیان جەمسەری شیعەگەریی فارسییە، زۆرترین كاریگەرییان لەسەر شیعەكانی سعودیە هەبووە و ئەمەش بە تۆخیی رەنگدانەوەی هەبووە لەسەر بەهێزبوونی هۆشیاریی مەزهەبییان لە سەرجەم ئاستەكاندا.

لە راستیدا، فاكتەری مەزهەبگەرایی ئامادەییەكی قووڵی لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و ئێران هەیە، بە تایبەت لە پاش سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران لە ساڵی 1979 و سەركەوتنی رۆحانییەكان لە جڵەوكردنی دەسەڵات و نوێنەرایەتیكردنی شیعەكان لە سەرجەم وڵاتانی ناوچەكەدا، بۆیەشە لەو كاتەوە ئامادەیی ئێران كاریگەرییەكی توندی كردۆتە سەر شیعەكانی ناوچەكە و وڵاتانی عەرەبیی و پتر بەلای مەیلی ئیسلامی شۆڕشگێڕیدا بردوونی، هەمیشەش بە قازانجی خۆی و بە دژی ئەو وڵاتە سوننەگەرایانە هانیداون. شیعەكانی سعودیە هۆشیارییەكی مەزهەبیی شیعەگەریی عەرەبییان هەبووە، بەڵام پاش هەڵكشانی هەژموونی ئێرانیی لەم چەند ساڵەی دواییدا و بووژاندنەوەی چەمكی (ئاودیوكردنی شۆڕش) ئەو دەوڵەتانەی، كە كەمینەی شیعەیان تێدایە بە تەواویی مەترسییەكی گەورەیان لەسەر قەوارەی دەوڵەتەكانیان دروستكردووە، بە نموونە شیعەكانی سعودیە لەم چەند ساڵەی دواییدا زۆرترین جار ناڕەزایەتییان دەبڕیوە و هەرجۆرە هەوڵێكیش لە لایەن ئەوانەوە بە توندیی وەڵام دراوەتەوە، بە تایبەت لە پاش سەركەوتنی شۆڕشی تونس و میسر لە ساڵی 2011، شیعەكانی سعودیەش كەوتنەخۆ و بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی لە پێناو بەدەستهێنانی مافخوازییە مەزهەبییەكانیان.

لەم پێناوەشدا، زاناو رۆحانییە شیعەكان لە سعودیە بە پێی قۆناغە مێژووییەكان توانیویانە لە رووی مەزهەبییەوە شوناسی شیعەگەریی بە تۆخی بهێڵنەوە و كار بۆ بەهێزكردنی بكەن، بە نموونە، پاش دەركەوتنی بەهاری عەرەبیی و گەرمبوونی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەكان لە ناو دەڤەرە شیعەنشینەكانی سعودیەدا كەسایەتییەكی هەژیو و بزێوی وەك ئایەتوڵا (نەمر باقر ئەلنەمر) دەركەوت، كە زیاتر بەرگێگی شۆڕشگێڕیی توندی پۆشیبوو دژ بە دەسەڵاتدارانی سعودیە، ترسی شیعەكانی دەركرد و جموجۆڵەكانی لە پەنهانییەوە كردە ئاشكرا و بە شێوەیەكی توند و زبر كەوتە گازندەگرتن لە دەسەڵاتی سعودیە و حوكمڕانیی ئالسعود، تەنانەت لە گوتار و سیمینارەكانیدا راشكاوانە هێرشی دەكردە سەریان و بە فاسیدی لەقەڵەم دەدان، هەروەها پشتیوانیی خۆی بۆ شیعەكانی بەحرێن دەربڕیی، كە لە لایەن وڵاتانی كەنداو و بە رێبەرایەتیی سعودیە سەركوتكران.

 هەروەها بە روونیی لە بەڵگەنامەیەكدا بە ناوی (بەڵگەنامەی عیززەت و كەرامەت) داواكارییەكانی شیعەی لەم وڵاتەدا بۆ چەند خاڵێكی جەوهەریی ورد كردۆتەوە و داوای جێبەجێكردنی كردووە، ئیدی تروكانی ئەم جۆرە لە گوتاری شۆڕشگێڕیی لە هەناوی شیعەگەریی سعودیەوە و لەسەر زاری رۆحانییەكی شیعە مەزهەب، كە لە حەوزەی زانستیی شیعە لە عێراق و ئێراندا خوێندبووی، بووە مەترسییەكی گەورە، پاشان لە لایەن دەسەڵاتی سعودییەوە قۆڵبەستكرا و ساڵی پار لە قەنارەدرا، كە بە تەواوی شیعەكانی خرۆشاند و دروشمی دژانەیان بەرزكردەوە. ئەم هەنگاوە توندەش بۆ سەركوتكردنیان، پەیوەندییەكانی سعودیە و ئێرانی بەرەو ئاقارێكی مەترسیدار برد. بە بڕوای ئێمە بەو پێیەی شیعەكان لە وڵاتانی كەنداودا بە تایبەت لە بەحرێن و سعودیەدا خاوەن مەرجەعیەتی شیعەگەریی عەرەبیی بوون، ئێران توانیویەتی دەستكاریی ئەم ئینتیمایە بكات و لە ئینتیمایەكی شیعەگەریی عەرەبییەوە گواستویەتیەوە بۆ ئینیتمایەكی شیعەگەریی فارسیی، ئەمەش وایكردووە گوتاری شیعەگەرایی فارسیی بخزێتە ناو گوتاری شیعەكانی وڵاتانەی كەنداوەوە. بێگومان هەمان ئینتیمای شیعەگەریی لە عێراق، سوریاو لوبنانیش دەستكاریكراوتەو مۆركێكی مەزهەبیی فارسیانەی وەرگرتووە.

بەو پێیەی مەزهەبی فەرمیی لە دەوڵەتی سعودیەدا وەهابیی سەلەفییە، روانینێكی توندیان لە بەرامبەر شیعەدا هەیە و بە كافر و زەندیق لە قەڵەمیان دەدەن، تەنانەت لە ناو پرۆگرامەكانی خوێندیشدا لە قوتابخانە، پەیمانگە و زانكۆكانیشدا، شیعەكان بە بێباوەڕ و دەرچوو لە ئیسلام ناودەبرێن و جیاكاریی دەرهەقیان ئەنجام دەدرێت. لە بەرامبەریشدا شیعەكان لەسەر چەندین ئاستی جیاواز داوای بە دیهێنانی مافەكانیان دەكەن لە رێگەی دەستەبەركردن و جێبەجێكردنی داواكانیان، بە نموونە، لە رووی سیاسییەوە داوای پێكهێنانی پارت و رێكخراوی سیاسیی دەكەن، كە لە بنەڕەتدا هیچ جۆرە زەمینەسازییەكی یاسایی لە ئارادا نییە بۆ بەدیهاتنی داوایەكی لەمشێوەیە.

لە باری خزمەتگوزارییەوە، ناوچە شیعەنشینەكان بە دەست كەمی خزمەتگوزارییەوە دەناڵێنن و حكومەت كەمترین خزمەتی بە ناوچەكانیان گەیاندووە، لە كاتێكدا ناوچە شیعەنشینەكان زۆرترین رێژەی نەوتی تێدایە. لە باری یاساییەوە، رێگریی گەورە لە شیعەكانی سعودیە دەكرێت و بە هیچ كلۆجێك ناتوانن پۆست و پێگەی باڵا لە دەوڵەت و حكومەتدا بەدەست بهێنن و لە هەموو كایە زیندووەكانی بڕیاردان و راژەی دەوڵەتیی بێبەشكراون.

پێشتر لە چەند بابەتێكدا رەوتی سوننەگەراییمان لە ئێران كردبووە ئامانج و باسمان لە كێشەو گرفتە گەوهەرییەكانیان كردبوو، بە پێچەوانەوە ئەمجارە مەبەستمانە شیعەكانی سعودیە بە ئامانج بگرین و باس لە گرنگترین ئەو وێستگانە بكەین، كە پێیدا تێپەڕیون، بە لە بەرچاوگرتنی كاریگەریی قوتابخانە مەزهەبییە جۆراوجۆرەكانی شیعە، هەروەها باسمان لە فاكتەری مەزهەبگەرایی كردووە لە پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و سعودیەدا، بەو پێیەی نوێنەرایەتیی هەردوو جەمسەرگیریی سوننە و شیعە دەكەن. لەپاڵ ئەمەشدا، باسمان لە گرنگترین ئەو كەسایەتییە مەزهەبییانەی شیعە كردووە، كە لە مێژووی هاوچەرخی سعودیەدا توانیویانە رۆڵی هەمەلایەن بگێڕن. هەروەها ئاوڕمان لە مافخوازیی و داوا جۆراوجۆرەكانی شیعەكانی سعودیە داوەتەوە لە سەرجەم ئاستەكاندا و باسمان لە تۆخبوونەوەی گوتاری شۆڕشگێڕیی كردووە لە پەیام و گوتارەكانی (ئایەتوڵا نەمر باقر ئەلنەمر) و ئەو تێزانەی (د. تۆفیق ئەلسەیف) پێشنیاری كردوون بۆ چارەسەركردنی ئاریشەی مەزهەبیی لە سعودیەدا.

تەوەرەی یەكەم: گەشەسەندنی “تەوژمی شیرازیی” و پێشینەی جموجۆڵی سیاسیی و مەزهەبیی شیعەكانی سعودیە
لە بنەڕەتدا، تەوژمی ئیسلامی سیاسیی شیعەگەریی پەرچەكردارێك بوو لە بەرامبەر هەڵكشانی تەوژمی چەپ و ناسیۆنالیستیی لە پەنجاكانی سەدەی بیستەمدا، هەروەها باڵادەستیی كۆمۆنیستەكان و ناسیۆنالیستەكان لە عێراق لە كۆتایی پەنجاكاندا مەرجەعیەتی نەجەفی تەنگەتیلەكرد، ئەم تەنگەتیلبوونە نەپەڕییەوە بۆ جووڵانەوەیەكی سیاسیی ئاشكرا و راشكاو، كە مەرجەعیەت رێبەرایەتیی بكات، لەو كاتەشدا مەزنە مەرجیعەكان لە كەربەلا كۆبوونەوە و مشتومڕیان لە بارەی پێكهێنانی رێكخراوێكی سیاسیی كرد و رەتیانكردەوە مەرجەعیەت بداتە پاڵ كاری سیاسیی. لەگەڵ ئەمەشدا، مەرجەعیەتی نەجەف جاڕسبوونی خۆی لە كۆمۆنیستەكان نەشاردەوە بەتایبەت لە ئاخروئۆخری دەسەڵاتی پاشایەتیی و سەرەتای قۆناغی كۆماریی بە رێبەرایەتیی عەبدولكەریم قاسم، لەم قۆناغەدا، ئایەتوڵا (موحسین ئەلحەكیم)، كە ئەوكات مەزنە مەرجەعی باڵای نەجەف بوو، كەوتە بەرەنگاربوونەوەی قاسم و هەنگاوەكانی.

پاشان جموجۆڵی كۆمۆنیستەكان گەشەیەكی بەرفراوانی كرد و خودی نەجەفیشی گرتەوە، بۆیەشە موحسین ئەلحەكیم لە ساڵی 1961 فەتوایەكی دەركرد و تێیدا لایەنگریی بۆ حیزبی شیوعیی حەرامكرد و بە كوفر و ئیلحاد ناوزەدی كرد. ئیدی بە لەبەرچاوگرتنی مەترسیی كۆمۆنیزم و ناسیۆنالیزمی عەرەبیی لەو قۆناغەدا، گروپێك لە رۆحانییە لاوەكان لە كۆتایی پەنجاكاندا بڕیاریان دا بە دامەزراندنی رەوتێكی سیاسیی ئیسلامیی، ئامادەبووان بریتی بوون لە “مەهدی حەكیم – كوڕی مەرجیعی باڵا موحسین ئەلحەكیم، مورتەزا عەسكەریی، تاڵب روفاعی، محەمەد شیرازیی، محەمەد باقر سەدر”، محەمەد شیرازیی و مەهدی حەكیم سووربوون لەسەر ئەوەی مەرجەعیەت بخزێتە ناو كاری سیاسییەوە، بەڵام سەدر و عەسكەریی بەدژی ئەوە وەستانەوە مەرجەعیەت بخزێتە ناو كاری حیزبییەوە، هۆكارەكەشیان گەڕاندەوە بۆ سەركوتكارییەكانی دەسەڵاتی ئەوكات. ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی دژی چەمكی “حیزب” بوو بە چەمكێكی رۆژئاوایی لە قەڵەم دەدا، بڕواشی وابوو دەبێت رێبەرایەتیی بۆ فەقیهـ بێت و دژی مەبدەئی شورا بوو. سەرەنجام، لە پاش ئەو كۆبوونەوەیە (حیزبی دەعوە) دامەزرا(1).

پاشان ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی بە هۆی ناكۆییەكانی لەسەر رۆڵی مەرجەعیەت و چەمكی “حیزب” پاشەكشەی كرد و كەوتە بەدیهێنانی هیواكانی، ئەو دەستی نەدایە دامەزراندنی رەوتێكی سیاسیی بەدیل یاخود ركابەری حیزبی دەعوە، بەڵكو لە شەستەكاندا خۆی یەكلاكردەوە بۆ چالاكیی بانگخوازیی ئەویش بە پێشنوێژیكردن و پێشكەشكردنی گوتار و سیمینار و بەشداریی لە شینگێڕانی شیعەكان، دیسان كەوتە نووسینی كتێب بە زمانێكی ئاسان بۆ نەوەی تازە پێگەیشتوو، كتێبەكانی ئەو بەدژی كۆمۆنیزم و سێكیۆلاریزم بوون و ئیسلامی بە شێوەیەكی نوێ نمایش دەكرد، كە ئایینێكی گشتگیرە و هەموو بوارەكانی ژیانی لەخۆگرتووە. بە گشتیی، لە كتێبەكانی شیرازیدا چەمكەكان بە ئیسلامی كرابوون، ئەویش بە ئامانجی پێشكەشكردنی بەدیلی ئیسلامیی بۆ ئایدیا ماتریالیستییەكان و  چەمكەكانی (لۆژیكی ئیسلامیی، فیكری ئیسلامیی، ئابووریی ئیسلامیی … تاد) پێشنیار كردبوو.

شیرازی ساڵی 1928 لە نەجەف لە دایكبووە، لەگەڵ بابی، كە مەرجیع بووە بەناوی (مەهدی شیرازیی) روویانكردۆتە كەربەلا، تۆرەمەی محەمەد شیرازیی ئێرانییە و لە خانەوادەیەكی ئایینییەوە سەری جوقاوە، ئەو لە تەمەنی بیست و پێنج ساڵیدا كەوتۆتە نووسینی كتێبی فیقهیی، زۆر بە زوویی خۆی وەك مەرجیع لە قەڵەمداوە. دیسان شیرازیی بە زووی كەوتە باسكردنی چەمكی (ویلایەتی فەقیهـ)، ئەو هەوەڵ كەس نەبوو لەمبارەوە قسەی خۆی كردبێت، پێش ئەم زانایانی شیعە لە قۆناغەكانی رابردوودا لەبارەی ویلایەتی فەقیهەوە نووسیویانە، بەڵام شیرازیی لە قۆناغی هاوچەرخدا توانی كاریگەریی لەسەر بووژاندنەوەی ئەم چەمكە هەبێت، تەنانەت شیرازیی پێش خومەینی لەبارەی ویلایەتی فەقیهەوە نووسیویەتی. هەمدیسان لە شەستەكانی سەدەی بیستەمدا شیرازیی مژولی جموجۆڵی بانگخوازیی بوو، تیۆرە سیاسییەكانی ئەو بڕێكی لە قوتابییان بەلای خۆیدا كەمەنكێش كردبوو، بۆیە رەزامەندیی شیرازییان وەرگرت بۆ دامەزراندنی جووڵانەوەیەكی سیاسیی لەسەر بنەمای ئایدیا و ئەدەبیاتی محەمەد شیرازیی، لەم پێناوشدا كچەزاكەی خۆی (محەمەد تەقی مودەڕیسیی) كردە رێبەری جووڵانەوە نوێكە.

پێشتر دامەزراندنی حیزبی دەعوە پەرچەكرداری هەڵكشانی كۆمۆنیزم و ناسیۆنالیزم بوو، بەڵان پێكهێنانی (الطلائع الرسالیین) لە ساڵی 1968 بە رێبەرایەتیی تەقی مودەڕیسیی و بە پیرۆزبایی محەمەد شیرازیی، پەرچەكرداری شكستی 1967و سەرەتای تێكشكانی تەوژمی ناسیۆنالیستیی بوو، خودی شیرازیی مەرجیع و مودەڕیسیش رێبەری جووڵانەوەكە بوو. ئیدی نامیلكە و نووسراوەكانی شیرازیی بوونە بیروباوەڕی ئەندامانی جووڵانەوەكە و چاپدەكران و لەناو ئەندامانی جووڵانەوەكەدا دەستاودەستی پێدەكرا، ئیلهامبەخشی خودی مودەڕیسیش ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی بوو(2).

لە ماوەی ساڵانی 1968 بۆ 1978دا ئیسلامییە شیعەگەراكان لە سعودیە سەرقاڵی خۆئامادەكردنی زانستیی و تیۆریزەی فیكریی بوون، ئەمەش لە رێگەی حەوزە زانستییەكانی نەجەف و كەربەلا و كوێتەوە، جووڵانەوەی (الطلائع الرسالیین) لە عێراق سوودێكی زۆریان لە ئەزموونی ئیخوان موسلیمین لقی عێراق بینی، كە لە ناوەڕاستی چلەكانی دەستیان بە جموجۆڵ كردبوو لە ساڵی 1960 (حیزبی ئیسلامی)یان دروستكرد. ئەم جووڵانەوەیە گوزراشت بوو لە گەشەسەندنی بزاڤگەریی رێكخستنە ئایینییە شیعەكان، كە لە ئاخرو ئۆخری ساڵی 1967دا لە عێراق و بەدیاریكراویی لە كەربەلا دامەزرا، ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی خاوەنی بیرۆكە و موڕشیدی جووڵانەوەكە بوو، ئەو لە ساڵی 1970 بەهۆی زۆربۆهێنانی لە لایەن دەسەڵاتدارانی عێراقەوە روویكردە كوێت، لەوێ لە رووی ئایینیی و كۆمەڵایەتییەوە لە ناوەندە شیعەگەرا كوێتییەكان و شیعەكانی سعودیەدا، كە بە مەبەستی خوێندن روویان لە حەوزە زانستییەكانی كوێت كردبوو، دەستیدایە چالاكیی، بە تایبەت لە قوتابخانەی (الرسول الاعظم)، كە خودی محەمەد شیرازیی بنیاتی نابوو. هەروەها ئەم جووڵانەوەیە تا كۆتایی حەفتاكان بە نهێنیی كاری دەكرد تا دروستكردنی هەوەڵ ناوكی جووڵانەوەكە لە ساڵی 1975 لەسەر دەستی ئایەتوڵا محەمەد تەقی مودەڕیسیی لە سەروبەندی مانەوەی لە كوێت(3).

ئینجا با بێینە سەر ئاودیوكردنی ئایدیا و روانگە فیكرییەكانی ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی لە ناو وڵاتانی كەنداودا، ئەو  لە ساڵی 1970 رووی كردە كوێت، چونكە بەعسییەكان بە تەما بوون قۆڵبەستی بكەن، پێشتر دەسەڵات ئایەتوڵا (حەسەن شیرازیی) برای قۆڵبەستكردبوو، بۆیەشە شیرازیی خۆی و بڕێك لە شوێنكەوتە و لایەنگرانی بەرەو كوێت هەڵاتن، لەوێ دەستیدایە بنیاتنانی “تەوژمی شیرازیی” لە كەنداو، لە كوێت قوتابخانەیەكی بە كۆمەكیی بازرگانانی ئەوێ كردەوەو قوتابیان لە وڵاتانی كەنداوەوە روویان لێدەكرد، بەم هۆیەوە لە سەرەتای حەفتاكاندا لە كەنداو “تەوژمی شیرازیی” سەریهەڵدا. هەروەها لە سەرەتادا كەوتە زۆرانێكی توند، چونكە شێخ (عەلی كورانی)، كە نوێنەری حیزبی دەعوە بوو لە كوێت تۆمەتی دایە پاڵ شیرازی، كە دەخوازێت سیستمێكی شیعیی لە كەنداودا دروست بكات، چونكە ئەوكات حیزبی دەعوە رەوتێكی بانگخوازیی بوون و تەرێزیان لە كاری سیاسیی دەكرد، شێخ عەلی كورانی لەو بڕوایەدا بوو ئایەتوڵا شیرازیی جەماوەری حیزبی دەعوە بەلای خۆیدا كێش دەكات، بەڵام یەكێك لە بازرگانە كوێتییەكان بە ناوی (محەمەد حوسێن قەبازرد) دایەپاڵ شیرازیی و میری كوێت (سەباح سالم سەباح)ی رازیكرد، كە شیرازی لە كوێت بمێنێتەوە. لەلایەكی تریشەوە، محەمەد شیرازیی مەرجەعیەت و نسێی دوو گروپی جیاواز بوو:

 یەكەم: گروپێكی سوننەتیی، كە سەر بەجووڵانەوەی (الطلائع الرسالیین) نەبوون و پتر كاریان لەسەر بانگەواز و پەروەردە و بڵاوكردنەوەی شیعەگەریی دەكرد لە ناوچە جیاوازەكاندا، كە حەسەن شیرازیی برای رێبەرایەتیی دەكرد، ئەو لە ساڵی 1980 لە بەیروت تیرۆركرا.

 دووەم: گروپێكی بزاڤگەریی شۆڕشگێڕیی، كە جووڵانەوەی (الطلائع الرسالیین)ی لەخۆدەگرت، كە محەمەد تەقی مودەڕیسیی و هادی مودەڕیسیی برای رێبەرایەتییان دەكرد، ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی توانی هەردوو تەوژمە جیاوازەكە تەوق بدات و ببێتە بابی رۆحی و یەكخەری هەردوو ئاڕاستەكە(4).

پاشان، تەوژمی شیرازیی و بیروبڕواكانی پەڕییەوە بۆ دەڤەری (قەتیف) لە سعودیە و (محەمەد تەقی ئەلسەیف) هەوەڵ كەس بوو برەوی بەم تەوژمە دا، ئەو بابی تۆفیق، فەوزی و محەمەد بوو، كە لەگەڵ شێخ (حەسەن سەففار، محەمەد سائغ) لەو قوتابییانە بوون، كە لەسەر دەستی ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی پەروەردە كران و چوونە ناو جووڵانەوەی (الطلائع الرسالیین)، محەمەد تەقی ئەلسەیف پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ شیرازیی و محەمەد باقر سەدر هەبوو. هەروەها محەمەد تەقی ئەلسەیف لە دەڤەری قەتیف رۆڵێكی بەرچاوی گێڕا لە بڵاوكردنەوەی بانگەوازی گوتاربێژانی عێراق و ئێران، هاریكاریش بوو بۆ هێنانی كتێبە جۆراوجۆرە فەرهەنگییەكانی شیعە بۆ سعودیە و بەسەر گوتاربێژانی دەڤەرەكەیدا دابەشی دەكرد، لەوانە كتێبی (منابع الثقافة الاسلامیة، التأریخ الصحیح، رسالة الحقوق)، كە سەرجەمیان لە لایەن ئەو زانایانەوە نووسراوە بوون، كە سەر بە جووڵانەوەی (الطلائع الرسالیین) بوون. محەمەد تەقی ئەلسەیف بەخۆیەوە نەوەستا و هەر سێ كوڕەكەی رەوانەی نەجەف كرد تا لەوێ زانستە ئیسلامییەكان بخوێنن، پاشان هەرسێكیان لە رێگەی گەڕانەوەیان لە كوێت لایانداوە و بۆ یەكەمجار چاویان بە ئایەتوڵا محەمەد شیرازیی كەوتووە، هێندە بە لوتف و خاكەڕا بووە لەگەڵیان بڕیاریانداوە بە مەبەستی خوێندن بچنە لای ئەو. دیسان (حەسەن سەففار) یەكێكی ترە لەو كەسایەتییانەی، جارێك لە كوێت گوتارێك پێشكەش دەكات، شیرازی پێی سەرسام دەبێت و بانگی دەكات تا لای ئەو درێژە بە خوێندن بدات(5).

یەكێك لەو رووداوە گرنگانەی، كە كاریگەریی راستەوخۆی كردە سەر بووژانەوەی رێوڕەوتە ئیسلامییەكان بە سوننە و شیعەوە، سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران بوو لە ساڵی 1979. لەم ساڵەدا شیعەكانی سعودیە بە بۆنەی عاشوراوە چوونە سەر شەقام، لە كاتێكدا دەوڵەتی سعودیی بە پێی رێنماییەكانی وەهابیزم هەرجۆرە ناڕەزایەتییەكی لەمشێوەی یاساخ كردووە، بەم هۆیەوە حكومەت 20 هەزار گاردی نیشتیمانیی رەوانەی ناوچە شیعەنشینەكان كرد. هەروەها لە ساڵی 1980 شیعەكانی سعودیە لە دەڤەری قەتیف خۆپیشاندانی گەورە و زنجیرەیەك ناڕەزایەتییان بە بۆنەی گەڕانەوەی (خومەینی) بۆ ئێران رێكخست، خۆپیشاندانەكە گوزارشتبوو لە بێزاریی شیعەكان، كە حسێبی هاووڵاتی پلە دوویان بۆ دەكرێت، بەم هۆیەوە گاردی نیشتیمانیی پەلاماری دان و بڕێك لە خۆپیشاندەران كوژران. بەهۆی رووداوەكانی هەردوو ساڵی 1979-1980وە (رێكخراوی شۆڕشی ئیسلامیی لە نیمچە دوورگەی عەرەبیی) دامەزرا، ئەندامانی ئەم رێكخراوە بریتیبوون لە قوتابیانی زانكۆی پەتڕۆل و كانزاكان لە (دەمام) و كرێكارانی كێڵگە نەوتییەكان. رێكخراوەكە لە ئێستگە ئێرانییەكانەوە هەوڵی دەدا دەنگیان بە شیعەكانی سعودیە بگات، هەروەها رێكخراوەكە لقێكی لە تاران كردەوە بۆ هەماهەنگییە سیاسییەكان، بەهۆی زەبروزەنگ و پێكدادانە خوێناوییەكانەوە رێبەرایەتیی رێكخراوی شۆڕشی ئیسلامیی روویان كردە تاراوگە(6).

هەروەها لە ساڵی 1979دا سەلەفییەكانی سعودیە پەلاماری كەعبەیان دا،  ئەوكات شیعەكان بەو پێیەی بەرەی بەرهەڵستكاربوون دژ بە هەژموونی دەسەڵاتدارانی سعودیی تۆمەتباركران بە هەستان بەو پەلامارە، شا فەهد گوتی ئەوانەی ئەم كارەیان ئەنجامداوە شیعەن، كە سەرچاوەی بەرهەڵستكاریین، وتی ئەوانەی پەلاماریان داوە سەر بە مەزهەبی فەرمیی نین. سەرچاوەیەكی سعودیی لە رۆژی رووداوەكەدا لە 21-11-1979 رایگەیاندووە: “ئەوانەی هێرشیان كردۆتە سەر كەعبە لە دەرەوەی ئایینی ئیسلامن و شیعەن”. پاش شەش رۆژ لە پەلامارەكە بە رێبەرایەتیی (جوهەیمان بن سەیف عوتێبی)، هاووڵاتیانی شیعە لە قەتیف و ئەحسا، ژن و پیاو چوونە سەر شەقام و دژی هەڵاواردنی تایفیی وەستانەوە، بەم هۆیەوە گاردی نیشتیمانیی، كە ژمارەیان بە 12-20 هەزار قەبڵێنراوە رەوانەی ئەو ناوچانە كراون بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندەران، تەنانەت شا فەهد فەرمانیكردووە گەر دۆخەكە لە دەست دەرچێت، پێویستە بە تۆپ لێیان بدرێت، بەم هۆیەوە 25 كەس كوژران، 10 سەرباز كوژران، 100 خۆپیشاندەریش زاماربوون، 1200 كەسیش قۆڵبەستكران(7).

لە خۆپیشاندانەكانی دەڤەری قەتیف و ناوچە شیعەنشینەكاندا لەو قۆناغەی سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێرانیدا چەندین دروشم لە لایەن خۆپیشاندەرانی شیعە مەزهەبەوە بەرزكرانەوە، لە دیارترینیان:

–       عاشورامان حوسێنی و رێبەرمان خومەینی.
–       مەرگ بۆ ئالسعود، بڕوخێ فەهد، بڕوخێ خالید.
–       نە رۆژهەڵات و نە رۆژئاوا، كۆماری ئیسلامیی.
–       بڕوخێ سەددام، بڕوخێ سادات، بڕوخێ ئەمەریكا.
–       بە رۆح و خوێن بە قوربانت بین ئەی ئیمام خومەینی.

پاشان لە ساڵی 1980-1981 ئیسلامییە سیاسییەكانی شیعە، ئەوانەی سەر بە رێكخراوی شۆڕشی ئیسلامیی بوون یاخود ئەوانەی تر، كە سەر بە ئاڕاستە جۆراوجۆرەكان بوون لە رێگەی كوێت، بەحرێن و ئیماراتەوە، سعودیەیان بەجێهێشت، ئەوكات جووڵەی فڕۆكەوانیی لە نێوان دوبەی و تاراندا راستەوخۆ بەردەوام بوو. لە دیارترین ئەوانەی هەڵاتن “حەسەن سەففار، جەعفەر شایب، تۆفیق ئەلسەیف، فەوزی ئلسەیف، مەحمود ئەلسەیف، حەسەن خوەیلدی، عیسا موزعەل، محەمەد مەحفوز”، ئیدی بە درێژایی هەشتاكان شەپۆلی هەڵاتن بەردەوامبوو، ئەو شیعانەی لە سعودیەوە بەرەو ئێران هەڵاتبوون بە 1500 – 2000 هاوڵاتی قەبڵێنراوە. پاشتریش لە ماوەی ساڵانی 1985-1988 ئەندامانی رێكخراوی شۆڕشی ئیسلامیی ئێرانیان بە جێهێشت روویانكردە چەند دەوڵەتێكی جیاواز(8).

سەرچاوەو پەراوێزەكان:
1.      الحراك الشیعی فی السعودیة “تسییس المذهب و مذهبة السیاسة”: بدر الابراهیم و محمد الصادق، الطبعە الاولی، بیروت، 2013، ص81-82.
2.      هەمان سەرچاوە، لا84-85.
3.      الشیعة السعودیون “قرأة تأریخیة و سیاسیة”: إبراهین الهطلانی، الطبعە الاولی، ریاض الریس للكتب و النشر، 2009، ص152-153.
4.      الحراك الشیعی فی السعودیة “تسییس المذهب و مذهبة السیاسة: سەرچاوەی پێشوو، ل90-91.
5.      هەمان سەرچاوە، ل91-92.
6.      الاحزاب و الجمعیات السیاسیة فی السعودیة 1902-2001: د. محمد علی تمیم، مجلة جامعة تكریت للعلوم الانسانیة، المجلد 14، العدد 4، 2007، ص280-281.
7.      الشیعة فی المملكة العربیة السعودیة 1913-1991: حمزە الحسن، الطبعة الاولی، دار الساقی، 2010، ص444-446.
8.      الشیعة السعودیون “قرأە تأریخیة و سیاسیة”: سەرچاوەی پێشوو، ل160-164.

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …