Home / مێژووى ئاینەکان / ئاینى ئیسلام / موعتەزیلەكان و سەرهەڵدانيان و هەندێ لە كەسە گەورە و دیارەكانيان

موعتەزیلەكان و سەرهەڵدانيان و هەندێ لە كەسە گەورە و دیارەكانيان

mu3tazela2

موعتەزیلەكان و سەرهەڵدانيان و هەندێ لە كەسە گەورە و دیارەكانيان

عبدالحکیم

ئایا موعتەزیلە كە بۆ زیاتر لە هەزار ساڵە نەماون ئێستا ئەبێ چ مەترسییەكیان مابێت لەسەر دین و خەڵكی دیندار وا پێویست بكات ئێمە لەسەریان بنووسین!!

بە پشتیوانی خوا و بە ئومێدی بەرچاوروونی سێ تەوەرە لەسەر موعتەزیلە ئەنووسین: لە تەوەرەی یەكەمدا باسێكی كورتی مێژووی سەرهەڵدانی موعتەزیلە و دەركەوتنی كەسە دیارەكانیان ئەكەین.

لە تەوەرەی دووهەمیشدا باسی كورتەیەكی بیروڕاكانیان ئەكەین.. لە تەوەرەی سێیەمیشدا باسی ئەو رەخنە مەركەزیانە ئەكەین كە ئەهلی سووننەت و جەماعەت هەیانە لە موعتەزیلە و فیكری ئیعتیزال .

تەوەرەی یەكەم: سەرهەڵدانی موعتەزیلە

خەریكە هەموو مێژوونووسان لەسە ئەوە یەكڕا بن كە سەرەتای موعتەزیلە لە جیابوونەوەی واصلی كوڕی عەتاوە دەست پێئەكات كە لەسەر پرسی “گوناهی گەورە”لە حەسەنی بەصری مامۆستای جیا بوویەوە و و دەرس و هەڵقەی تەدریسی تایبەت بە خۆی دانا و پاش ئەوە ئیتر كەوتە كۆكردنەوەی بیرۆكە و هەوادار بۆ ئەوەی ئینشیقاقەكەی بشەرعێنێت!!

واصلی كوڕی عەتا كە بە ئەلغەزال (1) بەناوبانگە ،لە ساڵی(80كۆچی) لە دایك بووەو لە ساڵی(131كۆچی) و لە سەردەمی خەلیفە عەبدەلمەلیكی كوڕی مەرواندا وەفاتی كردووە.

ئەم واسڵە قوتابی شێخ(حەسەنی بەصری)بوو كەتابیعیەكی گەورەی سەردەمی خۆی بوو،ڕۆژێك كابرایەك هاتە لای شێخ حەسەن و وتی: پێشەواكەی دین! لای ئێمە كۆمەڵێك پەیدا بوون دەڵێن: هەر كەسێك گوناهێكی گەورە بكات كافر دەبێت مەبەستیان تاقمێكی ناو خەوارجەكان بوو كە بە(وعیدیةالخوارج) ناسراون. هەروەها تاقمێكی تریش هەن بڕوایان وایە :ئەوەی گوناهی گەورەی هەبێت عەیبی نی یەو ئەڵێن: (لاتضر مع الایمان معصیة،كما لا تنفع مع الكفر طاعة) (2)-جا قوربان حوكمی جەنابت چی یەو ئەبێ ئێمەش عەقیدەمان چۆن بێت لەم مەسەلەیەدا؟ (3)

شێخ حەسەن كەوتە بیر كردنەوە پێش ئەوەی بكەوێتە قسەكردن،واسڵی قوتابی هەڵیدایەو وتی: من ئەڵێم خاوەن گوناهی گەورە نە كافری تەواوەو نە ئیمانداری تەواوە و لە پلەیەكدایە لەو نێوانەدا،پاش ئەمە كەوتە بانگەشە بۆ ئەم بیرۆكەیە لە دووری شێخ حەسەنی بەصریەوە دەرسێكی داناو خۆی عەزل كرد لەمان و ئیتر پێیان ئەوتن (موعتەزیلەكان) (4).

كەواتە فیكری ئیعتزال سەرەتا لە(بصرە)سەری هەڵداوەو پاشان لەتەواوی عێراقدا تەشەنەی كرد و (یەزدی كوڕی وەلید)و(مەروانی كوڕی محمد)خەلیفەكانی بەنی ئومەییە ئەم بیر و باوەڕەیان وەرگرت و بەڵام لە سەردەمی عەباسیەكاندا گەشەی زیاتری كردو توانیان بچنە بندەستی خەلیفە (مەئمون)و وای لێ بكەن كە تەبەننای ئەفكارەكانیان بكات و بە زۆر و زۆركاری ئەو بیرو ڕایانە بسەپێنن و سێ خەلیفەی عەبباسیان خستە ژێر كاریگەری بیرۆكەكانی خۆیان و دەسەڵاتی ئەوانیان بەكار ئەهێنا بۆ سەر كورتكردنی نەیارەكانیان و سەپاندنی ئەوەی خۆیان ئەیان ویست.

زانایان دەڵێن:موعتەزیلەش وەك هەموو قوتابخانەیەكی تری فیكری كە پشت بەبیرو بۆچون و عەقڵكاری ئەبەستێت هەر زوو بونە چەند دەست و بەشی جیاجیا كە دوو بەشی سەرەكیان لەهەموان دیار تر بوون:- بەشێكیان لە(بصر)ە دابوون كە كەسە گەورەو دیارەكانیان بریتی بوون لە: واسلی كوری عەتاو عەمری كوری عوبەیدو ئەبوو هوزەیلی عەللاف و ئیبراهیمی(نەززام)وجاحز…ئەمانە بە موعتەزیلە یەكەمەكان یان (سەرەتاییەكان)ناو ئەبرێن. (5)

بەشەكەی تریان لە بەغداد بوون كە دیارترین كەسایەتیەكانیان بریتی بوون لە (بیشری كوڕی موعتەمیر)و (علی الجبائی)و(عبد السلامی كوڕی علی الجبائی)-كە ئەبو حەسەنی ئەشعەری قوتابی ئەم دووانە بوو،علی جوببائی مێردی دایكی بوو -هەروەها (ئەبو موسای مەردار)و(سەمامەی كوڕی ئەشرەس)و(ئەحمەدی كوڕی ئەبی دوئاد)كە ئەمانەیان بە داڕێژەری فیكری موعتەزیلە دائەنرێن..ئەم دوو قوتابخانەیەجیاوازی بیروڕا و بۆچوون لەناویاندا سەریهەڵدا لە پرسە جیاجیاكاندا (6) و كەوتنە سوككردن وتەكفیركردنی یەكتری (7)

• هەندێ لە كەسە گەورە و دیارەكانی موعتەزیلە:

1-واسڵی كوڕی عەتای غەزال(80-131)ك.

2-عەمری كوڕی عوبەید(80-142)ك.

3-ثه مامەی كوڕی ئەشرەس( -213)ك.

4-ئەبو هوزەیلی عەللاف(131-226)ك.

5-ئیبراهیمی یەسساری نەززام( -221)ك.

6-جاحز( -225)ك.

7-ئەبوعەلی ئەلجوببائی(-303)ك.

8-زەمەخشەری(467-538)ك.

9-قازی عەبولجەبباری هەمەدانی(-415)ك.(8)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. غەزال واتە:شت چن ، بۆیە وای پێئەوترا چونكە لە بازاڕی پیشەوەرانی رستن و چنیندا زۆر دائەنیشت،”التفسیر و المفسرون:الدكتور حسین الذهبی.

2. واتە : زیان نادات لە ئیمان هیچ گوناهێك، وەك چۆن كەڵك ناگەیەنێت لەگەڵ كوفردا هیچ گوێڕایەڵییەك!!

3. التفسیر و المفسرون،د.الذهبی،(1/68).

4. زۆربەی زانایان ئەم رووداوە بە سەرەتای مێژووی سەرهەڵدانی موعتەزیلە دائەنێن،هەرچەندە”ئیبن عەساكر”لە كتێبی “تبیین كژب المفتری”دا ئەڵێ:(هەندێ رایان وایە كە ئەبو هیشام “واتە عەبدوڵا”وحەسەن هەردوو كوڕەكەی”محمد بن حەنەفییە” سەرەتا ئەم بیرۆكەیەیان داهێناو واسڵ لە (ابو هشام)ی وەرگرت و لە یەكێك لە دەرسەكانی حەسەنی بەصریدا دەریدەبرێت و دەكەوێتە بانگەشە كردن بۆی…سەیری(تبین الكذب المفتری)لەپەڕە (ص10و11)بكە.

5. اتحاف السائل بما فی الطحاویة من المسائل (صالح بن عبد العزیز ال الشیخ)،ص(16)

6. سەیری(د.الذهبی )بكە سەرچاوەی پێشوو(1/369).

7. بۆ زانیاری لەسەر ئەم تەكفیركردنەی یەكتری سەیری (الفرق بین الفرق)ی عبدالقاهری بەغدادی بكە،دەیان نمونە دێنێتەوە لەو بارەیەوە..

8. بۆ زانیاری لەسەر ئەم كەسایەتیانە سەیری “تاریخ بغداد”ی خەتیبی بەغدادی بكە..

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …