بیروبۆچوونی مام جەلال لەسەر دروستکردنی دەوڵەتی کوردستان لە دیدارێکی مێژوویی دا

هەروەك بەڵینمان بە خوێنەران دابوو، ئەمە دەقی چاوپێكەوتنەكەی سەرۆك مام جەلال-ە كە لە دەورانی نێوان 1988-1990 بەڕێز مامۆستا عومەر شێخ موس لەگەڵیدا سازیكردبوو. لەم دیدارەدا دوو دۆست پێداچوونەوە بە رەوت و رێبازەكانی كوردایەتی و تێكۆشانی یەكێتی لەپێناو مەسەلەی نەتەوەیی و دیدی مام جەلال لەسەر سروشتی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كوردستاندا دەكەن. دیدارەكە لەبنچینەدا لەسەر داوای كاك هۆمەر كراوە كە دیارە ویستویەتی دیدی مام جەلال لەسەر ئەو پرسانە وەربگرێت و لە تێزێكدا بەكاریان بێنێت.

بایەخی مێژوویی ئەم دیدارە دۆستانە لەوەدایە كە لەگەرمەی دوای قۆناغی ئەنفالەكان و بەهێزبوونەوەی رژێمی سەددام حسێن و سیاسەتی ئیقلیمیدا سەرۆك مام جەلال وەك رابەرێكی بەورەو دووربین، رەهەندەكانی مەسەلەی كورد لە عیراق و لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست تاوتوێ دەكات و لەناو نائومێدی ئەو سەردەمەدا چرۆی ئومێدێكی بوژانەوە بەدیدەكات و كوردایەتی وەك بزووتنەوەیەكی مێژووكرد دەخاتە سەر سیاقی مێژوویی خۆی كە سەرەنجام رووی لە سەربەخۆیی كوردستان و خاوەندارێتی كوردە لە وڵاتی خۆی.

ئێمە ئەم دیدارە وەكو خۆی بێ دەسكاری بڵاودەكەینەوە تەنها لە چەند شوێنێكی كەم هەندێك دەربڕینمان نەنووسیەوە كە بۆ بڵاوكراوەی رۆژانەیی دەست نادەن و شوێنەكانیشمان بە (….) بەجێهێشتوە. ئەو دێڕە لابراوە كەمانە هیچ لە سیاقی باسوخواسەكان ناگۆڕن تەنها ئەوەی وەكو مام جەلال خۆشی ئاماژەی بۆ دەكات نەبنەمایەی تێكچوونی پەیوەندیی دۆستانە.

ئەم دیدارە (360) خولەکییە دەكەینە دیاری بۆ نەوەی نوێ بۆئەوەی لە دیدی ساف و بێگەردو بێ غلوغەشی یەكێتی و سەرۆك مام جەلال لەسەر پرسی سەربەخۆیی تێبگەن و بنچینەی ئەدەبیاتی كوردایەتی نوێ لە سەرچاوە رەسەنەكەی خۆیەوە ببینن. لەكۆتاییدا پێویستە لێرەدا سوپاسی هەڤاڵی دێرینی یەكێتی و ئەندامی دەستەی دامەزرێنەر و هاوڕێی خەباتی میدیاییمان كاك هۆمەر شێخ موس بكەین كە لەكاتێكی هەستیاردا ئەم دیدارەی بۆ مێژوو سازكردو ئەمڕۆ بۆتە كەرەستەیەكی مێژوویی چاك بۆ ئەدەبیاتی كوردایەتی و مێژووی تێكۆشانی یەكێتی. هەروەها سوپاسی هاوكار و هاوپیشەمان نەوزاد عەلی ئەحمەد بكەین كە چەندین ساڵە لەبواری ئەرشیفكردنی ئەدەبیاتی یەكێتیدا هاوكاری كوردستانی نوێ دەكات و ئەم دیارییە بەنرخەی لای ئەو پارێزراوە، كردە خەڵاتی خوێنەرانی كوردستانی نوێ.

لە پێشبەندی ئەم دیدارەدا

بۆ خوێندنەوەیەکی وردی مێژووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، بە مەرجێک پشت بە بەڵگەنامەی بەڵگەنەویست ببەسترێت، پێویستە مێژووی خەبات و تێکۆشانی ئەم هێزە بۆ چەند دەروازەو خانەیەک پۆلێن بکرێت، کە بەداخەوە لەو رووەوە تا بەئەمڕۆش دەگات لە نووسین و لێتوێژینەوەکاندا ئەوەندەی روو لە حکایەت و گێڕانەوە کراوە، زۆرکەم پشت بە بەڵگەنامە بەستراوە. بەهەڵدانەوەی فایل و خوێندنەوەی ئەو نامانەی دەستەی دامەزرێنەرو زۆربەی سەرکردەکانی تر لەنێوان یەکتردا ئاڵوگۆڕیان کردووە، دەبینین لە دەیان و بگرە لە سەدان شوێندا ئاماژە بە پاراستن و پارێزگاریکردن لە ئەدەبیاتی یەکێتیی نیشتمانیی کراوە. زۆربەی برادەران لەبیریانە کە دوای کارەساتی هەکاری، دەستکرا بەخۆڕێکخستنەوەو جێگیربوونی بارەگاکانی سەرکردایەتی، هەر ئەوکاتە بیر لەپاراستنی ئەدەبیاتی یەکێتیی کرایەوەو ئەرشیڤێک ئاوەدانکرایەوە، ئێستا زاراوەی ئەرشیڤی مەکتەبی سیاسی لەسەر زاری چەند هەڤاڵێکدا ئەزبەرکراوە. دیارە بۆ هێزێکی پڕ جووڵەو نەسرەوتی وەک یەکێتیی پاراستنی نووسراو، نامە، بڵاوکراوە، گۆڤارو رۆژنامەکانی ئەستەم بووە، بەڵام هەوڵدراوە بەچەندان رێگاو رێکارو شێوەو شێواز پڕۆسەکە دەستپێبکرێت، یەکێک لەو رێگایانە لەنووسینگەی یەکێتیی لە تاران زۆربەی ئەدەبیاتەکە پارێزرابوو، بەڵام لەکۆتاییەکانی ساڵی ١٩٨٢ ئێرانییەکان دەستیان بەسەرداگرت، نازانم بۆچی تائێستا هیچ هەوڵێک نەدراوە بۆ وەرگرتنەوەیان. ئەمەو ئەنفال، هەر ئەنفالکردنی خەڵکی سڤیل، پێشمەرگە، ئاژەڵ، باڵندەو سوتماکردنی خاک‌و رەزو درەخت نەبوو، بەڵکو هەزاران لاپەڕە لەئەدەبیاتی ئەو هێزە بەر شاڵاوەکە کەوتن‌و ئەوانیش جینۆسایدکران. لەو ماوەیەی لەدەرەوە بووم ٢٠٠١-٢٠١١ ئەوەی بینیم و زانیاریم چنگ کەوت و بێئومێدی نەکردم پاراستنی چەپکێکی گەورە لەئەدەبیاتەکە بوو لەلایەن چەندان کەس، بەڵام ئەوەی رۆشنایی بەمێژووی یەکێتیی دەدا ئەرشیڤ‌و کتێبخانەی د.کەمال فوئاد، عومەر شێخمووس، د.فوئاد مەعسووم… هتد. لەگەڵ ئەم ناوانەدا کە زۆر دڵنیام بەشێکی هەرەزۆر لە ئەدەبیاتەکە لە لای مام جەلال و نەوشیروان مستەفا-یە. بۆ پاراستن و زیندووکردنەوەی ئەدەبیاتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بەشانازییەوە دەڵێم کە سەرتۆپی ئەو سەروەرییە بەر من دەکەوێت، لەو رووەوە چالاکی و بەرهەمەکانم گەواهیدەری زیندوون، کە سەرەتاکەی لەساڵی ١٩٩٢ لەڕۆژنامەی کوردستانی نوێ دەستپێدەکات ئەویش بەکردنەوەی گۆشەیەک بەناوی “لەئەدەبیاتی شۆڕشی نوێمان”دا. پاشان دەستم بەچاپکردنەوەی گۆڤارو رۆژنامەو بەڵگەنامەکان کردو تائێستا تەنیا لەو ئەدەبیاتە زیاتر لە ٢٥ کتێبم بەچاپگەیاندووە. ئەوەی ئەمڕۆ پێشکەشی ئێوەی خوێنەری خۆشەویستی دەکەم چاوپێکەوتنێکی عومەر شێخمووس-ە لەگەڵ مام جەلال و ناوم ناوە “دیداری دوو دۆست”. چاوپێکەوتنەکە لەسەر کاسێتی ئاسایی تۆمارکراوەو نزیکەی ٣٦٠ خولەکە، کارەکە لە ئەمریکا پێش ٢٨ ساڵ لەمەوبەر کراوە، پرسیاری وردو وەڵامی وردی تێدایە، کە بەڕای من یەکەمجارە چاوپێکەوتنی لەو شێوەیە لەگەڵ مام جەلال کرابێت، بەتایبەتیش ئەگەر لەباری سۆسیالۆجیاو رەهەندەکانی خەباتی نەتەوەیی و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستان خوێندنەوەی بۆ بکرێت.. کاسێتەکان ٧ ساڵ زیاترە لە لای منن، لەدەرفەتێک دەگەڕام بیانخەمە سەر کاغەزو بە کوالێتی بەرز چاپ و بڵاوی بکەمەوە، بەڵام بەداخەوە دەرفەتەکە نەڕەخسا. سوپاس بۆ ستران عەبدوڵڵا و ستافی رۆژنامەی کوردستانی نوێ ئەمجارەش وەک جارو جارەکانی تر خاوەندارییان لە بەرهەمەکە کرد.

*تكایە ناوی تەواوی خۆتم پێ بڵێ؟

-من ناوم جەلال-ە، لەمنداڵییەوە پێم دەڵێن مام جەلال، باوكم ناوی حوسامەدینە، نازناوەكەشم تاڵەبانییە.

*لە چ ساڵێك لەدایكبوویت؟

-بەڕاستی ئەوە نازانم، چونكە نەنوسراوە، بەڵام بە تەقدیری ئەوەی كە لەدایكم بیستوومە، دەیزانی هاوین بووە، بەحسابی ئەو رووداوانەی كە ئەو باسی دەكرد یان 1933 یان 1934م، ئیتر نازانم كامیانە.

*لە چ شوێنێك لەدایك بوویت لە شار یان لادێ؟

-لەدێیەك بەناوی كەلكان لەبناری چیای كۆسرەت، ئێستا سەر بەقەزای دوكانە، سەر بەلیوای سلێمانی، دكتۆر مەحمود دەیگووت ئێستا بەتەواوەتی تێكدراوە.

*بەمنداڵی‌و بەگەنجیت دایك‌و باوكت زۆر شوێنی خۆیان گۆڕیوە؟

-من لەلادێ لەدایكبووم، پاش پێنج شەش ساڵ باوكم چۆتە كۆیە.

*بەشی زۆری گەنجێتی‌و منداڵیت لەكۆیە بەسەربردووە؟

-نا، من دەتوانم بڵێم لەساڵی 1939‌و 1940ەوە تا ساڵی 1950 لەكۆیە بووم، دوای ئەوە بۆ خوێندن چوومەتە هەولێر ساڵێك، ساڵێكیش لەكەركوك‌و ئیتر بەغداو زانكۆ، ئیتر داخڵی سیاسەت بووم، ئەگەر حساب بكەیت هەر 10-12 ساڵ بەسەریەكەوە لە كۆیە بووم‌و ئیتر كۆیەم نەدیوەتەوە.

*خوێندنگەی سەرەتاییت لەكۆیە تەواوكرد؟

-بەڵێ ساڵی 1947 لەكۆیە تەواوم كرد.

*ئەی ناوەندی؟

-ناوەندیشم هەر لەكۆیە تەواوكرد ساڵی 1948 تا 1950.

*ئەی دواناوەندی و زانكۆ؟

-پۆلی چواری دواناوەندیم لەهەولێر تەواوكرد‌و پێنجی دواناوەندیشم لەكەركوك تەواو كرد.

*دوای ئەوە چوویتە زانكۆ، لەچ بەشێك؟

-ئەو وەختە زانكۆ لەعیراق نەبوو، چەند كۆلێجێك هەبوو، من چوومە كۆلێجی حقوق. كە من چوومە كۆلێجی حقوق زانكۆ نەبوو، كۆلێجی جیاجیا هەبوو، چونكە زانكۆ لەزەمانی كۆماریدا دروستبوو. چوومە كۆلێجی پزیشكی، قبوڵیش كرام، بەڵام لەبەر كاری سیاسی گواستمەوە بۆ حقوق.

*خوێندنەكەت لەبەر كاری سیاسی پچڕ پچڕ بوو؟

-تا پۆلی چواری حقوق مونتەزەم بووم، هەموو ساڵێك چەند جارێك دەگیرام، بەڵام هەر تێیدا دەردەچووم‌و پۆلەكەم تەواودەكرد، لەپۆلی چواربووم سەفەرێكی دەرەوەم كرد  ئەو سەفەرەی كە چووم بۆ وارشۆو مۆسكۆو پەكین، لەدوای ئەوە ساڵێك فەسڵ كرام لەكۆلێج.

ساڵی 1956 كە پەلاماری میسریان دا‌و خۆپیشاندان و مانگرتن بوو، بێگومان من بەشداریم كرد، ئەوجارە بە یەكجارەكی فەسڵ كرام، هەتا دوای شۆڕشی 14ی تەمموز چوومەوە كۆلێجم تەواو كرد.

*پاش ئەوەی كە كۆلێجت تەواوكرد، هیچ كارت كرد وەكو پارێزەر؟

-بەناو بەڵێ، بەڵام بە عەمەلی نا، لەتەمەنی خۆمدا یەك دەعوا هەبوو كە مامۆستا برایم درا بەدادگا كە لە(خەبات) بووین، چەند پارێزەرێك وەكو خۆبەخش ناوی خۆیان نووسی منیش هەر ناوی خۆم نووسی، ئەگینا بەعەمەلی نەخێر، هیچ دەعوایەكی دادگام نەبینیوە.

پاش دەرچوون بووبووم بەپارێزەر، شەریكی كاك روشدی عارف بووم، بەڵام ئەوەش هەر بەناو بوو، دوایی بانگ كرام بۆ خزمەتی سەربازیی، كۆلێجی ئیحتیاتی ئەفسەرانم تەواوكرد، چەند مانگێك بووم بەئەفسەر لەكەتیبەی  چواری تانك، یەكەم جۆری تانكی T55 كە هاتبوو بۆ عیراق ئەوە یەكەم كەتیبە بوو،  دوای ئەوە لەوێوە هاتمەوە (خەبات) بۆ كاری رۆژنامەگەری ئیتر دەعواو شتی وام نەدیوە.

*باشە ئەو خوێندنگەی سەرەتایی‌و ناوەندی‌و دوا ناوەندیانە خوێندنگەی تایبەتی بوون یان حكومی؟

-نا هەمووی حكومی بوون.

*وەك پێشتریش عەرزم كردیت ئەمە بۆ مەبەستی عیلمییە، بۆ تێزێكی دكتۆرایە، بۆیە پێویست بەوە دەكات بەو جۆرەی دەتوانیت ئەوەی كە رازیت باسی بكەیت لەهەمان  كاتدا ئازادی كە نەتوانی وەڵامی هەندێك پرسیار بدەیتەوەو بەئازادییەكی تەواو دەتوانی بڵێی ناتوانم وەڵامی بدەمەوە.

*لەمنداڵی خۆتدا تا تەمەنی 10 ساڵە چەند خوشك‌و برا بوون؟

-دوو خوشكم هەبوو.

*پەیوەندیت لەگەڵ خوشك‌و براكانتدا چۆن بوو؟

-پەیوەندیم باش بوو، تاكە كوڕ بووم، خۆشەویست بووم، لەگەڵ خوشكەكانم بەینم خراپ نەبوو.

*باشە ئەگەر رۆژێك بهاتیتایە ماڵەوە لەخوێندنگە یان رات بكردایە‌و نەچوویایتە وانەوە، یان بهاتیتایە ماڵەوە، چێشتێكیان لێنابێت‌و بتوتبایە نایخۆم؟

-دوو شت هەیە، یەكەم قەت رام نەكردووە لەخوێندنگە، خوێندكارێكی باشبووم، زۆریشم خوێندنگە پێ خۆش بوو، لەبەرئەوە لەهیچ وانەیەك ڕام نەكردووە لەتەمەنی خۆمدا، مەگەر لەحقوق، كە گەیشتمە حقوق، ئەوێ جیاواز بوو. لەبەرئەوە ئیشوكاری خوێندنگەم رێكوپێك بوو، قەت هەڵنەهاتووم. حەزیشم لەخوێندن بوو. لەبەرئەوە لەگەڵ خوێندنگە زۆر گونجاو بووم، بەڵام لەماڵەوە وانەبووم، ئەگەر بهاتبامایەوە خواردن حازر نەبایە، هەرایەكی گەورەم دەنایەوە، شەڕم دروست دەكرد، یان شتێكم داوا بكردایەو جێبەجێ نەبوایە قڕەقڕم زۆر دەكرد.

*باشە لەمنداڵیی خۆتدا دایك‌و باوكت بەچ چاوێك تەماشایان دەكردی، خزمەكانت، منداڵێكی لەسەرخۆ بووی یان بەگرفت بووی؟

-دوو پرسیاری جیاوازە، ئارامی جیایەو گرفت جیایە، من بەمنداڵی هیچ گرفتیەكم نەبوو، چونكە لەخوێندنگە باش بووم، هیچ ئەملاو ئەولایەكم نەبوو، چاك دەمخوێند  و تاقانەش بووم، هەم لەبەرئەوەی تاقانە بووم خۆشەویست بووم، هەم لەبەرئەوەی خوێندكارێكی باش بووم، هەموو ساڵێك بەیەكەم دەردەچووم. لەدوو سێی سەرەتایی لەكۆبوونەوەدا من شیعرم خوێندۆتەوە، لەتەمسیلی خوێندنگە بەشداریم دەكرد، بەڵام ئارام نەبووم، منداڵێكی زۆر عەجول‌و هاربووم.

*پەیوەندیت لەگەڵ هاوڕێكانت‌و مامۆستاكانت؟

-زۆر باش بوو، لەگەڵ مامۆستاكانم زۆر باش بووم، لەگەڵ هاوڕێكانم ئێجگار باش بووم، لەبیرم نایەت شەڕێكم كردبێت لەگەڵ یەك خوێندكار، پەیوەندیم زۆر باش بوو، ئەوەندەی مامۆستام هەبوو، پەیوەندیم باش بوو لەگەڵیاندا، زۆریشیان خۆش دەویستم، هەم لەبەرئەوەی خوێندكارێكی باش بووم، هەم لەبەرئەوەی لەبەرچاوی ئەوان خۆم بەخوێندكارێكی ئارام‌و فەقیر نیشان دەدا.

*لەمنداڵی‌و گەنجێتیت ژمارەی هاوڕێت زۆر بوو؟

-بەڵێ ئێجگار زۆر بوو، بەتایبەتی لەسەرەتایی، هەموو خوێندكارەكان دۆستم بوون، زۆرجار لەگەڵ پۆلێكی هەورازتریشدا بەینم باشبوو، بۆ نموونە من لەپێنج بووم، لەگەڵ خوێندكاری شەشەكانیش بەینم باش بوو، جارێكی كۆمەڵەیەكی خوێندكارانمان دروست كرد، نەك هەر لەخوێندنگەكەی خۆم، بەڵكو كۆیە دوو خوێندنگەی لێ بوو، من لەگەڵ خوێندكاری هەردوو خوێندنگەكە بەینم باش بوو.

*ئەو خوێندكارانەی كە دۆستت بوون، یان خزم بوون یان لەهەمان گەڕەكدا بوون،یان لەهەمان چین بوون لەسەر بنەمای چینایەتی؟

-نەخێر، پەیوەندیم لەگەڵ هەموو خوێندكاران باش بوو، بەڵام بە پلەبوو، خوێندكاری زیرەك یان ئەوەی بەلای خۆمەوە باش بوو، هیچ پەیوەندی بەخزمایەتی‌و گەڕەكەوە نەبوو، زۆرجار پەیوەندیم لەگەڵ خەڵكی گەڕەكی دوورتر زۆر باشتربوو، لەگەڵ ئەوەی خەڵكی گەڕەكی خۆمان بوو، یەك خزمم هەبوو، هێندەی بێگانەكان بەینم باش نەبوو لەگەڵیاندا.

*لەدواناوەندی، لەزانكۆ بەشی زۆری هاوڕێكانت سیاسی بوون یان هاوڕێی تریشت هەبوو؟

-ئەوە جیاوازی تێدایە، لەسەرەتاییەوە من داخڵی سیاسەت بووم، ئەو سەردەمە هاوڕێكانم هەم سیاسی بوون هەم هەوڵیشمان دەدا خەڵك راكێشین، لەناوەندیی زۆربەی هاوڕێ نزیكەكانم هەر ئەو كەسانە بوون كە هاوبیری سیاسیم بوون، بەڵام من لەگەڵ شیوعییەكانیش بەینم باش بوو،  بیرم دێ خوێندنگەی ئێمە دوو بەش بوو، لەبیرمە 85 خوێندكاری لێبوو،  دوو تەیاری سیاسی هەبوو، 42 شیوعی بوو 42ی تر تەییارەكەی تر بوون، من لەگەڵ هەردوو تەیارەكە بەینم باش بوو، بێگومان زۆرتر پەیوەندیم لەگەڵ ئەو تەرەفە بوو كە خۆم لەگەڵیان بووم، بەڵام بەگشتی لەگەڵ هەردوولا بەینم باشبوو. بۆنموونە كاك فاتیح رەسول یەكێكیان بوو كە ئێستاش بەینم لەگەڵی باشە.

كە چوومە دوا ناوەندی چونكە خەباتەكە سڕی بوو، دۆستایەتی نزیكم لەگەڵ هەموو كەسێكدا هەبوو، ئەوەی پێم باشبوایە. بۆنموونە كە گەیشتمە تەمەنێكی دیاریكراو لەگەڵ خەڵكی باش و بە ئەخلاق  پەیوەندیم دەكرد، دەتوانم بڵێم لەحقوق پەیوەندیم زۆر فراوان بوو، بۆنموونە بۆ كوردێك عەجیب بوو لەگەڵ نەتەوەییەكاندا پەیوەندی هەبێت، من لەگەڵ ئەوانیش پەیوەندیم هەبوو، دۆستی نزیكی شیوعیم هەبوو، دۆستی نزیكی بەعسیم هەبوو، دۆستی نزیكی ئیستیقلال و وەتەنی دیموكراتی، بێجگە لەكوردەكانی خۆشمان.

*ئەگەر بیر لەكاتی منداڵیی خۆت‌و گەنجێتیت بكەیتەوە لەڕووی ئابوورییەوە وەزعی ماڵی خۆتان لەگەڵ دەورەوپشتتان، ئایا لەوان باشتربوو، یان وەكو ئەوان بوو، یان خراپتر بوو؟

-ئەگەر جیرانەكانمان حساب بكەین جیرانی دەستی راستمان ماڵی زۆر دەوڵەمەندی كۆیە بوون، جیرانی ئەولاترمان چینی مامناوەند بوون‌و بۆیە وەزعمان بە قۆناغی جیاجیادا هاتووە، قۆناغێك زۆر باش نەبوو، بەڵام مامناوەند بوو.

*ئەوە هیچ كاریگەریی لێكردوویت، بەبیرت دێت ئەو دۆخە ناخۆشانە؟

-من هەرگیز وەزعی ناخۆشم نەبینووە لەڕووی ئابوورییەوە, وەزعم خراپ نەبووە، یان زۆر باش بووە، یان نیمچە باش بووم.

*دایك و باوكت قەت ئیشیان كردووە؟ چ ئیشێكیان دەكرد؟

– دایكم جگە لەئیشی ماڵ هیچ شتێكی نەكردووە، بەڵام باوكم كشتوكاڵی كردووە، پاشان بوو بەمورشیدی تەكیەی تاڵەبانی لەكۆیە، واتە ئیشی ئاینی دەكرد، تەهلیلەو  زیكر.

*لەناو ماڵی ئێوە خزمەتكارتان هەبوو؟

-بەڵێ.

*چەند؟

– هەمیشە زۆرمان هەبوو، دوو سێ ژن هەبوون لەماڵەوە كاریان دەكرد، لەتەكیەش هەبوون.

*لەپەروەردەكردنتدا كێ زیاتر دەوری دەبینی دایكت یان باوكت؟

-وەڵا هیچیان، زۆرتر ماڵە كەسوكار، ئەوانەی كە خوێندەواربوون، لەپەروەردەكردنی ئاساییدا هەردووكیان دەوریان هەبوو، بەڵام لەڕێنوێنی كەم، چونكە زۆر زوو من داخڵی سیاسەت بووم، رایەڵبووم لەگەڵ  خزمەكانم، ئەو سەردەمە خزمی خوێندەوارم هەبوو، لەكۆلێج بوون كە قسەیان دەكرد، من دایمە لەمەجلیسی گەوراندا دادەنیشتم، زۆرتر لەوانەوە كاریگەریم تێ دەكرا وەك لەئیرشاداتی باوكم‌و قسەی دایكم.

*لە چ ساڵێك خێزانت دروستكردووە؟

-لە1967ەوە هێرۆ دەستگیرانم بووە، بەڵام پێموابێ لەساڵی 1970دا زەماوەندمان كرد.

*ئێستا چەند منداڵتان هەیە؟

-دوو .

*كچن یان كوڕ؟

-هەردووك  كوڕن.

*دەتوانی باسی ئەوەمان بۆ بكەیت كە لەكاتی منداڵی‌و گەنجێتیدا ئەو خانووانەی تیایدا ژیاوی، گەورە بوون یان بچووك؟

-لەلادێ خانووی قوڕو بچووك بوو، خانووی خۆشیش نەبوو، بەڵام بەبەراورد بەخەڵكی گوندەكە كەمێك ئەوەی ئێمە باشتربوو، كە هاتینە كۆیە لەناو تەكێیەكی زۆر گەورەدا دەژیاین، بەشێكی ماڵ بوو، ماڵەكەش دوو بەش بوو، بەشێكی گەچ بوو، بەشێكیشی قوڕبوو، بەڵام قوڕێكی باش بوو، تەكیە ئێجگار گەورەبوو ساحەیەكی گەورە، مزگەوتێكی گەورەی تێدابوو، دیوەخانی گەورە، پاشان كە لەناوەندی دەردەچووم، ئیتر كەوتمە خانووی كرێوە.

*لەخوێندنگەی سەرەتایی بەكوردی خوێندت، یان عەرەبی؟

-زەمانی ئێمە خوێندنگەمان كوردی بوو، لەقەدیمەوە لەعیراق لەو ڕشتەی كە خەڵك هەڵیبژاردبوو بەكوردی بوو، دیارە وانەی عەرەبیش هەبوو.

 *مامۆستاكانتان هەمووی كورد بوون؟

-مامۆستاكانمان لەسەرەتایی هەمووی كورد بوون، جارێك یەك عەرەب هەبوو، ئەوەندە ساڵە لەكۆیە بوو كوردی فێربووبوو، ناوی عەلی موزەفەر بوو، كوڕەكانیشی ببوون بەپارتی‌و پێشمەرگە.

*لەدوای ئەوەی چوویتە ناوەندی؟

-لەناوەندی هەر خوێندكاری كوردی لێ بوو، بەڵام مامۆستای عەرەبی لێ بوو. دوو  یان سێ مامۆستای عەرەبمان هەبوو كە دەركرابوون، دووانیان لەسەر سیاسەت دەركرابوون، یەكیان شیوعی بوو، یەكیان حزبی شەعبی بوو، ئەوی تریان لەسەر سەرخۆشی نەقڵی كۆیە كرابوو، پەیوەندیم لەگەڵ ئەو دووانەیاندا باش بوو، بەڵام لەگەڵ سەرخۆشەكە نا، چونكە خۆشم نەدەویست، بەڵام دووەكەی تر پەیوەندیم لەگەڵیان باش بوو، ئێستاش دۆستمن.

*قەت هەستت بەوە نەدەكرد كە كوردیت جۆرە تەعدایەك یان ئیهانەیەك هەبووبێ بەرامبەرت؟

-نا، بەپێچەوانەوە لەناوەندی چونكە لەعەرەبیدا باش بووم، مامۆستاكانم باش بوون لەگەڵمدا. مامۆستای عەرەبیەكەمان شیوعی بوو، من پارتی بووم، چونكە باش بووم لەوانەكەیدا، بەینمان زۆر باش بوو، ئێستاش زۆر دۆستین، رۆژێك لەڕۆژان كێشەیەكمان نەبووە.

*خۆت دەزانی هەموو كەسێك چ لەمنداڵی چ لەگەنجی رووداوێك دەبینێ زۆر ناخۆش بێ، مومكینە رووداوی سیاسیی شەخسی، كاریگەرییەكی قووڵ بەجێ دەهێڵێت، لەوانەیە تائێستاش لەبیرت مابێت، ئەگەر رووداوێكی وا هەبێت لەمنداڵی‌و گەنجیتدا باسی بكەیت؟

-لەمنداڵیدا رووخانی كۆماری كوردستان زۆر كاریگەری تێكردم، وەك تەعزییە بوو، ریشم نەبوو تا ریش بهێڵمەوە. بەڵام عاجزو خەمبار بووم، ئەوە یەكەم رووداو بوو كە قەت لەبیرم ناچێ، دووەم هەر رووداوی سیاسی بوو كە  بارزانی دەربەدەر كرابوو، هەندێك ژنە بارزانی هاتبوون لەكۆیە سواڵیان دەكرد، ئەوەشم قەت لەبیر ناچێتەوە، پیرەژنێكی بارزانی كە دەربەدەركرابوو هاتبووە كۆیە. شتی كۆمەڵایەتییش مامۆستایەك جیرانمان بوو، تازە ژنی هێنا بوو، بەئوتۆمبیل وەرگەڕابوو و مرد، ئەوەش زۆر كاری تێكردم.

*حەز دەكەم بزانم خولیابوونت بەسیاسەت لەچ تەمەنێكدا بوو؟

-زۆر زوو دەستم پێكرد، پێش ئەوەی لەسیاسەت تێبگەم، ئەو وەختە لەخوێندنگەی ئێمە سروود دەخوێنرا، مامۆستاكانمان هەموو كوردپەروەر بوون، هەموو سروودەكانیش كوردپەروەرانە بوون، بۆنموونە بەسەر كوردستان‌و خەباتی میللەتی كوردو دەمی راپەڕینەو ئەی كوردینە ئەی مەردینەو یەكبگرن‌و..، ئەوە لەیەك‌و دوو و سێی سەرەتایییەوە لەمێشكمدا بوو، لەپاشان ئەوەی كە لەبیرمە رووداوی سیاسی وەكو  خەون، زۆر لەزووەوە  شەڕێك بوو عیراق‌و ئینگلیز، وامزانی سوپای عیراقی چووبوو هێرشی كردبوو بۆ حەبانییە، كە پێیان دەوت (سن الزوبان)، كەدەیانوت (سن الزوبان)ی ئابڵۆقەداوە، وام دەزانی چوونە ئینگلتەرایان ئابڵۆقە داوە، پێمخۆشبوو عیراق ئینگلیز ئابڵۆقە بدات، دوایی كە گەورە بووم تێگەیشتم.

یەك رووداوی تریشم لەبیرە خزمێكم هەبوو لەكەركوك بوو بەبەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق، دەهاتە كۆیە، دۆستی مامۆستا ئیبراهیمیش بوو، ناوی شێخ فازیل بوو، باوكی ئەو خەسرەوەیە كە ئێستا لەكەنەدایە، یەكەمجار گوێم لەوشەی سۆڤێت بوو باسی ئەوەی دەكرد، كە روس هەر ئەڵمان دەشكێنێ، ناپلیۆنیش هاتووە ئەڵمان دەشكێنێ، چونكە پەلاماری روسی داوە، خزمێكم هەبوو زۆر ئەڵمانی خۆش دەویست، جا هەموو جارێ بۆ توڕەكردنی خزمەكەم ئەو مەوزوعەی دەكردەوە، هەر دەیوت: روس ئەڵمان دەشكێنێت، نەشمدەزانی روس چییەو ئەڵمان چییە، تەنانەت وشەی سۆڤێت، زۆرجار لێم تێكەڵاو دەبوو.

*ئەی هۆشیاریی سیاسیت؟

-بێگومان كوردایەتی ئەوا بوو لەخوێندنگە، لەبەرئەوەی من یەكێك بووم لەو خوێندكارانە، لێرە عادەتێك هەبوو، نازانم لەسوریا هەبوو یان نا، بەرلەوەی بچوینایەتە وانەوە ریزدەبووین‌و سروودمان دەوت، جا یەكێك دەهات شیعری دەخوێندەوە، هەموو رۆژێك ئەو یەكەی كە شیعری دەخوێندەوە من بووم، لەسێی سەرەتاییەوە ئەو شیعرانەم لەبەردەكرد كە هەمووی شیعری حاجی قادرو كوردایەتی بوو، ئەو شتانەی كە بۆنی سیاسەتی لێدەهات، نەورۆز دەكرا لەكۆیە، مامۆستاكانمان ئێمەیان دەبرد‌و دەبوایە بچین، كوڕێكمان هەبوو ناوی حوسامەدین تەیب بوو بەڕەحمەت بێت ئەو لە شەشی سەرەتایی بوو، ئێمە لەچوار بووین، زۆرجار باسی كوردایەتی بۆ دەكرین، جارێك  بانگی كردم‌و وتی وەرە شتێك بخوێنەرەوە، ئەو بۆی نووسیبووم، یان پێی وتم، باشم لەبیرنییە، تا وەكو وتاری نەورۆز بیخوێنمەوە یەك لاپەڕەبوو، یەكەمجارم بوو كە هاتمەوە مامۆستایەكمان هەبوو كوڕێكی چاك بوو حەمە ئەمین مەعروف هەتا ئەندامێتی لیژنەی مەركەزیی پارتیش هات، دوایی بایدایەوە بۆ ئیسلامێتی‌و بووە سۆفی، پیاوێكی زۆر چاك بوو، نموونەی ئەخلاق و رەوشت بەرزی بوو كە هاتمەوە شیعرەكەم خوێندەوە، وتی ئافەرم بەڵام هەڵەیەكی تێدابوو، كە دەڵێت: هەموو عالەم بوو بەشت ئەوە جووش بوو بەشت، هەر كورد مایەوە، وتی بۆ سوكایەتی بەجوو دەكەیت؟ ئەویش بەشەرە وەكو ئێمە، ئەوەم لەبیرە، من شەخسی خۆم رقم لەجوو نەبوو، لەكۆیە گەڕەكی جوولەكان هەبوو، هاوڕێیەكم هەبوو لەناو جوولەكەكاندا. هەندێ گەنج پەلاماری ئەوانیان دا، ئەو برادەرەی من سەری شكا بوو، خوێنی پێدا دەهاتە خوارەوە، ئەوەم هەرگیز لەبیر ناچێ، رامكرد بۆ لای‌و چووم رزگارم كرد، ئەوە یەكێك بوو لەو شتانەی كە زۆر كاری تێكردم. من پەیوەندییشم لەگەڵ جوولەكەی شارەكەی خۆماندا زۆر خۆش بوو.

*ساڵی 1948‌و ئەوانە بوو؟

-نە ئەوە دەوروبەری ساڵانی 1942 بوو، زۆر منداڵ بووم، تا ساڵانی 1948 تا 1950 پەیوەندیی شەخسیم لەگەڵیاندا باش بوو.

* لەگەڵ گەنجێتی خۆتدا لە 13 تا 17 ساڵی، دەتوانی ناوی چەند كتێبم بۆ باس بكەیت كە خوێندوتەتەوەو زۆر كاریی تێكردووی؟

-من لەدوو شت دەمخوێندەوە، كە خوێندكار بووم یەكیان گۆڤاری گەلاوێژ كە ئەوە تاكە گۆڤاری كوردی بوو دەهاتە كۆیە، لەبەر شیعر لەبەركردن بوو كە لەخوێندنگەی بیخوێنیتەوە، گۆڤارێكی كوردی بوو زۆرم دەخوێندەوە، رۆژنامەی ئەهالیم دەخوێندەوە زۆر لێی تێنەدەگەیشتم بەڵام ئەهالی بەناوبانگ بوو، لەبیرمە لەسەرەتایی ئیشتراكم كرد لەكتێب‌و شتی وادا، من ئەوە لەماوەی ساڵی 1946دا دەستم بەسیاسەت كرد‌و بووم بەئەندامی پارتی، ساڵی 1947 ئەو كتێبانەی كەوا باوبوو لەلای ئێمە، كتێبی كوردی نەبوو، یەك كتێب ئەوەڵ جار دایانمێ بیخوێنمەوە، ناوی (صدیقتنا الاتحاد السوفیتی) بوو، ئەو كاك فاتیح رەسوڵە كە شیوعی بوو، ئەو دایمێ، زۆریش لێی تێنەدەگەیشتم، عەرەبی بوو، بەڵام كە بووم بە پارتی، كتێبیان بۆ شەرح دەكردین، سێ كتێب هەبوو یەكیان (المسألة الوطنیة)كەی ستالین بوو، (المادة الدیالیكتیكیة) كە ستالین نووسیبووی، ئەو كاك عەلی عەبدوڵڵایە بۆی شەرح دەكردین كە ئێستا سكرتێری پارتییە، ئەو وەختە (اسس اللینییة) هەبوو، من ئێستاش ماركسیزمم وەك زانست پێ باشە، ئەوی راست بێت حەزدەكەم ئەوەت پێ بڵێم من دژی دۆگماكردنی ماركسیزمم، ئەگەرنا ماركسیسزم لینینیزمم وەك زانست پێم باشە، چۆن لەبنەمای ئابووری سوودی لێدەبینرێت، بەڵام ماركسیسزم ئەوەی لێی ناڕازیم ئەوەیە كە كرا بەدۆگما‌و ئایین، ئیتر ماركس چی وت دەبێ وابێت، یان لینین یان ماوسی تۆنگ چی وت دەبێت وابێت، بۆیە زانست چەندین بنەمای زیندووی هەیە، “مرشد العمل”ە، نەك وەك ئایین پیرۆزی بكەیت.

ئینجا دوای ئەوە كتێبێك دەرچوو كە زۆر كاریگەریی تێكردم لەو كتێبە عەرەبیانە، ئەویش هەر بەكاریگەری گەلاوێژ بوو، لەگەلاوێژدا شت بڵاودەكرایەوە لەسەر بۆ نموونە پیاوە گەورەكانی دونیا،  كتێبێك دەرچوو لەساڵی 1946 یان 1947 بینیم ناوی “الدیمقراطیة الحدیثة” زەكی خەیری تەرجەمەی كردبوو، لەپاشان كتێبێكی تریش هەر زەكی خەیری تەرجەمەی كردبوو بەناوی (رجل آسیا) لەسەر ماوتسیتونگ بوو، ئینجا من بەڕاستی ئەو دوو كتێبەم زۆر خوێندۆتەوەو زۆرپێی كاریگەربووم، چونكە زۆر باو بوو لەشارەكەی ئێمە‌و وەك حیكایەتێك وابوو، چاكترینیان بوو بۆ عەقڵ‌و تەمەنی من كە لێی تێدەگەیشتم، دەتوانم بڵێم كاریگەریی ماوتسی تۆنگم لەو كتێبەوە كەوتەسەر، چونكە لەسەر ئەو بوو و باسی خەبات‌و كاروانی گەورەو ئەوانەبوو هێشتا لەچین سەرنەكەوتبوون‌و لەشاخ بوون، ئەو كتێبە زۆر كاریگەریی هەبوو.

لەساڵی 1948 چووم بۆ بەغدا، مامۆستایەكمان هەبوو ناونیشانی كتێبێكی دامێ، وتی: بیكڕە، بێگومان ئینگلیزی بوو، هیچی لێ تێنەگەیشتم، دوو كتێبی دامێ وتی بۆم بكڕە، بۆم كڕی یەكێكیان ناوی “دە رۆژ دونیای هەژاند” هەرگیز لەبیرم ناچێ، لەمنداڵییەوە لەبەرم كردووە، ئەوە لەكتێبخانەی مەركەزی بۆم كڕی، تەنها وەرگێڕانەكەی ئەوە بوو لەگەڵ كاك عومەر دەبابە چووین ئەو بردمی لەو كتێبخانەیە بۆی كڕیم، كتێبێكی دیكەش هەبوو بەناوی “ستالین ئۆن لینین”  ستالین لەبارەی لینینەوە. جا ئەو “ستالین ئۆن لینین”ەم لەبیرە، چونكە مامۆستایەكمان هەبوو ناوی زەكی ئەحمەد هەناری بوو ئەو كتێبەی لەو مامۆستایەوە وەرگرتبوو، زەكی ئەحمەد ئینگلیزیی دەزانی، مامۆستاكەمان ئینگلیزی نەدەزانی، خۆی دانابوو كە بەوە ئینگلیزی فێر ببێ، زەكیە فەندی گاڵتەی بەشیوعی دەكرد، پیاوێكی زۆر خۆش بوو، هەرگیز لەبیرم ناچێ هەمووكات دەیگوت‌و خەڵكی پێ توڕە دەكرد. بەو قسانەی ستالین لەوێدا باسی ئەوە دەكات كە لینین دەڵێت “هەتیو وس بن لینین هات”، رەنگە تێیدا نەبێ، ئەو ئەوەی دەهێنایەوە بۆ گاڵتەو گەپ.

 ئەو كتێبانەم لەبیرە لەوانەی كە خوێندبێتمەوە لەپەنجاكانیشدا مێژووی حزب بڵاوبۆوە، خالید بەگداشیش دوو كتێبی هەبوو زۆر باو بوو، یەكیان ناوی “النظام والأستقلال” فی سوریا ولبنان” راپۆرتەكەی بوو بۆ كۆنگرەی حزبی خۆیان، لەپاشان كتێبێكی هەبوو لەسەر “الحرب الاهلیة في اسبانیا” ئەوەش باو بوو، پاشان مێژووی حزبی بۆلشەویك بڵاوبۆوە، ئەوەش كاریگەریی هەبوو، ئەو زەمانە ئەو كتێبانەی كە بەرچاوم كەوتبوون‌و من خوێندبێتمەوە هەر ئەمانە بوون.

*زیاتر كتێبی سیاسی بوون؟

لەساڵی 1950 یەك كتێبی  ئەدەبیم خوێندەوە كە ئەوە لەوانەیە ئاخرو ئەوەڵ بووبێت لەتەمەنمدا، چیرۆكی ئەجنەبی بوو بەناوی ئانا كارنینا هی تۆڵستۆی، هیچی دیكەم نەخوێندۆتەوە هەروەها رۆمانی (الام)یش باو بوو.

*باشە وەك یەكێ لەوڵاتی جیهانی سێیەم كە پڕە لەنەخۆشی كۆمەڵایەتی كە دوا ناوەندیت تەواو كرد، چەند گرفتی كۆمەڵایەتیت بەلاوە گرنگ بوو؟

-من لەناوەندی بووم زۆرتر بووم بەسیاسی‌و چالاكیش بووم، هەم لە یەكێتیی قوتابیان بووم‌و هەم خەریكی ئیشی حزبی بووم، لەبەرئەوە نەمپەرژاوم لەوەی بیر لەگرفتی كۆمەڵایەتی بكەمەوە، تەنها ئەوەی كە رووبەڕووم دەبۆوە، خوێندكاری فەقیر بوو، هەمیشە یارمەتی ئەو كەسانەمان دەدا كە زۆر فەقیرن، زستانان قاپوتیان نییە، كە بۆیان بكڕین. دەفتەرو كتێبیان نییە كە بۆیان بكڕین، ئەوە یەكێك بوو لەو گرفتانەی مەسەلەی جووتیار‌و دەرەبەگایەتی‌و ئەو زوڵم و زۆرەی كە لەجووتیار دەكرا. لەبیرمە ئەوەڵجار كە مێشكم بەوە كرایەوە شیعرێك بوو كە یونس رەئوف (دڵدار) ناردبووی بۆ گەلاوێژ كە بڵاوكرابۆوە، ئەوەی دانەری ئەی رەقیب هەر ماوە (دڵدار)، شیعرێكی نووسیبوو لەسەر كەسێك كە لالەباس-ی ناوبوو، ئێستاش هەندێكیم لەبیرە، باسی جووتیارێك دەكات عەزیز ئاغای ساڵح ئاغا غەدری لێكرد بوو، ئەویش ناردبووی بۆ گەلاوێژ، ئینجا من كە گەلاوێژم دەخوێندەوە ئەوەشم لەبەركرد، لەیەكێك لەو كۆبوونەوانەی خوێندنگەدا خوێندمەوە‌و ئەوە گرفتێكی دروست كرد، ئەفسەرێك لەوێ بوو، كە پیاوێكی زۆرباش بوو ئێستاش هەموومان دەیناسین ناوی حامیدە قەرەبوو “حامیدە رەش” ئەوە تازە هاتبوو ببوو بە ئەفسەری نفوسی كۆیە، پێش ئەو ئەفسەرێكی تری لێ بوو ئەو لەشیعرەكەدا هەجوی ئەفسەر دەكات‌و دەڵێت: (یەك كوڕم هەبوو بردمە لای زابتەكە بۆم بكات بە موعیل) “واتە بەخێوكەر”، ئەو وەختە دیارە لالەباس پیاوێكی پیرەو تەمەنی 80 ساڵەو ریشی وەك پەمووەو جا دەڵێت پێموت:

(ڕەسوولەی كوڕت ڕەنجبەری چاكە

زەلامی مل هور، لاوی جوست و جۆ

کوا بۆچی جووتت لەباتی ناکا،

بۆچی تۆ نادا، بۆچی نابرێ شۆ)

ئینجا دەڵێ:

(کردی بە عەسکەر، بردی لە بۆ کۆ

لە کۆیە چوومە لای زابت ووتم

ئەفەندی عومرم گەییە حەفتاو نۆ

بێجگە لەم کوڕە ووجاغم کوێرە

بەمنی ببەخشە مەمکە رەنجەرۆ

زابت تووڕە بوو هەڵسایە سەر پێ

فڕێی دامەدەر، بە پاڵەپەستۆ).

حامیدە قەرە توڕەبوو لەیونس، بۆیە ناچاربوو لەژمارەی داهاتووی گەلاوێژدا روونكردنەوە بدات‌و وتی ئەو وەختەی كە من ئەو شیعرەم وتووە، فڵانەكەس لەوێ نەبووە، یەكێكی تر لەوێ بووە، ئەوەشم لەبیرە ئیتر بوو بەقەرەباڵغی لەكۆبوونەوەكەدا، ئەوەش كاریگەریی تێكردم لەڕووی كۆمەڵایەتی‌و  دەرەبەگایەتی جووتیار‌و توتنەوان، چونكە پەیوەندیمان هەبوو، هیچی ترم لەبیر نایەت وەك گرفتی گەورە.

*پێدەچێت كە مەسەلەی چوون بۆ ناو كاری سیاسی‌و گرنگیدانت بەسیاسەت پڕۆسەیەكی دورودرێژ بووبێت، نەك بڵێ رووداوێكی تایبەت بووبێ كە پەلاماری دابێتی؟

-نا دوو سێ شت هەیە، بۆ كوردبوون‌و كوردایەتی خوێندنگە بوو، لەخوێندنگە سروودو شیعریان پێدەوتین، بەڵام بۆ راكێشران بۆ حزبایەتی‌و بۆ سیاسەت‌و ئیشوكاری قوتابیان، مامۆستایەكمان هەبوو بەناوی كەمال عەبدولقادر نەشئەت، ئێمەی دەبینی لەخوێندنگە، رۆژێك بانگی كردین بۆ ماڵی خۆیان، من‌و وریا عەلی كە خوێندكارێكی زیرەك بوو، بانگی كردین‌و فێری كردین كۆمەڵەیەك دروست بكەین، كۆمەڵەی پێشكەوتنی خوێندەواری، لەبیرم دێ یەكەمجار فێری پیتی لاتینی كردین، ناوەكەیمان لێنابوو KPX كە (X) پیتی (خێ)-یە، ئەوە  لەوەوە فێربووم. بەڵام بۆ سیاسەت لەكاك عومەر دەبابەوە فێربووم، ئەو كاك عومەر دەبابەیە لاوێكی دیاری كۆیە بوو، هاتبوو كە لەچایخانە دادەنیشت لەكۆیە، خەڵك لێی كۆدەبۆوە، رۆژێك منیش یەكێك بووم لەوانەی لێی كۆبوومەوە، كاك عومەر رۆژێك وێنەی مەلا مستەفاو قازی محەمەدو رۆژنامەیەكی كوردستان-ی پێ بوو، یەكەم بەیاننامەی دامەزراندنی پارتی پێبوو دای بەمن‌و وتی ها بیانخوێنەرەوە، ئەوە ئەوەڵ راكێشانم بوو بەلای پارتیدا، بەڕاستی كە ئەو شتانەم دیت، ئەوە یەكەم چوونم بوو بەلای سیاسەتدا، دوایی هەر لەخوێندنگە قوستمیانەوە، مامۆستایەكمان هەبوو ناوی تاهیر سەعید بوو، پیاوێكی زۆر باش بوو، زمانی ئینگلیزی‌و عەرەبی باش دەزانی، ئەو تەكلیفی لێكردم‌و بردمی كردمی بەپارتی، بەڵام كاك عومەر سەرنجی راكێشام بەو رەسم‌و شتانەوە، كۆماری مهابادم لەبیرە كە چۆن دامەزرابوو، شۆڕشی بارزانم زۆر لەبیر نییە، بەڵام پەرنابەریی بارزانیم لەبیرە، حكومەتی مهاباد زۆر كاریگەریی لەسەرم هەبوو، چونكە بەتایبەتی كۆیە پەیوەندییەكی مێژوویی هەیە لەگەڵ مهاباد، هەتا هەندێك لەخێزانەكانی كۆیە بەئەسڵ مهابادین، هاتووچۆ‌و بازرگانی هەبوو لەو سەردەمانەدا، هەموو رۆژێك هەواڵی مهاباد دەهات‌و دوو كۆییش رایان كردبوو چووبوونە مهاباد، هەردووكیان باس دەكران لەكۆیە، یەكێكیان بەكر كەریم بوو ئەفسەر بوو، ئەوی تریان محەمەد تۆفیق وردی بوو كەپێشتر مامۆستای خۆشم بوو، رایكردبوو چووبووە ئەوێ، دەمانپرسی مامۆستاكەمان چی لێهاتووە، دەیانوت چووە كوردایەتی بكات، ئەوە زۆر كاریگەریی تێكردم‌و  ئەمە زەمینەی سیاسیشی دیاری كردین لەوەی كە كورد هەقی هەبێ‌و ئەوە رووس بوو بەخۆشەویست لامان‌و ستالین‌و شیعرەكەی هەژار ئەو وەختە باو بوو:

بژی ئێستالین خۆش بێ چەكوچ و داس،

لەژێر ئیستیبداد كوردی كرد خەڵاس

ئەو شتانە زۆر كاری تێدەكردین. من یەكەمجار مەیلم بەلای ئەوانەوە بوو كە قسەیان بۆ دەكردین، شیوعییەكان بوون، ئەكتیڤ بوون، بەڕاستی لەسەر ئەوەی كورد نەتەوەیە یان نەتەوە نییە تێكچووم، من باوەڕم بەوە بوو كە چۆن دەبێ نەتەوە نەبێت، تێكچووم, شیوعییەكان بەو شێوەیە بیریان دەكردەوە، كورد نەتەوە نییە‌و مافی چارەی خۆنووسینی نییە، ئەوەم پێ ناخۆش بوو، ئەوە لەڕووی فیكرییەوە دایچڵەكاندم.

*وەك شەخسێك، مەسەلەی بوون بەكورد چۆن تێدەگەیت‌و لەبەشەكانی تری كوردستاندا كاریگەریی تر هەیە، بۆنموونە كوردی توركیا هەتا تەمەنی 25 ساڵ هەر لەمنداڵییەوە شتێكی سروشتی بوو، بۆنموونە ئێستا كەسێكی بێگانە پرسیارێكت لێ بكات بپرسێ بۆچی دەڵێی كوردم لەجیاتی ئەوەی بڵێی عیراقی  یان ئێرانیم بۆچی وایە؟

-بەڕاستی من خۆم بەعیراقی نازانم لەدڵی خۆمدا خۆم بەكورد دەزانم، نەفەری نەتەوەیەكم كە داگیرو دابەشكراوە، عیراقییەكە وەكو شتێك كە بەزۆر بەسەرمدا سەپابێت وایە، بەڵام لەواقیعدا مامەڵەی لەگەڵ دەكەم كە عیراقیم.

*باشە بۆچی خۆت بەعیراقی نازانی هۆیەكەی چییە؟

-چونكە نەفەرێكم لەنەتەوەی كورد، دووەم ئەو عیراقی بوونە بەدەستكردێكی ئیستعمار دەزانم‌و  بەعینوانی داگیرو دابەشكردنی كوردستان‌و سەپاندن‌و لكاندنی دەزانم.

*باشە كە دەڵێی من كوردم ئەو وشەی كورد یان كوردبوونە خۆی لەچیدا دەنوێنێ، چ مانایەكت دەداتێ كە دەڵێی من كوردم؟

-بێگومان بەكورد دروست بووم‌و فیكرەیەك نییە من هەڵمبژاردبێت لەكۆمەڵگەیەكدا دەژیم باوكم‌و دایكم كوردن‌و لەخاك‌و ئاوی كوردستان پەروەردەبووم‌و هەست دەكەم كە ئەندامێكی ئەو نەتەوەیەم.

*واتە مەسەلەی ناسنامەو كەسایەتی لەوەدا دەیبینی یان  لەچیدایە؟

-كوردبوون بەشانازی نازانم لەسەر میللەتێكی تر، وەك یەكێك لەقولەڕەشەكانی ئەفریقاش دروست بام، هەر هەمان هەستم دەبووم، لەبەرئەوە من وەك شتێكی سروشتی دەیبینم كە كوردم، نە هەست بەكەمی دەكەم كە كوردم ‌و نە هەستیش بەفەخرو خۆبەزلزانی دەكەم كە بەكورد دروست بووم، لای خۆشمەوە هیچ پەشیمان نیم كە كوردم‌و واش نییە كە وابزانم شانازییەكمان  هەیە بەسەر مرۆڤایەتیی‌و نەتەوەی ترەوە، بەڵكو بەڕووداوێكی مێژوویی دەبینم، وەك ئەندامێك دروست بووم لەو نەتەوەیە.

*مەبەستت ئەوەیە كە مرۆڤ ناسنامە میللییەكەی گرنگە؟

-بەڵێ ناسنامە میللییەكەی خۆم بەكورد دەزانم‌و لەبنەڕەتەوە بۆ كورد خەبات دەكەم‌و كورد هەقی خۆیەتی مافی خۆی وەربگرێ‌و ئەوە بەلامەوە گرنگەو پێم شتێكی سروشتی‌و رەسەنە ئەفكارو ئەو حاڵەتە نییە وەك كوردبوون، بۆنموونە كورد بوون رەسەنترە لەوەی دیموكراتییەتی كوردی بێ یان سۆسیالیستی كوردی بێ، كوردبوون شتێكی سروشتی‌و رەسەنە‌و  مرۆڤ توند دەبەستێتەوە بەژیان‌و مان‌و نەمان‌و ئاوو هەواو وجودەوە.

*مرۆڤ ئەگەر بیر لەوەزعی پێش زەمانی شۆڕشی فەرەنسا بكاتەوە، پێش ئەوە دەوڵەتی میللی دروست بووە، بۆنموونە مرۆڤ ناسنامەو بوونی خۆی بەشتی دیكەوە بەستووە، بەڵام ئێستا بەلای تۆوە مەسەلەی میللی چۆنە؟

-مەسەلەی میللی‌و نەتەوەیەتی بەدوو شتی سروشتی دەزانم كە لەمێژوودا دروست دەبن، لەئەنجامی ئابووری، سیاسی، جوگرافی، زمان ، مێژوویی هەموو ئەوانە دروست دەبن، هەموو ئەوانە، لەبەرئەوە خۆ ئینكاركردن بەناسروشتی دەزانم‌و بەناڕاستی دەبینم.

 ئەوە پڕۆسەی خۆی هەیە لەمێژوودا نەتەوە پەیدابوون‌و گەشەكردنی‌و  رۆشتنی، قۆناغی مێژوویی خۆی هەیە، كە لەو قۆناغە مێژووییە دەژێیم  كارلێك دەكەم‌و خۆم دەگونجێنم و هەوڵ دەدەم بەرەو پێشی بەرم، بەو مانایەش نییە، كە ئێستا هەموو جیهان ببێت بەیەك دەوڵەتیش من پێمباشە، نەتەوەپەرستێكی تەسك بین نیم، بەڵام لەواقیع راناكەم‌و لەوە راناكەم كە كوردم‌و سروشتی كۆمەڵگەی كوردو قۆناغی گەشەسەندن‌و  مێژووی كوردستان لەوەدایە، نەتەوە حەقیقەتێكەو جووڵانەوەی نەتەوایەتی تێیدا پەیدادەبێت‌و دەبێت رزگاربێت‌و لەسەر بنەمای ئەوەی بۆنموونە من خەبات دەكەم، كوردایەتی دەكەم، رزگاریی یەكگرتنەوەی نەتەوەی كوردو مافی چارەنووس، لەسەر شتێكی عیرقی‌و نەتەوەیی تەسك نایكەم، وەكو پڕۆسەیەكی مێژوویی‌و ئابووریی سیاسی تێیدا بەشدار دەبم، واتە ئەو پڕۆسەیە بابەتییەو بەئەنجامی دۆخی ئابووری‌و ئەنجامی پێداویستیی پێشكەوتنی كۆمەڵگە‌و پێداویستیی پێشكەوتنی ئابووریی سیاسی هاتۆتە كایەوە، نەك وەكو مەسەلەیەكی سۆزداریی‌و ئیتنیكی.

*باشە بەشێكت لەپرسیارەكەی من وەڵام دایەوە، بەڵام بەگشتی كوردبوون كە ئێستا باست كرد، خۆی لەچیدا دەنوێنێ لەزمان، لەفەرهەنگ، لەفولكلۆر لەدین لەرێڕەوی مێژوویی؟

-هەمووی پێكەوە، هەموو ئەو شتانە پێكەوە لەوەدا خۆی دەنوێنێ كورد هەر ئەوە نییە بەزمانی كوردی قسە بكەین، كوردبوون ئەوەیە نەفەرێكی لەكۆمەڵگەی كوردستان، زمانی كوردی، كەلتووری كوردی، شارستانییەت، پێداویستیی پێشكەوتنی كوردی، هەمووی دەگرێتەوەو چارەنووسی هاوبەش دەگرێتەوە‌و هەوڵدان بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵگەی كوردی‌و فیكرو رزگاربوون‌و هاتنەدەر لەبندەستی ئیستعمارو ئیستبدادو كۆڵۆنیالیزم دەگرێتەوە، دیموكراسی‌و ئازادی دەگرێتەوە، مەسەلەی پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی دەگرێتەوەو هەموو ئەوانە دەگرێتەوە.